La 11-an de aprilo sur la tereno de la eksa germana koncentrejo por polaj infanoj en Lodzo okazos komuna karesma preĝo kaj trikilomentra peniga tramarŝo laŭ la stacioj de Malgranda Krucovojo. Jam la kvaran fojon ĝiaj partoprenantoj komencos ĝin ĉe monumento omaĝanta la martirologion de polaj infanoj „Krevinta Koro”. Tiu ĉi komuna karesma preĝo estas la okazo por kliniĝi kaj enpensiĝi pri la sufero kaj sorto de infanoj, la malgrandaj kaj senhelpaj viktimoj de la 2-a mondmilito.
La germana koncentrejo por polaj infanoj estis establita la 1-an de decembro 1942 kaj la okupaciinto tenis en ĝi polajn infanojn kaj junulojn en la aĝo de du ĝis 16 vivojaroj, kvankam – laŭ esploristoj – estis tie ankaŭ kelkmonataj beboj. En la koncentrejo administrata de germana krimpolico en Lodzo infanoj estadis en primitivaj vivkondiĉoj, sklave laboris, estis torturataj. Entute la estadon en la koncentre jo spertis de du ĝis pli ol tri mil infanoj, preskaŭ 200 pereis. En momento, kiam finiĝis la germana okupacio en Lodzo – la 18-an de januaro 1945 – en la koncentrejo troviĝis pli ol 800 junulaj malliberigitoj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Barbara – 01′ 47″

Varsovia Entreprena Instituto publikigis raporton de Maison&Partners kaj opinisonda forumo Ariadna pri la temo „Kun eŭro aŭ sen. Estonteco de la pola valuto”.
Rezultas el ĝi, ke 74 procentoj de la socio ne volas rezigni pri pola valuto favore al la komuna eŭro. Eĉ 48 procentoj de la respondintoj estas firmaj kontraŭuloj de ĉi tiu ideo. La esplorado elmontris samtempe, ke la subteno por eŭro en Pollando sisteme malkreskas. Se ankoraŭ en 2023 la enkondukon de eŭro subtenis 35 procentoj de poloj, komence de 2024 nur 31 procentoj. Nun la subteno egalas al nur 26 procentoj.
63 procentoj de poloj asertas, ke se en Pollando estus enkondukita eŭro ilia situacio malpliboniĝus. Nur 7 procentoj havas malsaman opinion. Preskaŭ duono de poloj vidas neniujn avantaĝojn pro la enkonduko de eŭro. Laŭ 74 procentoj de la respondintoj akcepto de eŭro ne havos signifon por la pola mastrumado.
Kontraŭ eŭro en Pollando estas 80 procentoj de virinoj kaj 66 procentoj de viroj. Inter enketitaj junaj personoj nur 24 procentoj subtenas la komunan valuton.
La enketado okazis inter la 8-a kaj 10-a de marto laŭ la metodo CAVI – Computer Assisted Web Interview.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Milada – 02′ 06″

Unu jaron post la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj en bazaj lernejoj la gepatroj kaj la klerigaj medioj esprimis sian decidan malkontenton kaj alvokis al revenigo de la malnovaj praktikoj.
La Tutlanda Societo de Estra Personalo de Klerigo okazigis opnisondadon. El ĝi rezultas, ke eĉ 81,2 lernejdirektoroj deklaras sin por revenigo de devigaj por lernejanoj hejmaj taskoj. Krome 89,1 procentoj asertas, ke rezigno pri la hejmaj taskoj influis negative la sinpreparadon de lernantoj al lernejaj okupoj. 69, 3 procentoj rimarkas en la ministeria decido limigon de sia instruista aŭtonomio, se temas pri elekto de didaktikaj metodoj. La aferprezentanto de la Asocio memorigis, ke jam ĉe la preparetapo de la ministeria decido la instruista sindiakto deklaris siajn dubojn akcentante, ke la hejmaj takoj evoluigas sistemecon kaj respondecon de infanoj kaj motivas ilin al profundigado de konoj. Samtempe oni reliefigadis, ke ne la hejmaj taskoj kaŭzas la troŝarĝitecon de lernantoj, sed tro da materialo en edukprogramoj.
Siajn rezervojn havas ankaŭ la gepatroj. En la ekzamenado de la firmao Research Partner 43 procentoj de la enketitoj deklaris sin kontraŭ la rezigno pri la hejmaj tasko, dum 39 procentoj subtenis ĝin. La atenton meritas ankaŭ esplorrezultoj pri la influo de hejmaj taskoj je la evoluo de lernantoj. Iuj analizoj reliefigas, ke ĉe junaj lernantoj la hejmaj taskoj elformas pozitivajn kutimojn, ĉe pli aĝaj influas vastigon de konoj kaj kapabloj.
La edukministrio promesis pritaksi la rezultojn, kiujn alportis la rezigno pri la hejmaj taskoj de lernejanoj. La koncerna analizo estas farota de specialistoj el la Ŝtata Instituto pri Edukesploroj.

El la elsendo 10.04.2025. Legas Maciek – 02′ 11″

En 2018 la Eŭropa Komisiono prezentis projekton de direktivo pri forigo de sezona horŝanĝo, tamen laboroj pri ĝi estis ĉesigitaj pro la pandemio. La aferprezentanto de la Eŭropa Komisiono, Anna-Kaisa Itkonen alvokis la polan prezidentecon en la Unio restarigi la diskuton pri la temo. La unuaj paŝoj estis faritaj. La pola ministro pri evoluo kaj teknologio Grzegorz Paszyk kontaktis ĉi-rilate la unian komisaron pri transporto Apostolos Dzidzikostas, kiu subtenis la polan prezidantecon. Li memorigis, ke laŭ esploroj 84 procentoj de eŭropanoj kontraŭas la horŝanĝon unuavice pro negativaj sekvoj sanaj kaj sociaj. La pola ministro deklaris, ke oni faras ĉion por restarigi la laborojn pri la direktivo, sed la ĉefa bremsanto estas la brusela burokrataro.
La ideo de la horŝanĝoj aperis fine de la 19-a jarcento kaj estis enkondukita la unuan fojon en 1916 fare de Germanio dum la 1-a mondmilito. En Pollando la horŝanĝo validis ekde 1977. Aktuale la sezonaj horŝanĝoj validas en 70 landoj. En Eŭropo la horŝanĝo ne validas en Islando, Turkio, Belorusio kaj Rusio. Ĉi-lasta lando rezignis pri horŝanĝo en 2011, Ĉilio en 2015, Brazilo en 2019.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Barbara – 01′ 54″

Sciencistoj el la Filologia Fakultato de la Universitato en Lodzo (la centra Pollando) realigas la projekton „Esploroj pri la pola literaturo kiel instrumento helpanta integriĝi al pola kolonio en Aŭstralio”. Ĝi komenciĝis lastdecembre kaj daŭros ĝis novembro 2026.
La kunlaboro koncernas la polkolonian medion, unuavice en Novsudkimrio. Tie troviĝas unu el la plej multnombraj komunumoj de poloj kaj poldevenduloj eksterlande. Filologoj el Lodzo helpas en la instruado/lernado de la pola lingvo, en organizo de la porinfana instruado, en zorgo pri lingvokorekteco. Pere de ĉio ĉi ili firmigas ligojn de poldevenuloj kun Pollando kaj kontribuas al integriĝo de la polkolonia medio en Novsudkimrio. Ĉiumonate didaktikistoj kaj lingvistoj el Pollando gvidas rete 12-horajn konsultojn. Kadre de la projekto estas organizataj ciklaj, malfermaj poeziaj laborrendevuoj, dum kiuj la poldevenaj aŭtoroj rakontas, interparolas pri sia kreado. Interesiĝantoj povas partopreni laborrenkontojn pri prozverkado – verkoj epikaj, historiaj, nuntempoj – pri kio ili interesiĝas. Ĉiumonate okazas diskutoj pri libroj en iu el la literaturaj kluboj de Sidnejo. Estas organizataj renkontiĝoj kun polaj verkistoj kaj poetoj.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 36″

La svedaj aŭtoritatoj transdonis al Unesko petpostulon, ke la arkivo de la Pola Esplorinstituto en Lund ektroviĝu en la listo Memoro de la Mondo.
La kolekto konata en la sciencista medio kiel arkivo de la germana koncentrejo Ravensbrück konsistas el pli ol 500 raportoj de la eksaj malliberigitoj de diversaj germanaj koncentrejoj. La atestoj de sklava laboro aŭ medicinaj eksperimentoj estis verkitaj de loĝantaj en Svedio poloj en la jaroj 1945-46. La konsiston de la arkivo eniras ankaŭ fotoj, dokumentoj kaj personaj memoraĵoj. Parto de ili estas rigardebla en la kulturcentro Kulturen en Lund.
En 1945 miloj da malliberigitoj el germanaj koncentrejoj, inkluzive de multaj poloj, trafis al Svedio por la kuracado kadre de la kampanjo Blankaj Busoj de la Sveda Ruĝa Kruco. Multaj el ili parolis pole. La rolanta kiel tradukisto d-ro Zygmunt Łakociński, instruisto de la pola lingvo en la universitato de Lund, ekhavis la ideon ke ili verku siajn raportojn kaj mem engaĝiĝis por krei arkivon. Ĝi estis formaligita kaj ricevis la nomon Pola Instituto.
Laŭ Hakan Hakansson el la universitata biblioteko en Lund la arkivo estas unikaĵo en la monda skalo. Post la bitigo de la dokumentoj en 2017 la portalo Witnessing Genocide ĉiujare estas vizitata de ĉirkaŭ 10 mil personoj, kio estas tre multe konsiderante, ke temas pri arkivaj dokumentoj. La arkivo de Ravensbrück-koncentrejo estas unu el la plej multe konsultataj ĉi-specaj kolektoj en Eŭropo.

El la elsendo 30.03.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

Lastlunde, la 24-an de marto en Pollando diversloke okazis omaĝaj solenaĵoj ligitaj kun la starigita en 2018 Nacia Memortago pri Poloj Savantaj Judojn dum la germana okupacio. La dato referencas al evento el 1944, kiam germanaj soldatoj pafmortigis Józef kaj la gravedan Wiktoria Ulm kaj iliajn 5 infanojn pro la kaŝado de 8 judoj. Dum la porokaza gazetara konferenco en Heschel-centro de la Katolika Universitato en Lublino Manuela Tulli, vatikanistino, ĵurnalistino de ANSA-agentejo konstatis, ke en la publika spaco oni malmulta aŭdas pri la savado de judoj dum la 2 mondmilito fare de poloj. Tiu scivakuo postulas plenigon same en la edukado, kiel ankaŭ en la internacia konscio. Aldonendas, ke la savado de judoj dum la 2-a mondmilito en Pollando estis minacita de germanoj per mortopuno. Manuela Tulli kunaŭtoras libron dediĉitan al la martira morto de la Ulm-familio. Pri ilia historio ŝi eksciis kolektante informojn por raporto pri helpo, kiun poloj donis kaj donas al ukrainanoj post la rusa agreso kontraŭ Ukrainion.

El la elsendo 25.03.2025. Legas Barbara – 01′ 42″

Biomonitorado de akvo en akvopurigaj centroj konsistas en daŭra observado kaj kontrolado de ŝanĝoj okazantaj en ĉi tiu medio. Jam de kelkdek jaroj pri akvopureco en diversaj lokoj de Pollando zorgas duvalvuloj. En Varsovio ekzemple temas pri „dungitaj” tiucele ok duvalvuloj. Ili estas forprenataj el la natura vivejo de puraj lagoj kaj poste dum du semajnoj adaptataj al la vivo en laboratorio. Unue, ekde nulo ĝis 100 procentoj estas difinata la grado de ilia konkomalfermiĝo, kiu atestas pri la nivelo de akvopureco. Sekve baze de aparta sentilo ligita al la konko eblas interpreti la ĉiutagajn rezultojn. Ekzemple 70 procentoj de malfermitaj konkoj signifas akvon trinkeblan. La rezulto ne povas subiĝi al 25 procentoj. Kutime en la akvopuriga centro unu duvalvulo troviĝas ĉirkaŭ tri monatojn, poste estas anstatŭigata de alia. Iuj revenas al la akvoreceptakloj, el kiuj ili estis prenitaj.
Jam de pli ol 30 jaroj en la kontrolado de akvopureco duvalvuloj funkcias en la urbo Stargard en la nord-okcidenta Pollando. Sed, duvalvuloj, tre impresiĝemaj je akvopoluado monitoras la akvopureconen krome en multaj aliaj lokoj en Pollando. Por la mezurado de akvokvalito en Pollando oni uzas ankaŭ popularajn fiŝojn, ekzemple barbiojn aŭ vimbojn.

El la elsendo 20.03.2025. Legas Maciek – 01′ 35″

Pola Sciencakademio posedas aktuale ses eksterlandajn sciencajn staciojn en Parizo, Vieno, Romo, Berlino, Bruselo kaj Kievo. Ilia tasko estas popularigi, promocii atingaĵojn de la pola scienco eksterlande, ligi kontaktojn kun eksterlandaj partneroj kaj faciligi la akademian kunlaboron.
Jam antaŭ jaroj aperis la ideo pri plia tia stacio en Usono, pri kio memorigis dum la lasta Ĝenerala Asembleo de la Pola Sciencakademio ĝia vicprezidanto, profesorino Mirosława Ostrowska. Tio ligiĝas kun la fakto, ke aktuale preskaŭ en ĉiuj sciencaj branĉoj esploristoj el Usono plenumas la gvidan rolon. Usono avanas ankaŭ, se temas pri elspezoj por la esploroj, evoluo kaj novumado. Tial laŭ profesorino Mirosława Ostrowska la pola scienca medio devus esti tie reprezentata sur la institucia nivelo, subtenante intensigon kaj evoluigon de la pola-usona scienca kunlaboro.
Malgraŭ forte evoluintaj ebloj ligitaj kun la reta komunikado ĉiuj landoj daŭre tenas diplomatiajn kontaktojn kaj gravajn aferojn oni difinas dum rektaj interparoloj. Tial la eksterlandaj stacioj de la Pola Sciencakademio devas esti traktataj kiel parto de diplomataro, kiel sciencista diplomataro. Grava defio por establi la polan sciencan stacion en Usono estas la financa flanko de ĉi tiu ideo, sed oni esperas akiri por ĝia realigo la subtenon de la polaj decidantoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Maciek – 01′ 38″

Kiel sciigis la Pola Ekonomia Instituto ekde januaro 2022 ĝis decembro 2024 ukrainanoj establis en Pollando 77,7 mil unupersonajn ekonomiajn entreprenojn, kio signifas 9 procentojn de ĉiuj similaj entreprenoj registritaj en ĉi tiu periodo en Pollando. Krome kreiĝis 11,3 mil kompanioj kun la ukraina kapitalo. Ili formis 31 procentojn de ĉiuj kompanioj kun la eksterlanda kapitalo registritaj tiuperiode kaj 7 procentojn de ĉiuj registritaj entreprenoj en Pollando.
En la periodo 2022-2024 la skalo de la ukraina entreprenado en Pollando kreskis de jaro al jaro je 34 procentoj. Ukrainanoj registris 84 procentojn de ĉiuj ekonomiaj subjektoj establataj de eksterlandanoj. Ilia ekonomia aktivado en la periodo 2022-24 koncernis tiajn sektorojn kiel konstruado, informado kaj komunikado, servoj.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 30″

Regas opinio, ke Baltiko estas maro signifagrade poluita. La plaĝoj ĉe nia marbordo vekas asociaciojn ne sole kun la hela sablo, sed ankaŭ kun troveblaj tie skatoloj, boteloj, cigaredaj stumpoj. Tamen la lastaj esplorrezultoj de la Eŭropa Komisiono el la jaroj 2020-21 kompare al la pli fruaj 2015-16 elmontras, ke la kvanto de rubo kun elementoj pli ol du kaj duoncentimetraj malkreskis je 29 procentoj. Plej multe povas fieri Pollando, Germanio kaj aliaj ĉebaltaj landoj. Se en 2015 la nombro de la farfalaĵoj kalkuliĝis je 29 je 100 metroj, nun tiu nombro malkreskis ĝis 16.
Baltiko en la lastaj jaroj notis la plej grandan procente malkreskon de forfalaĵoj egalan al 45 procentoj. Bonajn rezultojn oni notis krome rilate la Nigran Maron, kiu notis 30-procentan malkreskon de forfalaĵoj kaj rilate Meditereaneon, kiu notis 38-procentan malkreskon.

El la elsendo 25.02.2025. Legas Milada – 01′ 32″

Eŭropa Komisiono decidis, ke nutraĵproduktantoj povas apliki en siaj produktoj larvojn de grenskarabo. La decido ekvalidas ekde februaro 2025 kaj ĉirkaŭprenas ĉiujn uniajn landojn. La koncernan dokumenton subskribis Ursula von der Leyen. La komisiono pravigis la decidon per la opinio de EFSA, t.e. Eŭropa Oficejo pri Nutraĵsekureco, kiu faris sole la rezervon, ke pulvorigitaj larvoj devas esti subigitaj al UV-radiado.
La Eŭropa Komisiono menciis produktojn, al kiuj trafos la pulvorigitaj larvoj de grenskarabo. Temas pri pano, bulkoj, kukoj, kuketoj, nudeloj, produktoj bazitaj sur makaronio, alifaritaj terpomaj produktoj, fromaĝoj, fromaĝbazitaj produktoj, krome fruktaj kaj legomaj pulpoj. La pakumoj kun ĉi-specaj produktoj enhavas/os klarajn informojn pri la uzitaj ingrediencoj kun averta atentigo por alergiuloj.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Milada – 01′ 22″

Nunjare la 100-jariĝon solenas la Muzulmana Religia Asocio de la Pola Respubliko. Ĝi estas la plej malnova kaj plej grava organizo de polaj islamanoj. Aktuale unu el ĝiaj taskoj estas agado servanta al integriĝo de muzulmanoj el aliaj landoj, kiuj troviĝas en Pollando.
La establo de la asocio okazis dum la Tutlanda Kunflugo de la Delegitoj de la Muzulmanaj Komunuoj, kiu fine de decembro 1925 okazis en Wilno. La celo estis unuigi la muzlaman socion ĝis la regajno de la suverenco fare de Pollando en 1918 troviĝantaj en tri apartaj aneksopartoj – rusa, prusa, aŭstria. Krom establo de la organzo la Kunflugo establis la oficon de la religia gvidanto de la polaj muzulmanoj – muftio. Lia tasko estis zorgo pri la religia eduko kaj servo kaj peredukado de islamaj animzorgantoj.
En la postmilita Pollando la Muzulmana Religia Asocio estis la unusola organizaĵo membriganta muzulamojn havante monopolon por kultura, kleriga kaj religia agado. Tio ŝanĝiĝis post la reĝima ŝanĝo en 1989, kiam kreiĝis Asocio de Tataroj de Pola Respubliko. La agadon de la Muzulmana Religia Asocio reguligas leĝo proklamita en 1936 kun amendoj.
La 100-jariĝo de la de la Muzulmana Religia Asocio estas la okazo releifigi identecon kaj heredaĵon de polaj tataroj en la historio en Pollando laŭ la religia, kultura kaj etna kunteksto. La solenaĵoj de la 100-jariĝo, super kiuj la patronecon transprenis la pola prezidento, finiĝos en 2026.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 01′ 58″

La programo Bekker NAWA elektis 100 pliajn polajn sciencistojn. Ili realigos siajn projektojn en 23 landoj, i.a. en Usono, Britio kaj Germanio.
Bekker NAWA estas unu el la avanaj programoj de la Nacia Agentejo por Studenta Interŝanĝo. En la periodo de 3 ĝis 24 monatoj stipendiitoj povos kune kun la eksterlandaj sciencistoj realigi sciencajn projektojn aŭ partopreni postdoktoriĝajn staĝojn kaj evoluigi internacian kunlaboron.
El inter 365 sinproponintoj estis elektitaj 100 laŭreatoj, kiuj en plimulto reprezentis naturscienojn. 42 sciencistinoj kaj 58 scencistoj devenas el 33 altlernejoj kaj sciencesploraj institutoj. Ili staĝos en 23 landoj, unuavice en Usono, Britio, Germanio, Svislando kaj Italio. Eĉ 19 personoj partoprenos 24-monatajn stipediajn staĝojn. 15 stipendiitoj utiligos 3-monatajn staĝojn. La programo Bekker NAWA estas adresita al sciencistoj kaj doktoriĝantoj, reprezentantaj ĉiujn sciencbranĉojn. Ĝi helpas al internacia mobileco de doktoriĝantoj, sciencistoj kaj akademiaj instruistoj en ilia strebado al sciencista perfekteco. La stipendioj estas finance garantiitaj de la pola ŝtato.
La patrono de la programo Bekker NAWA, profesoro Mieczysław Bekker (1905-1989) estis pola inĝeniero kaj sciencisto. Post la forveturo al Usono en 1956 li famiĝis kiel kreinto de la nova scienca specializo >termekaniko<, li estis la konstruinto de la veturilo Lunar Roving Vehicle utiligita dum la lunprogramoj Apollo. Mieczysław Bekker estis profesoro de Miĉigana Universitato en Ann Arbor, direktoro de la Esplorinstituto de la konzerno General Motors en Santa Barbara. Li lekciis en la usonaj teknikaj altlernejoj i.a. Massachusetts Institute of Technology, Michigan State University, Illinois Institute of Technology. Li estis honorofica doktoro de Teknikaj Universitatoj en Munkeno, Bolonjo kaj de la Universitato Carleton. Mieczysław Bekker estis konsultanto de The National Academy of Sciences, kaj lia nomo troviĝas en la Aleo de la Meritiĝintoj por la Kosmaj Esploroj (Space Walk of Fame). Nia felietono dediĉita al Mieczysław Grzegorz Bekker aŭdiĝis en la elsendo el la 26.02.2021.

El la elsendo 15.02.2025. Legas Maciek – 02′ 58″

Laŭ la informoj de la Ĉefa Statistika Oficejo en 2024 preskaŭ 6 procentoj de la polaj firmaoj deklaris aplikon de AI-teknologio. Plej multaj estis grandaj entreprenoj kaj firmoj ligitaj kun la informado kaj komunikado. Malplej multaj estis firmaoj malgrandaj kaj ligitaj kun la konstruado. Konsiderante variecon de la aplikitaj AI-teknologioj plej ofte estis uzitaj teknologioj aŭtomatigantaj procezojn kaj helpantajn alpreni decidojn. La plej malgrandan interesiĝon vekis teknologioj ebligantaj fizikan moviĝadon de maŝinoj kaj veturiloj. Ilin aplikis ĉefe entreprenoj okupiĝantaj pri la riparado kaj konservado de komputiloj kaj komunikaranĝaĵoj. Plej ofte la AI-teknologiojn la firmaoj akiradis aĉetante komercajn solvojn, pretajn por tuja uzo.
La Ĉefa Statistika Oificejo informas samtempe, ke pasintjare 94,1 procentoj de la firmaoj ne uzis ankoraŭ AI-teknologiojn. Inter ili 3,2 procentoj tamen konsideras ilian aplikon. Inter la kaŭzoj de la neaplikado de AI-teknologioj estis menciitaj manko de homaj provizoj kaj manko de konoj pri la uzo de Artefarita Intelekto, sekve la altaj kostoj de envivigo de AI-teknologio. Plej malofte estis menciitaj etikaj duboj.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 29″

Pollando estas la kvina plej granda produktanto de fromaĝoj en la Eŭropa Unio. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la produktado de fromaĝoj en Pollando kreskas ĉiujare de pli ol 10 jaroj. En la avanularo restas Germanio, Francio, Italio kaj Nederlando. Kune kun ĉi lastaj landoj Pollando respondecas pro preskaŭ 72 procentoj de la tuta unia produktado de fromaĝoj. La donitaĵoj de la unia statistika oficejo konsideras ĉiujn fromaĝspecojn agnoskitajn en la Unio.
En la 2023-a jaro el inter 10,6 milionoj da tunoj da fromaĝoj produktitaj en la tuta Unio eĉ 7,6 milionoj da tunoj devenis el ĉi tiuj kvin landoj. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat en 2023 en Pollando oni produktis 976 milionojn da tunoj da fromaĝo, kio signifis kreskon je 50 mil tunoj kompare al 2022.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 04″

La usona Kongreso atribuis Orajn Medalojn, la plej superan usonan distingon, al 60 diplomatoj el 28 landoj, kiuj savis judojn dum holokaŭsto. Inter ili troviĝas kvin poloj, inkluzive de diplomatoj ligitaj kun la tiel nomata Grupo de Ładoś. Tio estas Aleksander Ładoś, Konstanty Rokicki, Stefan Ryniewicz, Juliusz Kuhl kaj Henryk Sławik.
La unuaj kvar apartenis al la t.n. Ładoś-grupo el Berno, kiu kunlaborante kun judaj medioj disponigadis falsajn pasportojn kaj konfirmojn pri la civitaneco de latinamerikaj landoj al judoj minacitaj per ekstermo.
Henryk Sławik estis la delegito de la pola registaro en elmigrejo, kiu similmaniere estis helpanta – en kunlaboo kun i.a. József Antall – al personoj el Pollando, inkluzive judojn fuĝi al Hungario. Inter aliaj distingitoj troviĝas i.a. sveda diplomato Raoul Wallenberg, japana diplomato en Litovio Chiune Sugihara kaj grupo de vatikanaj kaj latinamerikaj diplomatoj, kiuj kunlaboris i.a. kun Ładoś-grupo.

El la elsendo 25.01.2025. Legas Milada – 01′ 36″

Kiel informas raporto de la Monda Ekonomia Forumo – WEF, 41 procentoj de la firmaoj en la mondo planas redukti la enlaborigitecon lige kun la aŭtomatigo de la taskoj fare de Artefarita Intelekto. La raporto bildigas, ke la plej novaj teknologioj, inkluzive de la genera AI signife transformas branĉojn kaj realigadon de la taskoj en diversaj sektoroj. La genera AI estas teknologio kapabla kreigi originalajn enhavojn – tekstojn, bildojn kaj aliajn materialojn – baze de simplaj komisioj de utiligantoj. Plej endanĝerititaj de maldungo estas poŝtaj operatoroj, plenumsekretarioj aŭ specialistoj pri salajroj.
Kvankam AI kondukas al limigo de la fizikaj laborpostenoj en iuj sektoroj la firmoj ne planas tutece anstatŭi homojn per maŝinoj. 77 procentoj de la enketitaj entreprenistoj intencas alikvalifikigi siajn laborantojn kaj altigi iliajn kvalifikojn en la periodo 2025-2030. Kvankam en multaj sektoroj laborreduktoj estas neeviteblaj la bezonateco je specialistoj ligitaj kun la evoluigo de AI dinamike kreskas. Preskaŭ 70 procentoj de la firmaoj planas dungi specialistojn kun kapabloj projekti kaj fajnigi AI-instrumentojn. Pli ol 62 procentoj serĉas personojn kapablajn efike kunlabori kun AI-teknologio.
Laŭ longdaŭra perspektivo la ŝlosila defio restas trovo de ekvilibro inter aŭtomatigo kaj konservo de konforma nivelo de enlaborigiteco.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Maciek – 01′ 53″

La eksa ĉefministro de Pollando, Mateusz Morawiecki estis unuanime elektita kiel la prezidanto de la partio de la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj, EKR. La decido estis alprenita dum ĝia brusela kunveno. Proponis lin la ĉefministro de Italio, Giorgia Meloni. Ŝi estis la prezidantino de la partio ekde 2020.
EKR estas la unia politika partio kun dekstrula karaktero. En ĝian konsiston eniras i.a. Juro kaj Justeco el Pollando, Fratelli d’Italia el Italio, la Civitana Demokrata Partio ODS el Ĉeĥio kaj svedaj demokratoj. Estis deklarite, ke marde estis aliĝontaj la rumana AUR kaj la franca IDL. La partnera por EKR estas la usona Respublikana Partio.
Dum la gazetara konferenco Morawiecki prezentis la prioritatojn de sia prezidanteco. La unua estas firmigi la naciajn ŝtatojn en la unia strukturo. Kiel la duan li menciis prudentosintenton, kio ligiĝas kun la fakto, ke multa burokrateco kaj uniaj direktivoj katenas entreprenemon kaj konkurencon. Kiel partio proksima al la usonaj respublikanoj EKR kunbatalos por ke la prudento dominu en la mastrumado. Morawiecki aldonis, ke la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj batalos por parollibereco kaj kontraŭ cenzuro. Morawieki substrekis, ke la volo de la eŭropaj nacioj devas decidi, kiu gajnas en demokratio kaj ne la bruselaj burokratoj. Li deklaris fari ĉion, por ke la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj estu ĉiam pli fortaj en Eŭropo kaj en la mondo.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Milada – 02′ 24″

Laŭ la donitaĵoj de la Ministerio por la scienco kaj supera edukado la polan lingvon en la tuta mondo uzas ĉirkaŭ 45 milionoj da personoj. Plej multaj en Pollando.
La pola lingvo havas la ofican satuson en Pollando kaj estas unu el la oficaj lingvoj de la Eŭropa Unio, sed ĉi tiun statuson ĝi ne havas aliloke. Tio ne signifas tamen, ke ĝi ne estas agnoskita loke. Kiel ekzemplo servas la brazila komunumo Aurea en la ŝtato Rio Grande do Sul, en la urbo São Mateus do Sul aŭ en la komunumo Mallet. Tie koncentriĝas la signifa laŭnombre pola malplimulto kaj idoj de la polaj enmigrantoj. Multaj el ili daŭre uzas la polan lingvon.
Multaj pollingvanoj vivas ankaŭ i.a. en Germanio, Litovio, Belorusio, Norvegio, Islando, Kanado, Usono, Kazaĥio, Aŭstralio, Svedio, Argentino. Signifa parto de personoj parolantaj eksterlande la polan lingvon estas elmigrintoj. Kiel ekzemplo povas servi la pola kolonio ĉirkaŭ Ĉikago en Usono, kiu kultivas la polajn tradiciojn kaj klopodas konservi la lingvon de la prauloj. La polan lingvon flegas idoj de poloj ekzilitaj al la fora oriento, al Siberio dum la rusa anekso de Pollando, dum la sovetia dominado post la 2-a mondmilito.
La pola lingvo kvankam ne apartenas al la plej popularaj lingvoj de la mondo estas samtempe la plej populara okcidentslava lingvo kaj la dua plej ofte uzata slava lingvo post la rusa. Ĝia populareco kreskas. Laŭ diversaj raportoj ĉiam pli multaj personoj en la mondo alprenas la decidon lerni la polan lingvon. Ekzemple por studi en polaj altlernejoj.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Milada – 02′ 26″

Krzemionki en la Sanktakruca Montaro en la suda Pollando ekde 2019 troviĝas en la Listo de la Monda Kulturheredaĵo de Unesko. Ĝi estas la plej granda en la mondo komplekso de prahistoriaj minejoj de stria siliko kaj samtempe ĝi estas unu el la plej gravaj arkeologiaj esplorlokoj en Pollando. Meze de januaro komenciĝos tie esploroj pri la surrokaj desegnaĵoj de neolitikaj ministoj. La minejoj kreiĝis antaŭ ĉirkaŭ 5 mil jaroj lime de neolitiko kaj frua bronza epoko.
Sciencistoj el la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostrowiec Świętokrzyski kaj Arkeologia kaj Etnologia Instituto de la Pola Sciencakademio volas detekti nevideblajn detalojn de pentraĵoj kaj difini ilian originan aspekton. La piktogramoj estis faritaj ĉefe per lignokarbo, kiu servis por lumigi la minejajn tunelojn.
La projekto celas ankaŭ protekti ekzitantajn desegnaĵojn. Grupo de la plej spektaklecaj pentraĵoj estis malkovrita en Krzemionki fine de la 20-aj jaroj de la 20-a jarcento, sed ne transdaŭris ĝis hodiaŭ. Reproduktoj de kelkaj desegnaĵoj, kiuj prezentas kapon de bovo, plandumspuron kaj boaton estas videblaj en la monografio pri Krzemionki el 1939. Post la 2-a mondmilito estis malkovrita ankoraŭ unu piktogramo, kiu estas logosigno de la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostowiec Świętokrzyski. Tio estas la t.n. Granda Patrino aŭ prapatrino, kiu plej verŝajne bildigas la homan silueton kaj de iuj esploristoj estas interpretata kiel neolitika duondio.

El la elsendo 10.01.2025. Legas Tomek – 01′ 46″

La 1-an de januaro 2025 la papo Francisko dum la Anĝelusa preĝo en Vatikano memorigis, ke laŭ la iniciato de sankta papo Paŭlo la 6-a la Novjara Tago estas solenata kiel Monda Tago de Paco.
Francisko renovigis sian alvokon lanĉitan dum la inaŭguro de la Sankta Jaro 2025, ke oni nuligu ŝuldojn rilate al la plej malriĉaj ŝtatoj. Papo Francisko dankis pro preĝoj kaj engaĝiteco flanke de diocezaj kaj paroĥaj komunumoj, ekleziaj societoj kaj grupoj favore al paco en la tuta mondo.
La papo alvokis al preĝoj por fini batalojn kaj al porpacaj agadoj favore al Ukrainio, Sfero de Gazo, Isrealo, Birmo, Norda Kivuo. Favore al multaj nacioj, sur kies teritorioj daŭras la milito.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada Krystyna – 0′ 55″

La 2025-a jaro aŭguriĝas kiel jaro de gravaj eventoj en la mondo, en Pollando. En la komenciĝanta jaro atendas nin esencaj iniciatoj kaj decidoj, kiuj influos politikon, ekonomion. La 1-an de januaro 2025 Pollando tranprenis la prezidadon en la Konsilio de la Eŭropa Unio. La gvidideo de la pola prezidenteco estas „Eŭropo – sekurecon!”. Ĝi rilatas al sekureco diversdimensia – de ekstera tra energetika kaj ekonomia ĝis nutraĵa, sanprotekta, informadika kaj interna.
Ekde la 1-a de januaro 2025 Bulgario kaj Rumanio eniris la sferon Schengen. Tio signifas forigon de la kontinenta limkontrolo kun ĉi tiuj landoj, ebligonta liberan moviĝon de personoj, varoj kaj servoj inter ili kaj la ceteraj ŝatatoj el Schengen-sfero. La 20-an de januaro 2025 Donald Trump estos ĵuroficigita kiel la 47-a prezidento de Usono, inaŭguronte sian duan prezidentan oficperiodon. En Eŭropo Germanio en februaro elektos novan Bundestag, kio influos kiu fariĝos nova germana kanceliero. En majo en Pollando devos okazi la prezidentaj balotoj, en kiuj poloj elektos la sekvanton de Andrzej Duda, kiu finas la 2-an oficperiodon. En Pollando organiziĝas la civitana movado defendanta demokration, Movado por Protekti la Balotojn. En novembro 2025 en Belém, Brazilo okazos la 30-a Konferenco de la Flankoj de la Kadra Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri klimato. Belém estis elektita kiel aparta loko por reliefigi la ŝlosilan signifon de ĉi tiu regiono por la monda klimato.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada kaj Krystyna – 02′ 32″

Pli ol 60 procentoj de poloj sentas timojn lige kun la 2025-a jaro. Pli ol 51 procentoj de la respondintoj en la enketo de „Dziennik – Gazeta Prawna” plej multe timas la entiron de Pollando en militon, eskalon de la konflikto en Oriento kaj malpliboniĝon de la financa situacio. Polojn en pli ol 23 procentoj enzorgigas la malpliboniĝo de la sanprotekto kaj intensiĝo de misinformoj en la publika spaco. Sur pliaj lokoj plasiĝis firmiĝo de disputoj pri justeco, intensiĝo de la politika krizo. Laŭ eksperto el la Fakultato pri la Polikikaj Sciencoj kaj Ĵurnalismo de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano homoj ne plene kontentas pri direkto, kiun celas nia ŝtato kaj la tuta regiono de la centra-orienta Eŭropo.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada – 01′ 07″

Dum la nunjara Internacia Astronaŭtika Kongreso IAC Pollando estis elektita mastro de ĝia eldono en 2027. Ĉi tiun plej grandan branĉan eventon gastigos Poznano. Ĝia gvidtemo estos „One Space. Shared Future” – „Unu spaco. Komuna estonteco”.
La unua parto ligas al la fakto, ke la kosmo estas komuna spaco por ĉiuj homoj kaj la kongreso estas spaco, en kiu okazas kunlaboro kaj kiu akcelas dialogon. La alia segmento de la kongresa devizo reliefigas tion, ke la kosmo ludos ĉiam pli grandan signifon en la ekonomia evoluo de multaj landoj.
La elekto de Pollando okazis dum la lasta tago de la nunjara kongreso en Milano kaj la voĉdonadon partoprenis ĝiaj 500 partoprenantoj, ĉiuj kosmaj agentejoj, altlernejoj kaj firmaoj, krome eksterregistaraj organizoj funkciantaj en la kosma sektoro. Pollando en la kandidatiga procedo krom subteno de la pola registaro akiris la subtenon de la Eŭropa Kosma Agentejo, Kosma Agentejo de la Unio EUSPA. Polan kandidatecon subtenis ne nur landoj de la centra-orienta Euopo, sed ankaŭ reprezentantoj de tiaj landoj kiel Aŭstralio, Brazilo, Kanado, Japonio aŭ Barato.
La unua eldono de IAC okazis en 1950 en Parizo kaj ekde tiam ĝi okazas ĉiujare en malsamaj landoj. Pollando jam gastigis ĝin antaŭ 60 jaroj en 1964. IAC estas evento kun la plej granda rekono de la monda kosma sektoro logante ĉiujare eĉ 10 mil partoprenantojn inkluzive de ministroj kaj parlamentanoj el la tuta mondo, inkluzive de estroj de la kosmaj agentejoj kaj kosmaj firmaoj, sciencistoj.
La plej proksimaj kongresoj de IAC okazos en Sidnejo, Aŭstralio en la venonta jaro kaj en Antalya, Turkio en 2026.

El la elsendo 15.12.2024. Legas Maciek – 02′ 09″

La historion de la unuaj studentinoj, sed ankaŭ de aliaj virinoj, kiuj de jarcentoj estis ligitaj kun la Jagelona Uniersitato memorigas ekspozicio en la universitata muzeo. La okazo estas la 130-jariĝo de la allaso, ke virinoj studu en la krakova universitato.
Laŭ la universitataj statistikoj studentinoj aperis en la Jagelona Universitato ekde 1897 kaj ilia nombra partopreno estis grandiĝanta kun la fluo de la tempo. Verdire inter pli fruaj diplomitoj de la Jegelona Universitato troviĝas fratinoj Studziński, kiuj ne havis oficialan studentan statuson. Ili akiris tamen la diplomojn de farmacimagistro kvankam al ekzameno devis subiĝi en apoteko.
Komence la studentinoj de la Jagelona Universitato derviĝis el inteligentaj kaj bonstataj familioj. En la 20-aj jaroj nur 460 studentinoj je 11 mil devenis el laboristaj kaj kamparanaj familioj. Kvankam jam en 1914 virinoj konsisitigis plimulton inter la studentoj de la Filozfia Fakultato la unuan fojon la ĝenerala nombro en studentinoj en la Jagelona Universitato rilate studentojn estis superita en 1965.
La ekzpozicio pri la virinoj en la Jagelona Universitato funkcias ĝis la fino de januaro 2025.

El la elsendo 15.12.2024. Legas Milada – 01′ 55″

Iam en Baltiko kaj en la apudmaraj riveroj acipenseroj estis tiom multnombraj, ke ili kalkuliĝis al la ĉefhokataj fiŝoj. Ankoraŭ antaŭ 100 jaroj acipensero estis difinta kiel la reĝa fiŝo de Pollando. Tamen ekde la 19-a /20-a jarcentoj ilia nombro malkreskis. En Pollando acipenserojn oni ĝenerale taksas kiel formortintajn, la lastan libere vivantan fiŝon en Baltiko oni hokis en la 60-aj jaroj. La malaperon de acipenseroj oni ligas i.a. kun la elkonstruo de digo en Włoclawek, kiu fariĝis nevenkebla baraĵo por ĉi tiuj fiŝoj.
Tamen iĥtiologoj klopodas rekrei ilian populacion en fiŝbredaj centroj, eĉ se acipenseroj estas malfacile bredeblaj. Al tiuj centroj apartenas la fiŝbredejo en Świnna Poręba apud Wadwice (la suda Pollando), kiu ĉiujare produktas pli ol unu milionon da fiŝekzempleroj. Tie inter la aliaj fiŝspecioj vivas 28 acipenseroj. La bredmaterialo estis venigita el la rivero de Sankt-Laŭrenco.
Acipenseroj estas fiŝoj tre grandaj, longas 3-4 metrojn kaj povas vivi eĉ 140 jarojn. Ilia ĉefa vivejo estas la Norda Ameriko. La seksan maturecon acipenseroj atingas en la aĝo de 15 jaroj. Ili vivas en maro, sed por la frajado ili revenas al riveroj kaj post tio revenas al la maro.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Maciek – 01′ 39″

La Pola Mielĉambro kaj la Scienc-teknologia Centro de Bydgoszcz-regiono (la norda Pollando) subskribis intencoleteron pri kunlaboro i.a. rilate la ekzamenadon de la mielkvalito. Tiucele la novumgrupo EnFoodLife kaj la plej moderna kvalitlaboratorio – konkurenca por la plej bonaj ĉi-specaj eŭropaj centroj – ekzamenos la mielkvaliton en Pollando. Inter la celoj estas ankaŭ ellaboro de la branĉa normo.
Dank’ al aplikotaj ekzamenmetodoj eblos precize mezuri la kemiajn konsisterojn en la mielprovaĵoj, precize mezuri la aŭtentecon de mielo, malkaŝi eventualan falsadon, konstati eventualajn malpuraĵojn kaj elimini malaltkvalitajn mielpartojn. Aldone la teknologio H-NMR ebligos fajnan analizon de la konsisto kaj deveno de la enestantaj en mielo sukeroj.
Tio estas gravaj paŝoj, ĉar sur la unia merkato de mielkomerco Pollando okupas la duan lokon post Germanio.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Maciek – 01′ 09″

La germana marko de kosmetikaĵoj kaj hejmaj kemiproduktoj Rossmann baldaŭ havos en Pollando 1900 vendejojn. Nur en novembro 2024 ilia nombro kreskis je 37. Rossmann en sia ekspansio celas lokojn atrakciajn por klientoj tiajn, kiel urbcentroj kaj regionoj de grandaj loĝkvartalojn. Meze Rossmann-vendejoj okupas la areon de 350 ĝis 600 kvadrataj metroj. Ekde 2022 ĝi rivalas sur la pola merkato kun alia germana similkaraktera vendejreto „dm”, kiu ĉiujare planas grandgi la nombron de siaj vendejoj meze je 25 objektoj. Ĝis la fino de 2024 ĝi havos ĉirkaŭ 50 vendejojn. Sian oferton ĝi proponas unuavice en la sudokcienta parto de Pollando, sed aperas ankaŭ en la ceteraj vojevodioj, unu plia aperos en decembro en Varsovio.
La germanan dominadon sur la vendejmerkato de kosmetikaĵoj kaj hejmaj kemiproduktoj firmigas la vendo de pola vendejreto „Natura” kun simila vendejoferto al la germana fonduso Mutares. Tiu ĉi tre sukcesa pola marko ekzistanta ekde 1997 kaj havanta pli ol 200 vendejojn renkontinte financajn problemojn estis transprenita de Pelion SA, kompanio de la farmacia merkato. Pliaj rentoproblemoj alkondukis al la vendo. Definitiva vendodecido dependas de Oficejo por protekti konkurencon kaj konsumantojn.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Milada – 02′ 04″

Dum la tritaga World Architecture Festival – Monda Arkitektura Festivalo okazinta en Singapuro komence de novembro estis enmanigitaj la nunjaraj festivalaj premioj. En la kategorio „Transporto” la ĉefpremion gajnis la pola stacidomo en Lublino (la orienta Pollndo). La moderna konstruaĵo estis transdonita por la publika uzo en januaro 2024 kaj estas parto de Integrita Trafikcentro. Temas pri trietaĝa objekto kun la spaco superanta 18 mil kvadratajn metrojn. En ĝi troviĝas 43 busstacioj, aŭtomobilaj parkejoj kaj kelkdek biciklaj rakoj.
En januaro 2024 la lublina stacidomo ricevis jam premion en la konkurso Property Design Awards 2024 en la kategorio „Arkitektura bulo – publikaj objektoj”. Laŭaserte la konstruaĵo, kies projekto kreiĝis en la leborejo Tremend, havas ŝancon akiri la titolon „Monda Konstruaĵo de la 2024-a jaro”.
La Arkitektura Festivalo estas konata prestiĝa evento en la arkitektura mondo. Ĉiujare ĝi logas al Singapuro reprezentantojn de arkitektura branĉo el diversaj mondpartoj. La kulimina momento estas solenaĵo dum kiu oni enmanigas premiojn pro la plej bonaj projektoj de la jaro. Ne senkaŭze ĝi estas difinata kiel „arkitektura Oskar”.

El la elsendo 25.11.2024. Legas Milada – 01′ 47″

En Pollando aŭtuno ravas ne nur per pentrindaj pejzaĝoj, dank’al falantaj de sur la arboj multkoloraj folioj. La oranĝa koloro plenigas polajn urbojn ankaŭ dank’ al kukurboj ornamantaj enirejojn de butikoj kaj restoracioj. Ili videblas ankaŭ sur privataj terasoj, balkonoj, sur kuirejaj parapetoj. Aldonante koloron dum grizaj aŭtunaj tagoj, kukurboj ĉiam pli ofte aperas en pola urbospaco kaj sur teleroj en polaj hejmoj. Rimarkendas, ke ne nur pro Haloveno festotago antaŭnelonge importita al Pollando kaj fremda al la pola kulturo.
La kreskanta populareco de kukurboj ŝuldiĝas al la fakto, ke Pollando estas la plej granda kukurbo-eksportanto en la Eŭropa Unio. Ĉi-jare, la areo destinita al kukurbokultivado egalas en Pollando al 9289 hektaroj. Temas do pri 2000 hektaroj pli ol en 2023. Antaŭ 10 jaroj Pollando produktis 48 mil tunojn da kukurboj, kaj aktuale la jara produktado superas 400 mil tunojn. La plej grandaj kukurbokampoj troviĝas en la regiono de Lublin, en la orienta Pollando. Sur la pola merkato troveblas pli ol 30 kukurbospecioj: bambino, Hokajdo, muscat de Provance kaj aliaj.
Kukurbo estas botanike frukto, ne legomo. Ĝi enhavas multe da beta-karoteno, kiu subtenas la vidkapablon kaj havas pozitivan efikon sur la homa haŭto. Kukurbo donas satosenton, nutras niajn bonajn mikrobojn, subtenas la funkciadon de la renoj kaj hepato kaj estas rekomendita por homoj suferantaj pro hipertensio. Kukurbosemoj estas riĉaj je triptofano, aminoacido grava dum la produktado de serotonino, hormono havanta kernan rolon por nia bonfarto. La semojn oni uzas ankaŭ por produkti oleon taŭgan por bongustaj salatoj. Krome, per aldono de kukurmo aŭ kapsiko kukurbosupo ekhavos varmigan efikon, tiom gravan en malvarmaj tagoj.

El la elsendo 15.11.2024. Legas Maciek – 02′ 16″

Dum 12 monatoj – inter aŭgusto 2023 kaj julio 2024 en Pollando naskiĝis iom pli ol 259 mil infanoj. Tio estas plej malmulte ekde la finiĝo de la 2-a mondmilito. La demografia malkreskoritmo estas alta, kion reliefigas donitaĵoj. Laŭ ili en 2023 naskiĝis ĉirkaŭ 272 mil infanoj, en 2022: 305 mil kaj en 2019: 375 mil infanoj.
Antaŭnelonge la opinisonda laborejo IBRIS laŭ la komisio de la ĵurnalo „Rzeczpospolita” demandis seninfanojn personojn pri faktoroj instigontaj ilin gepatriĝi. Plej multaj respondintoj, 36 procentoj menciis la posedon de la propra loĝejo. La gravecon de loĝeja faktoro elmontris eĉ 40 procentoj de personoj, kiuj deklaris sian materialan situacion kiel tre bonan.
22,2 procentoj de la enketitoj kiel necesan faktoron por havi infanojn menciis stabilan laboron por junaj personoj kaj 17 procentoj elmontris la amikan por virinoj labormerkaton. Tamen pli ol 11 procentoj de la enketitoj deklaris, ke ne temas pri financa aspekto, sed pri la maldeziro flanke de junaj personoj posedi infanojn.

El la elsendo 15.11.2024. Legas Milada – 01′ 50″

Jam de multaj tagoj la polaj grandspacaj vendejoj plenplenis je tombotorĉoj, kio ligiĝis kun la novembra Festo de la Mortintoj, kaj kun la kutimo lumigi ilin sur la tomboj de proksimuloj kaj konatoj. Torĉoj tamen estas ne sole simbolo de memoro, sed grava elemento de la pola eksporto. Kiel sciigis International Trade Center la eksportovaloro de la polaj torĉoj kaj kandeloj atingis en 2023 la valoron de 764 milionoj da eŭroj. Laŭ „Puls Biznesu” Pollandon antaŭas Ĉinio, kiu eksportas torĉojn kun la valoro de 877 milionoj da eŭroj.
La vendado de torĉoj kreskis post la pandemio je 40 procentoj. La ĉefa komerca partnero de Pollando estas Germanio, kiu aĉetas ĉiun trian eksportatan polan torĉon. Ĉiu deka pola torĉo aŭ kandelo trafas sur la merkaton de Nederlando. La landa produktado de torĉoj tutece kontentigas la bezonojn de la pola merkato. En 2023 poloj aĉetis 300 milionojn da torĉoj pagante por ili 700 milionojn da zlotoj.

El la elsendo 05.11.2024. Legas Maciek – 01′ 14″

La eksa finna prezidento, konsilisto de la prezidanto de la Eŭropa Komisiono asertas, ke la Unio devas rekomendi al la ŝtatoj-membroj, ke ĝiaj civitanoj provizu sin per nutraĵoj, akvo kaj artikoloj de la urĝa bezono kiel medikamentoj, lanternoj, radiopiloaparatoj, kiuj sufiĉus por almenaŭ 72 horoj. La ŝtatoj devus prilabori rekomendojn por evakuo kaj disponigebleco de savservoj. La eksa finna prezidento atentigis, ke la Unio ne estis preparita por la pandemio, nek por la situacio en Ukrainio, tial necesas zorgi pri preteco aktiviĝi, se estos tia bezono.

El la elsendo 05.11.2024. Legas Milada – 0′ 56″

La ukraina prezidento plian fojon atakis Pollandon pro tio, ke ĝi ne helpas al Ukrainio. Temas pri la pafkraŝado de rusaj rakedoj eĉ super la teritorio de Ukrainio kaj ne-livero de MiG-29.
La pola defendministro Władysław Kosiniak-Kamysz reagis je tiuj skandalaj asertoj konstinte, ke Pollando transdonis al Ukrainio tiom da militistaj akcesoraĵoj, kiom eblis. La limon konsistigas defendkapablo kaj sekureco de Pollando mem. La decido pri pafkraŝado de rusaj rakedoj dependas de la tuta NATO kaj de unuopa ŝtato.
Je la kritikaj vortoj de la ukraina prezidento reagis ankaŭ Radosław Sikorski, la pola ministro por la eksterlandaj aferoj, kiu memorigis ĉeokaze la enorman helpon donitan de Pollando – en la komparo kun aliaj landoj helpantaj al Ukrainio – konsiderante la polan malnetan enlandan produkton.
Temas pri helpo militista, financa, ekonomia, humaneca, ne parolante pri ukrainaj enmigrantoj bonvenigitaj kaj daŭre venantaj al Pollando.

El la elsendo 05.11.2024. Legas Milada – 01′ 31″

Lige kun la 35-jariĝo de la polaj diplomatiaj rilatoj inter Pollando kaj la Korea Respubliko Instituto de Adam Mickiewicz pretigis specialan kulturan oferton. Polaj ensembloj kaj individuaj kreantoj prezentiĝos dum la plej gravaj festivaloj en Koreio. En la daŭro de la 6-monata festado (ekde aŭgusto 2024) estis planitaj filmprezentoj, koncertoj kaj ekspozicio. Porokazan muzikan eventon en Pollando pretigas Centro de la Korea Kulturo.
Jam la 17-an de oktobro la mondfama finna violonĉelisto Arto Norasa kune kun polaj muzikistoj inaŭguris Seulan Muzikan Festivalon. En la ĉiujara ĵazfestivalo Jarasum Jazz Festival inter la 18-a kaj 20-a de oktobro ankaŭ partoprenis polaj artistoj. Inter ili sur la plej granda festivala scenejo ludis Leszek Możdżer, pola komponisto kaj ĵazpianisto. Krome Sinfonia Varsovia, pola simfonia orkestro rezidanta en Varsovio, dum sia tria koncerta itinero tra Koreio donos du koncertojn. La 26-an de novembro en Daegu dum la festivalo World Orchestra Series. La sekvan tagon ĝi koncertos en Seoul Arts Center.
En la pola kultura programo daŭronta ĝis januaro 2025 troviĝas ankaŭ la premiera ekspozicio en la Pola Pavilono dum Gwangju Biennale kaj Trarigardo de la pola animado kaj videoarto.

El la elsendo 25.10.2024. Legas Maciek – 01′ 32″

La Eŭropa Komisiono deklaris pretigon de reguligoj pri pli efika deportado de nelegalaj enmigrantoj. La komisaro por la aferoj de egaleco, Helena Dalli informi dum la sesio de la Eŭroplarlamento en Strasburgo, ke la projekto estos preta venontjare. Ŝi argumetis, ke la Unio ne sukcesos solvi la problemon de la enmigrado, se ĝi ne povos efike resendi personojn, kiuj ne ricevis la azilorajton. Kiel ŝi argumentis el preskaŭ duona miliono da personoj, kiuj devus forlasi ĉiujare la teritorion de la Unio efektive revenas al siaj landoj nur unu kvinono. La komisiono konsideros aplikon de ĉiuj rimedoj, ekzemple establadon de revenigaj centroj ekster la Unio.

El la elsendo 25.10.2024. Legas Maciek – 0′ 48″

La pola vicĉefministro, ministro por la nacia defendo Władysław Kosiniak-Kamysz deklaris meze de la monato publike, ke ĉe ukraina flanko mankas konscio, ke sen la helpo donata de Pollando ekde la komenco de la rusa invado la situacio de Ukrainio aspektus tute alie.
Samtempe li atentigis, ke lia partio, t.e. Kampana Partio ĉiam havis klaran starpunkton pri la neceso honeste rilati al la hombuĉado de poloj en Wołyń-regiono fare de UPA-trupoj. Temis pri la planita ekstermo de pli 120 mil poloj en la jaroj 1943-44 loĝantaj ĉe la orientaj randregionoj.
La estro de la pola defendministerio memorigis samtempe, ke Pollando liveris al Ukrainio militaranĝaĵojn kun la valoro de pli ol 15 miliardoj da zlotoj. Władysław Kosiniak-Kamysz memorigis sian deklaron de antaŭ kelkaj monatoj, ke Pollando helpos al la ukraina ŝtato, se ĝi volos voki siajn civitanojn, kiuj devas defendi sian landon, sed estadas en Pollando.
La prezidanto de la Pola Kamparana Partio konstatis krome, ke la incita por la pola socio estas la bildo de junaj viroj el Ukrainio veturantaj per la plej luksaj aŭtombiloj, pasigantaj semajnfinojn en kvinstelaj hoteloj. Tio estas ne estas dece rilate polojn, kiuj pagas per siaj impostoj por sanprotekto, monhelpo kaj edukado de ukrainanoj en Pollando ne parolante pri armilliveroj kaj alia helpo donata al Ukrainio.

El la elsendo 25.10.2024. Legas Milada – 02′ 06″

La 14-an de oktobro en Pollando oni festis tradicie la Intruistan Tagon. Ĝi estis la okazo por esprimi dankon pro la pedagogia laboro de instruistoj, unuavice instruistinoj. Nome laŭ la lastaj informoj de la edukministerio en la pola instrusistemo laboras 580 mil 387 instruistinoj kaj 110 mil 34 instruistoj. Fine de septembro de la pasinta jaro, laŭ la printemaj informoj de la ministerio, virinoj konisitigis 98 procentojn de la instruista personalo en antaŭlernejoj. Se temas pri la aĝo de la instruistoj mezume polaj instruistinoj havas 46 jarojn kaj polaj instruistoj 48 jarojn. Kompare al la donitaĵoj el 2012 la aĝo de la polaj instruistoj altiĝas. La plej aĝa laboranta pola instruisto aktuale havas 87 jarojn kaj la plej juna 21 jarojn. Plej multaj polaj instruistoj laboras en bazaj lernejoj, 22 procentoj en lernejoj superelementaj, 17 procentoj laboras en antaŭlernejoj kaj 7 procentoj en aliaj klerigaj centroj. La plej grandan grupon konsisitigas instruistoj diplomitaj, tio estas atingintaj la plej altan gradon de la profesia avanco.

El la elsendo 15.10.2024. Legas Barbara – 01′ 42″

Kiel informis PAP-agentejon la gazetara reprezentanto de Vini Portugal, Maria Joao Menezes, en la unua duono de la 2024 el Portugalio al Pollando oni eksportis 7,85 milionojn da litroj da vino kun la suma valoro de 18,09 milionoj da eŭroj. Ĝis nun la rekorda laŭ ĉi tiu vidpunkto estis la 2023-a jaro. Sed en la sama periodo de la nuna jaro, do la unua jarduono, oni notis kreskon je 3,03 procentoj. Entute en 2023 al Pollando estis eksportitaj 15,68 milionoj da litroj da portugala vivo kun la suma valoro de 36,5 milionoj da eŭroj. Pollando troviĝas tiel sur la 10-a loko en la rangolisto de la plej grandaj importantoj de la portugalaj vivoj laŭ la vidpunkto de ilia vendovaloro. Kun ĉiu jaro kreskas la nombro da kompanioj liverantaj la portugalajn vinojn sur la polan merkaton. En 2023 inter la plej grandaj importantoj de la portugalaj vinoj troviĝis Francio, Usono kaj Britio. Iliaj aĉetoj havis la valoron de 103,5 milionoj da eŭroj, respektive 100,1 milionoj da eŭroj kaj 88,5 milionoj da eŭroj.

El la elsendo 15.10.2024. Legas Milada – 01′ 57″

La Sanktakruca Geoparko en la sudo de Pollando, ampleksanta la urbon Kielce kaj la komunumojn Chęciny, Piekoszów, Morawica kaj Nowiny havas Unesko-licencon ekde 2017. Tiu ĉi surfaco de 526 kvadarataj kilometroj, unika en la internacia skalo, aparte pro la objektoj de geologia kaj industria heredaĵo havos Unesko-licencon dum pliaj 4 jaroj. Tio i.a. kreas la eblon diskonigi la regionon en la tuta mondo kaj inviti al ĝi eksterlandajn turistojn. Aktuale en la Monda Reto de Geoparkoj troviĝas 213 parkoj en 48 landoj. En Pollando krom la Sanktakruca Geoparko la statuson de Unesko-parko havas la parko Arko de Mużakowa en la okcidenta Pollando kaj la Regiono de la Estingiĝintaj Vulkanoj en la sudokcidenta Pollando.

El la elsendo 05.10.2024. Legas Maciek – 0′ 59″

Pasintjare Pollando okupis la 2-an lokon en Eŭropo kaj la 7-an lokon en la mondo inter la plej grandaj eksportantoj de fruktoj. Eĉ kvarone temis pri pomoj, kies vendovaloro egalis al 398,8 milionoj da eŭroj. Tio estis je 32 procentoj pli ol unu jaron pli frue. La plej grandaj klientoj estis Rumanio, Egiptio, Germanio, Kazaĥio kaj Hispanio. La valoro de la pola eksporto de riboj kaj grosoj egalis en 2023 al 5 milionoj da eŭroj. Se temas pri ĉi tiuj fruktoj Pollando estas la tria plej granda eksportanto en la mondo kaj nia ĉefa kliento estas Germanio. En eksporto de framboj kaj rubusoj Pollando okupas la kvinan lokon en Eŭropo kaj la okan en la mondo. La valoro de la pasintjara eksporto de ĉi tiuj fruktoj egalis al 41,3 milionoj da eŭroj. Polaj framboj kaj rubusoj estas aĉetataj unuavice de germanoj, nederlandanoj kaj ĉeĥoj. Ili estas popularaj ankaŭ en Svedio kaj Germanio. El „Puls Biznesu”, kiu prezentis ĉi tiujn informojn, ni ekscias ankaŭ ke Pollando eksportas krome pirojn, prunojn kaj fragoj. La eksportovaloro de ĉi tiuj fruktoj en 2023 egalis al 51,7 milionoj da eŭroj (piroj), 7,4 milionoj da eŭroj (prunoj) kaj 28,1 milionoj da eŭroj (fragoj).

El la elsendo 05.10.2024. Legas Milada – 02′ 06″

Daŭras streĉita situacio inter Israelo kaj Libano. Laŭ “Wall Street Journal” la isrealaj militfortoj ĉiam pli intense preparas sin al „eventuala kontinenta invado” kontraŭ la najbaron el la nordo. Laŭ la informoj de la ĵurnalo rezultas, ke Israelo povas komenci la atakon jam ĉi-semajne. La pola ministro por la eksterlandaj aferoj alvokis polojn estadantajn en Libano forlasi ĉi tiun landon. Post la lasta atako kontraŭ la gvidantojn de Hezbollah la pola ministro akcentis, ke la situacio en la regiono fariĝas ĉiam pli danĝera kaj eblas ekskludi neniun scenaron. La usona prezidento Joe Bindes esprimis dimanĉe maltrankvilon pro la eskalo de la israela-libana konflikto dirante ke necesas eviti plenskalan militon. Li anoncis sian intencon diskuti la temon kun la israela ĉefministro Netanjahu. Sian starpunkton rilate al la konflikto en la Proksima Oriento esprimis ankaŭ papo Francisko reage je la demando pri la atako de Israelo kontraŭ Bejruton, en kiu pereis la gvidanto de Hezbollah. La demando estis starigita dum la gazetara konferenco, kiu okazis sur la ferdeko de la papa aviadilo. La papo diris, ke defendo ĉiam devas estis proporcia al la atako. Alikaze temas pri ekstermoralaj, nemoralaj agadoj. Hodiaŭ la palestina grupo Hamas informis, ke ĝia gvidanto en Libano pereis lunde kun la familio en israela atako. Reuter atentigas, ke ĉiam pli oftaj atakoj de Israelo en Libano kaj Jemeno elvokas timon, ke la bataloj en la Proksima Oriento eskapos de la kontrolo kaj tiros al la milito Iranon kaj Usonon. Kiel informis sabate la libana sanministro dum ne plenaj du semajnoj en la israelaj flugatakoj kontraŭ Libanon pereis 1030 personoj, t.e. pli ol sume en la lastaj 11 monatoj. Kiel hodiaŭ , do lunde, informis Alta Komisaro de UN-o por Rifuĝintoj jam ĉirkaŭ 100 mil personoj fuĝis al Sirio pro la israelaj atakoj kontraŭ Libanon.

El la elsendo 30.09.2024. Legas Barbara – 02′ 34″

La sud-okcidenta Pollando daŭre luktas kontraŭ la katastrofecaj sekvoj de la inundo, kiu ruinigis multajn mastrumejojn kaj plurajn personojn komplete senigis je la vivhavaĵoj. La inundominaco ne malaperis, la akvoelverŝigo minacas al pliaj loĝlokoj, kvankam la prognozata skalo de katastrofo ne estas same drameca kiel antaŭ unu semajno. Materiala helpo venas de institucioj kaj privataj personoj. Hodiaŭ vespere la pola Sejmo aŭskultos registaran informon pri la inundostato kaj morgaŭ traktos projekton de speciala registara leĝpropono en la kuntekto de la elementa plago. La meteologiaj servoj avertas kontraŭ tempestoj kaj ŝiraj ventoj ankaŭ en la regionoj plagitaj de la inundo.

El le elsendo 25.09.2024. Legas Barbara – 0′ 58″

La nova nederlanda registaro ekoficinta en julio planas envivgi pli severajn migroregulojn kaj deklari la landan azilan krizon. La intensiĝanta migrikrizo instigis la nederlandajn aŭtoritatojn serĉi solvojn sur la landa nivelo malgraŭ formala maleblo rezigni pri la uniaj reguloj. La nederlanda ministro pri la migrado Marjolein Faber substrekis, ke Nederlando devas reakiri plenan kontrolon super sia azila politiko. Tamen la aferprezentantino de la Eŭropa Komisiono, Anitta Hippner memorigis, ke Nederlando subtenis ĉiujn elementojn de la migropakto sur la forumo de la unia Konsilio.

El le elsendo 25.09.2024. Legas Krystyna – 0′ 51″

La centrodektrula registaro de Svedio kaj la partio Svedaj Demoratoj deziras signife grandigi la subvencion por enmigrantoj de 10 mil ĝis 350 mil svedaj kronoj por ĉiu plenkreskula enmigranto, kiu deklaros la intencon reveni al sia hejmlando. La decido jam estis alprenita kaj la novaj reguloj enviviĝos en 2026. Tiu propono rilatas al personoj, kiuj havas permeson de portempa aŭ konstanta loĝado en Svedio, sed pro diversaj kialoj volas reveni al sia devenlando. Kiel informis “Aftonbladet” ĉirkaŭ 400-500 mil eksterlandanoj troviĝantaj nun en Svedio estas personoj longiĝe senlaboraj kaj frontantaj malfacilaĵojn sin vivteni. Svedio severigas sian migropolitikon ekde la ŝanĝo de la registaro en 2022.

El le elsendo 25.09.2024. Legas Milada – 01′ 13″

Laŭ la donitaĵoj de Eurostat el la fino de julio 2024 la statuson de provizora protekto en la uniaj landoj ricevis pli ol 4,1 milionoj da ukrainanoj. Eurostat informas, ke fine de julio 2024 en Germanio estis registritaj 1 miliono 110 mil 600 personoj, en Pollando estis registritaj 976 mil 205 rifuĝintoj. (Laŭ la raporto de la pola Ĉefkomadantaro de Limgardistaro en 2022 el Ukrainio al Pollando venis ĉirkaŭ 9,5 milionoj da personoj kaj en 2023 – ĝis la 30-a de septembro – ĉirkaŭ 7,2 milionoj da personoj). Laŭ la donitaĵoj de Eurostat fine de julio 2024 la plej multa elcento de elmigrintoj el Ukrainio estis notitaj en Ĉeĥio, Litovio kaj en Pollando. Kompare al la fino de junio 2024 plej multaj personoj el Ukrainio ricevis statuson de provizora protekto en Pollando, Ĉeĥio kaj Rumanio. Malplej multaj en Slovenio, Luksemburgo, Malto kaj Liĥtenŝtejno. La plej grandan malkreskon de rifuĝintoj el Ukrainio notis Germanio. Fine de julio 2024 plej multaj inter la rifuĝntoj estis ukrainanoj, civitanoj de Rusio, Niĝerio kaj Azerbejĝano. La 25-an de junio la Konsilio de Eŭropo pluvalidigis la provizoran protekton por rifuĝintoj el Ukrainio ĝis la 4-a de marto 2026. Tiuj personoj havas la rajton loĝi en la koncerna lando, havas la rajton legale labori kaj la rajton al loĝigo. Ili ricevas medicinan helpon kaj havas garantiitan partoprenon en la eduksistemo.

El le elsendo 25.09.2024. Legas Milada – 02′ 35″

Pollando daŭre sentas la inundan minacon kaj sentas la sekvojn de la inunda plago. La plaga inundo trafis la Centran-Orientan Eŭropon, aparte tiajn landojn, kiel Ĉeĥio, Austrio, Rumanio, Pollando. Kontraŭ inundo batalas Italio kaj Hungario. Malgraŭ tio, ke la inundominaco estis prognozita pli frue multaj eŭropaj urboj, uebetoj kaj vilaĝoj ektroviĝis sub la akvo, digoj kaj kontraŭinundaj remparoj ne sukcesis rezisti la premon de la elemento. En Pollando la plej drameca estas la situacio en la sudokcidenta Pollando kaj en la regiono de Opole. Lunde, la 16-an de septembro la pola registaro anoncis la staton de la elementa plago dum ankoraŭ vendrede ĝia estro estis trankviliganta la publikon, ke la minaco ne ŝajnas aparte granda. La avertoj de Ĉeĥio, la alarmoj de la Eŭropa Komisiono direktataj ekde la 10-a de septembro pri la inundorisko ne estis prenitaj en konsideron. Kiel diris hodiaŭ, tio estas la 20-an de septembro la pola prezidento vizitinta la terenojn trafitajn de inundo ne estas nun tempo kulpigi iun ajn pri la neglektoj, ĉar necesas fronti la enorman skalon de postinundaj sekvoj. La inunda ondo ne ĉesis ruliĝi kaj direktiĝas nun al la regiono de la urbo Zielona Góra, al la lubuŝa regiono. Tie aliflanke, kie la akvospegulo jam malaltiĝas videbliĝas la hororiga skalo de la perdoj – ruinigiaj konstruaĵoj, infrastrukturo, tavoloj da ŝlimo kaj koto, netrinkebla akvo, humideco penetranta havaĵojn. Oni avertas pri la netrinkebla akvo, minaco de epidemioj. Ĉiu akvobotelo, higienaj akcesoraĵoj, longvalidaj nutraĵoj estas orvaloraj. Tra la tuta lando daŭras kvestado favore al la viktimoj de la inundo, oni kolektas longvalidajn nutraĵojn, higienajn akcesoraĵojn, por dimanĉo la Eklezio anoncis tutlandan kvestadon. Dimanĉe al la forigado de la sekvoj de inundo kadre de la operaco Feniks enĝagiĝos 25 mil soldatoj (je kvin mil pli ol aktuale). Ilia helpo konsistos en revenigado de trafikebleco, konstruado de provizoraj pontoj kaj revenigado de provizora vojtrafiko. Hodiaŭ estis elektita la plenrajtigito de la registaro por la forigado de la inundosekvoj.

El la elsendo 20.09.2024. Legas Barbara – 03′ 07″

La pola registaro proklamis la staton de elementa plago pro la inundo, kiu plagis en la lastaj tagoj la sud-okcidentan parton de la lando kun la celo kontraŭbatali ĝiajn sekvojn kaj por ilin forigi. Ili koncernas partojn de tri vojevodioj en ĉi tiu regiono. Ĝi validos ĝis la 16-a de oktobro inkluzive. La registaro certigis financan rezervon en la alteco de unu miliardo da zlotoj por la bezonoj de lokoj kaj homoj damaĝitaj de la inundo.

El la elsendo 15.09.2024. Legas Barbara – 0′ 40″

En la kanada provinco Novskotio septembro estas solenata kiel Monato de la Pola Heredaĵo. Ĝi estis proklamita de la novskotia parlamento kaj festita la unuan fojon en 2020. La 1-an de septembro 2024 specialan mesaĝon al la pola kolonio en Novskotio direktis ĝia gubernatoro leŭtenanto Arthur LeBlanc. Antaŭ la pola preĝejo en Whitney Pier estis hisita la pola flago kaj dum la meso oni preĝis favore al paco. Dum la tuta septembro en la loka radiostacio The Coast Radio estas prezentataj polaj podkastoj, okazos promenoj laŭ la spuroj de la pola kolonio. Krome okazos renkontiĝoj kun studentoj de la Universitato en Cape Breton, kiu estas la partnera urbo de la pola Wałbrzych. Komence de la 20-a jarcento ĝuste al Cape Breton celis la unuaj polaj enmigrantoj. La Pola-Kanada Societo en Novskotio inaŭguris ĉi-monate en Halifakso lecjonojn de la pola lingvo por plenkreskuloj kaj infanoj. Dum ili oni lernas krome pri la pola kulturo kaj polaj sociaj ĝentilformoj, oni komune rigardas filmojn aŭ legas pri polaj sportistoj kaj artistoj. Junaj reprezentantoj de la pola kolonio en Ontario ĉiam pli ofte atentigas, ke necesas ŝanĝi la manieron rakonti pri Pollando ne sole en la polkolonia medio, sed ankaŭ al kanadanoj mem.

El la elsendo 15.09.2024. Legas Maciek – 01′ 37″

La troviĝanta en Unesko-listo de la monda kulturheredaĵo salminejo Wieliczka apud Krakovo logas turistojn el la tuta mondo liverante al ili neforgeseblajn travivaĵojn kaj vidindaĵojn. Kun ĉiu jaro vizitas ĝin ĉiam pli da gastoj ne nur el Pollando, sed el la tuta mondo. Jam la 8-an de aŭgusto 2024 estis tie la unumiliona turisto, du semajnojn pli frue ol en 2023. En la nuna jaro oni notis iujn ŝanĝojn en la strukturo de la vizitantoj. Dum sep unuaj monatoj de la jaro 60 procentojn de la gastoj konsistigis eksterlandanoj. La plej populara lingvo uzata de ili estis la angla je du procentoj superinta la polan lingvon. La plej multaj inter eksterlandanoj estis britoj (137 mil), sekve italoj (42 mil) kaj francoj (39,7). La turisma interesiĝo pri la salminejo Wieliczka kreskas ankaŭ inter la ekstereŭropaj gastoj. Grandiĝis la nombro de vizitanoj el la arabaj landoj, kiel Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, Saŭda Arabio, Kataro. Duobliĝis la kvanto de gastoj el Turkio kaj Serbio kaj la nombro de gastoj el Filipinoj triobliĝis. Oni notas kreskantan nombron de turistoj el Japanio, Honduraso, Hinda Unio kaj Kanado. Nur en la periodo januaro-julio de la nuna jaro oni notis kreskon de vizitantoj kompare al la sama periodo de 2023 je 108,5 mil personoj. Dum la tuta pasinta jaro la salminejon Wieliczka vzitis pli ol unu kaj duona milionoj da personoj.

El la elsendo 15.09.2024. Legas Milada – 02′ 25″

Ekde lundo en ĉiuj lernejoj de Nederlando validas la plena malpermeso uzi en la lernejaj klasoj la plurfunkciajn telefonojn. Informis pri tio la agentejo dpa. Ekde januaro la uzo de plurfunkciaj telefonoj kaj tabletoj estis malplermesita en nederlandaj mezgradaj lernejoj, nun la malpermeso koncernas ankaŭ la bazajn lernejojn. Tiu malpermeso estis en Nederlando objekto de publika debato inter gepatroj, instruistoj kaj politikistoj. Oni referencis al ĉiam pli da fontoj pri tio, ke la poŝtelefonoj en klasoj malebligas plenan koncentriĝon de lernantoj kaj kaŭzis, ke iliaj lernorezultoj malboniĝas. Kiel informis la nederlanda NOS en lernejoj, en kiuj estis mapermesita la uzo de poŝtelefonoj ankaŭ dum la interlecionaj paŭzoj pliboniĝas la komunikatmosfero. La escepto rilate la uzon de la purfunkciaj poŝtelefonoj en klasoj koncernas medicinajn konsiderojn aŭ handikapon de lernanto. La malpermeso uzi la plurfunkciajn poŝtelefonojn en klasoj validas jam en Grekio, Italio, Hispanio, Francio kaj Svedio. En Pollando jam ekzistas lernejoj, en kiuj la uzo de poŝtelefonoj en la klasoj kaj dum la interlecjonaj paŭzoj estas malpermesita. Iuj polaj lernejoj registras tion en siaj statutoj.

El la elsendo 05.09.2024. Legas Maciek – 01′ 31″

Ekde la jarkomenco signife kreskis sur la mondaj merkatoj la prezo de arĝento. En februaro necesis pagi preskaŭ 23 dolarojn por unu unco (℥), en majo la prezo kreskis ĝis 27,9 dolaroj por la sama kvanto. La prezoj akcelis en julio kaj rekorda estis la 11-a de ĉi tiu monato, kiam por unu unco necesis pagi 31,5 dolarojn. Laŭ ekspertoj de la Pola Ekonomika Instiituto altaj prezoj de arĝento konserviĝos sur la historie alta nivelo i.a. pro kreskanta aĉetateco de elektraj aŭtomobiloj kaj juvelaro. La prezokreskon influis krome limigita vendateco kaj geopolitikaj streĉitecoj. La pola kompanio KGHM, kiu estas la dua en la mondo plej granda produktanto de arĝento akiris en 2023 45 milionojn 900 mil uncojn da arĝento.

El la elsendo 05.09.2024. Legas Milada – 01′ 15″

Malkreskanta konsumado de vino en la tuta mondo devigis multajn eŭropajn vitejojn fini la produktadon. Pasintjare la vinproduktado estis la plej malalta ekde 1961 pro ekstremaj veterkondiĉoj kaj fungaj malsanoj, kiuj plagis vitejojn. Ekde 2018 la vinkonsumado malkreskas ankaŭ pro la malgrandiĝo de vinaĉetemo en Ĉinio kaj alta inflacio, kiu frapas la poŝojn de la konsumantoj. Ĉiam pli da personoj preferas bieron aŭ fortajn alkohoaĵojn aŭ rezignas pri alkoholaj drinkaĵoj pro sankonsideroj. La franca firmao Pernod Ricard decidis vendi siajn sep vitejojn en Aŭstralio, Novzelando kaj Hispanio. Per tiu ĝi decido la grupo intencas koncentriĝi ĉirkaŭ investaĵoj rilataj al altklasaj alkoholaĵoj kaj ĉampanoj, kiuj stimulas la evoluon de la firmao. Samtempe Pernod Ricard grandigas la vendatecon de la usona viskio.

El la elsendo 25.08.2024. Legas Gabi – 01′ 11″

La fandistaj tradicioj same kiel Tago de Fandisto estis registritaj lastatempe en la pola listo de nemateria kulturheredaĵo. Tio sekvis el plurmonata kunlaboro de diversaj institucioj, subjektoj kaj individuoj el kvin polaj vojevodioj. En la landa skalo la preparlaborojn kunordigis Muzeo de Fandindustrio en la urbo Chorzów kunlabore kun la fandista, sindikata kaj akademia medioj. La registro koncernas tradiciojn ligitajn kun la festado de la Tago de Fandisto. Temas pri solenaj tramarŝoj, sanktaj mesoj favore al la fandista fratularo, fandista inico, fandistaj tavernoj kaj bakedado. Temas krome pri fandista eduko formala kaj neformala, profesia lingvaĵo – sociolekto, muzika kulturo inkluzivanta blovorkestrojn kaj kanttradiciojn, kulto de s-ta Floriano, la religia patrono de la fandistoj, fandistaj uniformoj, fandista flago aŭ blazono. La registro celas protekti kaj popularigi la fandistajn tradiciojn kiel gravan identecoelementon de lokoj kaj regionoj ligitaj kun la fandindustrio.

El la elsendo 25.08.2024. Legas Maciek – 01′ 19″

En Pollando ne ekzistas ŝancoj trovi bonan laboron en internacia firmao sen kono de la angla lingvo almenaŭ sur la nivelo B2. Sed la kono de ĉiu alia lingvo, ĉefe eŭropa estas bonvena, ofte postulata. Temas unuavice pri la germana, franca, itala, hispana aŭ nederlanda lingvoj. Labormerkatan signifon akiras la korea, ĉina kaj japana lingvoj, kvankam ankoraŭ ne multas postenoj, kiuj postulus tiun konon. Laŭ la Salajra Raporto 2024 de la dungofirmo Grafton Recruitment la kono de „niĉaj” fremdaj lingvoj ne nur influas la salajronivelon, sed aldone malfermas novajn evoluperspektivojn. Se oni regas krom la angla la germanan lingvon, la salajrokresko egalas al 10-20 procentoj, rilate la italan aŭ hispanan la salajro kreskas je 10-15 procentoj, sed la kono de skandinaviaj lingvoj ne malofte kreskigas la salajron je 25 procentoj. Laŭ la donitaĵoj de la portalo pracuj.pl (laboru.pl) sep je dek procentoj de laborantaj poloj deklaras konon de almenaŭ unu fremda lingvo, kiu ebligas bazan komunikadon. Plej ofte temas pri la angla lingvo, kies konon deklaras 88 procentoj de la laborantaj poloj, inkluzive de 60 procentoj kiuj konas ĝin sur la nivelo B2. 21 procentoj de la laborantaj poloj uzas la rusan lingvon – plej ofte personoj en la aĝgrupo 45-65 jaroj. Nur 15 procentoj de la laborantaj poloj uzas en sia laboro la germanan. Plej malofte estas menciita la kono de la itala, ĉina, nederlanda kaj araba lingvoj.

El la elsendo 25.08.2024. Legas Maciek – 02′ 01″

Hodiaŭ Pollando solenas ŝtatan feston lige kun la 104-a datreveno de la venka Varsovia Batalo el la 15-a de aŭgusto 1920, nomata kiel Miraklo apud Vistulo. Okaze de la datreveno la pola prezidento Andrzej Duda adresis al poloj leteron memorigante pri unu el la plej gravaj bataloj en la historio de Pollando kaj Eŭropo. Li emfazis, ke la reagajninta suvereneon Respubliko dank’ al la venko refutis la malamikon, devigis sovetunianojn al pactraktado kaj firmigis la limon kaj seuverenecon de Pollando. La 15-a de aŭgusto estas solenata kiel festo de la Polaj Militistaj Fortoj. En Varsovio okazis militista parado kaj pluraj solenaĵoj kun patriota karaktero. Tiuj solenaĵoj, festenoj, piknikoj kaj kulturaj eventoj okazas en la tuta lando. I.a. koncertoj kadre de la tutlanda Festivalo de Militistaj Orkestroj. La saman tagon ĉe la Hela Monto en Ĉenstoĥovo okazas la solenaĵoj ligitaj kun la festo de la Ĉielpreno de Dipatrino, por kiu de multaj tagoj pilgrimis fideluloj el multaj lokoj en Pollando kaj ankaŭ el eksterlando.

El la elsendo 15.08.2024. Legas Milada – 01′ 41″

„Ŝlosiloj de la mondo – Tajvano kaj Pollando inter ŝtatpotencoj” ĝi estas pli ol 600-paĝa libro de Wei-Yun Lin. La ĉinlingva verko eldonita de la prestiĝa tajvana eldonejo Avanguard Publishing priskribas la historion de la polaj-tajvanaj rilatoj ekde 1636, kiam la insulon vizitis la unua polo, jezuito Wojciech Męciński. La monografio notas fine la nuntempajn rilatojn. I.a. troviĝas en ĝi prikribo de la esploroj pri Tajvano gvidataj de doktoro Bogdan Zemanek el la Jagelona Universitato kaj de la jutubaj videoraportoj el Tajvano de Wojciech Siryk. La monografio enhavas la unuan studumon pri toponimoj Tajvano kaj Formozo en Pollando. Wei-Yun Lin-Górecka estas la tajvana verkistino, tradukistino kaj esploristino. Ŝi tradukis al la ĉina lingvo la eldonitajn en Tajvano librojn de Andrzej Sapkowski, Bruno Schulz, Janusz Korczak kaj de poeziaĵoj de Wisława Szymborska kaj Tadeusz Różewicz. En 2013 ŝi estis distingita per la titolo „Meritiĝinto por la Pola Kulturo” pro la popularigado de la pola literaturo kaj kulturo eksterlande.

El la elsendo 30.07.2024. Legas Gabi – 01′ 28″

La pola Sejmo per aklamo proklamis rezolucion okaze de la 80-a datreveno de la eksplodo de la Varsovia Insurekcio 1944. Ĝi esprimas la konvinkon, ke la memoro pri la herooj de la batalanta pola ĉefurbo – viroj, virinoj kaj infanoj – estas la devo de la nuna kaj estontaj generacioj. La Varsovia Insurekcio estis la plej granda armita kampanjo de la poloj batalantaj konspire en la okupaciata de germanoj Eŭropo. La eksplodinta la 1-an de aŭgusto insurekcio planita por kelkaj tagoj daŭris pli ol du monatojn. En la batalon engaĝiĝis 40-50 mil insuregentoj, pereis ĉirkaŭ 18 mil, 25 mil estis vunditaj. La perdoj de la civila loĝantaro superis 180 mil viktimojn. La transvivintaj loĝantoj de Varsovio, ĉirkaŭ 500 mil personoj estis elpelitaj kaj la urbo mem post la falinta insurekcio estis preskaŭ tutece detruita de germanoj. La urboaŭtoritatoj de Varsovio, reprezentantoj de la kunbatalintaj asocioj kaj la vivantaj varsoviaj insurgentoj direktis alvokon pri digna omaĝo de la 80-a datreveno de la eksplodo de la Inurekcio, pri la memoro kaj dankemo al la batalintoj. La solenaĵoj la 1-an de aŭgusto tradicie komenciĝas je la horo W, tio estas la 17-a, kiu indikis la insurekcikomencon. Oni omaĝe renkontiĝas ĉe centoj da memorlokoj kaj solenadojn finas koncerto de insurgentaj kantoj en la plenumo de artistoj kaj varsovia publiko.

El la elsendo 30.07.2024. Legas Maciek – 01′ 47″

Ekde la 1-a de julio Krakovo disponigis al la loĝantoj kaj gastoj de la urbo novan turisman atrakciaĵon. Temas pri la panorama teraso establita ĉe la tegmento de la najbaranta kun la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo Malgranda Bastiono. De sur la altco de preskaŭ 30 metroj, kiun eblas atingi suprenirante 101 ŝtupojn, eblas rigardi ne nur la spektaklecan panoramon de la urbo, sed krome ankaŭ ĉiujn tegmentojn de Wawel-kastelo. Kiam regos bona videbleco eblos rimarki eĉ la pintojn de Tatry-montaro kaj la montoĉenon Babia Góra. La panorama teraso funkcias sezone ĉiutage ekde la 1-a de julio ĝis la 13-a de oktobro.

El la elsendo 30.07.2024. Legas Maciek – 0′ 50″

La pola flugkompanio LOT ĵus raportis pri tre sukcesa por ĝi la 2023-a jaro. Ĝi ellaboris pli ol 10 miliardojn da zlotoj nete veturiginte pli ol 10 milionojn da pasaĝeroj. La rekorda monato estis julio 2023, kiam la flugojn de LOT uzis pli ol unu miliono da pasaĝeroj. En la raporta jaro LOT vastigis sian flugoferton el la regionaj flughavenoj, de kie pasaĝeroj povis atingi Seulon, Stambulon, Milanon, Parizon aŭ Romon. Kun granda interesiĝo estis akceptitaj novaj flugitineroj al Taŝkento en Uzbekio kaj Riado, la ĉefurbo de la Saŭda Arabio. LOT certigas krome la rektan flugkonekton al Usono, Kanado, Ĉinio, Japanio kaj la Suda Koreio ne kalkultante la eŭropajn ĉefurbojn. En la periodo 2024-2028 la pasaĝerojn atendas preskaŭ 20 novaj flugceloj laŭ la meza kaj fora distancoj. Ĝis 2028 LOT riĉiĝos je pli ol 30 aviadiloj ekpitaj per nova generacio de motoroj, dank’ al kio malgrandiĝas la emisiado de la kabordiooksido. La kompanio LOT estis establita en 1929 kaj aktuale ĝi estas la 12-a plej malnova flugkompanio en la mondo.

El la elsendo 20.07.2024. Legas Maciek – 01′ 29″

La opinisonda CBOS-centro inter la 8-a kaj la 11-a de julio okazigis telefonan fulmsondadon pri la sociaj agordoj de poloj. Oni komparis ĉiujn emociojn de la tago antaŭanta la sondadon unuflanke kaj aliflanke emociojn pri la aktuala situacio en Pollando. Eblis elekti inter 13 emocistatoj. Se enketitoj ne pensis konkrete pri situacio en la lando iliaj emocioj spegulis mikson de sentoj pozitivaj kaj negativaj kun la dominado de pozitivaj. La strukturo de la emocioj reage je la aktuala situacio en Pollando estas tute alia. Ĉiam pli da poloj sentas maltrankvilon kaj en ĉi tiu grupo multiĝas balotintoj de partioj formantaj la regantan koalicion, kiu ekoficis la 13-an de decembro 2023. Eĉ 45 procentoj de ĉiuj enketitoj deklaris senton de timo, maltrankvilo, senton de malcerteco. 44 procentoj deklaris nervoziĝon, iritiĝon kaj malpaciencon. Senton de senpvo deklaris 43 procentoj de la enketitoj. Pozitivajn sentojn: ĝojon, feliĉon kaj kontenton deklaris 18 procentoj de la enketitoj kaj nur 10 procentoj sentas entuziasmon kaj ekscitiĝon pri la nuna situacio en la lando.

El la elsendo 20.07.2024. Legas Barbara – 01′ 38″

Internacia Jutickortumo en Hago, la plej alta justicorgano de UN-o prezentis opinion pri la politiko de Israelo sur la okupaciataj palestinaj teritorioj. Ĝi verdiktis, ke la israela setlopolitiko kaj utiligado de la naturaj provizoj de ĉi tiuj teritorioj signifas la malobservadon de la Ĝeneva Konvencio kaj perturbas la internacian leĝaron. Temas pri la okupaciata de Israelo, ekde 57 jaroj, tertorio de la Okcidenta Bordo de Jordano, la Orienta Jerusalemo kaj Gazo-sfero, kie palestinanoj intencas estabi suverenan ŝtaton. La opinio de la Internacia Justickortumo akcentas la perturbadon de la internacia leĝaro flanke de Isrealo kaj alvokas ĝin respekti la rajton de palestinanoj al memdetermino.

El la elsendo 20.07.2024. Legas Barbara – 01′ 01″

Kiel informis la ĵurnalo „Puls Biznesu” Pollando fariĝis por ĉeĥoj la plej populara celoloko de la feriaj forveturoj. Antaŭ unu jaro, en julio 2023 la ĉeha turisma portalo Slevomat notis 50-procentan kreskon de turisma interesiĝo pri Pollando. En la periodo januaro-junio 2024 la rezervado de loĝlokoj pere de la portalo Dovolená.cz kreskis eĉ je 158 procentoj. Ĉeĥoj interesiĝas ĉefe pri rondveturoj tra Pollando kaj feriado ĉe Baltiko. Laŭ la plej novaj informoj de la Ĉeĥa Statistika Oficejo la populareco de mallongaj ripozveturoj al Pollando kreskis je 60 procentoj. Samtempe la asekurkompanio KB Pojišťovna sciigis, ke 11 procentoj de ĉehoj planantaj eksterlandan ripozon vizitos Pollandon.

El la elsendo 20.07.2024. Legas Maciek – 0′ 58″

Pasintsemajne la Ĉefa Statistiko Oficejo prezentis raporton kun donitaĵoj pri la supera edukado en la studenta jaro 2023/2024. En ĉi tiu periodo en Pollando funkciis 354 altlernejoj. Laŭ donitaĵoj de 342 el ili en la lasta akademia jaro en Pollando studis 1 miliono 245 mil studentoj, inter kiuj estis 107 mil eksterlandanoj. Temis pri 21,5 mil pli da gejunuloj ol en la antaŭa studenta jaro. Plimulto, ĉar 790,4 mil personoj studis firmloke kaj 454,7 mil eksterĉeeste. La plej ofte elektitaj studdirektoj ligiĝis kun merkatagado, administracio kaj juro. Plimulto de eksterlandanoj devenis el la eŭropaj landoj, inter kiuj preman plimulton konsistigis ukrainanoj, pli ol 43 procentojn. Sekvis laŭnombre studentoj el Belorusio kaj Turkio. La Ĉefa Statistika Oficejo informis ankaŭ pri diplomitoj de la studenta jaro 2022/2023. Inter 292,1 mil personoj eĉ 62,6 procentojn konsistigis virinoj. Pli ol 87 procentoj de ekstarlandoj diplomitiĝis pri merkatagado, administracio kaj juro.

El la elsendo 10.07.2024. Legas Maciek – 01′ 36″

Jam la 26-an fojon ĉe la batalkampo de Grunwald 1410, en kiu batalo polaj kavaliroj kaj alianciĝintaj trupoj venkis teŭonojn, oni rekreas la historiajn bildojn en epokkostumoj. La evento logas dekojn da miloj da historiŝatantoj el la tuta mondo. En la lastaj jaroj la lokaj aŭtoritatoj signife evoluigis la turisman bazon ĉirkaŭ la batalkampo, la gastojn logas Muzeo de Grunwald-batalo. Ene de la jaroj la evento superis la kadron de sole batalo. Nunjare, en ĝia 614-a datreveno, ĉio komenciĝas jam hodiaŭ per turniroj de kavaliraj interluktoj en rekta kontraŭpuŝiĝo aŭ kun la uzo de arkoj. La unuan fojon disvolviĝas merkrede la ĉampionado pri pilkoludo „palant” kaj la 10-a eldono de Tuniro de Mezepoka Pilkoludo Bruchenball, kiel „Grundial 2024”. Ĵaude daŭros la interluktoj, sed krome okazos konkurso por Hejmaj Herbdrinkaĵoj kaj ekzercoj de gregoriaj ĉantoj. Vendrede aldone oni spektos paradon de batalstandardoj kaj bonvenigon de regantoj. Vespere oni kantos Akatyst, solenan liturgian himnon honore al la Dipatrino, post kio la iama muziko akompanos dancojn kaj antaŭbatalajn ludojn. La rekonstruo de la batalsceno mem en historiaj kostumoj, okazos sabate. La plurtagan eventon finos dimanĉe latina sankta meso en la mezepoka kadro laŭ formularo el la 1410-a jaro.

El la elsendo 10.07.2024. Legas Maciek – 01′ 48″

Laŭ Eurostat Pollando en 2022 produktis pli ol unu milionon da bicikloj, kio konsistigas ĉirkaŭ 8 procentojn de ĉiuj bicikloj produktitaj en la Unio kaj donis al Pollando la 5-an lokon. La unuan lokon okupis Rumanio kun 2,55 milionoj da bicikloj. Entute en la Unio en 2022 oni produktis 13,2 milionojn da bicikloj. Pli ol 90 procentoj de la bicikloporduktado en Pollando direktiĝas al la apudlimaj merkatoj, ĉefe Germanio kaj Ĉeĥio. La valoro de la pola eksporto egalis al 175 milionoj da eŭroj. La gvidaj en la unia eksporto de bicikloj estis germanoj, nederlandanoj, portugaloj. Altajn poziciojn okupis Italio kaj Hispanio. La landoj de Benelukso preferas reeksporton de tajvanaj kaj ĉinaj produktoj sub la propra marko.

El la elsendo 10.07.2024. Legas Milada – 01′ 18″

Laŭ esplorrezultoj aperintaj ĉe la Esplorplatformo Ariadna la someran ripozon nunjare planas 56 procentoj da poloj. Pli ofte familioj kun infanoj ĝis la 18-a vivojaro (65 procentoj) ol personoj seninfanaj (51 procentoj). Preskaŭ ĉiu deka polo planas prunti rimedojn por la feriado en banko aŭ ĉe la famlianoj. Dominas inter ili familioj kun infanoj (17 procentoj) kaj personoj en la aĝo inter la 25-a kaj 44-a vivojaroj (15 procentoj). Laŭ la esploroj aperintaj ĉe Ariadna rezultas, ke 39 procentoj da personoj, kiuj planas fericelan forveturon premisas elspezi pli ol en 2023, 37 procentoj antaŭvidas elspezojn sur la sama nivelo kiel en 2023. Unu kvarono deklaris, ke limigos siajn ferielspezojn. Samtempe je pli ol 9 procentoj da viroj ol la virinoj decidis, ke nunjare ili rezignos pri la somera feriado.

El la elsendo 30.06.2024. Legas Barbara – 01′ 21″

La 6-an de julio komenciĝas la 30-a Internacia Festivalo de la Orgena kaj Ĉambra Muziko en la cisterciana arkiabatejo en Jędrzejów en la suda Pollando. Ĝiajn senpagajn koncertojn eblos partopreni dum ĉiuj sabatoj kaj dimanĉoj de la someraj monatoj julio kaj aŭgusto. Temas pri la ĉiujara evento, kies celo estas kolekti rimedojn por la restaŭro de la 12-a cisterciana klostro, en kiu konserviĝis la unika 18-jarcenta orgeno, artverko en la eŭropa skalo. Baze de ĝi estis kreita fama orgeno en Oliwa – en la norda Pollando. Dum la koncertoj prezentiĝos artistoj el Pollando, Francio, ankaŭ el Ukrainio. Estos inter ili Krystyna Giżowska, Alicja Węgorzewska, Jean Marie Leroy, Georgij Agratina, Marianna Laba, kaj la urba koruso de Jędrzejów. La finalo okazos la 25-an de aŭgusto kadre de la religiaj solenaĵoj honore al la beata 12-jarcenta episkopo Wincenty Kadłubek, kronikisto de la Pola Historio, unu el la plej gravaj figuroj en la pola literaturo kaj historigrafio. En la cisterciana sanktejo en Jędrzejów troviĝas lia tombo en la arkitektura formo difinata >confessio<, do sepulta loko sub la ĉefaltarao kun altiĝanta super la baldakeno.

El la elsendo 30.06.2024. Legas Maciek – 01′ 32″

Post 25-jaraj klopodoj la pola lingvo en Litovio denove aperis dum la nunjaraj abiturientaj ekzamenoj. 778 liceodiplomitoj subiĝis al la ekzamenoj pri la pola lingvo kaj literaturo. Tiel la ekzameno pri la pola lingvo reakiris la rangon de la ŝtata ekzameno en Litovio kaj la akirota poentado estos konsiderita dum la studentigaj ekzamenoj pri la pola filologio en litovaj altlernejoj. Ekde 1998 laŭ decido de la tiama litova klerigministro la rango de la abiturienta ekzameno pri la gepatra lingvo estis malaltigita al la rango de nedeviga lerneja ekzameno. La rilata ekzamenpoentato ne estis do konsiderata, kiam gejunuloj celis studojn pri la pola filologio en la litovaj universitatoj. Malgraŭ la tiama akra reago de la pola socio kolektinta kelkdek mil subskribojn ĉe la peticio al la litova registaro pri nuligo de la decido kaj multmilmembra publika protesto la litova registaro ne ŝanĝis la situacion. Dum la sekvaj jaroj la problemo de abiturienta ekzameno pri la pola lingvo estis levata de la pola flanko dum ĉiuj renkontiĝoj pri klerigo en Litovio kaj en polaj-litovaj oficialaj interparoloj. Nur en 2019 la klerigministroj de Litovio kaj Pollando subskribis deklaracion, kiu premisis la reanalizon de la situacio kaj unu jaron poste estis subskribita horaro pri la envivigo de la projekto, ke denove la abirutienta ekzameno pri la pola lingvo en Litovio okazu sur la ŝtata nivelo kaj ĝiaj rezultoj estu konsideritaj dum la studentigaj ekzamenoj al la fakultatoj pri la pola filologio en Litovio. En Litovio estas ĉirkaŭ 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas pli ol 12 mil lernantoj.

El la elsendo 30.06.2024. Legas Maciek – 02′ 05″

La ubo Wolin sur la plej granda pola insulo en la nord-okcidenta landoparto ricevis novan turisman atrakciaĵon. Ekde la 23-a de marto funkcias tie la 32-metra panorama observejo. La ligna konstruaĵo kun la elrigarda teraso ĉe la 26-a metro estas la plej alta panoramrigarda loko ĉe Szczecin-akvoreceptaklo. Videbliĝas de sur ĝi tre varia panoramo, eĉ klifa marbordo troviĝanta nordokcidente. Sur la platfomo povas estadi samtempe 50 personoj, kion reguligas la nombranta mekanismo. Ĉirkaŭ la panorama turo kreiĝis ankaŭ alloga por turistoj ripoziga infrastrukturo. Wolin en la 10-a jarcento fariĝis la unua pola haveno ĉe Baltiko. En sia disflora periodo ĝi estis unu el la plej grandaj urboj en Eŭropo. Nun ĝi estas urbeto kun 5 mil loĝanoj. Ĉiujare en aŭgusto okazis tie Festivalo de Slavoj kaj Vikingoj.

El la elsendo 20.06.2024. Legas Maciek – 01′ 08″

Fine de aprilo ni informis, ke kiel la nunjara Eŭropa Arbo de la Jaro estis elektita la 200-jara fago el Pollando. Nun, dum la tuta monato daŭras interreta voĉdonado por la tutlanda konkurso – la Arbo de la Jaro 2024: https://drzeworoku.pl/. Al la finalo kvalifikiĝis 16 arboj: kverkoj, fagoj, piceo kun la specia nomo Pinus peuce Griseb, kaŝtanarbo, platano, frakseno kaj pirarbo. Inter ili troviĝas ankaŭ arbo el Varsovio, el la kvartalo Białołęka. Temas pri pli ol 350-jara tigfrukta kverko. Iam la kvartalo estis la apudvarsovia vilaĝo, kiu post la militdetruoj estis rekonstruita de la bernardenoj kune kun la tiamaj loĝantoj. En 1717 la monakoj rekonstruis la lignan preĝejon, kiu nun estas la plej malnova ligna preĝejo de granda Varsovio kaj la kreskanta tie arbo, unu el la plej malnovaj kverkoj. La konkuso por la Arbo de la Jaro estas organizata de 14 jaroj fare de la societo Klubo Gaja (laŭ la nomo de la greka diino de la Tero). La ĉiujara rivalado atentigas pri interesaj arboj, kiuj de generacioj akompanas la lokan socion, estas parto de la polaj kulturo kaj historio.

El la elsendo 20.06.2024. Legas Milada – 01′ 50″

En 2026-a jaro en Muzeo de Treblinka estos malfermita la novkreiĝanta pavilono, troviĝonta 500 metrojn ekster la tereno de la koncentrejo. Sur la surfaco de 500 kvadrataj metroj troviĝos konstanta ekspozicio kaj ekspozicio portempa kaj krome salono kun skulptaĵoj de Samuel Willenberg, malliberigito partopreninta proteston el la 2-a de aŭgustro 1943. La koncentrejon Treblinka II germanoj elkonstruis en 1942. La unua transporto kun judoj el la varsovia getto direktiĝis tien la 22-an de julio 1942, en la tago de la likvido de la getto. La koncentrejon en Treblinka germanoj likvidis en novembro 1943. Tiam estis malkontruitaj ĉiuj konstruaĵoj, la tereno traplugita kaj sur ĝia tereno semita lupeno. Ne estas konata preciza nombro de la ekstermitoj, tamen oni taksas, ke inter somero 1942 kaj aŭtuno 1943 pereis tie ĉirkaŭ 900 mil personoj. Inter la viktimoj troviĝis Lidia kaj Zofia Zamenhof. La Muzeo en Treblinka per sia agado kaj zorgo okupiĝas pri la tereno de la koncentrejo Treblinka II kaj la loko ĉe eksa fervoja stacidomo en la vilaĝo Treblinka, ĉe kiu haltadis ĉiuj transportoj kun deportitoj, terenoj post la labortendaro Treblinka kaj la t.n. Ekstermoloko. Ekde la 1-a de julio la Muzeo komencis sian laboron kiel aparta memorloko kun la nomo „Muzeo Treblinka. Germana nazia koncentrejo kaj labortendaro (1941-1944)”.

El la elsendo 20.06.2024. Legas Maciek – 01′ 58″

Laŭ la opinisonda centro CBOS farita fine de majo por PAP-agentejo eĉ 49 procentoj de la respondintoj deklaris sin kontraŭ eŭro. Laŭ 13 procentoj de la respondintoj enkonduko de eŭro devus okazi en la daŭro de la plej proksimaj tri jaroj. Laŭ 22 procentoj – tiu periodo devas esti pli longa kaj egali al 10 jaroj. Multe pli longan perspektivon por la nova valuto vidas 10 procentoj de la respondintoj. La maja enketado mendita de la PAP-agentejo referencis al la membriĝo en la Unio antaŭ 20 jaroj. Iom aliajn donitaĵojn prezentis la sondado de United Surveys por la platformo Wirtuala Polska en aprilo de la nuna jaro. Laŭ ĝiaj rezultoj 66,8 procentoj de la repondintoj preferas konservi la polan nacian valuton, dum por akcepto de eŭro deklaris sin 27,3 procentoj de la enketitoj. Skeptikecon pri eŭro en Pollando prezentis same reprezentantoj de la opozicio kiel ankaŭ de la reganta koalicio.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Maciek – 01′ 08″

La Nacia Agentejo por la Akademia-altlerneja interŝanĝo ĝis la 31-a de julio nunjare akceptas anoncojn al la programo „Promociado de la pola lingvo”. Pri la partopreno povas klopodi polaj altlernejoj kaj sciencaj institucioj entreprenantaj agadojn favore al popularigo de la pola lingvo sur la supera nivelo. Kadre de la programo estas financataj projektoj, agadoj kaj iniciatoj realigataj en Pollando aŭ eksterlande, kiuj celas popularigi la polan lingvon kiel la fremdan kaj altigi ĝian instrukvaliton. La projekto povas estis realigata de unu institucio, sed estas preferataj projektoj premisantaj internacian kunlaboron kun eksterlandaj altlernejoj aŭ sciencaj institucioj. Dum la ĝisnunaj kvin programeldonoj de „Promociado de la pola lingvo” estis realigitaj 73 projektoj kun la partopreno de 103 eksterlandaj partneroj. Ili devenis el Aŭstrio, Belgio, Brazilo, Ĉinio, Ĉeĥio, Ekvadoro, Estonio, Finnando, Francio, Greklando, Irlando, Kazaĥio, la Suda Koreio, Litovio, Latvio, Nederlando, Germanio, Peruo, Rusio, Serbio, Slovakio, Slovenio, Usono, Turkio, Ukrainio, Uzbekio, Hungario, Britio kaj Italio.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Maciek – 01′ 28″

Fine de aprilo ni informis, ke kiel la nunjara Eŭropa Arbo de la Jaro estis elektita la 200-jara fago el Pollando. Nun, dum la tuta monato daŭras interreta voĉdonado por la tutlanda konkurso – la Arbo de la Jaro 2024 Al la finalo kvalifikiĝis 16 arboj: kverkoj, fagoj, piceo kun la specia nomo Pinus peuce Griseb, kaŝtanarbo, platano, frakseno kaj pirarbo. Inter ili troviĝas ankaŭ arbo el Varsovio, el la kvartalo Białołęka. Temas pri pli ol 350-jara tigfrukta kverko. Iam la kvartalo estis la apudvarsovia vilaĝo, kiu post la militdetruoj estis rekonstruita de la bernardenoj kune kun la tiamaj loĝantoj. En 1717 la monakoj rekonstruis la lignan preĝejon, kiu nun estas la plej malnova ligna preĝejo de granda Varsovio kaj la kreskanta tie arbo, unu el la plej malnovaj kverkoj. La konkuso por la Arbo de la Jaro estas organizata de 14 jaroj fare de la societo Klubo Gaja – laŭ la nomo de la greka diino de la Tero. La ĉiujara rivalado atentigas pri interesaj arboj, kiuj de generacioj akompanas la lokan socion, estas parto de la pola kulturo kaj historio.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Milada – 01′ 50″

Muzeo de la Popola Kulturo en la loko Kolbuszowa – en la suda Pollando – ricevis Grand Prix de la 44-a konkurso pri la Muzea Evento de la Jaro – Sybilla 2023. La distingo estis atribuita pro la sciencesplora projekto „Arbaro en la vivo kaj kulturo de la loĝantoj de Rzeszów-regiono”. Por la premio Sybilla de la jaro kandidatiĝis 18 projektoj realigitaj de 16 institucioj. Oni premiis centrojn el la tuta lando en ses kategorioj: konservado kaj protekto de la kultura heredaĵo, edukado, scienc-esploraj projektoj, novaj kaj modernigitaj konstantaj ekspozicioj, ekspozicioj portempaj kaj investaĵoj. En 2023 la duan fojon estis enmanigita la silueto de Sybilla de la muzea publiko. Ricevis ĝin la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo pro la ekspozicio „Bildo de la Ora Epoko”. Specialan premion pro siaj edukprogramoj ricevis Muzeo de Reĝo Johano la 3-a Sobieski en la varsovia Wilanów. Ĉiujara, tutlanda konkurso Sybilla estas unu el la plej gravaj konkursoj agnoskantaj la atingaĵojn de la polaj muzeoj. Ĝi elektas kaj popularigas la plej bonajn agadojn de la polaj muzeoj en koncerna jaro.

El la elsendo 10.06.2024. Legas Pamela – 01′ 33″

Ĝis nun plej ofte ni informis pri eksterlandanoj aĉetantaj domojn kaj loĝejojn en Pollando. Sed de kelka tempo ankaŭ poloj ĉiam pli ofte investas aĉetante domojn kaj apartamentojn eksterlande, kiel en Italio, sur Kipro kaj en Tajlando. Kiel informis „Puls Biznesu” reference al Registradores de Espana en la unua jarkvarono de la nuna jaro poloj aĉetis sur la Iberia Duoninsulo eĉ 800 domojn kaj apartamentojn. Tio estas ne nur je 21 procentoj pli ol unu kvartalon antaŭe, sed eĉ trioble pli ol en la antaŭpandemia 1-a jarkvarono de 2019. Klientoj el Pollando okupis tiamaniere la 9-an lokon inter eksterlandaj invetantoj. Kiel oni klarigas polojn aĉetantajn domojn kaj loĝejojn eksterlande motivas la pandemiaj spertoj, nova hibrida labormodelo, milito en Ukrainio. Por multaj poloj apartamento aŭ domo ĉe Costa del Sol signifas ne sole ferian lokazlizon, sed ĉiam pli ofte novan, firman vivlokon. Laŭ la doniaĵoj de Agnes Inversiones, la pola oficejo de nemoveblaĵoj ĉe Costa del Sol, kiujn citas la gazeto, en la 1-a jarkvarono eĉ 75 procentoj de la investaĵoj faritaj de poloj koncernis nemoveblaĵojn sur la ĉefmerkato. 65 procentoj de la kontraktoj koncernis apartamentojn 100-250 kvadratmetrajn. La ceteraj 35 procentoj rilatis al memstaraj domoj kun la surfaco de 250 ĝis 600 kvadrataj metroj.

El la elsendo 30.05.2024. Legas Maciek – 01′ 48″

La intenco de la Muzeo „La Familidomo de Johano Paŭlo la 2-a” en Wadowice estas funkciigi ankorau antaŭ la feria periodo sian Junularan Konsilion. En ĝian konsiston eniros inter 5 kaj 15 personoj elektitaj en konkurso por la dujara periodo. Ĝi kreos por lernantoj de la bazaj kaj superbazaj lernejoj spacon por aktivi en la vivo en la Institucio kaj realan influon je ĝia maniero funkcii. Ĝi estas organo opinikrea kaj konsulta rilate al projektoj adresataj al infanoj kaj gejunuloj. Ĉiu konsilimembro povos senpage uzi la ofertojn de la papa muzeo, kaj krome de la institucioj, en kiuj jam aktivas junularaj kosilioj. La muzeo sian sidejon havas en la brikdomo, en kiu loĝis Wojtyła-familio kaj en kiu en 1920 naskiĝis Karol Wojtyła. La muzeo kreiĝis en 1984 kaj proksimigas la biografion de Karol Wojtyła ekde la naskiĝo ĝis la morto. Post la alikonstruo ĝi estis malfermita al la publiko en 2014. La muzeo estis instalita en la domo, en kiu Karol Wojtyła vivis ĝis la fino de sia gimnazia edukiĝo. Post la abiturienta ekzameno li translokiĝis kun la patro al Krakovo.

El la elsendo 30.05.2024. Legas Milada – 01′ 47″

Ekde morgaŭ, t.e. la 21-a de majo dum la tuta semajno ĝis dimanĉo en Krakovo (la suda Pollando) disvolviĝas malferma kaj senpaga evento kun sciencpopulariga karaktero, Copernicus Festival. La festivalo organizata de la Fondaĵo Centrum Kopernika, la Jagelona Universitato, semajnrevuo Tygodnik Powszechny kaj ĝia eldonisto, estas la provo enpensiĝi pri la loko de la scienco kaj filozofio en kulturo, iliaj ligoj kun literaturo kaj arto. En la festivala programo okazas prelegoj, diskutoj, koncertoj, ekspozicioj, laborrenkontoj kaj filmprezentoj. La nunjara eldono koncentriĝas pri la ideo „maŝino”, komprenata kiel la instrumento, elemento de biologio kiel ankaŭ kiel evolumotoro de la civilizacio. Estos la okazo alrigardi la evoluon de teknologio kaj krome tion, kion la mataforo de maŝino enportas en nian komprenon de la mondo kaj de ni mem. La organizantoj unuflanke atentigas pri tio, ke homo estas estaĵo varma, mola, sentiva kaj libera, aliflanke ili kontraste prezentas maŝinon kiel produkton malvarman, malmolan, nesentivan kaj determinisman. La ligo de ambaŭ konceptoj ĉe iuj elvokas raviĝon, ĉe aliaj indignon. Ĉu efektive homaj korpoj estas biologiaj maŝinoj, ĉu homoj estas kondamnitaj je vivo inter algoritmoj, kiom nelimigita estos la povo de maŝinoj. Jen iuj el la traktotaj demandoj. Copernicus Festival en Krakovo okazas ekde 2014. La tuta programo, siluetoj de prelegantoj kaj specialaj gastoj estas konsulteblaj ĉe la pollingva paĝo: copernicusfestival.com.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Barbara – 02′ 12″

La ĵus pasinta 30-jariĝo de la Franca-Pola Ekonomia Ĉambro estis la okazo por iom alirgardi la francajn investaĵojn en Pollando, kiuj superis jam la valoron de 108 miliardoj da zlotoj. Unu triono de la investita kapitalo venis en la lastaj kvin jaroj, kio ilustras la investan dianamikokreskon. Dank’ al tio la franca partopreno en la eksterlandaj investaĵoj en Pollando egalas al 9 procentoj kaj lokiĝas laŭ ĉi tiu vidpunkto sur la dua loko post Germanio antaŭante i.a. Nederlandon kaj Usonon. Spite onidirojn la investaĵoj ne rilatas ĉefe al komerco, kvankam la nomoj de tiaj komercaj centroj kiel i.a. Auchan, Carrefour aŭ Leroy Merlin videbliĝas ĉiupaŝe. Plej multaj francaj investaĵoj rilatas al industrio – 27 procentoj, informadiko kaj trafiko, transporto kaj loĝistiko – 24 procentoj. La francaj entreprenoj distingiĝas se temas pri enlaborigiteco. Meze ili dungas 500 laborantojn dum se temas pri la tuto de la eksterlandaj firmaoj en Pollano temas pri 300 enlaborigitoj. Preskaŭ du trionoj de la entreprenoj deklaris, ke ili konstante kunlaboras en Pollando kun pli ol 100 lokaj firmoj. Ĉiu kvina taksas, ke la kvanto de iliaj polaj partneroj superas mil subjektojn. La valoro de la komerca interŝanĝo inter Francio kaj Pollando atingis en 2023 25 miliardojn da eŭroj. Samtempe la valoro de la pola eksporto estas pli granda je 8,4 miliardoj da eŭroj. Francio estas por Pollando la tria eksportocelo kaj en 2023 sur la francan merkaton trafis polaj varoj kaj servoj kun la suma valoro de 21 kaj duona miliardoj da eŭroj.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Maciek – 02′ 07″

Nur antaŭnelonge ni informos pri la aperinta en Pollando abelo Colletes hederae, nun venis nova alia novaĵo pri abeloj. Nome sur la polaj herbejoj reaperis „Nigra abelo” – Xylocopa violacea, opiniata kiel formortinta. Ĝi estis registrita en 2002 en la Pola Ruĝa Registro de Animaloj Malaperantaj kaj Minacitaj. „Nigra abelo” estas relative granda insekto, kies korpo longas tri kaj duonan centimetrojn. Ĝi apartenas al la solece vivantaj abelspecioj, kiu plej ofte konstruas siajn nestojn en seka ligno. Eblas ĝin renkonti ekde majo plej ofte sur la floroj de i.a. salvio, latiro, visterio. Xylocopa violacea kalkuliĝas al maloftaj meditereaneaj specioj. Sur la tereno de la nuna Pollando ĝi estis notita nur kelkfoje en la jaroj 1868-1935. Ekde 2005 ĝi estas ĉiam pli ofte renkontebla ne nur en la baseno de Meditereaneo. En Pollando oni konstatis ĝian reaperon sur la tereno de Vroclavo, Oława, Polesie-regiono en la orienta Pollando, en la montoĉeno Okcidentaj Bjeŝĉadoj en Karpatio, en la lokoj Miechów, Włoszczowa, en la suda Pollando. Ekde 2004 la nigra abelo estis ĉirkaŭprenita per plena protekto, ekde 2014 per protekto neplena. En la retejo de la Ĝenerala Direkcio de Naturprotekto krom informoj pri la signifo de abeloj troviĝas ankaŭ pli detalaj informoj kiel aktive aliĝi al ilia protekto lasante por ili putriĝantan aŭ malsekan lignon aŭ kultivante prokime al iliaj nestoj ŝatatajn de ili plantojn.

El la elsendo 20.05.2024. Legas Milada – 02′ 23″

La farmacia gigantulo AstraZeneca la unuan fojon malkaŝis en tribunalaj dokumentoj, ke ĝia kontraŭkovima injekciaĵo “Vaxzevria” povas kaŭzi maloftajn, sed seriozajn flankefikojn kiel sangokoagulaĵojn. Informis pri tio la brita “The Telegraph”. Temas pri TTS, siglo signifanta trombozon kun trombocitopenia sindromo. Temas pri komplika sanstato, kiu kondukas al sangokoagulaĵoj en la cerbaj kaj ventraj sangovojoj kaj ankaŭ al malgrandiĝo de sangoplatetoj.
Laŭ la novaj informoj AstraZeneca komencis nun retiradi sian kontraŭkoviman vakcinon Vaxzevria kaj ĉesigis ĝian produktadon motivante tion per la „troo de la aĉeteblaj, modernigitaj preparaĵoj kontraŭ novaj variantoj de viruso”. En marto 2024 la firmao libervole rezignis pri licenco, ke ĝia vakcino estu distribuata en la Eŭropa Unio.
La varianto Vaxzevria estis allasita al la uzo ĉe personoj pli ol 18-jaraĝaj. Komence la vakcino estis agnoskita kiel relative sekura kaj efika. Ĝiajn negativajn flankefikojn oni konstatis ĉe ĉirkaŭ tri mil personoj je 100 mil vakcinitaj malsanuloj.

El la elsendo 10.05.2024. Legas Milada – 01’45”

En 2023 Pollando eksportis al Kolombio preskaŭ 5 mil tunojn da pomoj kun la valoro de preskaŭ 5 milionoj da dolalroj. Duoble pli ol en 2022. 30-oble pli ol en 2021.
Laŭ ekspertoj tiu kreskanta interesiĝo pri polaj pomoj flanke de Kolombio ligiĝas kun la fakto, ke ĉi tiu lando ne havas konformajn klimatajn kodiĉojn por kultivi pomojn, kiuj bezonan pli moderan klimaton. Kolombio apogas sin je importo de pomoj, ĉefe el Ĉilio. Tamen en Ĉilio oni ne disponas pri teknologio, kiu ebligus konservi pomojn pli ol 8 monatojn. Tial kreskas tie la interesiĝo pri pomoj el Eŭropo. En ambaŭ landoj – Kolombio kaj Ĉilio – oni alte taksas novecajn solvojn kaj aŭtomatigon de procezoj ligitaj kun la pakumado kaj klasado de la fruktoj.
Pasintjare ekster la Union polaj pomoj trafis krome sur la merkatojn de Egiptio, Hinda Unio kaj Kazaĥio.

El la elsendo 10.05.2024. Legas Maciek – 01′ 07″

Ekde 2004 Societo de Polaj Bibliotekistoj organizas en majo Tutlandan Semajnon de Bibliotekoj. Temas pri kampanjo, kies celo estas popularigi la legadon kaj bibliotekojn. Nunjare ĝi daŭras inter la 8-a kaj la 15-a de majo kaj koncentriĝas pri diversaj agdoj en la publika spaco prezentantaj bibliotekojn kaj ilian funkciadon. Esencan rolon plenumas la legopromociado instiganta personojn, kiuj kutime ne vizitas bibliotekojn, fari tion.
La nunjara devizo de la semajno estas „Biblioteko – loko moda, loko ĝisdata” reliefigas la neceson de la adaptiĝado al la ŝanĝigantaj sociaj bezonoj, konsideradon de novaj fluoj kaj eksperimentadon kun noveca maniero peri konojn kaj kulturon. La nunjaraj agadoj de la semajno celas unuavice la plej junajn legemulojn por kreskigi ilian interesiĝon pri librolegado kaj formi ilian legoapetiton. Ĉiuj ĉi agadoj alportas pozitivajn fruktojn. En la pasinta 2023-a jaro oni notis signifan legovigliĝon post la pandemia periodo, kio speguliĝis en la kreskinta nombro de personoj vizitintaj bibliotekojn. Temas pri personoj, kiuj ĝis tiam ne interesiĝis pri la ekzisto de tiuj kulturcentroj.
La pasintjaran Semajnon, organizitan de la Societo de Polaj Bibliotekistoj partoprenis en la tuta lando ĉirkaŭ unu mil publikaj kaj lernejaj bibliotekoj kaj la eventojn partoprenis kelkcent mil personoj. La societo en sia medio organizas diversajn konkursojn i.a. popularigantaj la plej bonajn bibliotekistajn praktikojn por veki interesiĝon pri librolegado, vastigi konojn kaj informojn pri bibliotekoj. En alia ĉiujara konkurso oni proklamas Bibliotekiston de la Jaro. La societo ĉiujare promocias ankaŭ personojn kies magistraj disertaĵoj rilatis al biblioteka temaro aŭ personojn kiuj eldinis rilatajn publikaĵojn.

El la elsendo 10.05.2024. Legas Milada – 02’51”

Laŭ la esploroj de firmao Biostat el januaro 2024 pli ol 74 procentoj de poloj negative taksas la kaĝan bredadon de kortbirdaro por akiri konsumajn ovojn, opiniante ke ĝi ne certigas konformajn vivkondiĉojn al la birdoj. Preskaŭ samtiom asertas, ke la bredfirmaoj devas publike informi pri la rezigno kaĝe bredi ovmetajn kokinojn, kaj pli ol 65 procentoj asertas krome, ke en Pollando ekvalidu la malpermeso de kaĝa bredado de kovkokinoj. Laŭ la raporto de la fondaĵo Albert Schweitzer kaj la societo Malfermitaj Bredkaĝoj ovoj el alternativaj bredejoj konsistigas jam preskaŭ unu trionon de pakumitaj konsumovoj. Ĝis la fino de 2023 161 firmaoj kaj vendejretoj devontiĝis rezigni pri la vendado de kaĝbredaj konsumovoj kaj pli ol 40 procentoj jam observas ĉi tiun devontiĝon. Iuj firmaoj kiel distribuanto de majonezo Wielkopolski ekzkluzive uzas ovojn de kokinoj vivantaj libere, la produktanto de ĉokoladetoj Mieszko tutece rezignis pri la uzo de pulvorigita ovoflavo. La decidoj de la firmaoj reale influas en Pollando la bredstrukturon de la konkinoj liverantaj konsumajn ovojn, kio poiome ŝanĝiĝas ekde 10 jaroj. La plej granda procenta kresko koncernas kokinojn bredatajn en ekologia sistemo. Laŭ esploroj de Biostat konsumantoj asertas, ke rezigno pri ovoj akirataj el la kaĝbredaro devas koncerni ankaŭ restoraciojn kaj nutraĵproduktantojn. Preskaŭ 74 procentoj de poloj opinias, ke restoracioj devus liveri informojn pri produktomaniero de ovoj uzitaj por la pretigo de pladoj. 70 procentoj de klientoj preferus nutraĵproduktojn kun apliko de ovoj el alia ol kaĝa ovprodukto, se ekzistuas tiaj informoj.

El la elsendo 30.04.2024. Legas Maciek – 02′ 16″

Komenciĝis la aliĝado al la 7-a eldono de la konkurso organizata por la Elementaj Lernejoj „Al la himno”. En la konkurso povas partopreni ankaŭ elementaj lernejoj funkciantaj ĉe la polaj diplomatiaj centroj sur la tereno de la tuta Eŭropo. Al la konkurso oni akceptos tamen nur 150 unuajn sin anoncintajn lernejojn. La konkurso inciatita kaj organizata de la Nacia Kulturcentro konsistas en komunua, unuvoĉa kantplenumo de la ŝtata himno kaj du aliaj himnkarakteraj kantoj (el la listo troviĝanta en la konkursregularo) fare de almenaŭ duono de lernentoj de koncerna lernejo. Ĝia celo estas eduko patriota, historia kaj muzika, krome integriĝo de la lerneja socio kaj kolektiva laboro. La plej bonajn lernejojn kaj instruistojn atendas atrakciaj financaj premioj. En la ses antaŭaj konkurseledonoj partoprenis sume preskaŭ 130 mil lernantoj el pli ol 1300 lernejoj.

El la elsendo 30.04.2024. Legas Milada – 01′ 29″

Jam la trian fojon Pollando venkis en la eŭropa konkurso por la Arbo de la Jaro. Ĉi-foje la titolon akiris 200-jara fago el la malnova parko de la botanika ĝardeno de la Vroclava Universitato, difinata kiel Koro de la Ĝardeno. Ĝia majesta aspekto ravas pro eksterordinare bele formita dika trunko, vaste etendiĝanta branĉaro kaj violaj folioj brilantaj en la suradioj. La rezultoj estis anoncitaj dum la unua tago de la printempo en la Eŭropa Parlamento. La pola Koro de la Ĝardeno ricevis 39 mil interretajn voĉojn, preskaŭ je duono pli ol 160-jara Ploranta fago el Francio, kiu okupis la 2-a lokon. Sur la tria loko ektroviĝis la t.n. miljara olivarbo el Sardinio. La konkurso por la Eŭropa Arbo de la Jaro estas organizata ekde 2011 laŭ la iniciato de ses eŭropaj fondaĵoj. Komence la projekton partoprenis kvin ŝtatoj, nun temas jam pri dek kvin. La venkinto estas elektata en la interreta plebiscito.

El la elsendo 30.04.2024. Legas Milada – 01′ 32″

Inter la decidoj de la klerigministrino en la registaro de Donald Tusk – la aktuala registaro en Pollando – ekde la 1-a de aprilo en la tri unuaj klasoj de la bazaj lernejoj instruistoj ne povas proponi al la lernantoj hejmajn taskojn nek praktikajn-teknikajn taskojn. Tio koncernas infanojn en la aĝo de 7 ĝis 10 jaroj. Eblas sole rekomendi al ili ekzercojn ligitajn kun la lertigo de la manplatoj kaj fingroj. En la 5 pli superaj klasoj ekde la 4-a ĝis la 8-a eblas proponi hejmajn taskojn al la lernantoj, sed ili ne estas devigaj por plenumo kaj ne estas poentataj. Tio koncernas infanojn en la aĝo inter la 11-a kaj la 15-a vivojaroj. Laŭ la opinisondado okazigita la 22-an kaj 23-an de marto fare de la firmao United Surveys por la gazeto „Dziennik Gazeta Prawna” kaj la radiostacio RMF FM, 54 procentoj de la respondintoj ne subtenas tiun decidon, preskaŭ 31 firme kontraŭas ĝin. Laŭ 41 procentoj de la respondintoj ŝanĝoj estas pozitivaj. Inter ili 27 procentoj firme subtenis novajn proponojn. 5 procentoj ne esprimis firman opinion ĉi-rilate.

El la elsendo 20.04.2024. Legas Maciek – 01′ 28″

En 2023 la vendovaloro de muziko en Pollando kreskis je pli ol 18 procentoj kaj superis la valoron de 671 milionoj da zlotoj. La raporton pretigis Asocio de Aŭdio-Video Produktantoj. Tiu ĉi kresko ligiĝas kun la vendo de bitproduktoj, kiu kovras ĉirkaŭ 74 procentojn de la tuta merkato kaj en 2023 signifis enspezon de 520 milionoj da zlotoj. Por la bitigita muziko poloj elspezis pli ol 16 procentojn pli ol en 2022. Tiamaniere Pollando avancis je la 18-a loko en la rangolisto de la plej grandaj muzikaj merkatoj de la mondo. En 2022 ĝi la unuan fojon eniris la unuan dudekon superinte Belgion. La plej populara formo konsumi la muzikon koncernas flukanalojn, kies enzpezoj pasintjare egalis al 516 milionoj da zlotoj. Tio konformis al 66 procentoj de la tuteca vendo. Evidentiĝis krome, ke en muzikaj flukanaloj kreskas partopreno de pagendaj elektronikaj abonoj. La vendo de muziko sur fizikaj diskoj, malgraŭ la malkresko de populareco de CD-diskoj je pli ol 10 procentoj, estis stabila kaj superis la nivelon de 15 milionoj da zlotoj. Al tiu rezulto grave kontribuis la vendo de vinilaj muzikdiskoj, kies vendo inter fizikaj muzikportantoj atingis preskaŭ 41 procentojn. Samtempe kreskas populareco de iom niĉaj muzikaj sonportantoj, kiel magnetofonaj bendoj aŭ VHS-kasedoj. Poloj plej volonte estis aĉetantaj muzikon de polaj kreantoj. En la unua deko de la plej bone vendataj diskoj nur du rilatas al eksterlandaj muzikproduktoj. Sur la 6-a loko ektroviĝis “72 Seasons” de Metallika kaj sur la 9-a loko “Memento Mori” de Depeche Mode. Ankaŭ la raporto de Internacia Federacio de la Muzika Industrio (IFPI) elmontris en 2023 kreskon je 10 procentoj kaj ĝia ĝenerala vendo superis la valoron de 28,6 miliardoj da dolaroj. La 2023-a jaro estis la 4-a jaro laŭvice, en kiu estis notita vendokresko de la fizikaj muzikportantoj. Simile kiel en Pollando la vendokresko en tiu kategorio ŝuldiĝas al kreskanta interesiĝo pri vinilaj diskoj.

El la elsendo 20.04.2024. Legas Milada – 03′ 15″

Laŭ Material Focus unufojaj elektronikaj cigaredoj fariĝas la plej danĝera por la medio kaj klientoj konsumaprodukto. Ĝi taksis, ke nur en Britio ĉiun sekundon en rubujon trafas ok e-cigaredoj. Ili ne subiĝas al recikligado kreante pli grandan mediominacon ol tradiciaj cigaredoj. Ili enpenetrigas en la medion plaston, nikotinajn salojn, pezajn metalojn, plumbon, hidrargon kaj facile brulantajn litajn-jonajn bateriojn. Laŭ Instituto pri Ekonomiaj Prognozoj kaj Analizoj en Pollando en 2023 la unufojuzaj e-cigardeoj kaŭzis preskaŭ 2,5 mil tunojn da eletrorubo el la venditaj tiujare ĉirkaŭ 99,7 milionoj da pecoj. Laŭ esplorinstituto de UN-o ĉiujare en rubujojn trafas 844 milionoj da e-cigaredoj. Ili pezo egalas al ĉirkaŭ 42 mil tunoj, kio ekvivalentas al la pezo de ses Eiffel-turoj. Aktuale la plej granda monda produktanto de elektronikaj cigaredoj estas Ĉinio kaj ĝia merkato valoras jam kelkdek miliardojn da dolaroj. Ĉinio ĉefe eksportas e-cigaredojn malpermesinte en 2022 en la propra lando fruktogustajn cigaredojn. Oni taksas, ke Ĉinio povas produkti eĉ 95 procentojn de ĉiuj e-cigaredoj en la mondo. La produktantoj de e-cigaredoj celas la plej junajn konsumantojn. Kiel informis Centro pri la Monitorado de la Merkato pli ol 90 procentoj de la unufojuzaj e-cigaredoj havas guston de fruktoj, dolĉaĵoj, enerigizaj trinkaĵoj. Instituto pri la Ekonomiaj Prognozoj kaj Analizoj precizigas, ke oficiale en Pollando oni ofertas ĉirkaŭ 770 gustojn de e-cigaredoj – i.a. temas pri la gusto de vanilglaciaĵoj, sukera vato, bobelmaĉgumo, akvomelono, kolao, mango aŭ energizaj trinkaĵoj, aparte atrakciaj por la infanoj. Krome la Societo Kontraŭbatalanta la Pulmokanceron liveris siajn enektrezultojn faritajn inter junularo. Konforme al la ricevitaj donitaĵoj preskaŭ la duono de polaj lernantoj ĉiutage uzas e-cigaredojn, unuavice pro iliaj atrakciaj gustoj.

El la elsendo 10.04.2024. Legas Maciek – 02′ 46″

Unu el la plej volonte vizitataj en la Nacia Parko de Tatry-montaro turismaj itineroj kondukas la Kościeliska-valo. Baldaŭ ĉe ĝia enirejo ekfunkcios nova atrakciaĵo, la edukcentro „Tatry-montara Arkivejo de la Planedo Tero”. La tuta objekto troviĝas subtere, ĉe la grundnivelo troviĝas malgranda ligna kabano, kiu rolas kiel enirejo. Kiel klarigas la ideodonintoj de la centro la celo estas proksimigi la historion de nia planedo en la kunteksto de Tatry-montaro. Ĝi ankaŭ helpos al la vizitantoj kun nova impresiĝemo percepti la naturon kaj okazantajn en ĝi – de milionoj da jaroj – procezojn. La ekspozicio jam pretas kaj etendiĝas tra la aero de sep salonoj. En ĉiu el ili troviĝas iu objekto-atestanto de diversaj naturprocezoj, oni lernos pri la rolo de akvo, aerpremo kaj temperaturo rilate al tio, kion oni povas vidi moviĝante laŭ la turisma itinero. En unu el la ekspoziciaj salonegoj troviĝas la naturdimensia kvinmetra modelo de dinosaŭro, rekreita en konsulto kun panteologoj, baze de ostorestaĵoj retrovitaj en unu el la valoj de la Parko. Laŭplane la centro estos disponigita al turistoj jam ĉi-printempe.

El la elsendo 10.04.2024. Legas Maciek – 01′ 28″

Evento ligita kun la ĵus pasinta dimanĉo estas komenco de la Granda aŭ Sankta Semajno kaj inaŭguranta ĝin Palma Dimanĉo. Krom strikte religia karaktero ĝi ligiĝas kun la konkursoj por elfarado de Paskaj Palmoj, kiuj havas apartan karakteron, aspekton i.a. en Pollando, kie ne eblas uzi pro klimatkondiĉoj verajn palmobranĉojn. El tio kreskis la tradicio de polaj Paskaj Palmoj, pri kio ni plurfoje parolis kaj koncernaj tekstoj troviĝas en nia reta arkivo. Kaj ĵus ni eksciis, ke dum la hieraŭa Paska Dimaĉo en la 65-a konkurso en Lipnica Murowana, en la regiono de Krakovo (la suda Pollando) venkis palmo superinta 27 metrojn en la kategorio de palmoj pli ol 3-metraj, por kiu oni anoncis 64 palmojn. La tieaj palmoj estas farataj el salikbranĉetoj, fortikigataj de piceaj fostoj ornamataj per koloraj silikpaperaj floroj kaj rubandoj. Sur la pinton oni metas ornamfaskon el amentoj kaj ruĝa vakcinio. Kun la tradicio de Palma Dimaĉo ligiĝas la sciigo, ke baldaŭ en la landa listo de nemateria kulturheredaĵo estos registrita Paska Palmo el la etna Kurpie-regiono, kiu etendiĝas tra tri vojevodioj en la centra kaj nordorienta Pollando. Tieaj palmoj konsistas el salikbranĉetoj, vakcinio aŭ bukso aranĝitaj ĉirkaŭ la hakita abieto aŭ eta piceo, kies pinto devas resti verda. Ĉion ornamas mistere eltonditaj floroj el salikpapero.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Barbara – 02′ 04″

Hieraŭ, la 24-an de marto en Pollando estis solenita la Nacia Memortago pri Poloj savantaj judojn sub la germana okupacio, lanĉita laŭ la iniciato de la pola prezidento en 2018. Tio okazis lige kun la datreveno de la martira morto de 8-persona pola familio Ulm mortigita de germanoj kun 8 kaŝataj de ili judoj en la loko Markowa. La tago estis la okazo memorigi la rolon ankaŭ de aliaj ofte sennomaj poloj, kiuj pereis portante helpon al judoj. Krom ili tiun helpon estis donanta la organizaĵo Żegota de la Pola Konsipra Ŝtato; kun tiu helpo rapidis polaj diplomatoj engaĝiĝante en la savadon de polaj kaj alilandaj judoj dum ilia diplomatia laboro en la alianciĝintaj kaj neŭtralaj landoj. La Instituto Yad Vashem inter personoj, kiuj portis helpon kaj savis la vivon de judoj dum la 2-a mondmilito kaj ricevis la medalon Justulo inter la Nacioj de la Mondo distingis ĝis nun 7232 polojn inter entute 28 mil 217 honoritaj per la medalo personoj. La konojn pri poloj savantaj judojn dum la germana okupacio kompletigas muzeoj kaj memorlokoj aparte al ili dediĉitaj, kiel viktimoj dum jaroj en Pollando nerimarkataj. Al ili apartenas Muzeo en Markowa aŭ Memorkapelo pri Justuloj en Toruń, kiu dokumentas la liston de ĉirkaŭ mil poloj, kiu estas daŭre aktualigata.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Milada – 02′ 06″

La uniaj preskriboj devontigis firmojn, ke ĉiu litia pilo encirkuligita sur la merkato estu recikligata. Aparte malfacile recikligeblaj estas litiaj piloj devenantaj el la elekrataj aŭtomobiloj kaj busoj. Samtempe paralele al la evoluo de elektroveturiloj la kvanto de foruzitaj litiaj piloj kreskos. Ilia alifarado laŭpremise ebligos limigi la akiradon de novaj krudaĵoj. La entrepreno Eneris funkciigis en la loko Żarki en la suda Pollando la plej grandan en Eŭropo alifaran etablon de litiaj piloj Eneris B&R (Batteries & Recycling). Ĝi povas alifari ĉiujare el la eŭropa merkato 27 milojn da tunoj da litiaj piloj. Kiel oni atentigis dum la inaŭguro de la establo en Żarki la malaltemisia, mekanika alifarado uzanta la verdan energion ebligas produkti altklasan nigran mason, tio estas miksaĵon de metalkemiaĵoj por ĝia denova utiligo kune kun kupro, aluminio kaj polimeroj dum la produktado de novaj akumulatoroj.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Maciek – 01′ 18″

Komence de marto 2024 la usona Ĉambro de Reprezentantoj honoris la polan aktorinon, Beata Poźniak. Ŝi estas ankaŭ filmreĝisorino, poetino kaj pentristino, laŭreatino de la premio Earphones Award. Antaŭ 30 jaroj laŭ ŝia iniciato la usona Kongreso proklamis en Usono la 8-an de marto kiel Internacian Tagon de Virinoj. Porokazan gratuldepeŝon direktis al Beata Poźniak la usona vicprezidento Kamala Harris. Ŝi atentigis, ke Poźniak estas varma pledantino por la virinaj rajtoj kaj agadas por la evoluigo de la virinaj kaj junulinaj kapabloj kaj talentoj en la tuta mondo.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 0′ 55″

La estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF, Catherine Russel informis ke ekde la komenco de la milito en la sfero de Gaza (komence de oktobro 2023) pereis pli ol 13 mil infanoj. Ŝi atentigis samtempe, ke multaj infanoj en la palestina enklavo suferas pro serioza subnutro kaj estas tiom malfortaj, ke „eĉ ne havas forton plori”. Miloj da infanoj estis vunditaj kaj eĉ ne eblas difini kie ili troviĝas, ili povas troviĝi sub la ruinaĵoj. En la programo CBS News la estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF diris, ke tian mortoindicon inter infanoj oni notis en preskaŭ neniu alia konflikto en la mondo. Catherine Russel aldonis, ke la kamiona transporto de humaneca helpo al la sfero de Gaza renkontas „seriozajn burokratajn defiojn”.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 01′ 10″

La kanada Ĉambro de Komunumoj unuanime akceptis en februaro rezolucion pri la starigo de la Monato de la pola heredaĵo ĉiujare en majo. La 3-a de majo estos solenota kiel Tago de la Pola Konstitucio. En la rezoluciteksto oni konstatas i.a., ke la Ĉambro agnoskas la esencan kontribuon de la poldevenaj kanadanoj al la kanada socio, mastrumado, politiko kaj kulturo. Ĝi agnoskas la signifon de la edukado de ĉiuaĝaj kanadanoj pri la ŝlosilaj valoroj per kiuj poldevenaj kanadanoj kontribuis al la forto kaj diverseco de Kanado. En la tuta Kanado pli ol 500 mil loĝantoj estas poldevenaj kaj pli ol ilia duono loĝas en Ontario.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Maciek – 0′ 51″

Antaŭtage de la Virina Festo en Pilecki-Instituto en Berlino estis inaŭgurita ekspozicio pri polinoj batalantaj por siaj politikaj rajtoj. Polinoj troviĝis inter la unuaj en la mondo virinoj, kiuj povis uzi plenon de la civitanaj rajtoj jam du semajnojn post la regajnita suverenco en novembro 1918. La nomo de la ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” rilatas al la duobla ĝojo pro la regajnita suverenco kaj akiritaj politikaj rajtoj. Ĝi rakontas unuavice pri tio, kio okazis pli frue, pri la vojo kiun trapasis polinoj el grandaj kaj malgrandaj urboj, el nobelaj domoj kaj kamparanaj ĥatoj ĝis momento, kiam meze de frosta vintro ili povis direktiĝi al la baloturnoj por la unuan fojon en la historio elekti deputitojn. La ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” prezentas eksterordinarajn biografiojn de polinoj el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, el la periodo jam post la epokfara 1918-a jaro. La berlina ekspozicio en Pilecki-Instituto estas vizitebla senpage ĝis la 30-a de septembro 2024.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 01′ 52″

En la loko Kalisz (en la regiono de Poznano, en la okcidenta Pollando) 120 infanoj 7-12-jaraĝaj fariĝis studentoj de Infana Teknika Universitato. Tio estas jam la 7-a loko en Pollando, en kiu dank’ al la Fondaĵo Subtenanta Edukadon de la Societo „La aviada valo” el Rzeszów – la sudorienta Pollando – , estas organizataj senpagaj prelegoj kaj laborrenkontoj por infanoj. Ilia universitatnivela edukado sub la gvido de la Fondaĵo ĉe la societo „La aviada valo” okazas krom en Rzeszów mem ankaŭ en tiaj lokoj de la antaŭkarpatia vojevodio kiel Jasło, Mielec, Dębica, Ustrzyki Dolne, Zaryszyn. La okupojn gvidas sciencistoj, altlernejaj prelegantoj kaj popularigantoj de la scienco el la tuta lando. Ili helpas al la infanoj vastigi siajn konojn kaj memstare malkovradi la mondon de la scienco. La infanoj ricevis unuflanke studentajn libretojn, tiuj kiuj partoprenas laborrenkontojn estis provizitaj krome per materialoj kun instrukcioj por memstare fari eksperimentojn hejme. Ĉiuj okupoj en la nova filio de la Infana Teknika Universitato estas senpagaj dank’ al subvencioj de partneroj, kiuj estas firmaoj el la aviada branĉo el la regiono de Poznano. La okupoj okazas ankaŭ kunlabore kun la urbooficejo kaj la universitato de Kalisz.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 02′ 02″

Profesoro Zbigniew Izdebski estis honorita per la medalo de Magnus Hirschfeld fare de la germana scienca societo DGSS pro la atingaĵoj rilate la esplorojn pri homa sekseco kaj seksa edukado. Profesoro Izdebski estas seksologo, pedagogo, familikonsilisto kaj specialisto pri la publika sano. Li i.a. gvidas Katedron pri la Biomedicinaj Fundamentoj de Evoluo kaj Seksologio ĉe la Pedagogia Fakultato de la Varsovia Universitato. Li kunlaboras kun multaj eksterladaj centroj. Ekde 2010 li estas konstanta scienca kunlaboranto de la Instituto pri esploroj koncerne sekson, seksan identecon kaj generadon en la Indiana Universitato, kunlaboranto de la Monda Sanorganizo. Prof. Izdebski estas iniciatinto kaj organizanto de landaj debatoj pri la seksa sano ligante la esploragadon kun didaktika kaj klinika agadoj. Li aŭtoras plurajn publikaĵojn, sciencaj kaj popularsciencajn verkojn. La establita en 1971 societo DGSS atribuas la medalojn de Magnus Hirschfeld pro elstaraj esploratingaĵoj pri la homa seksemo kaj seksa reformo. Ĝis nun la distingon ricevis specialistoj el Usono, Aŭstrio, Argentino, Ĉinio, Nederlando, Svedio, Turkio kaj Germanio. Profesoro Zbigniew Izdebski estas la unua polo distingita per ĉi tiu medalo.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Maciek – 01′ 43″

La pola klerigministerio prezentis la plej novajn donitaĵojn pri infanoj kaj gejunuloj lernantaj eksterlerneje, kadre de la tiel nomata hejma edukado. Konforme al ili en januaro 2024 en la bazaj kaj superbazaj lernejoj ĉi tiun klerigformon utiligis 53 mil 968 lernantoj, pli ol 25 mil en la bazaj lernejoj kaj preskaŭ 29 mil en lernejoj mezgradaj. La hejma edukado estas senpaga, alternativa kaj plene legala instruformo, kiu estas reguligita de la kleriga leĝaro. Pro la eksterlerneja edukado de la infano respondecas gepatroj kaj la infanaj konoj estas konfirmataj per klasifikaj ekzamenoj, pere de kiuj oni kontrolas ĉu la infano alproprigis konojn konforme al la klerigaj programaj premisoj. Aktuale kreiĝas ĉiam pli da lokoj, lernejoj kaj platformoj, kiuj subtenas la hejman edukadon. Kiel rezultas el la enketo de Centro de la Hejma Klerigo la gepatroj kiel la plej grandajn avantaĝojn de ĉi tiu instrumaniero elmontras i.a. pli grandan psikan komforton de la infano, ĝian eblecon lerni en libere elektita loko kaj tempo, adapton de la lerndo al la individuaj bezonoj de la infano kaj ankaŭ pli da tempo pasigita kun la familio.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 02″

OLBG, la firmo specialistiĝanta pri organizo kaj pritakso de la distra oferto de la urboj el la tuta mondo kreis rangoliston de la plej bonaj eŭropaj urboj por la semajnfina ripozo. Laŭ ĝi eĉ du el kvin la plej bonaj kaj plej favorprezaj eŭropaj urboj por mallondaŭraj ekskursoj troviĝas en Pollando. La rangolisto Eŭropa Indekso de Nokta Vivo kreiĝis baze de donitaĵoj el TripAdvisor, AirDNA aŭ Numbeo. Oni konsideris tiajn faktorojn, kiel prezoj de tranoktoj, de taksioj kaj de biero, kiel nombro de kazinoj kaj noktaj kluboj kaj ankaŭ sekurecnivelo. La 5-an lokon okupis Budapeŝto en Hungario, sur la 4-a loko lokiĝis Krakovo en Pollando. Sur la 3-a loko plasiĝis Bratislavo en Slovakio, sur la 2-a Istambulo en Turkio. La 1-an lokon okupis Varsovio unuavice pro malaltaj tranoktoeblecoj kaj la sekurecindico, kiu ricevis eĉ 74,28 poentojn. La varsoviaj bieroprezoj ne estas tamen la plej favoraj. Tiujn oni notas en Bratislavo, same kiel la kostojn de la nokta vivo. Konklude Varsovio estas malmultekosta kaj sekura urbo, kiu taŭgas por familiaj semajnfinaj ekskursoj kun infanoj. Bratislavo havas bonan oferton de la nokta vivo kaj biero, do taŭgas por junaj homoj, ekzemple studentoj serĉantaj surprizan lokon por urba ripozpaŭzo.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 05″

La 2024-a jaro en la Biebrza-rivera Nacia Parko – en la orienta landoparto, estis proklamita kiel Jaro de panoramoj. Tiamaniere la organizantoj atentigas pri ŝanĝoj okazantaj en la ĉirkaŭantaj nin panoramoj kaj edukcele klarigas kiel tion influas la homa agado. Ne temas sole pri la rapidaj ŝanĝoj okazantaj antaŭ nia rigardo, sed ankaŭ pri tio, kiomrapide homo transformas la medion kaj kiel malmultiĝas lokoj sen la homa interveno en la naturpanoramojn. La Bierza-riveraj marĉoj estas unu el malmultaj lokoj, en kiuj videbliĝas karakterizaĵoj de la naturaj panoramoj, kiel vastaj marĉaj terenoj, mozaiko de arbaroj kaj arbokreskaĵoj, lignaj mastrumkonstruaĵoj, apudvojaj kapeletoj kaj krucoj, dominataj en la panoramo turoj de vilaĝaj preĝejoj. Tiuj panoramoj elstaris en la tuta okcidenta Eŭropo, kiu senrevene sekigis siajn marĉajn terenojn. Des pli signifa estas la valoro de Biebrza-rivera Nacia Parko. Por konservi tiun riĉon estas necesaj komunaj streboj ne nur de la parkoaŭtoritatoj, sed ankaŭ de la lokaj komunumoj kaj institucioj. La Biebrza-rivera Nacia Parko apartenas al la plej valoraj marĉaj terenoj en Eŭropo kiel rifuĝejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj, kaj de alkoj. La 2-an de februaro oni solenis la Internacian Tagon de Marĉoj, dum kiu oni honornotas 2511 lokojn en 172 landoj. La Biebrza-rivera Nacia Parko kaj ĝiaj unikaj naturaj valoroj, kiel vivejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj kaj fiŝoj ektroviĝis en ĉi tiu listo en 1995-a jaro.

El la elsendo 20.02.2024. Legas Gabi – 02′ 18″

La nombro de eksterladanoj aĉetantaj loĝejojn en Pollando konstante kreskas. En 2022 ili aĉetis 14 359 loĝejojn, do ĉiu sepa loĝejo en Pollando estis entute notarie vendita al eksterlandanoj. Inter la klientoj la plej mulnombraj estis ukrainanoj kaj germanoj. La nombro de ukrainanoj aĉetintaj loĝejojn en Pollando en 2022 kreskis je 40 procentoj kompae al 2021. Ili aĉetis 6393 loĝejojn. La trian lokon okupis belorusoj. Laŭ la donitaĵoj de la pola ministerio por la internaj aferoj inter 10 plej aktivaj eksterlandaj klientoj investantaj en aĉeto de loĝejoj en Pollando troviĝas ankaŭ civitanoj de la Hinda Unio. Al Pollando logas ilin la branĉo ligita kun Informadikaj Teknikoj. La hinduniaj programistoj enspezas en sia lando sesoble malpli ol oni ofertas en Eŭropo, tial multajn logas la laborcela elmigrado, i.a. al Pollando.

El la elsendo 20.02.2024. Legas Milada – 01′ 34″

Italoj omaĝis la memoron de la mortinta pasintjare 90-jaraĝa profesoro Michele Jamiolkowski, poldevena konstruinĝeniero kaj geoteknikisto, kies unu el la plej grandaj meritoj estis la savo de la Kurba/Kliniĝinta Turo en Pizo. Tiuokaze en la urbo estis malkovrita memortablulo honore al li; en Torino – kie li laboris kaj mortis en junio 2023 -okazis speciala scienca sesio. La omaĝo okazis kadre de la solenaĵoj de la 850-a datreveno de la ekkonstruo de la Kurba Turo. Kiam fine de la pasinta jarcento aperis la reala minaco, ke la historia kontruaĵo ruiniĝos estis establita laŭviva eksperta kolektivo, kies tasko estis prilabori la savprojekton. La gvidon oni konfidis al profesoro Jamiolkowski el Torino. La elektita labormetodo evidentiĝis efika kaj la 15-an de decembro 2001 oni deklaris la taskon realigita kaj la romanika kontruaĵo estis malfermita vizitcele al la publiko. Profesoro Michele Jamiolkowski doni 300-jaran sukcesgarantion por la aplikitaj solvoj. Samjare li fariĝis honora civitano de Pizo. Michele Jamiolkowski naskiĝis en la apudlvova loko Stryj en 1932. Li estis malliberigito de la germana koncentrejo Auschwitz, kie li troviĝis ĝis la militfino. En 1959 li forveturis al Italio, tie li finis studojn en la torina politkeniko, kie li poste laboris. Li estis konsultanto kaj konsilisto de grandaj kaj plej malfacilaj inĝenieriaj projektoj de la mondo.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 55″

En februaro 2024 en Katowice – la suda Pollando – daŭras riĉa programo ligita kun la proklamo de la urbo kiel Eŭropa Urbo de la Scienco. Kadre de la planita ciklo „50 semajnoj en la Urbo de la Scienco” en februaro okazas Semajno de Montaro, Semajno de Amo, Semajno de Humoro kaj Semajno de Tri Kulturoj. Por ĉiu estas pretigitaj popularsciencaj prelegoj, laborrenkontoj kaj renkontiĝoj kun ekspertoj. Pro ĉiu organize respondecas iu el la altlernejoj de la Akademia Konsorcio, en kies konsiston eniras sep publikaj altlernejoj de la regiono. Kiel ni jam informis Katowice estas en la unua en la historio urbo el la Centra-Orienta Eŭropo, kiu ricevis la titolon de la Eŭropa Urbo de la Scienco. La titolon atribuas EuroScience kunlabore kun la Eŭropa Komisiono.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 02″

Grand Prix de la 30-a Internacia Festivalo de la Kristnaskaj kaj Pastoralaj Kantoj en Będzin (en la suda Pollando) akiris la Militista Orkestro el Żytomierz. La festivalon partoprenis solartistoj klasitaj laŭ la aĝkategorio, laŭ la kriterio de duetoj, tercetoj, solvoĉaj ensembloj, ensembloj voĉaj-instrumentaj, korusoj kaj folkloraj grupoj. En ĉiu el la kategorioj estis atribuitaj premioj kaj distingoj. Al la finalo kvalifikiĝis 135 partoprenantoj, kiuj plenumis 325 kristnaskajn kantojn. La ĵurion prezidis renoma pola operkantisto Wiesław Ochman. Kiel li emfazis, post sia 65-jara kantkariero en kies daŭro li konatiĝis kun imponaj filharmonioj, elstaraj direktistoj, geniaj kantistoj, grandformataj reĝisoroj, en Będzin li frontis tiajn artelementojn, kiel la universala mondskala kantarto, i.a. pro la partopreno de diverslandaj artistoj, la unuan fojon el Italio. La historo de la festivalo en Będzin komenciĝis en 1995 dank’ al la entuziasmo de la tiama junularo kaj la paroĥa vikario pastro Piotr Pilśniak, plurjara direktoro de la festivalo. Dum la nunjara solena finkoncerto li estis distingita per la Ora Meritkruco atribuita de la pola prezidento. Pastro Piotr Pilśniak ricevis krome Medalon „Mertiĝinito por la Kulturo Gloria Artis”, atribuitan de la pola Kulturministerio.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Milada – 02′ 10″

SchengenVisa Info pretigis la unian raporton 2023 pri la vivkvalito en Eŭropo. Kvankam la kontentonivelo estas malpli alta kompare al la donitaĵoj el 2019 ĝenerale la pritaksoj estas altaj. La esploro koncernis 83 urbojn en la Eŭropa Unio, en la landoj de EFTA (Eŭropa Asocio de Libera Komerco), Britio, Okcidenta Balkanio kaj Turkio. Dum la enketado oni faris interparolojn kun almenaŭ 839 loĝantoj en ĉiu el la urboj, kolektine 71 mil 153 intervjuojn.
Montriĝis, ke plej multaj personoj kontentaj pri sia vivo troviĝis en la svisa Zuriko – 97 procentoj, en la dana Kopenhago – 96 procentoj kaj en la nederlanda Groningeno – ankaŭ 96 procentoj. La 4-an lokon okupis Gdansko, kies vivkvaliton alte taksis 95 procentoj de la loĝantoj. Laŭvicajn lokojn en ĉi tiu listo okupis Lepsiko, Stokholmo, Ĝenevo, Kluĵo kaj Braga.
La aŭtoroj de la raporto reliefigas, ke malpli grandaj urboj estas konsiderataj kiel pli taŭgaj por personoj iom aĝaj kaj por familioj kun infanoj. Iliaj loĝantoj sentas sin en ili pli sekuraj, ili alte taksas sekurecon, trankvilon, pli atrakciajn loĝejprezojn kaj pli bone funkciantajn sanprotekton kaj lokan administracion. El la raporto oni eksciis ankaŭ pri urboj, kies vivkvaliton iliaj loĝantoj taksas tre negative. Al ili kalkuliĝas Palermo, Ateno kaj Istanbulo, Tirano, Neapolo kaj Beogrado, Romo, Skopje, Miskolc kaj Podgornica.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Barbara kaj Pamela – 02′ 07″

Centro de Kulturo kaj Arto en Vroclavo aperigis bildstrion de Juliusz Woźny kaj Martin Venter titolitan „Edyta Stein. Serĉante veron”. Tio estas rakonto pri katolika sanktulino, s-ta Tereza Bendedikta de la Kruco, proklamita kiel unu el la patronoj de Eŭropo. La naskiĝinta en Vroclavo (antaŭe Breslau) Edyta Stein pereis en la germana koncentrejo Auschwitz-Birkenau. La bildstrio en la populara popkultura formo prezentas ŝiajn dramecajn vivosortojn. Edyta Stein naskiĝinta en la juda familio jam kiel dekkeljarulino deklaris sin ateisto. Ŝi studis en la Vroclava Universitato kaj poste en Getingo. Edyta Stein gvidis tre riĉan sciencan agadon, unuavice filozofian, komence koncentriĝante pri fenomenologio, poste komparante ĝin kun tomismo. La sciencaj atingaĵoj lokas ŝin inter la plej elstaraj intelektuloj de la 20-jarcenta Eŭropo. La serĉado de verko sur la scienca vojo alkondukis al ŝia konvertiĝo al katolikismo kaj poste monakiĝo kiel karmelanino. Sian lastan vivetapon Edyta Stein , Tereza Benedikta de la Kruco pasigis en la karmelana monakinejo en la nederlanda Echt. Post la konkero de Nederlano fare de germanoj ŝi estis arestita dum amasaj arestoj de juddevaj katolikoj la 2-an de aŭgusto 1942. 7 tagojn poste ŝi estis gasumita.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 01′ 52″

Ekde la 1-a de januaro 2024 ekvalidis en Pollando plasta imposto. Ĝi celas limigi la foruzon de plasto en ĉiam pli granda skalo poluanta la medion. Butikumante aŭ aĉetante porciumitan manĝon kliento devos pagi de 20 ĝis 25 groŝoj pro ĉiu plasta pakumo. La imposto ŝarĝas unuavice konsumantojn. Tamen entreprenistoj devos realigi la jaran normon de reciklado. La nova imposto altigos ankaŭ ĝenerale la prezojn, ĉar ĝi rilatas al la tuta procezo administri la plastajn forfalaĵojn. Krome la firmaoposedantoj devas retiri de sur la merkato tiajn plastajn varojn, kiel plastaj trinktubetoj, manĝilaro, higienaj bastonetoj, teleroj kaj nutraĵpakumoj.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 0′ 57″

Internacia Justickortumo alvokis pasintsemajne Israelon entrepreni ĉiajn necesajn paŝojn por neallasi la hombuĉadon en la sfero de Gazo. Oni ne devontigis Israelon al armistico. Pri la interveno rilate Israelon al la Kortumo en Hago direktis sin Sudafrika Respubliko. Post la verdikto ĝi esprmis la esperon, ke Israelo observos la verdikton de la Internacia Justickortumo kaj entreprenos agadojn por ne allalsi al la homuĉaj aktoj dum la gvidata de si milito en la sfero de Gazo. La kortumo esprimis samtempe seriozan maltrankvilon pri sorto de pli ol 200 israelaj ostaĝoj malliberigitaj de Hamas dum la terorista atako el la 7-a de oktobro kaj postulis ilian tujan liberigon. La internacia socio ĉiam pli ofte levas la demandon pri proporcio inter la militista agado de Israelo en la sfero de Gazo kaj grado en kiu ĝi minimumigas la civilajn viktimojn. La humanecaj organizoj alarmas pri la disvastiĝado de malsanoj, plenŝtopitaj rifuĝejoj kaj kritika manko de nutraĵoj kaj elektro.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Milada – 01′ 36″

Fine de novembro 200 lernantoj de la bazaj lernejoj el la nordorienta Pollando komencis okupojn en la Podlaĥia Infana Universitato gvidata de la Bjalistoka Politekniko. La senpagajn, okazantajn semajnfine okupojn partoprenos 50 lernantoj el la bazlernejaj klasoj ekde la 4-a ĝis la 6-a el la urboj Bjalistoko, Augustów, Bielsk Podlaski kaj Siemiatycze. En la ĝisnunaj 15 eldonoj de la Infana Universitato partoprenis pli ol 1900 infanoj. En la nuna studsezono estas planitaj 15 semajnfinaj renkontiĝoj dum kiuj la lernantoj konatiĝas kun problemoj de ekzaktaj, teknikaj kaj humanismaj sciencoj. Infanoj ekscios ankaŭ pri la signifo de fizika, korpa kulturo. Ĉiujare la oferto de la Polaĥia Infana Universitato estas modifata kaj vastigata. Lernantoj libere povas uzi la provizojn de la Politeknika biblioteko. La okupoj konfirmitaj per speciala diplomo finiĝos en junio 2024.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 15″

La transporta firmo de la itala Ĝenovo, AMT Genova subskribis kun la firmao Solairs el la apudpoznana Bolechów kontrakton pri livero de 112 18-metraj balgotrolebusoj, Trollino 18. La valoro de la kontrakto superas 100 milionojn da eŭroj. Tio estas la plej granda unufoja mendo de ĉi tiuj veturiloj. Antaŭ pli ol unu jaro la pola firmo liveris al Ĝenovo 30 modernajn elektrajn busojn. La trolebusoj por Ĝenovo estos ekipitaj – krom tradiciaj elekraj motoroj – ankaŭ per trakciaj baterioj dank’ al kio la veturiloj povos moviĝi laŭ signifa distanco sen konektiĝo al la trakcio. La baterioj estos ŝargataj same dum haltoj, kiel dum la veturo kaj la energio estos prenata el la trakcia reto helpe de teknologio IMC. La mendo de Solaris trolebusoj ligiĝas kun la plano de la ĝenova transporta firmo modernigi la publikan transporton en Ĝenovo tiel, ke ĝis 2025 ĉiuj urbaj transportiloj estu elektraj. La kunlaboro de la pola Solaris kun la itala AMT Genova komenciĝis en 2013. Post la realigo de la nuna kontrakto por 112 ekzempleroj de Trollino 18 Ĝenovo fariĝos unu el la plej grandaj disponantoj pri Solaris-balgotrolebusoj.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 41″

La ĵurio de la plebiscito pri la Vorto de la Jaro 2023, okazanta sub la patroneco de la Konsilio de la Pola Lingvo, kiel la vorton de la Jaro 2023 agnoskis la esprimon „Artefarita Inteligento”. La Konsilio funkcianta ĉe la Pola Sciencakademio prezentas siajn opiniojn koncerne ĉiujn aferojn rilate al la uzo de la pola lingvo en la publika komunikado. Samtempe la Varsovia Universitato anoncis en 2024 la rezultojn de sia jam 13-a interreta konkurso por la Vorto de la Jaro 2023. En ĉi tiu konkurso la „Artefarita Inteligento” okupis la 2-an lokon, dum kiel la unua estis elektita la vorto „balotoj”. Marĝene de la venka esprimo „Artefarita Inteligento”, lingvisto, profesoro Jerzy Bralczyk atentigis, ke la difino „artefarita” en la nuntempa pola lingvo havas subtaksan signifon dum ankoraŭ en la 19-a jarcento ĝi signifis aferon faritan konforme al la reguloj de normo, arto. Poste la signifo komencis signifi ion „nenaturan”, „falsan” laŭ la kompreno truka, trompa. Liaopinie povas okazi, ke nun la signifo de la vorto „artefarita” sub la influo de AI alprenos pliajn signifonuancojn. La plebiscitoj kaj konkursoj pri la vorto de la jaro okazas ne sole en Pollando. Kio estas interesa ankaŭ leksikografoj de la eldonejo Collins Cambridge kiel la ĉefan vorton de 2023 por la angla lingvo, elektis la esprimon „Artefarita Inteligento” plus „haluciniĝo”, sed en la kunteksto de AI.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Pamela – 01′ 58″

En 2024 pasas la 300-a naskiĝdatreveno de granda filozofo, Immanuel Kant. Lige kun tio la vojevodiaj aŭtoritatoj en Varmio-Mazurio (la nord-orienta Pollando) decidis, ke la jaro estos ligita kun celebrado de la datreveno kaj la ligoj de Kant kun la regiono. La Jaro laŭ la decidintoj devus kontribui al la diskuto „pri la morala stato de la hodiaŭa mondo en la globskala dimensio, kaj de la mondo de interhomaj rilatoj”. Immanuel Kant (1724-1804) estis filozofo, profesoro de la Universitato en Kenigsbergo. Li estis la kreinto de kritika filozofio, aŭtoro de i.a. „Kritiko de pura racio”. En sia filozofia-jura koncepto de „Eterna paco” Kant substrekis, ke neniu el la ŝtatoj povas senigi la alian je suvereneco, ĉar ĝi apartenas al la socio de homoj ĝin kreantaj, nek povas interveni en internajn aferojn de aliaj ŝtatoj. En la varmia-mazuria vojevodio troviĝas du lokoj, kiujn Immanuel Kant vizitis dum sia vivo. Tio estas Gołdap kaj Jarnołtowo. En ĉi lasta li laboris kiel instruisto dum 4 jaroj. Ambaŭ lokoj omaĝas tiun fakton jen per monumento, jen per memortabulo kaj skulptaĵo prezentanta la filozofon. Estas premisite, ke la Jaro de Kant en 2024 estos la okazo popularigi lin kaj liajn verkojn en la regionaj lernejaj medioj, en kulturinstitucioj, sociaj organizoj kaj amaskomunikiloj.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Maciek – 01′ 54″

Antaŭ 100 jaroj, en decmbro 1923 en Pollando kreiĝis la organizo Pola YMCA, dank’ al kiu pola junularo konatiĝis kun tiaj sportbranĉoj kiel retpilko, korbopilko kaj akvopilko. Young Men’s Christian Association (YMCA) – Kristana Societo de Junaj Viroj, gvidanta la edukankaj kaj protektan agadon por junularo kreiĝis en junio 1844 en Londono laŭ la iniciato de filantropo sir Georg Williams. Sep jarojn poste ĝiaj filioj kreiĝis en Usono, en Francio, Svislando kaj kelkdeko da aliaj landoj. Al la regajninta en 1918 suverenecon Pollando YMCA venis el Franco en 1919. Estis establataj vendejoj por soldatoj, organizataj kulturaj eventoj kaj popularigitaj novaj sportbranĉoj. YMCA-centroj kreiĝis i.a. en Varsovio, Krakovo, Lvovo, Brześć, Częstochowa, Lublin, Tarnopol kaj Wilno. YMCA popularigis la fizikan kulturon – gimnastikon, bokson, naĝadon, korpoluktojn kaj aliajn sportbranĉojn. Krome YMCA popularigis kulturon establante bibliotekojn kaj legejojn, organizante koncertojn, prelegojn kaj lingvokurojn. Por ĝiaj bezonoj kreiĝis en Varsovio la ĉefsidejo de YMKA ĉe la varsovia Konopnicka-strato. Post la eksplodo de la 2-a mondmilito la sidejon transprenis la germana Werhmacht. Post la milito YMCA restarigis sian aktivadon en Pollando.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Milada – 02′ 09″

La fondaĵo Allianz ekzamenis la sintenton de junaj plenkreskuloj rilate al la komprenemo por senideco, t.e. vivplanado ekskludanta infanojn. La esplorado baziĝis sur 34 grupaj intervjuoj kaj 10 mil enketoj. Kiel oni ekscias el „Rzeczpospolita”, kiu publikigis la esplorrezultojn, la komprenemo por la plenkreskula seninfana vivo en Pollando estas enorme alta. Eĉ 86 procentoj de poloj en la aĝo inter la 18-a kaj la 39-a vivojaroj asertas, ke aktuale „ne estas bona tempo por havi infanojn”. Tiu indico estas pli alta ol en Italio – 82 procentoj, Britio – 81 procentoj, Germanio – 78 procentoj aŭ Greklando – 75 procentoj. Unu el la kaŭzoj de tiaj rezultoj inter poloj povas esti, ke en Pollando la familio estis traktata kiel privata afero male al la protestanta parto de Eŭropo. Laŭ direktoro de demografia fako en la Instituto Generacioj, Michał Kot en Pollando simple malakceptebla estas trudinstigado posedi infanojn. Liaopinie la esplorrezultojn influas ankaŭ la milito en Ukrainio, el kio sekvas la sinteno „tio ne estas bona tempo havi la infanojn”. Tiel emfaziĝas la timoj de junuloj ligitaj kun la milito kaj la inflacio. En Pollando naskiĝas aktuale plej malmultaj infanoj ekde la momento post la 2-a mondmilito. En 2022 enmondiĝs sole 305 mil infanoj. Unu el la motivoj de la demografia kolapso estas krome la malkreksinta nombro de la virinoj en la genera aĝo. Malkreskas ankaŭ la infanposeda indico, kio signifas statistikan nombron da infanoj kalkulataj je unu virino.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Milada – 02′ 31″

La 6-an de januaro, dum la morgaŭa Epifanio tra la stratoj de 880 polaj urboj kaj ankaŭ eksterlande moviĝos Epifaniaj Paradoj. Akompanas ilin la slogano, „En trogo Li kuŝas”, kiu estas ĉerpita el la 17-jarcenta kristnaska kanto „La Nova Jaro hastas” kaj ligas al la 800-jariĝo de la kristnaska kripeto aranĝita la unuan fojon de sankta Francisko el Asizo en Greccio, Italio.
En la nuna jaro la kristnaska kripeto en Varsovio estos lokita ĉe la Kastela Placo. La tuta evento komenĉigos ĉe Kopernik-monumento ĉe Krakowskie Przedmieście-strato. Dum la tramarŝo de ĉi tiu distanco en la akompano de polaj kristnaskaj kantoj disvolviĝos scenoj ligantaj al la Evangeliaj tekstoj. Ne mankos elementoj de la popola kristnaska tradicio – bonvenigo de la Tri Reĝoj, kavaliroj, korteganoj, paŝtistetoj, anĝeloj, veluraj kameloj, kaj ankaŭ perturbanta ilin diabla hordo.
La kulmina estos adorklinĝo de la Tri Reĝoj antaŭ la kuŝanta en trogo Jesueto kaj transdono de iliaj donacoj. Tiun scenon kronos polonezo dancata sur la kastela placo laŭ la melodio de la kristnaka kanto „Di-naskiĝas” kaj komuna kunkantado de kristnaskaj kantoj. La nunjaran paradon akompanas plastika, poezia konkursoj kaj konkurso por kripetelfarado. Kiel kristnaskkripetan defion oni proponas familiajn fotojn en epifaniaj vestoj, kiuj estu publikigitaj en la sociaj portaloj.

El la elsendo 05.01.2024. Legas Barbara kaj Milada – 02′ 12″

La pola flugkompanio LOT akiris la 3-an lokon en la monda rangolisto de la plej bonaj flugkomanioj en 2023. La unuan lokon okupis Qatar Airways, la duan Eurowings. La monda rangolisto de la plej bonaj flugkompanioj kaj flughavenoj AirHelp Score estas publikgata ekde 2015 fare de la plej granda en la mondo firmao protektanta la rajtojn de flugliniaj pasaĝeroj. La nunjara eldono estas vera sukceso por la pola LOT, kiu avancis – kompare al la pasinta jaro – je 12 lokoj. LOT akiris krome bonan poentadon en tri partaj kategorioj, kiuj estis konsideritaj por la suma pritakso fare de AirHelp Score, tio estas akurateco/tempoĝusteco, opinioj de la pasaĝeroj kaj lerta priservado de reparacioj. La pola flugkompanio en la rangolisto akiris krome la unuan lokon, se temas nur pri Eŭropo. Sur la sekvaj lokoj ektroviĝis KLM kaj Wizz Air. La rangolisto AirHelp Score kreiĝis baze de donitaĵoj pri la aviadtrafiko el la tuta mondo en la periodo ekde la 1-a de januaro kaj la 31-a de oktobro 2023 kaj baze de opinioj de pasaĝeroj pri flugkompanioj kaj flughavenoj, kies servojn ili uzis en la menciita periodo.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Maciek – 01′ 37″

Daŭre en multaj polaj domoj kaj publikaj lokoj dank’ al la ornamitaj kristnaskaj pingloarbetoj regas la festa etoso. Kristnaskaj arbetoj akompanos nin dum la porokazaj renkontiĝoj, baloj kaj eventoj ligitaj kun la bonvenigo de la 2024-a jaro. Pollando apartenas al unu el iliaj plej grandaj produktantoj en Eŭropo, tuj post Aŭstrio kaj la skandinaviaj landoj. Pasintjare la valoro de la pola merkato egalis al ĉirkaŭ 500 milionoj da zlotoj. Laŭ taksoj ĉiujare en Pollando oni vendas inter 5 kaj 6 milionoj da kristnaskaj arbetoj. Ofertas ilin privataj kultivantoj kaj ankaŭ la entrepreno Ŝtataj Arbaroj. Tio signifas 10 procentojn de ĉiuj kritnaskaj arbetoj en Eŭropo, ĉar ĉiujare eŭropaj klientoj aĉetas almenaŭ 50 milionojn da ili. La plej granda eksportanto estas Danlando, el kiu devenas ĉirkaŭ 6-7 milionoj da kristnaskaj arbetoj, ĝia propra bezonateco estas taksata je ĉirkaŭ 700 mil arbetoj. La plejmulto estas eksportata al Germanio. Ĉi tiu lando ne nur importas kristnaskajn arbetojn el Danlano, sed ankaŭ mem produktas pingloarbojn en la kvanto de 25-30 milionoj. Plimulto restas sur la landa merkato. En 2022 la eksportovaloro de la polaj kristnaskaj arbetoj egalis al 41,43 milionoj da zlotoj kaj tiu valoro de jaroj kreskas. Ili ĉefe trafas al la uniaj landoj tiaj kiel Danlando, Francio kaj Rumanio. Pollando krom kultivataj vivaj arbetoj produktas ankaŭ popularajn inter klientoj artefaritajn kristnaskajn arbetojn. Ilia produktocentro estas la komunumo Koziegłowy en la suda Pollando, kie funkcias preskaŭ du mil produktofirmaoj. Tie la produktado de plastaj kristnaskaj arbetoj komenciĝis en la mezo de la 80-aj jaroj.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Milada – 02′ 58″

Ĝis la fino de decembro en la Podlaĥia Muzeo de Bjalistoko estas prezentata la laŭvica t.n. historia vidindaĵo. La kampanjo „Historia vidindaĵo de la monato” estis inaŭgurita en 2021 kaj proksimigas historion de iu elektita objekto el la muzea kolekto, kiu en la ĉiutagaj kondiĉoj ne estas publike rigardebla. Tiu objekto ŝanĝiĝas ĉiumonate kaj estas prezentata en la ĉefvestiblo de la muzeo en la bjalistoka urbodomo. En decembro temas pri vojaĝa skribkompleto el la arta fako de la Muzeo. Tio estas la devenanta el Germanio ornama kesteto kun kompleto da necesaj skribakcesoraĵoj – vitra inkujo, osta papertranĉilo, krajoningo por grafitoj kaj gravurilo por stampoj kun la monogramo KU. Ĉiuj elementoj de la skribkompleto estas riĉe ornamitaj per rozmotivo kaj ovalo en la perlamota kadro. La vojaĝa skribkesteto estas kovrita per nigra papera imitaĵo de silko, interne tegita per kremkolora veluro. La Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko estas la plej granda ĉi speca kulturinstitucio en la regiono, kiu krom la ĉefa sidejo havas ok regionajn filiojn, al kiuj apartenas i.a. Muzeo de Ikonoj en Supraśl kaj la muzeo en Tykocin-sinagogo.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Pamela – 01′ 39″

Muzulmana Religia Asocio en Pola Respubliko eldonis kalendaron por 2024, kies ĉefmotivo estas Bohoniki, la vilaĝo en la nord-orienta Pollando, kiu de jarcentoj vekas asociaciojn kun la tatara socio sur la polaj teritorioj. La kalendaro notas ne sole islamajn festojn difinitajn laŭ la luna jaro, sed ankaŭ katolikajn, ŝtatajn kaj familiajn. La kalendaron ornamas fotoj el la jaroj 2019-2022, kiuj en plimulto rilatas al Bohoniki mem, i.a. ĝia ligna moskeo. Sed krome tio estas fotoj pri la dua ligna moskeo en Pollando, tiu en Kruszyniany, pri muzulmana tombejo, pri moskeo de Bjalistoko aŭ Tatara Kulturcentro de Islamo en Suchowola. Muzulmana Religia Asocio estas la plej malnova kaj plej grava organizo de la polaj islamanoj. Mankas precizaj statistikaĵoj pri ilia nombro. Laŭ la Muzulmana Religia Asocio en Pola Respubliko apartenas al ĝi 5 mil personoj. Laŭ la lasta Nacia Ĝenerala Popolregistro, en kiu la respondo pri konfesio ne estis deviga, la apartenon al la asocio deklaris 2 mil 200 personoj. La asocio taksas la nombron de ĉiuj muzulmanoj en Pollando je ĉirkau 60 mil personoj, inklzuive eksterlandanojn t.e. rifuĝintoj, studentoj, diplomatoj, merkatistoj.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Maciek – 01′ 38″

Eĉ 97 procentoj de poloj festas Kristnaskon, kio sekvas el la enketado de Preply. Por plimulto tio estas la okazo pasigi tempon kun la familio kaj tiajn planojn havas 9 je 10 poloj. Verdire, poloj ŝatas iom revi pri dumfesta eksterlanda „fuĝo” kaj tropikaj landoj (tion deklaras preskaŭ la duono de la enketitoj), sed reale dum la festoperiodo poloj plej volonte vizitas tiuperiode personojn plej proksimajn. Kaj se temas pri la rilato al la kristnaskaj kutimoj?
Eĉ por 85 procentoj de la respondintoj inter la 18-a kaj 65-a vivojaroj la plej grava estas la sanktvespera reciproka interŝanĝo de bondeziroj, dum kiu oni kunrompas, kundividas blankan oblaton. Temas pri speco de benitaj, fajne maldikaj, preskaŭ diafanaj farunaĵoj en la speco de la sanktkomunia oblato. La sekvan lokon okupas la komuna ornamado de la kristnaska abieto, kio gravas por 83 procentoj de la respondintoj. La trian lokon okupas donacoj, por kio deklaris sin 78 procentoj de la respondindaj poloj. La plej ofte elektataj estas kosmetikaĵoj kaj parfumoj, vendejaj donackartoj, personaj ornamaĵoj, horloĝoj, libroj, elektronikaĵoj, akcesoraĵoj ligitaj kun modo. 40 procentoj de la enetitoj deklaras, ke unu el la plej bonaj donacoj estas materialoj por la lingvolernado, kiel libroj, retaj kursoj aŭ aplikaĵoj.
La tradicia festado estas populara ankaŭ inter junaj poloj. Laŭ Preply 64 procentoj de poloj lasas ĉe la sanktvespera tablo liberan lokon por neatendita gasto, aŭ familiano ĵus forpasinta, 60 procentoj metas sub la tablotukon fojnofaskon memore al la trogfojno sur kiu kuŝis Jesueto. 53 procentoj de poloj deklaras la festokazan fastadon kaj 52 procentoj komencas la sanktvesperan manĝon per la preĝo, 41 procentoj partoprenas la noktomezan paŝtistan meson kaj ĉiu kvara polo sendas poŝte festokazajn bondezirkartojn.
Tradicia estas ankaŭ la menuo de nia sanktvespera tablo. Pli ol la duono de la enketitaj poloj pretigas tiuokaze 12 pladojn kaj ĉe 70 procentoj de ili temas sole pri polaj frandaĵoj. La plej popularaj (79 procentoj) estas ravioloj kun acida brasiko kaj fungoj, sekvas ruĝa barĉo kun ravioletoj kaj fritita karpo. Laŭvice surtable aperas papavokuko, kompoto el sekaj fruktoj kaj fiŝo laŭ greka maniero, t.e. sub tomata saŭco. Preskaŭ ĉiu kvina enketito en la festmanĝon enplektas pladojn el aliaj landoj aŭ kulturoj.
Iom post iom krom la festokaza hejma ornamado de abietoj ĉiam pli da personoj lumigas lampetojn eksterhejme kaj kristnasketose ornamas siajn domĝardenojn. Por pli ol duono el 62 procentoj tio estas kaŭzo de plezuro, kiu ebligas mergiĝi en la festan etoson.

El la elsendo 25.12.2023. Legas Milada, Barbara kaj Krystyna – 04′ 03″

Ĉiujare en kelkdek polaj urboj ĉe la komuna sanktvespera tablo renkontiĝas personoj mizeraj, senhejmaj kaj solecaj kadre de la tutlanda kampanjo de Caritas Polska. Nunjare ĝi okazas en 90 urboj kaj la sanktvesperaj tabloj enhavos tradician menuon i.a. ruĝan barĉon, karpon kaj fastan brasikon. La partoprenantoj de la evento kundividos kunrompate blankan oblaton kaj ricevos donacpakaĵojn. Caritas ĉi tiun festan helpon pretigas por 22 mil personoj, kaj plej grandaj tabloj estas organizataj en tiaj urboj kiel Poznano, Bydgoszcz, Kraków, Szczecin, Lublin, Kielce, Łomża, Koszalin, Radom, Skarżysko-Kamienna kaj Sosnowiec. Por ĉi tiu grandega entrepreno postulanta la preparon de la sanktvespera menuo, pakadon kaj distribuadon de donacpakaĵoj engaĝiĝis 2100 volontuloj de Caritas. Por la menuo oni destinas ĉirkaŭ 3 tunojn da acida brasiko, 6 kaj duonan tunojn da karpo kaj 7,5 mil litrojn da ruĝa barĉo. La suma longo de la sanktvesperaj tabloj kovritaj per festaj tablotukoj egalas al 16,7 kilometroj. La ideo de la kampanjo „La Sanktvespera Tablo” kreiĝis en Poznano, kie antaŭ 16 jaroj mizeruloj, senhejmuloj kaj soluloj la unuan fojon partoprenis ĉi tiun eventon sur la tereno de Internacia Poznana Foiro. Ekde 2017 la Sanktvespera Tablo de Carias Pollando estas organizata ankaŭ en aliaj urboj de Pollando. Lastlunde en la Helpocentro de Caritas por Migrantoj kaj Rifuĝintoj okazis la unua festokaza renkontiĝo por ili kaj por senjoroj.

El la elsendo 20.12.2023. Legas Milada – 02′ 29″

La flugkompanio Ryanair informis, ke en la periodo inter la 21-a de decembro 2023 kaj la 6-a de januaro 2024 Italio estas la plej populara flugcelo de poloj, kiun elektas 36 procentoj de la pasaĝeroj. La laŭvican lokon okupas Hispanio kaj Kanariaj Insuloj, kiun elektis 30 procentoj de la pasaĝeroj. 9 procentoj elektis Francion, sekvas Malto, Portugalio kaj Kipro. Oni notas kreskantan interesiĝon de la klientoj de Ryanair pri Albanio. Ne ĉiuj planas pasigi eksterhejman Kristnaskon eksterlande. Jam estas sciate, ke popularecrekordon batas la vintra ĉefurbo de Pollando, Zakopane, en kiu jam pasintsemjane oni rezervis pli ol 80 procentojn de la ripozlokoj. La turisma frekventeco revenas al la rekordoj de antaŭ la pandemia izoliĝo. Pasigi Kristnaskon en Zakopane elektas plurgneraciaj familioj, ankaŭ multaj poloj laborcele forveturintaj elsterlanden antaŭ 20 jaroj – i.a. al Britio, Germanio, Skandinavio aŭ Hispanio, kiuj nun revenas kun siaj familioj. En Zakopane kreskis la nombro de diverskategoriaj hoteloj, daŭre populara estas la restado ĉe montaranaj ĉambroluantoj.

El la elsendo 20.12.2023. Legas Maciek 01′ 25″

Lastvendrede la Senato de la Pola Parlamento proklamis unuanime rezolucion lige kun la 75-a datreveno de la Universala Deklaracio de la Homaj Rajtoj agnoskante ĝian aktualecon kaj gravecon, traktante ĝin kiel fundamenton reguliganta la socian vivon kaj leĝdonadon. En la rezoluciteksto estas substrekite, ke ekde 1989 la jura sistemo de la Pola Respubliko baziĝas sur la valoroj emanantaj el la Deklaracio. Denaska kaj neforigebla homa digno proklamita en la Deklaracio, kiel fonto de ĉiaj rajtoj kaj liberecoj, estas unu el la ĉefaj principoj de la Konsititucio de la Pola Respubliko el 1997, vortumis polaj senatanoj.

El la elsendo 10.12.2023. Legas Milada – 01′ 04″

Pola klerigministerio, la Nacia Biblioteko, Libroinstituto kaj Nacia Kulturcentro estas partneroj de la plej granda programo de la pola kulturministerio celita al la evoluigo de legado en la jaroj 2021-25. Al la Nacia Programo pri Evoluigado de Legado 2.0 engaĝiĝis laste polaj sportistoj lanĉinte la kampanjon „Legu kaj eniru la ludon”. Temas pri komuna entrepreno de la Nacia Kulturcentro kaj la Pola Retpilka Ligo. Per specialaj varbfilmoj la renomaj sportistoj alvokas al legado, konvinkante ke ne ekzistas malakordo inter la legopasio kaj sportpraktikado sendepende ĉu temas pri sporto amatora aŭ profesia. Dum la porokaza konferenco inaŭguranta la kampanjon en la Nacia Biblioteko, ĝia direktoro Tomasz Makowski referencis al la lastaj usonaj esploroj, kiuj elmontras, ke legemuloj pli ofte praktikas sporton ol personoj nelegemaj.

El la elsendo 30.11.2023. Legas Maciek – 01′ 08″

La urbo Bjalistoko, la entrepreno Polaj Flughavenoj kaj la Podlaĥia Vojevodio kunlaboros pri evoluigo de la ideo pri la Flughaveno Białystok-Krywlany. En novembro la urbestro de Bjalistoko Tadeusz Truskolaski, la vojevodimarŝalo Artur Kosicki kaj la prezidanto de la entrepreno Polaj Flughavenoj, Stanisław Wojtera subskribis la rilatan intencoleteron. La urbo Bjalistoko kaj la marŝala oficejo rezervis en sia buĝeto unu milionon da zlotoj por laboroj ligitaj kun la bjalistoka flughaveno. Ĝia elkonstruo en la Podlaĥia Vojevodio estis diskutata de dek kelkaj jaroj. La flughaveno Białystok-Krywlany troviĝas en la sudorienta parto de la urbo kaj distancas for de la urbocentro de Bjalistoko je 5 kilometroj. Ĝi posedas licencon por komercaj flugoj, sed dume ne disponas pri terminalo. Aktuale utiligas ĝin ĉefe la Bjalistoko Aerklubo kaj la Podlaĥia Fajrobrigada Filio.

El la elsendo 30.11.2023. Legas Milada – 01′ 24″

En 2022 pli ol 90 milionoj da eŭropaj hejmmastrumejoj havis ĉirkaŭ 340 milionojn da dorlotbestoj. Laŭ la pritaksoj en pli-malpli unu kvarono de la eŭropaj hejmoj vivas 104 milionoj da hundoj kaj 127 milionoj da katoj. Tiuj donitaĵoj elmontras la potencialon de la merkato liveranta nutroproduktojn por ili, aparte por hundoj kaj katoj. Pollando fieras pri siaj pluraj eksportaj produktoj, kaj inter ili troviĝas ankaŭ nutroproduktoj por la hejmaj dorlotbestoj. En 2022 nia lando estis la kvina laŭ la monda skalo ekportanto de ili. Dum la unuaj sep monatoj de la nuna jaro la pola eksporto kreskis kompare al la donitaĵoj de la antaŭa jaro je ĉirkaŭ 15 procentoj. La polaj nutroproduktoj por la dorlotbestoj estas eksportataj al 76 landoj de la mondo, inter ili dominas la uniaj landoj kiel Germanio, Britio, Italio, Francio kaj Rumanio. Inter la klientoj de la polaj nutroproduktoj por la dorlotbestoj troviĝas ankaŭ Usono, Kanado kaj Aŭstralio. Laŭ la Pola Ekonomia Instituto en la periodo ekde la 2013a jaro ĝis 2022 la valoro de la eksporto de ĉi tiuj produktoj el Pollando kreskis je 461 procentoj kaj ilia volumeno je 180 procentoj.

El la elsendo 30.11.2023. Legas Milada – 02′ 01″

La direktoro de la Ŝtata Muzeo Auschwitz-Birkenau, Piotr Cywiński estis distingita per la Oficira Kruco de la Ordeno de Brita Imperio. Li ricevis la distingon el la manoj de la brita ambasadoro en Pollando Anna Clunes kaj speciala sendito de la brita registaro por la aferoj de holokaŭsto Eric Pickles. Kiel substrekis ambasadoro Anna Clunes la distingo konfirmita de la reĝo Karlo estas atribuata al personoj kun plej altgrada engaĝiteco realiganta eksterordinarajn projektojn. La solenaĵo okazis dum la kunsido de la Internacia Komitato de la Fondaĵo Auschwitz-Birkenau. Transprenante la distingon Piotr Cywiński substrekis, ke la plej grava grupo de junaj personoj venantaj al Auschwitz – tuj post poloj – estas britoj. Liajn vortojn konfirmis speciala brita sendito Eric Pickles akcentante grandan atenton, kiun Britio donas al edukado pri tiaj lokoj kiel Auschwitz, kien ĉiujare estas sendataj por du lernantoj el ĉiu brita mezlernejo. Direktoro Piotr Cywiński estas laŭeduke historiisto, diplomito de la Katolika Lublina Universitato, doktoriĝinta pri humanismaj sciencoj en la Historia Instituto de la Pola Sciencakademio. Ekde 2006 li estas direktoro de la Ŝtata Muzeo Auschwitz-Birkenau en Oświęcim. Ekde 2009 Piotr Cywiński prezidas la Internacian Fondaĵon Auschwitz-Birneau, kies ĉefa tasko estas financado de konservistaj laboro en la Memorloko Auschwitz-Birkenau.

El la elsendo 20.11.2023. Legas Maciek – 01′ 49″

Konforme al la pola Laborkodo laborantoj depende de la laborstaĝo povas ricevi 20- aŭ 26-tagan ripozigan forpermeson. Tamen troviĝas jam firmaoj, kiel Traffit, Bitpanda czy Syzygy Warsaw, kiuj rezignas pri forpermesaj limigoj. Pri laŭplaĉe longa forpermeso interesiĝas 60 procentoj de laborantoj. La labordonantoj 39-procente rilatas neŭtrale al ĉi tiu ideo, 37 procentoj havas pozitivan sintenon. Preskaŭ unu kvarono, t.e. 23 procentoj opinias, ke tio estas ideo malbona. Laŭ raporto de la firmao SD Worx 31 procentoj de polaj laborantoj povas peti pri tuj donota ripoziga forpemeso, 32 procentoj povas peti ĝin kun semajna aŭ malpli longa anticipo. Nur 11 procentoj devas peti ripozigan laborforeston kun unusemajna aŭ dusemajna anticipo. 18 procentoj de polaj laborantoj devas plani la ripozigan forpemeson kun anticipo de du semajnoj ĝis unu monato. Malgraŭ tio, ke bezonateco de elasta forpemesa sistemo sentiĝas kiel grava, ne ĉiuj estas konvinkitaj pri la ideo de nelimigitaj laŭkvante forpermesaj tagoj. Sed se efektive laborantoj rajtus preni forpermeson nelimigitan kvante nur 27 procentoj uzus ĉi tiun eblon, 25 procentoj kontentiĝus pri la forpermesoj longaj konforme al la valida pola Laborkodo.

El la elsendo 20.11.2023. Legas Mailada – 02′ 08″

La Nacia Pola Banko encirkuligis arĝentan kolektistan moneron kun la valoro de 10 zlotoj, dediĉitan al la ideo de la plej granda patriota manifestiĝo en Pollando, la Marŝo de Sendependeco el la 11-a de novembro.
La kolektistaj moneroj kaj monbiletoj de la Nacia Pola Banko memorindigas gravajn eventojn, omaĝas polajn heroojn, elstarajn individuojn kaj aŭtoritatulojn. Ili kontribuas al kreskigo de interesiĝo pri la pola historio, kulturo, scienco kaj tradicio. La kolektistaj moneroj estas farataj el oro aŭ arĝeneto, aldone ili povas esti atrakciigataj per dekoraj elementoj el sukceno, vitro, ornama siliko aŭ ceramiko kun apliko de multaj diversaj teknikoj.
La ĵus emisiita kolektista monero ĉe aversa flanko prezentas la bildon de la Blanka Aglo sur la simbole prezentitaj polaj flagoj. Ĉe la reverso kiel la ĉefmotivo videbliĝas flagoj kaj la blank-ruĝa rubando. Ĉe la supro legeblas la vortoj „Marŝo de sendependeco”. Temas pri cikla evento okazanta la 11-an de novembro en Varsovio, tutlanda solenaĵo omaĝanta homojn kaj eventojn, kiuj en 1918 alkondukis al la regajnita suvereco de Pollando. Kun la fluo de la tempo la Marŝo de Sendependeo transformiĝis en la plej grandan patriotan manifestiĝon en Pollando, kiu tradicie ĝuas pli ol 100-milan frekventecon.

El la elsendo 10.11.2023. Legas Milada kaj Krystyna – 01′ 52″

Morgaŭ, la 11-an de novembro 2023 en la tuta lando okazos solenaĵoj ligitaj kun la 105-a datreveno de la regajnita suvereneco en 1918. Antaŭtage, la 10-an de novembro je la 11 horo 11 minutoj jam la 6-an fojon okazis kampanjo alvokanta individuojn kaj unuopajn mediojn komune kanti la polan nacian himnon „Dąbrowski mazurkon”. Por La 11-a de novembro estas planitaj en la tuta lando porokazaj manifestacioj, paradoj kaj koncertoj. Riĉan porokazan programon pretigis Varsovio. La ĉefa evento en la pola ĉefurbo estas la tradicia Marŝo de Sendependeco, por kiu venas ne sole varsovianoj sed partoprenantoj el la tuta lando.

El la elsendo 10.11.2023. Legas Milada – 01′ 01″

6 jarojn antaŭ la solenadoj, ligitaj kun la proklamo de la Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo-2029 12 polaj urboj kandidatiĝis por ĉi tiu titolo. El inter ili la pola kultuministerio elektis kvar, t.e. Lublin, Katowice, Bielsko-Biała kaj Kołobrzeg. La titolo Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo estas atribuata al du aŭ tri uniaj urboj, urboj el EOG/EFTA kaj el kandidatantaj landoj. Ĝis nun per ĉi tiu titolo estis distingitaj du polaj urboj. Temas pri Krakovo en 2000 kaj Vroclavo en 2016. Ĉiu el la Eŭropaj Ĉefurboj de Eŭropo konservas ĉi tiun titolon dum unu jaro. La titolon la Eŭropa Ĉefurbo de Kulturo oni atribuas baze de la poponita de ili kultura programo, kiun devas karakterizi klara eŭropa dimensio, ĝi devas havi vastan grupon de kunpartoprenantoj kaj konformi al la longdaŭra evoluplano en la programo de urboj kaj regionoj.

El la elsendo 10.11.2023. Legas Maciek – 01′ 06″

Jam la 12-an fojon en novembro okazas la kampanjo de libera vizitado de la polaj reĝaj rezidejoj. Kadre de ĝi ili disponigas al la publiko signifan parton de siaj kolektoj kaj vizitadon de daŭrantaj en ili konstanataj kaj porokazaj ekspozicioj, partoprenon en specialaj programoj, kiujn tiuokaze ili organizis. Komence de la kampanjo siajn pordojn por la publiko malfermis senpage kvar reĝaj rezidejoj, aktuale temas pri 9 institucioj kaj 11 rezidejaj fililoj en Varsovio, Krakovo, Lublino, Malbork, Poznano, Sandomierz, Wieliczka. Ekde la komenco eblis senpage viziti la Reĝan Kastelon ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo, la Reĝan Kastelon en Varsovio, la Reĝan Łazienki-komplekson en Varsovio kaj Palacon de Reĝo Johano la 3-a Sobieski en la varsovia Wilanów. En la lastaj jaroj al la kampanjo aliĝis muzeoj en Sandomierz, Lublino kaj Malbork, kiuj ankaŭ havas kastelajn rezidejojn, salkastela muzeo en Wieliczka, Reĝa Kastelo en Poznano kaj kasteloj en la lokoj Kwidzyn kaj Sztum, kiel la filioj de la Kastela Muzeo en Malbork.

El la elsendo 10.11.2023. Legas Pamela – 01′ 26″

La Ĉambro de Reprezentantoj de la belorusa Nacia Asembleo akceptis leĝon pri konscienclibereco, kiu reguligas la agadon kaj leĝan statuson de religiaj organizaĵoj. La enkondukitaj ŝanĝoj antaŭvidas, ke la religia klerigo devas esti gvidata nur en la ŝtataj lingvoj, t.e. ruse kaj beloruse. En julio 2023 en Belorusio estis amendita leĝo „Pri lingvoj”. La amendo malpermesas, ke en la lernejoj de la ŝtata klerigsistemo la instrulingvo estu alia ol la rusa aŭ belorusa. La ĝistiama leĝo el 1990 garantiis al la naciaj malplimultoj la eblon instriui siajn infanojn en la gepatra lingvo. Nun tio estas ekskludita. La amendita leĝo allasas tamen, ke en la ŝtata lernejo estu establataj apartaj klasoj, en kiuj la lingvo de naciaj malplimultoj povas esti uzata laŭ postuo de la gepatrpoj post la akiro de permeso flanke de la lokaj aŭtoritatoj kaj la belorusa edukministerio.

El la elsendo 30.10.2023. Legas Maciek – 01′ 14″

De dek jaroj la Katolika Universitato de Lublin – la orienta Pollando – ebligas al malliberigitoj akiri superan edukitecon. Dum la nunjara akademia jaro 2023/24 la studojn komencis 23 personoj. Rekrutigo de studentoj okazas tradicie en la tuta lando, t.e. en pli ol 100 malliberejoj. La universitato proponas al ili bakalaŭrajn kaj magistrajn studojn pri familio koncerne du specializojn. Asistanto de nememstara persono (la 1-a grado) kaj la animanto de la socia medio (la 2-a grado). Ekde 2013 la studprojekton partoprenis 80 malliberigitoj, 30 finis la studojn. Laŭ la pritakso de la organizantoj temas pri diligentaj kaj laboremaj studentoj, kiuj distingiĝas per granda scivolemo. La malliberigitoj realigas kompletan programon de la studoj proponitan de la Katolika Lublina Universitatao, sed realigas ilin, t.e. lernas en malliberejo.

El la elsendo 30.10.2023. Legas Maciek – 01′ 07″

La germana versio de la bildstrio „Lupoj. Historioj veraj”, eldonita de Moritz Verlag ricevis la premion EMYS pro la plej bona nefikcia libro por infanoj kaj junuloj. Aŭtoras ĝin Michał Figura el la Ekologia Subinstituto de la Biologia Fakultato de la Varsovia Universitato kaj Aleksander kaj Daniel Mizieliński, kiuj ankaŭ ilustris ĝin. La libro „Lupoj. Historioj veraj” bildstrie prezentas la vivon de ĉi tiuj bestoj kaj esplorojn pri ili. Ĉiuj libroherooj estas sciencistoj profesie okupiĝantaj pri lupoj i.a. habilitiĝinta dotorino Sabina Pierużek-Nowak kaj habilitiĝinta doktoro, inĝeniero Robert Mysłajek. Laŭ la pritakso de doktorino Ulrike Clausen, ĵurimembro kaj veterinaro, temas pri ekscita kaj ĝisfunde traktanta la temon libro, distingiĝanta fone de aliaj dediĉitaj al la samaj bestoj. La premio EMYS estas atribuata de la societo proWissen kaj la urba biblioteko de Potsdamo. La pola eldono de la libro ricevis nunjare la ĉefpremion en la katerogio „Libroj por infanoj kaj junularo” en la konkurso „La plej bela pola libro 2022” organizata de la Pola Societo de Libroeldonistoj.

El la elsendo 30.10.2023. Legas Maciek – 01′ 29″

Laŭ la donitaĵoj de la Krakov-regiona Turisma Organizo ĉi-somere oni notis 174-procentan kreskon de eksterlandaj turistoj kompare al la feria sezono 2022. Se temas pri la landaj turistoj en la regiono situacio estas stabila kaj temis pri 3,4 milionoj da personoj. La nunjara aŭgusto estis la unua monato, en kiu la nombro de eksterlandaj turistoj superis la nivelon de la rekorda, antaŭpandemia 2019-a jaro. Same en julio kiel ankaŭ en aŭgusto la regionon de Krakovo vizitis nunjare plej multnombre germanoj, usonanoj, britoj, slovakoj, loĝantoj de Israelo. La turisma ĉefallogaĵo daŭre estas la malnova pola ĉefurbo, Krakovo. Turistoj volonte vizitas ankaŭ tiajn lokojn, kiel Zakopane, Wieliczka, Oświęcim (kie troviĝas la germana koncentrejo Auschwitz-Birkenau) kaj Krynica Zdrój. La turismon favoras la plej granda regiona flughaveno en Pollando, Kraków Airport. En julio ĝi batis sian rekordon akceptinte 919 mil pasaĝerojn, kaj fine de septembro ĝi bonvenigis sian 7-milionan pasaĝeron en 2023.

El la elsendo 20.10.2023. Legas Maciek – 01′ 25″

La nunjara somera sezono elmontris, ke poloj efektive ŝanĝas siajn manĝokutimojn. Ĉiam pli ofte ili rimarkas ligon inter tio, kion ili konsumas kaj kia estas ilia bonfaro kaj sanefikoj. Laŭ la antaŭnelongaj ekzamenoj de la merkata esploraganetejo, Kantar Pl la somera sezono 2023 konfirmis la daŭran kreskotendencon de la konsumado de fruktoj kaj legomoj. Preskaŭ la duono de poloj, 49 procentoj, deklaris, ke manĝas ilin grandkvante kaj eĉ 19 procentoj, ke pli ol grandkvate. Tio signifas ke ĉi lasta grupo de konsumantoj adaptis sian dieton al rekomendoj de dietetikistoj konforme al kiuj, ĉiu manĝo alemanŭ en duono devus konsisti el legomoj kaj fruktoj. La kreskantan favorsanan konscion de poloj influis la kovima pandemio kaj multiĝantaj edukkampanoj pri la valoro de lokaj kaj sezonaj produktoj en Pollando.

El la elsendo 20.10.2023. Legas Maciek – 01′ 09″

Jam ekde la 10-a de decembro 2023 la pasaĝeroj de la Pola Fervojo PKP povos veturi rekte per la nokta trajno el Varsovio al Munkeno. La ĉefurbo de Bavario estas unu el la plej belaj germanaj urboj plena de atrakciaĵoj, aparte en la antaŭkristnaska periodo. La nova fervoja konekto el Varsovio al Munkeno kreiĝis kunlabore kun la Aŭstria- kaj la Germana Fervojoj. En komfortaj kondiĉoj la rekta nokta traveturo per la trajno EN Chopin tra Ĉeĥio kaj Aŭstrio al la ĉefurbo de Bavario daŭros 14 horojn. La trajno enhavos krome vagonojn celantajn Pragon kaj Budapeŝton. Bavario estas unu el la plej belaj germanaj federaciaj landoj popularaj inter poloj. Ĝia ĉefurbo Munkeno, plenplena de vidindaĵoj kaj vizitindaĵoj, estas bonega startloko por konatiĝi kun la tuta regiono. La funkciigo de la nova trajnkonekto en la komenco de decembro koincidas kun la ebleco viziti kaj butikumi dum famaj munkenaj kristnaskaj bazaroj, kiuj prezentas sian oferton ekde la 27-a de novembro ĝis la 24-a de decembro.

El la elsendo 20.10.2023. Legas Milada – 01′ 37″

Ĉi-aŭtune en Internacia Edukcentro pri Auschwitz kaj Holkaŭsto komenciĝas edukprogramo por lernantoj el la lastaj klasoj de la bazaj kaj el la superbazaj lernejoj. Tie en oktobro kaj novembro ili partoprenos la muzeajn renkontiĝojn kun saviĝintaj viktimoj de la germana koncentrejo sur la pola teritorio, kadre de la projekto „Ke mi sukcesu rakonti al vi”. Jam meze de oktobro Lidia Maksymowicz proksimigos sian sorton, kiam neplene trijara ŝi estis transportita al Auschwitz kune kun la patrino. La patrino dum la evakuado en januaro 1945 estos transportita en la profundon de la Regno, dum ŝi restis en la subtendaro Auschwitz II-Birkenau. Postmilite ŝi estis adoptita de la pola geedza paro el Oświęcim dum la patrino transvivinta la militon retrovis ŝin en 1962. Alia transvivinto renkontiĝonta kun polaj lernantoj estos Zdzisława Włodarczyk, kiu kun la gepatroj kaj pli juna frato estis transportita al Auschwitz en aŭgusto 1944 en la unuaj tagoj de la Varsovia Insurekcio. La liberigo venis en januaro 1945. En novembro i.a. pri sia koncentreja sorto kaj trudlaboro en Berlin-Blankenburg rakontos dum renkontiĝoj kun lernantoj Bogdan Bartnikowski direktita al la koncentrejo kiam li estis ĉ. 12-jaraĝa. Auschwitz-koncentrejo estis establita de germanoj en 1940 kaj estis destinita por poloj. En 1942 kreiĝis Auschwitz II-Birkenau, fariĝinte la ekstermoloko de judoj. En la koncentreja komplekso funkciis ses subtendaroj, en kiu pereis almenaŭ 1 miliono cent mil personoj, ĉefe judoj. El inter ĉirkaŭ 140-150 mil deportitaj poloj pereis preskaŭ la duono. Auschwitz-koncentrejo fariĝis ekstermoloko ankaŭ por sovetuniaj ostaĝoj kaj personoj de aliaj naciecoj.

El la elsendo 10.10.2023. Legas Maciek – 02′ 24″

Laŭ la plej nova raporto de la firmao Wedel „Monda kaj pola ĉokoladmerkatoj” baze de analizoj de la opinisonda Nielson rezultas, ke la pozicio de Pollando daŭre estas tre bona. La valoro de ĉi tiu merkato en Pollando inter junio 2022 kaj julio 2023 kreskis je pli ol 17 procentoj ĝis la nivelo de 10 miliardoj da zlotoj. Post Germanio kaj Nederlando, Pollando okupas la trian lokon, kiel la plej grandkvanta eksportanto de ĉokoladtavoletoj kaj ĉokoladaj tavoletoj en la Unio. En la monda skalo Pollando okupas la 4-an lokon en la ĉokoladeksporto post Germanio, Belgio kaj Italio. La eksportodinamiko en la nuna jaro akcelis je preskaŭ 30 procentoj. La konsumado de ĉokolado de poloj estas stabila, malgraŭ la ducifera inflacio. En 2022 poloj konsumis meze pokape 5,9 kilogramojn da ĉokolado. Laŭ la donitaĵoj de Wedel rezultas, ke ĉokoladtavoletoj estas la preferata dolĉaĵo en Pollando. Laŭ pritaksoj la ĉokoladspezoj superos nunjare la valoron de unu milirado da zlotoj, el kio 10 procentoj koncernas eksporton. La polaj ĉokoladproduktoj troviĝas nun en 60 landoj de la mondo.

El la elsendo 10.10.2023. Legas Milada – 01′ 46″

La plej granda nederlanda vendoplatformo Bol.com liveras i.a. centojn da libroj verkitaj de AI. Tio koncernas ĉefe turismajn gvidlibrojn, lingvajn konsillibrojn kaj librojn kun kuirreceptoj. Laŭ la radiostacio BNR post la analizo de unuopaj ĉapitroj tio estas evidenta. La Babilroboto kreas ne sole e-librojn, sed ankaŭ iliajn paperajn versiojn, kies prezo varias inter kelkaj kaj kelkdek eŭroj. Onidire la babilroboto pretas liveri libron ene de kelkaj minutoj. Bol.com ne disponas pri informoj koncerne la vendatajn titolojn kreiĝintajn helpe de AI dume Reuters-agentejo informis antaŭ kelka tempo, ke Amazon estas priŝutita de libroj „verkitaj” aŭ „desegnitaj” de la Artefarita Inteligenteco.

El la elsendo 10.10.2023. Legas Pamela – 0′ 58″

La iniciatita en Krakovo movado Pola Fumnebula Alarmo – PAS – membriganta 50 lokajn kontraŭfumnebulajn organizaĵojn – estis kandidatigita al la premio Earth shot Prize Awards, la t.n. Ekologia Nobel-premio en la kategorio „protektado de la medio”. PAS estis nomumita kiel la aŭtoro de la plej plej efika en la mondo socia kampanjo favore al la medioprotektado. La nomumojn prezentis princo William la 19-an de septembro dum la pintrenkonto de Earthshot Innovation Summit en Novjorko. La premio estas atribuata en kvin kategorioj – aero, klimato, biodiverseco, oceanoj, rubo/forfalaĵoj. Nunjare rivalis pri la nomumo pli ol mil firmaoj, komunumoj kaj organizaĵoj. En ĉiu kategorio estis elektitaj po tri finalanoj. PAS estas la unusola finalano el la Centra-Orienta Eŭropo. La premion, kiu estas opiniata la plej grava ekologia distingo en la mondo kaj difinata Ekologia Nobel-premio, lanĉis en 2020 princo William. Laŭreatojn oni prezentos la 7-an de novembro en Singapuro. Kvin el inter 15 finalanoj ricevos po unu milionon da pundojn por sia plua agado.

El la elsendo 30.09.2023. Legas Maciek – 01′ 31″

La nederlanda KLM decidis grandigi la flugkonektojn el Amsterdamo al diversaj polaj urboj, ofertonte en la aŭtuna-vintra sezono 102 flugkonektojn semajne. Aktuale KLM proponas flugojn el la Nederlando al kvin polaj urboj – Gdansko, Poznano, Krakovo, Varsovio-Okęcie kaj Vroclavo. Baldaŭ la flugkonektoj grandiĝos je duono. Plimulto el la menciitaj flughavenoj havos po unu plia flugkonekto, Gdansko eĉ je du pli. La rektajn flugkonektojn el la flughaveno Schiphol en Amsterdamo certigas la Pola Flugkomoanio LOT kaj KLM. Aliflanke el la alia nederlanda flughaveno en Eindhoven la vojaĝantoj helpe de la flugkompanio Ryanair povas flugi al Krakovo kaj Varsovio-Modlin. Kun la flugkompanio WizzAir el Eindhoven eblas flugi al Gdansko, Katowice, Krakovo, Varsovio-Okęcie kaj Vroclavo. La flugojn el Eindhoven al Katowice certigas ankaŭ la flugkompanio Transavia.

El la elsendo 20.09.2023. Legas Milada – 01′ 27″

Laŭ raporto de la Eŭropa Parlamento sume ĉiuj uniaj landoj foĵetas jare 88 milionojn da tunoj da nutraĵoj. El tiu kvanto 8,8 milionoj da tunoj estas malŝparataj pro malbona interpretado de etikedoj. Tio sekvas el esploroj faritaj en 2019. Por plimulto de la konsumantoj produktoj post la finiĝo de ilia validecoperiodo estas nefreŝaj kaj estas forĵetataj. La uniaj landoj devontiĝis ĝis la 2030-a jaro limigi 50-procente la forĵetadon de nutraĵoj. Produktantoj devos ŝanĝi la informetikedojn kaj adapti al la nova unia leĝaro. Krom alivortumo de informo pri fino de konsumvalideco aperos sur ili informoj pri nutrovaloroj de koncerna produkto; krome la informo, ke produkto estas konsumebla pli longe ol ĝia konsumvalideco. Daŭras esploroj pri tio ĉu la konsumantoj legas etikedojn kaj kiamaniere komprenas la vortumitajn informojn. La Unio planas novajn vortumojn, kiel „plej bone konsumi antaŭ…”, „La plej bona kvalito antaŭ la fino de…..”, „Ofte konsumtaŭga pli longe”. Ĉi lasta koncernos tiajn produktojn kiel salo, sukero, kelkiuj mieloj, vinagro, rizo, altprocentaj alkoholaĵoj, pastoj, kafograjno, spicaĵoj, iuj dolĉaĵoj.

El la elsendo 20.09.2023. Legas Milada – 02′ 01″

En Pollando kaj en aliaj landoj de la regiono kreskas inter la studentoj la populareco de la nederlanda lingvo. En Vroclavo funkcias Katedro de la Nederlanda Filologio, la plej granda en la centra-orienta Eŭropo. Tie la nederlandan dum la bakalaŭraj kaj magistraj studoj lernas ĉiujare inter 170 kaj 200 studentoj. Temas pri la sama nombro de studentoj, kiu lernas ĝin dum la unua studjaro en Nederlando mem. La nederlandan filologion eblas studi ankaŭ en aliaj polaj altlernejoj kiel ekzemple en Poznano aŭ Lublino. La populareco de la nederlanda lingvo kiel studobjekto parte ligiĝas kun ekonomiaj konsideroj. Nederlandaj firmaoj eksterlande kaj aliaj internaciaj korporacioj volonte dungas personojn konantajn la lingvon. Pro la fakto, ke ĝia kono estas malpli ofta ol de la angla aŭ germana, la regantaj ĝin personoj povas kalkuli je bonaj salajroj.

El la elsendo 10.09.2023. Legas Maciek – 01′ 04″

Laŭ la raporto de Internacia Platformo pri Biologia Varieco kaj Ekosistemaj Servoj (IPBES) en la ekosistemoj de la tuta mondo estis konstatitaj 37 mil fremdaj specioj. Pli ol 3, 5 mil kalkuliĝas al specioj nocivaj, grave minacantaj al la naturo kaj la kvalito de la homa vivo. Krom dramecaj ŝanĝoj en la biologia diverseco kaj ekosistemoj la invadspecioj kaŭzas mezureblajn ekonomiajn kostojn. La perdoj ligitaj kun ili en 2019 estis taksitaj je 423 miliardoj da dolaroj. Ekde 1970 tiuj kostoj kvarobliĝas ĉiun dekan jaron. La invadspecioj estas unu inter kvin plej gravaj faktoroj kaŭzantaj perdojn en la biologia varieco apud ŝanĝoj en la utiligado de grundoj kaj maroj, rekta ekpluatado de la specioj, klimataj ŝanĝoj kaj poluado. La raporon komisiitan de IPBES prilaboris 86 ekspertoj el 49 landoj. La laboroj pri ĝi daŭris kvar kaj duonan jarojn. Rezultas el ĝi krome, ke 34 procentoj de la sekvoj el la bilogia invado estis konstatitaj en ambaŭ Amerikoj, 31 procentoj en Eŭropo kaj Centra Azio, 25 procentoj en Azio kaj Pacifiko kaj ĉ. 7 procentoj en Afriko. La negativaj sekvoj (ĉirkaŭ 75 procentoj) estis notitaj sur kontinentoj, multe malpli en la dolĉakvaj kaj maraj medioj. Kvankam 80 procentoj de la landoj en siaj planoj konsideras celojn ligitajn kun batalado kontraŭ trudspecioj, nur 17 procentoj havas reguligojn, kiuj traktas tiun problemon. 45 procentoj de la landoj antaŭvidas neniujn investojn por fronti la biologian invadon de la specioj.

El la elsendo 10.09.2023. Legas Milada -02′ 38″

La 4-a de septembro signifas novan lernojaron por infanoj ne nur en Pollando. Ĉirkaŭ 100 infanoj el polaj familioj komencos la novan lernojaron en la Pola Lernejo ĉe la Pola Ambasado en Romo. En ĝia programo la infanoj en la kompletiga instrusistemo akiros konojn pri la pola lingvo kaj Pollando, sendepende de sia lernado en italaj lernejoj. Ĝia programo malsimilas tamen de la pola instrubazo por polaj lernejoj ĉe diplomatiaj centroj eksterlande. La lernejo en Ostia funkcias ekde lundo ĝis merkredo kaj ĉiu klaso havas okupojn nur unu fojon semajne. La instruado estas senpaga, komplete financata de la pola edukministerio sub la administa kaj pedagogia kontrolo de la Evolucentro pri la Pola Edukado Eksterlande. Pli ol 600 instruistoj laborantaj kun dekkelkaj mil polaj infanoj kaj junuloj en 74 Polaj Lernejoj ĉe la Polaj Ambasadoj en 36 diversaj landoj frontas altajn postulojn ligitajn kun sia profesia preparo. Krom universitata diplomo koncerne sian instruspecializon, instruista preparo ili devas fini krome specialan preparkurson por la instruado en la polaj lernejoj ekterlande.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Barbara – 03′ 31″

Ekde la lernojaro 2023/24 ĉiujare laŭvicaj jaraloj de lernantoj el la 4-aj klasoj de la bazaj publikaj kaj nepublikaj lernejoj ricevos senpage tekokomputilojn. Pri ilia aĉeto zorgos oficejo de la ministro pri informdiko baze de donitaĵoj de kleriginistro pri nombro de lernantoj en ĉi tiu grupo. Sekve la tekokomputiloj trafos al la lernejoj, kiuj transdonos la komunikilojn al la gepatroj de la 4-klasanoj ĝis la 30-a de septembro baze de individuaj interkonsentoj. Nunjare tio devos okazi plej laste ĝis la 31-a de decembro. La tekokomputiloj fariĝos la propraĵo de la gepatroj de la lernantoj. Ili ne povos esti venditaj dum 5 jaroj. Kiam lernanto devos ŝanĝi klason aŭ lernejon la tekokomputilo ne devos esti redonita, tamen lernantoj povos disponi nur pri unu tekokomputilo financita el la publikaj rimedoj.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Maciek – 01′ 03″

Venontjare komenciĝos la konstruado de la unua mara ventoturbina parko ĉe apartenanta al Pollando parto de la Balta Maro. Janusz Gajowiecki, la prezidanto de la Pola Ventoenergia Asocio asertas, ke la disvolviĝo de ĉi tiu energisektoro estas la plej granda entrepreno de la pola ekonomio post la dua mondmilito. En la polaj kondiĉoj, ĝuste ventoenergio estas, kaj restos dum longa tempo, unu el la ĉefaj kolonoj de energitransformo kaj senkarbonigo. Krome, ĝia kreskanta rolo en la landa energiproduktado signife plibonigos la energian sekurecon de la Pollando, kiu – rezulte de la atako de Rusio kontraŭ Ukrainion – ĉesis esti abstrakta koncepto en nia mondoparto. Laŭ ekspertoj pri enerigproduktado, la mara ventoenergio povus kontentigi ĝis 57 procentoj de la elektrobezonoj de Pollando. Dume, oni antaŭvidas, ke elektro el la unua pola ventoturbinaro en la Balta Maro fluos jam en 2026. Akorde kun la pritaksoj, investoj en tiu ĉi brancxo de la energiprodukta sektoro generos dum la evolufazo pli ol cent mil laborlokojn kaj 178 miliardojn da zlotoj kaj 46 miliardojn da zlotoj ĉiujare en la funkcia fazo. Maraj ventoturbinoj estas ankaŭ la plej bona, grandskale disponebla teknologio por ĉerpi renovigeblan energion, kiu ebligos al Pollando plenumi eŭropajn klimatajn celojn. Nuntempe, la evoluo de la tuta sektoro de renovigebla energio estas neĉesigebla. Registaroj de multaj landoj igis ĝin la prioritata cele al redukto de la karbonoksida emisiadio kaj internaciaj klimataj celoj. Tamen, la ambicioj ligitaj kun tiu ĉi sektoro estas multe pli vastaj kaj inkluzivas ankaŭ la sociekonomiajn avantaĝojn, kio estas precipe grava en la kunteksto de la daŭra ĝisdatigado de la energiopolitiko de Pollando ĝis 2040 kaj plia evoluo de la landa mastrumado.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Maciek – 02′ 20″

La Nacia Agentejo por la Altlerneja, Akademia Interŝanĝo i.a. gvidas la programon Polaj Revenoj. Ĝis nun en la daŭro de ĝiaj kvin eldonoj utiligis ĝin 71 distingiĝantaj esploristoj revenintaj al Pollando el Britio, Usono, Germanio kaj Svislando. En plimulto ili reprezentis ekzaktajn sciencojn. Aktuale ili realigas projektojn en 14 polaj altlernejoj kaj esplorinstitutoj. Dank’ al la programo ili ricevis la eblecon krei en Pollando propran projektogrupon kaj gvidi esplorojn en optimumaj kondiĉoj. La landaj altlernejoj, sciencaj institutoj kaj esplorinstitutoj akiris aliflane specialistojn kun internaciaj spertoj, kun konoj pri la plej novaj esplorfluoj en la reprezentata de ili sciencbranĉo. La laŭreatoj de la programo pritaksas ĝin tre pozitive kiel ŝancon reveni al la hejmlando, interpretante ĝin samtempe kiel formon de moderna patriotismo. Ili facile adaptiĝas al polaj kondiĉoj kaj pro tio, ke la esplorinfrastrukturo en Pollando estas ĉiam pli bona senprobleme ili povas gvidi siajn esplorojn sen malaltigi ilian kvaliton. Kvankam la decido pri translokiĝo, ofte kun la tuta familio, ne estas facila, tamen tiuj kiuj volas reveni al Pollando utiligas ĉi tiun solvon pro atrakcia formulo de la programo, kiu ebligas al ili financan stabileon por la komencaj tri, kvar jaroj. La programo Polaj Revenoj celas ankaŭ kontraŭefiki la fenomenon de la cerboŝtelado, kiam altklasaj specialistoj estas logataj labori ekster Pollando.

El la elsendo20.08.2023. Legas Maciek – 01′ 49″

Komence de aŭgusto liceaj lernantoj el Tsuruga, Japanio plantis ĉ. 100 memorpomujojn ĉe la deklivo de la varsovia Nacia Stadiono lige kun la 101-a datreveno de savo de polaj infanoj el Siberio fare de la japana registaro kaj la Japana Ruĝa Kruco.
Post la regajno de la suverenco fare de Pollando en 1918 la posteuloj de la poloj ekzilitaj de la caraj aŭtoritaoj al Siberio establis en Vladivostoko Polan Savkomitaton de Infanoj el la Fora Oriento. Ĝia celo estis ebligi al orfoj, infanoj kaj prainfanoj de la polaj ekzilitoj reveni al Pollando. En la kondiĉoj de la rusa revolucio kaj civitana milito la polaj infanoj estis komence loĝigitaj en la usona kazerno helpe de Usona Ruĝa Kruco. Kiam ĝi estis likvidita, reprezentanto de la pola savkomitato, veturis al Tokio kaj en la tieaj ministerioj por la defendo kaj por la eksterlandaj aferoj petis helpon por transporti la polajn infanojn al Japanio. La dokumento de la japanaj aŭtoritatoj devontigis ĉiujn subalternajn servojn liveri ĉian helpon. Dank’ al tio, kaj dank’ la japana Ruĝa Kruco al Tsuruga trafis 765 polaj infanoj. Komence la polaj infanoj estis loĝigiaj en la centro por la socia helpo Fukudenkai en Tokio. Poste ili estis per la ŝipoj de la japana komerca floto transportitaj al Pollando.
La polaj infanoj estis varme bonvenigitaj de la urboloĝanoj de Tsuruga kaj regalitaj per pomoj. Tio fariĝis la ĝerma simbolo de la pola-japana amikeco en Tsuruga, kiu nun alprenis formon de ĉ. 100 pomujoj plantitaj de japanaj junuloj en Vasovio.

El la elsendo20.08.2023. Legas Milada kaj Barbara – 02′ 19″

.

Antaŭ 80 jaroj, la 11-an kaj 12-an de julio 1943, Ukraina Ribela Armeo okazigis kunordigitan, planitan atakon kontraŭ 150 lokoj enloĝataj de poloj en 4 komunumoj de la iama pola Wołyń-vojevodio. La „sangoverŝa dimanĉo” estas takstata kiel apogea momento de la Masakro, kiun efektivigis ukrainaj naciistoj rilate polojn en Wołyń kaj la Orienta Galicio en la jaroj 1943-45. Laŭ la Pola Nacia Instituto ĝi plenumas kriteriojn de naci-etna ekstermo.
Rezulte de la masakro en Wołyń mem pereis preskaŭ 100 mil poloj. Ili estis pereantoj pro pafkugloj, hakiloj, mastrumforkegoj, tranĉiloj kaj aliaj murdoinstrumentoj ne malofte dum sanktaj mesoj kaj aliaj religiaj celebradoj. La kaŭzintoj de Wołyń-masakro estis membroj de la naciista Bandera-frakcio, la subalterna al ĝi Ukraina Ribela Armeo kaj instigitaj de ili ukrainaj loĝantoj, najbaroj de poloj.
Dum sia lastvendreda vizito en ne plu ekzistata vilaĝo Puźniki, kie i.a. oni serĉas amastombojn de poloj la pola ĉefministro Mateusz Mazowecki difinis Wołyń-masakron kiel hombŭadon, hekatombon, inferon kaj ripetis la deziron de poloj, ke ĉiuj polaj murditaj dum la Masakro estu retrovitaj kaj digne entombigitaj.
La 22-an de julio 2016 Wołyń-masakro estis proklamita en Pollando kiel ŝtata omaĝfesto. Jam antaŭtage de ĝi, okazis kaj okazas solenaĵoj, memorigaj eventoj, interpaciĝaj gestoj. Poloj en prema plimulto, daŭre kreskanta, kiu nun egalas al 92 procentoj, aŭdis pri Wołyń-masakro. Ĝis nun flanke de ukrainaj aŭtoritatoj, krom eŭfemismaj deklaroj pri bedaŭro, aŭdiĝis neniu pardonpeta mesaĝo adresita al poloj. 78 procentoj de poloj enketitaj de CBOS-instituto asertas, ke okaze de la nunjara 80-jara datreveno de la Masakro la ukraina prezidento devintus oficiale direkti al poloj la pardonpeton en la nomo de sia nacio.

El la elsendo 10.07.2023. Legas Barbara kaj Krystyna – 02′ 09″

Świnoujście en la nordokcidenta Pollando estas la unusola urbo en Pollando situanta sur 44 insuloj. La plej grandaj estas Wolin kaj Uznam, sur kiu troviĝas la administra-serva urbocentro kaj markvartalo. Ekde hodiaŭ anstataŭ trafikado per du pramoj – kio kaŭzis delonge trafikprokrastojn, aparte en la somera sezono, ekligis ilin la subrivera tunelo.
Ĝi estas la plej longa subakva trafikvojo en Pollando havanta 1484 metrojn. Ĝia borado komenciĝis en marto 2021. La tuta vojo inter ambaŭ insuloj longas ĉirkaŭ 3, 2 kilometrojn. La traveturo per la subakva tunelo postulos du minutojn. Pliaj du necesos por trapasi la tutan vojon inter la insuloj aldonante la ekstertunelan alveturvojon. La tuta entepreno kostis pli ol 912 milionojn da zlotoj. La Eŭropa Unio subvenciis la entrepenon per 775 milionoj, la ceteraj rimedoj devenis el la propra buĝeto de la urbo.
Hodiaŭ, post la oficiala inaŭguro la tunelo estis disponigita al la publiko, okazis organizita laŭe de ĝi vetkuro kaj sekve traveturo de biciklistoj. La loĝantoj kaj iliaj gastoj trafikis per turismaj veturiloj. La tunelon ekde la vendreda vespero uzas jam stiritoj. Busoj ekfunkcios morgaŭ, tio estas sabate.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Barbara kaj Krystyna – 01′ 46″

En aprilo FAO [la UN-a organizaĵo por la Nutrado kaj Agrikulturo] kune kun la Monda Sanorganizo publikigis raprton pri laboratoriaj nutraĵoj. La 134-paĝa dokumento mencias eĉ 53 minacojn por la homa sano – de alergioj ĝis tumoroj – lige kun la nova speco de nutraĵoj, anstataŭigontaj viandon. Krom tio la raporto elmontras erarigadon de konsumantoj flanke de la produktantoj de sintezitaj nutraĵoj. Laŭ la aŭtoroj de la dokumento la aplikado de tiaj difinoj kiel „viando”, kokidaĵo” aŭ „fiŝo” trompas klientojn. Spite tiun oficialan difinon la nutroprodukto el laboratorio estas nek viando, nek estis bredita. La raporto de ambaŭ organizoj atentigs ankaŭ pri aliaj aspektoj – krom minacoj por la homa sano – ligitaj kun surmerkatigo de la sintezitaj nutraĵoj. Temas pri etikaj demandoj, mondkonceptaj konsideroj, preferoj kaj akceptemo de la konsumantoj, nutrodilemoj, produktokostoj, prezoj de finproduktoj. La aŭtoroj de la dokumento atentigas, ke la tuta laboratoria procezo de nutraĵproduktado pli similas la produktadon de medikamentoj kaj tial – rilate ilin – necesaj estas postuloj, kiuj validas en la faramacia industrio.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Milada – 01′ 48″

En 2022 Ĉeĥio, Slovenio kaj Pollando estis tiuj uniaj landoj, en kiuj la procento de personoj minacitaj de mizero kaj socia ekskludo estis malplej alta. Ĉe la kontraŭa flanko troviĝis Rumanio, Bulgario, Greklando kaj Hispanio. Minaciaj de mizero kaj la socia ekskludo estis entute 95,3 milionoj da personoj vivantaj en la familioj kun infanoj. Tiuj ĉi donitaĵoj estis pli-malpli samaj kiel en 2021. La situacio signife diferencis inter la unuopaj uniaj landoj. Rumanio taksis tiun minacon je 34,4 procentoj, Bulgario je 32,2 procentoj kaj Greklando je 26,3 procentoj. Aliflanke Ĉeĥio notis la rilatan minacion je 12 procentoj, Slovenio je 13 procentoj kaj Pollando je 16 procentoj. La meza indico por la tuta Unio egalis al 21,6 procentoj. La risko de mizero aŭ socia ekskludo estis en 2022 pli alta rilate la virinojn kompare al la viroj. La minaco de mizero aŭ socia ekskludo ne ligiĝas strikte kun la enspezoj de la hejma mastrumado, tamen unu el la ĉefaj soci-ekonomiaj kakarterizaĵoj influantaj ĉi tiun staton estis la profesia statuso. La risko de minaco esti endanĝerigita de mizero aŭ la socia ekskludo koncernis 11,1 procentojn de personoj laborantaj kaj 19, 1 procentojn de la emeritoj. Rilate al la senlaboruloj ĝi egalis al 65 procentoj kaj koncerne personojn profesie neaktivajn al 42, 9 procentoj.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Maciek – 01′ 56″

Ekde septembro en polaj lernejoj komencos funkcii 700 ekolaborejoj, por kio la ministerio por la klimato kaj medio destinis 42 milionojn da zlotoj. La ideo kreiĝis laŭ la demalsupra iniciato de lernejoj adresita al la vojevodiaj medioprotektaj instancoj. La prilaborita sekve de tio, kaj jam akceptita programo, estos realigita en du variantoj: programo naturprotekta-media kaj programo koncentriĝonta pri renovigeblaj energifontoj. Ĝi havas pilotan karakteron kaj kaze de neceso la nombro de ekolaborejoj multiĝos. Ĉiuj ekolaborejoj estos ekipitaj i.a. per plurmediaj tabuloj kaj pluraj didaktikaj helpiloj kiel sunpaneloj, modeloj de ventoelektrejoj ks. La programo celas la elformadon de porekologiaj sintenoj kaj kreskigon de ekologia konscio ĉe la juna generacio koncerne puran aeron, renovigeblajn energifontojn kaj malaltemisian transporton.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Tobiasz – 0′ 13″

Kuriozaĵoj, priskribo de 41 mamulaj specioj (sen vespertoj) vivantaj en Bjalistoko estas la temo de la libro el la ciklo Biodiverseco de Bjalistoko. Oni prezentas en ĝi plurajn mapojn kaj lokojn de mamulvivejoj, speciopriskribojn kaj fotojn de la animaloj. Temas pri la 6-a volumo en la planita 14-voluma ciklo. Baldaŭ aperos libroj pri araneoj kaj poliporoj. Estas preparata eldonaĵo pri polenigaj insektoj. Ĉiuj volumoj kreiĝis por montri kiom valora estas biodiverseco, kiom grava kaj bezona en nia vivo, kvankam kelkfoje subtaksata. Sciencistoj utiligis por prepari la eldonaĵon ĉiujn disponeblajn informojn kaj informfontojn – la rezulojn de siaj esploroj, verkojn de doktoriĝantoj, studentoj. Multajn interesajn informojn liveris personoj por plezuro ĉiutage fotantaj la bestojn en Bjalistoko. Apartan karakteron de la urbo rimarkis ankaŭ la Eŭropa Komisiono du fojojn difininte Bjalistokon la plej vivkomforta urbo en Pollando. La urboaŭtoritatoj atentigas, ke tio koncernas ankaŭ la vivantajn en Bjalistoko animalojn. La tuta eldonserio pri Biodiverseco de Bjalistoko finiĝos en 1924. La kolektitaj marĝene informoj fariĝos bazo por la protektoplano de la plej valoraj por la naturo urbolokoj. Okupiĝos pri tio speciala komisiono.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Maciek – 01′ 43″

La Nacia Tatry-montara Parko informis, ke sur ĝia tereno estis malkovritaj du novaj nestotruoj de marmotoj. Ilia pola populacio ne estas granda kaj konsistas el ĉirkaŭ 200 animaloj. Ĉe la slovaka flanko ili estas trioble pli multnombraj. Vivas tie ĉirkaŭ 600 marmotoj. Des pli tiu ĉi informo pri pliaj marmotoj ĉe la pola flanko ĝojigas. Marmotoj evitas kontakton kun homoj. Plej ofte ili vivas sur la alteco de 1500 ĝis 2300 metroj super la marnivelo. Iliaj nestotruoj en plumulto troviĝas ĉe paŝtejaj terenoj pli ol 1800 metrojn super la marnivelo. Pli facile estas aŭdi la marmoton ol ĝin rimarki. De ilia nomo deriviĝas kelkaj nomoj en la pola Tatry-montaro kiel Świstowa Valo aŭ Świstówka. Marmotoj ne hazarde elektas siajn vivejojn. Pro sia enorma atentemo, timemo ili vivas en lokoj, el kiuj ili povas bone observi la terenon. Ideala loko por la alrigardado estas i.a. grandaj montaraj rokoj, malantaŭ kiujn ili povas kaŝiĝi kaze de danĝero. Ĉiuj subspecioj de marmotoj sur la Tero similas unuj al la aliaj. Ili diferencas per la felokoloro aŭ grandeco. Marmotojn vivantajn en altaj montoj karakterizas riĉa socia vivo kontraste al aliaj, kies vivejoj troviĝas ne tiom alte.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Milada – 02′ 06″

Pollando per la voĉoj de 177 ŝtatoj-membroj estis elektita por la jaroj 2024-2026 al la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UNo – ECOSOC, la plej grava organo okupiĝanta pri la globskala politiko de evoluo. La gvidmotivo de la pola membreco estos „Solidara evoluo”. Pollando traktas la ekonomiajn kaj sociajn agadojn de UNo kiel ŝosilan elementon de la klopodoj favore al la mondskala, ekvilibra evoluo, stabileco kaj protektado de la homaj rajtoj. Aktuale en tiu ĉi debato en la unuan lokon enŝoviĝas bezonoj de la disvolviĝantaj landoj ligitaj kun justa evoluo. La Ekonomia kaj Socia Konsilio de UNo estas unu el la ses ĉefaj organoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kiun formas 54 membroj elektataj de la Ĝenerala UNo-Asembleo por la trijara oficperiodo. Ĝi gvidas, prilaboras kaj iniciatas esplorojn pri la ekonomia kaj socia evoluo. Ĝi pretigas raportojn, konvenciprojektojn por la Ĝenerala Asembleo, rekomendojn por la membraj ŝtatoj kaj UNo-sistemo. Al ĝia taskoj apartenas ankaŭ la kunordigado de agadoj de la plimulto de specializaj organizoj en la UN-oa sistemo.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Tobiasz – 01′ 24″

La geoterma energio konsisitgas ne nur la neelĉerpeblan energifonton, kiu garantias puran aeron, sed gravas ankaŭ por la ĝenerala evolo de la mastrumado kaj novaj laborlokoj. Ĝi devenas el la interna varmo de la Tero troviĝanta en ĝiaj rokoj kaj akvoj. Aktuale en Pollando troviĝas 35 dokumentitaj tavoloj de termaj akvoj, kies provizoj en plimulto estas utiligataj en sep geotermaj hejtejoj kaj 12 ripozcentroj. Unu el la plej famaj hejtejoj utiligantaj la geotermajn akvojn estas la entrepreno Geotermia Toruń, en la norda Pollando. Nun en Pola Geologia Institio kreiĝas profesia mapo indikanta la polajn fontojn de geotermaj akvoj, kion povos utiligi lokaj komunumoj dezirantaj elkonstrui geotermajn hejtejojn kaj elektrejojn. La utiligo de la geotermaj fontoj konformas al la klimata politiko de Pollando kaj al la uniaj premisoj pri energetika transformiĝo.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Maciek – 01′ 05″

Analizo de kultura kaj media transformiĝo en la regiono de Biebrza- rivero ekde pratempo ĝis la nuno estas la ĉefa premiso de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo”. Iniciatis ĝin la Biebrza-rivera Nacia Parko, Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko, Arkeologia Fakultato de la Varsovia Universitato kaj Fakultato de Ekzaktaj kaj Naturaj Sciencoj de la universitato en la loko Kielce. Oni analizos same praktikojn de la prehistoriaj loĝantoj kiel ankaŭ evoluon de la rivera ekosistemo. Biebrza estas la riverbranĉo de Narew. Ĝi fluas laŭ la tuta longo de la pravalo, kiu en Pollando havas la plej grandan retenakvan kapaciton. En Biebrza-valo troviĝas krome la plej vastaj ŝlimaj kaj marĉaj terenoj. La rivero Biebrza rolas kiel ŝlosila kovejo por multaj birdospecioj kaj estas ilia ripozloko. La unuaj laboroj de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo” disvolvĝos ĉe la supra fluo de Biebrza. Antaŭ kelkaj jaroj estis retrovitaj tie unikaj estadspuroj de la historiaj ĉasantoj-plukantoj el la ŝtona epoko kaj de la posta homa vivo sur ĉi tiu tereno.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Maciek – 01′ 20″

La konvencia bredado de akvobestoj en simbiozo kun la enakva plantkultivado fariĝas ĉiam pli populara. En Vroclavo, la sudokcidenta Pollando estis funkciigita la unu tia urba akvosimbioza farmejo. Ĝi ligas la sengrundan kultivadon de manĝeblaj plantoj, sen apliko de sterkoj kaj kun minimuma akvouzo kun la bredado de fiŝoj kaj krustuloj. Ĝi kreiĝis dank’ al la pola-norvega projekto Usage kaj ĝia celo estas produkti nutraĵojn por la loka loĝantaro. La unuaj konteneroj estis lokitaj en Vroclavo en oktobro de la pasinta jaro. La alia akvofarmejo troviĝas en Oslo. Temas pri eksperimenta programo, dank’ al kiu oni ekzamenos la eblecojn de ĉi tiu solvo. La sistemo, sur kiu baziĝas la vroclava farmejo, troviĝas en tri adaptitaj por la nutraĵproduktado maraj konteneroj. En la malsupra okazas bredado de akvobestoj. Dume temas pri kankroj, al kiuj aldoniĝos estonte fiŝoj. En la supra kontenero estas kultivataj plantoj tiaj, kiel ruĝa beto, japana sinapo kaj akvokreso. La farmejo estas ligita kun la fermita sistemo de kolektado kaj purigado de pluvakvo. Tiamaniere la kultivado povas daŭri dum la tuta jaro senkonsidere al la atmosferaj kondiĉoj. Ĝi certigas eĉ 90-procentan akvoŝparadon, kompare al tradicia agrikulturo. Ĉar la tuta produktao okazas en kontrolataj, fermitaj kondiĉoj estas limigita eblo de aperontaj malsanoj kaj invado de damaĝaj organismoj. La vroclava akvofarmejo funkcias same kiel laboratorio servonta al la evoluigo de estontaj sistemoj de nutraĵproduktado, kiel ankaŭ loko de estonta spertointerŝanĝo, fakulaj kaj instruaj laborrenkontiĝoj.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Milada – 02′ 36″

La Vroclva Universitato establis la Konfucean Instituton kiel interaltlernejan strukturon en 2008 kune kun la Ĉefa Centro de la Konfucea Instituto, Hanban kaj la ĉina universiato en Xiamen. Ĝi funkciis en la universitata strukturo kiel didaktika cetro. Fine de januaro la interkonsento pri la kunlaboro kun la pola Konfucea Instituto finiĝis, pri kio la pola flanko antaŭinformis interesatojn. La ĉefa motivo por ĉesigi kunlaboron estas, ke proponitaj de ĉinoj instruistoj de la ĉina lingvo laboris kiel „volontuloj”. Samtempe en amaskomunikiloj aperis ankaŭ informoj, ke Konfuecaj Institutoj, funkciantaj ĉe la usonaj kaj la uniaj altlernejoj estas „instrumento de ĉina propagando”. Post la nunaj kontrollaboroj en la Konfucea Instituto de la Vroclava Universiato la universitato decidos pri plia agadformo de ĉi tiu strukturo. Samtempe la altlernejaj aŭtoritatoj certigas, ke ilia zorgo estas plia evoluigo de sinologiaj studoj, establitaj en 2019 kaj ĝuantaj grandan interesiĝon. Oni planas plian studetapon, t.e. magistrigajn studojn. Nun daŭras formalaĵoj pri enlaborigo de lekciantoj el Ĉinio.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 25″

Laŭ la iniciato de Pollando la Plenumkonsilio de Unesko alprenis decidon pri la popularigado de biciklo kiel universala transportorimedo sub la devizo „Biciklo por ĉiu – biciklo favore al ekvilibra kaj sana vivstilo”. Favore al tiu iniciato Pollado establis interregionan koalicion, kiun eniris Aŭstrio, Azerbajĝano, Vjetnamio, Meksiko, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Kenio. La decido havas historian signifon, kaj por Pollando gravas ankaŭ pro tio, ĉar ĝi referencas al polaj historiaj biciklaj tradicioj.Nome tiaj polaj famuloj kiel la dufoja Nobel-premiito Maria Curie-Skłodowska, verkistoj Stefan Żeromski, Bolesław Prus kaj Henryk Sienkiewicz uzis biciklon. Antaŭ 100 jaroj polaj biciklistoj dum la olimpiko en Parizo akiris por nia lando oran medalon. La dokumento havas ankaŭ simbolan dimension en la kunteksto de la Monda Tago de Biciklo starigita de la Ĝenerala UN-o Asembleo antaŭ kvin jaroj. Pollando estas unu el la plej grandaj produktantoj de bicikloj en la Eŭropo kaj en la monda skalo ĝi troviĝas inter 10 plej avanaj bicikloproduktantoj.La pola iniciato proklamita per aklamo reliefigas la signifon de biciklo kiel rimado amika al la klimato, facile uzebla, kiel elemento de la intergeneracia integriĝo. Ĝi alvokas ŝtatojn membrojn plukonstrui la biciklan infrastrukturon certigonte tiel sekurecon same por biciklantoj kiel ankaŭ por piedirantoj. Raporto de Unesko pri envivigo de la rekomendoj sekvantaj el ĉi tiu decido estas planita por printempo de la venonta jaro.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 53″

Kiel scias jam multaj aŭskultantoj, dank’ al la aperinta hieraŭ GK de UEA, la provizoj de la Biblioteko Hector Hodler troviĝintaj dum 68 jaroj en la sidejo de la CO de UEA en Roterdamo estas jam en Varsovio. Ili nova loko estos la sidejo de la Pola Nacia Biblioteko. La solena transdono de la biblioteka kolekto okazos la plej proksiman lundon dum speciala ceremonio en la ĉeesto de la pola ministro por la kulturo kaj nacia heredaĵo, Piotr Gliński. La Nacian Bibliotekon reprezentos ĝia direktoro Tomasz Makowski, vicdirektorino Julia Konopka-Żołnierczyk kaj E-parolanta kuratoro de la kolekto Gabriela Skonieczna. La Universalan E-Asocion reprezentos ĝia prezidanto Duncan Charters, kies tasko estas oficiale transdoni la Bibliotekon Hector Hodler al la Pola Nacia Biblioteko. Post oficiala ceremonio en la lingvoj pola, angla kaj Esperanto okazos mallonga simpozio pri la signifo de la kolekto por la Pola Nacia Biblioteko kaj pri E-esploristoj. Dum ĝi oni prezentos kvar prelegojn, kies trilingvaj resumoj estos liveritaj al la publiko. La unua prelego en la angla lingvo de prof. Pascal Dubourg Glatigny (CNRS, Parizo) estos dediĉita al la temo:  La defio de konservado de transnacia heredaĵo, la futuro de kolekto Hector Hodler. Sekvos la pollingva prelego de d-ino Ida Stria el la Varsovia Universitato pri Havebleco de Esperantaj bibliotekaj kolektoj el lingvistika perspektivo; la anglalingva prelego de profesoro Denis Eckert (Géographie-cités, Paris/ Centre Marc Bloch, Berlin) traktos pri Varsovio kiel deirpunkto por la disvastigo de lingvo internacia: La unuaj Esperanto-lernolibroj kaj vortaroj kaj iliaj aŭtoroj [1887-1890]. La lasta, pollingva prelego de profesoro Marek Nahajowski el la Muzika Akademio en Lodzo estos dediĉita al  Esperanto kaj muziksciencoj – la nuna stato kaj perspektivoj por plua disvolviĝo. La kelkjara cerbumado pri la sortoj de la Biblioteko Hector Hodler, aparte post la decido pri la fermo de la sidejo de la CO efektiviĝis dank’ al la klopodoj de eksa UEA-prezidanto Mark Fettes kaj membro de la Financa Komisiono de la Asocio Pascal Dubourg Glatigny, kunlabore kun prezidanto Duncan Charters, Ĝenerala Direktoro Martin Schäffer kaj stabanoj de la Centra Oficejo. La Pola Nacia Biblioteko, en kiu jam troviĝas pli ol mil E-lingvaj libroj same kiel la Aŭstria Nacia Biblioteko prizorgos la konservadon de la kolekto kaj daŭran bitigadon de ĝiaj partoj. Ĝi estos alirebla al esploristoj kaj al la publiko kaj uzebla ĉeeste kaj rete al ĉiuj posedantoj de senpaga biblioteka karto. Jam lastmarde en la paĝo de la Nacia Biblioteko aperis la informo pri tio, ke baze de interkonsento kun UEA el Roterdamo al Varsovio venis preskaŭ sep kaj duona tunoj da unikaj materialoj el UEA-bliblioteko kaj arkivo. La plej valoran parton de la venintaj dokumentoj konsisitigas la Biblioteko Hector Hodler, unu el la plej grandaj en la mondo E-libraroj, kiu per sia historio radikas en 1908, la aktivado de la Svisa E-Societo en Ĝenevo kaj la postmorta donaco de Hector Hodler, la kunfondinto de UEA. Kiel ni legas en la paĝoj de la Nacia Biblioteko temas pri preskaŭ tridek mil libroj, gazetaraj jarkolektoj, skatoloj kun fotografaĵoj kaj diskoj. Inter ili estas la unuaj presaĵoj en Esperanto el la fino de la 19-a jarcento. Inter aterialoj el UEA-arkivo, trovintaj lokon en la Nacia Biblioteko en Varsovio troviĝas i.a. kolekto dokumentanta la agadon de UEA, inkluzive de organizaj dokumentoj, korespondaĵoj kun membroj, literaturaj konkursaĵoj. Temas ankaŭ pri kolekto de maloftaj E-poŝtkartoj, afiŝoj ligitaj kun la vivo de UEA, registraĵoj de Esperanto-kursoj sur vinilaj diskoj, kasedoj VHS, kasedoj magnetofonaj kaj KD-oj, akcesoraĵoj por ludoj kaj ludiloj por instruado de Esperato al infanoj, fotoalbumoj, memorstampoj. La provizoj de Hodler-Biblioteko kaj arkivaj materialoj de UEA estas nun subigataj al laŭplana, iom-post-ioma desinfektado kaj konservista laboro. Sekve ili estos katalogitaj kaj ankaŭ bitigotaj. Kiel oni informas en la informo la pola Nacia Biblioteko fariĝis la ĉefa centro de E-dokumentaro por esploristoj el la tuta mondo, kiel grava parto de la monda kaj la pola E-heredaĵo.

El la elsendo 25.05.2023. Legas Barbara – 06′ 29″

En Bjalistoko ĵus finiĝis la 19-a Podlaĥia Festivalo de Scienco kaj Arto, kiun kunorganizis 12 altlernejoj el la regiono kaj kunordigis iliajn laborojn la Bjalistoka Politekniko. La nunjara festivala devizo estis „Scienco estas pli ol la konoj”. La aranĝon inaŭguris familia pikniko de scienco kaj arto ĉe la urba stadiono. Dum la sekvaj tagoj la festivala programo disvolviĝis en unuopaj altlernejoj, kiuj malfermis por la publiko siajn lekciejojn kaj laboratoriojn. Kaj tiele la Bjalistoka Politekniko planis ĉirkaŭ 40 diversajn programerojn. La publiko konatiĝis kun tio, kio estas la pasio de ĝiaj studentoj, pri kio laboras ĝiaj sciencistoj. La Medicina Universitato en Bjalistoko pretigis vicon da eventoj ligitaj kun la sekretoj de medicino. Temis i.a. pri demonstroj ligitaj kun kirurgio, fizjoterapio, kosmetikologio, voĉemisiado. En ĝiaj laboratorioj oni eksciis kiel kreiĝas medikamentoj. Pli ol 140 diversajn programerojn pretigis la Bjalistoka Universitato. Ĝia riĉa festivala oferto rilatis al 20 sciencbranĉoj, pri kiuj la universitato gvidas sciencajn laborojn. Apartan festivalan programon pretigis la universitata planedario kaj ĝia astronomia obsevejo. La festivala publiko konatiĝis krome kun la muzikaj proponoj de la bjalistoka filio de la Muzika Akademio de Frederiko Chopin.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Krystyna – 01′ 44″

Komence de julio en Varsovio okazos la 1-a Monda Kongreso de la Pola Klerigo kaj Scienco Eksterlande. Ĝia ĉeforganizanto, Instituto de la Pola Lingvo antaŭvidas podiajn diskutojn, sciencpopularajn prelegojn, laborrenkontojn kaj instrukciadon. Okazos renkontiĝoj kun sciencistoj, didaktikistoj kaj ekspertoj agantaj por la evoluo de la pola scienco eksterlande kaj por popularigo de la pola kaj polkolonia edukado en la mondo. Oni antaŭvidas partoprenon de personoj laborantaj favore al la pola klerigo kaj scienco eksterlande. Tio estas i.a. instruistoj, reprezentantoj de la polkoloniaj organizoj, gepatroj de lernantoj el la polkoloniaj klerigcentroj, reprezentantoj de ekstelandaj altlernejoj, en kiuj oni instruas la polan lingvon aŭ en la pola lingvo. Por la kongreso estis invitita 50-persona grupo de volontuloj el eksterlando, diplomitoj de polaj lernejoj, kiuj laboras eksterlande kiel asistantoj en polaj lernejoj. La kongreson kunorganizas i.a. pola klerigministerio, ministerio por la eksterlandaj aferoj kaj Nacia Agentejo de la Akademia Interŝanĝo.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Maciek – 01′ 26″

La fondaĵo Redemptoris Missio el Poznano informis pri la laboro de polaj okulistoj, kiuj meze de februaro nunjare forveturis kiel volontuloj al Kamerunio por helpi al la plej malriĉaj loĝantoj de la lando. Temis jam pri la kvina misio. En ĝia daŭro ili konsultis pli ol unu mil pacientojn kaj faris 101 operaciojn forigantajn la katarakton. Ili deĵoris en misiistaj hospitaloj kaj kurackonsultejoj en Abong-Mbangu en Kamerunio kaj en Bouar en la Centrafrika Respubliko. Malsanuloj atendis la alvenon de specialistj preskaŭ unu jaron. La kamphospitalo en Bouar estis organizita de la garnizonantaj en la Centrafrika Respubliko UN-oaj pacfortoj, t.e. bluaj kaskuloj kunlabore kun la episkopo Mirosław Gucwa.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Maciek – 0′ 57″

Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo dum la tri unuaj monatoj de 2023 en Pollando je preskaŭ 6 procentoj malkreskis la produktado de biero kompare al la antaŭa jaro. Dum la tuta 2022 la bierproduktado malkreskis je 2, 2 procentoj kompare al 2021. Tiun malkreskan tendencon en la bierproduktado oni notas ekde 2019, sed ĝi estis aparte dinamika en la jaroj 2020/21, kiam pro la pandemio la nombro de societaj renkontiĝoj kaj gastronomia aktivado ŝrumpis. Post ĝia finiĝo aperis aliaj problemoj, kiel alta inflacio ligita i.a. kun la milito en Ukrainio. Tio kaŭzis la kreskon de la prezoj, kio limigis la aĉetatecon. Komparante la komencon de 2023 kun la sama periodo de antaŭ 4-5 jaroj la popersona konsumado de biero malkreskis je almenaŭ 8-9 litroj. La bierproduktantoj devas adaptiĝi al la ŝrumpanta merkato kaj faras tion vastigante sian oferton i.a. je senalkoholaj bieroj, bieroj diversgustaj.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Milada – 01′ 46″

Kiel informas PAP-agentejo reference al donitaĵoj de la Pola Limgardistaro nur lunde 80 eksterlandanoj klopodis nelegale transpaŝi la polan limon kun Belorusio. Inter ili estis civitanoj de Etopio, Eritreo kaj Kongo. La limgardistaro haltigis ankaŭ pliajn, la tiel nomatajn kurierojn t.e. personojn, kiuj klopodis kontrabandi eksterlandanojn. En 2023 estis haltigitaj jam pli ol 260 personoj suspektitaj pri helpo aŭ organizo de nelegala enmigrado. Dum la 2022 temis pri 401 tiaj personoj. Ekde la jarkomenco la Limgardisaro notis krome preskaŭ 9 mil provojn de la nelegala transpaŝo de la limo inter Belorusio kaj Pollando.

El la elsendo 10.05.2023. Legas Krystyna – 0′ 56″

Preskaŭ 1500 mil enmigrantoj venis semajnfine al la itala insulo Lampedusa. En la loka centro de registrado kaj identigado de enmigrantoj estas kvaroble pli da personoj ol disponeblaj lokoj. La migroondo al Italio ne ĉesas malgraŭ la fakto, ke la registaro de Giorgia Meloni proklamis la eksterordinaran staton lige kun la enmigra minaco. Dum la Paska Periodo la nombro de nelegalaj enmigrantoj al Italio kreskis je 300 procentoj. En Lampedusa troviĝas civitanoj de Tunizio, Bangladeŝo, Etiopio, Maroko, Sirio, Sudano, Egiptio, Ebura Bordo, Eritreo, Gambio, Malio kaj Niĝerio. Laŭ konfeso de iu el la nelegalaj enimgrantoj al la homkontrabandistoj oni pagas po 4 mil eŭrojn.

El la elsendo 10.05.2023. Legas Maciek – 0′ 52″

Pli ol tri jarojn post la apero de la unuaj kazoj de la kronviruso Monda Sanorganizo – WHO deklaris oficiale finon de la pandemio, kiu estis anoncita la 11-an de marto 2020. Tio signifas, ke ŝanĝigis la kvalifiko de la malsano, kiu ekde nun estos egalrange traktita al gripo. La prezidanto de la organizo, Tedros Adhanom Ghebreyesus deklaris samtempe, ke aperos speciala publikaĵo por la registaroj, kiu helpos al ili administri la kontraŭbataladon de la malsano post la formala agnosko de la pandemifino. Laŭ la agentejo AP la kronviruso mortigis en la mondo almenaŭ 7 milionojn da personoj, sed laŭ la direktoro de WHO tiu ĉi nombro povas esti multe pli alta kaj egali al pli ol 20 milionoj da personoj. Ghebreyesus substrekis, ke la pandemio daŭras kaj minacas al la vivo kaj sano de milionoj da homoj en la mondo.

El la elsendo 10.05.2023. Legas Maciek – 01′ 02″

Komence de printempo dum la solenaĵo en la Eŭropa Parlamento, Bruselo estis anoncitaj la laŭretatoj de la nunjara konkurso por Eŭropa Arbo de la Jaro 2023. Venkis ĝin la kandidato el Pollando, la Kverko „Fabrikanto” el Lodzo. En la reta plebiscito ĝi akiris 46 mil voĉojn. Pasintjare ĝi estis proklamita kiel la pola Arbo de la Jaro. La 180-jara kverko apartenas al la plej originalaj en Pollando kaj rolas kiel vizitbileto de Łódź (Lodzo) en la centra Pollando. Unu el ĝiaj branĉoj havas s-formon kaj longas pli ol 20 metrojn. Ĉiujare en printemo ĝi logas vizitantojn, kiuj admiras ĝian majestan silueton, ĉe kies piedoj etendiĝas florbluo de ĉionodoksoj kaj sciloj. La duan lokon en la konkurso por la Eŭropa Arbo de la Jaro akiris Draka Arbo el Slovakio, kaj la 3-an Kolonio de Pomujoj el Ukrainio.

El la elsendo 30.04.2023. Legas Gabi – 01′ 16″

La Studumo pri la Pola Kolonio kaj Poloj eksterlande ĉe la Lublina Katolika Universitato (KUL) komencis funkcii lastaŭtune. Ĝian unuan eldonon partoprenis pli ol 330 personoj el 11 landoj, i.a. Francio, Germanio, Britio, Usono kaj Kana do. Nun la rektoro de KUL nomumis la aŭtoritatojn de la Polkolonia Akademio, kies tasko estos kunordigado kaj evoluigado de universitataj projektoj favore al la pola kolonio. La ĉefa tasko estos kunlaboro kun polkoloniaj medioj, kun amaskomunukiloj, polkoloniaj organizaĵoj. La unua direktoro de la Akademio, prof. Janusz Bień atentigis i.a., ke depende de la lando kaj kontinento la polkoloniaj socioj reviviĝas, reaktiviĝas, sed ili bezonas konstantan subtenon de Pollando sur la eduka, scienca kaj kultura platformoj. Kursoj gvidataj de KUL-ekspertoj estas senpagaj kaj okazas en maniero hibrida. Kadre de la kurso temas pri du dutagaj surlokaj kunvenoj kaj pri kvar dutagaj kunvenoj retaj. Diplomitoj ricevos diplomojn de KUL kaj konfirmatestojn pri fino de la studoj. Ĉi lastaj estos dulingvaj, en la pola lingvo kaj en la lingvo de la lando, en kiu loĝas partoprenantoj.

El la elsendo 30.04.2023. Legas Milada – 01′ 48

Fine de aprilo estis inaŭgurita nova flughaveno Warszawa-Radom kaj la saman tagon vespere okazis la unua flugo de la pola LOT-kompanio al Parizo. La konstruita en Radom, sude de Varsovio flughaveno disponas pri moderna terminalo kun la surfaco de 30 mil kvadrataj metroj. Krom la flughavena parto ĝi enhavas grandan komercan halegon kun restoracioj, kafejoj, sendoganaj vendejoj, infanaj protektoĉambroj kaj ludplacoj. Komence ĝi priservos ĉirkaŭ unu milionon da pasaĝeroj jare, ĝiscele eĉ pli ol tri milionojn. La pola aviadkompanio LOT ofertas el Radom regulan flugkonekton al Parizo, Romo, Preveza, Tirano kaj Varno. Eĉ 9 vojaĝoficejoj proponas someran ripozon kun flugoj startantaj el Radom. Kun la penso pri vojaĝantoj alveturontaj al Radom el Varsovio funkcias inter ambaŭ urboj navedbusoj. La flughavenon eblos atinigi ankaŭ el la urba stacidomo per busoj. La flughaveno Warszawa-Radom plenumas la kompletigan rolon por la varsovia flughaveno Okęcie.

El la elsendo 30.04.2023. Legas Milada – 01′ 34″

En Bjalistoko funkcias ekde 2013-a jaro Universitato de Sana Senjoro/Grandaĝulo kaj celas unuavice populaigi sanan kaj aktivan maljuniĝadon. Temas pri komuna projekto de la urba Medicina Universitato, la societo „Pro Salute” kaj la urba administracio. Ĝis nun la studojn finis preskaŭ 450 loĝantoj de Bjalistoko kaj la regiono. Ĉiujare la studadon komencas ĉirkaŭ 50 personoj post la 60-a vivojaro. La plej aĝa studento havis 91 jarojn. Partoprenante praktikajn okupojn, prelegojn kaj renkontiĝojn kun specialistoj la grandaĝuloj akiras konojn pri sana vivstilo kaj sanfavoraj sintenoj. Ili lernas pri problemoj ligitaj kun la mediciana protekto pliboniganta la vivkvaliton de personoj pli ol 60-jaraĝaj. Maturaj studentoj ekscias pri la reguloj apliki medikamentojn kaj dietsuplementojn. Ili havas krome la okazon partopreni okupojn fizike aktivigajn kaj aliajn, en kiuj ili alproprigas la elementajn konojn pri informadiko kaj komputila priservado. La bjalistoka Universitato de Sana Senjoro ne nur ebligas la intelektan evoluon kaj aktivigas personojn grandaĝajn, ĝi ankaŭ ebligas la socian integriĝon de solecaj grandaĝuloj. Ĉiuj okupoj por personoj en la aĝo 60+ (pli ol sesdekjaraĝaj) okazas en la Medicina Universitato de Bjalistoko du fojojn monate kaj estas senpagaj.

El la elsendo 20.04.2023. Legas Milada – 01′ 57″

Pli ol unu triono de tutmondaj kompanioj permesas al siaj dungitoj plenumi profesiajn taskojn el eksterlando, kaj pli ol la duono allasas la hibridan laboron. Laŭ la raporto de la konsilista kompanio Deloitte, kaze de la polaj kompanioj, nur 13 procentoj permesas laboron el ajna loko de la mondo. Eĉ 47 procentoj polaj enketitoj atendas tian ŝancon. La aŭtoroj de la raporto “Tutmonda Enketo pri Malproksima Laboro” rimarkigas, ke kreskanta populareco de fora kaj hibrida laboro kreas al la kompanioj ŝancojn altiri talentajn laborantojn el la tuta mondo. En Pollando, la procento de firmaoj, kiuj ebligas diversgrade distancan laboron atingas en iuj sektoroj 90 procentojn. La plej ofta estas la hibrida modelo, premisanta dutagan oficejan laboron semajne. Tiun modelon preferas preskaŭ ĉiu tria enketiro en la Deloitte-studo „Stato de hibrida laboro en Pollando”. Laŭ la raporto “Tutmonda Enketo pri Malproksima Laboro”, malgraŭ la nuligo de limigoj enkondukitaj dum la pandemio, kvar el kvin enketitaj internaciaj kompanioj daŭre permesas al siaj dungitoj labori distance, almenaŭ parte.

El la elsendo 20.04.2023. Legas Milada – 1′ 41″

En Pollando ne malaperas tradicio. Inter diversaj kulturaj centroj ankaŭ en la nuna jaro, jam la 25-an fojon la Muzeo de Agrikulturo en Ciechanowiec – la nordorienta Pollando – organizis konkurson por la plej bela Paska Palmo. La konkursaĵoj estos prezentitaj al la publiko la plej proksiman dimanĉon dum la Palmdimanĉa procesio.
Ĉi tiu regiona konkurso estas la plej malnova en la podlaĥia regiono. Ĝi celas konservi la tradicion de la propramane farataj vertikalaj florbukedoj bunte ornamitaj, longaj de kelkdek centimetroj ĝis kelkaj metroj. Ili kreiĝas el propramane faritaj silkpaperaj kaj kreppapaj floroj, sekigitaj plantoj kaj branĉetoj, koloraj rubandoj. Por la nunjara konkurso venis eĉ 357 palmoj, kiuj kreiĝis en infanvartejoj, lernejoj, grandaĝulaj kluboj aŭ rondoj de vilaĝaninoj. La nunjara konkursrikolto superis tiun ĉi de la antaŭa jaro. Post la solena procesio ili estos daŭre rigardeblaj sur la tereno de la Agrikultura Muzeo en Ciechanowiec.
https://www.youtube.com/watch?v=ufmhTOJRk0U

El la elsendo 30.03.2023. Legas Krystyna kaj Milada – 01′ 30″

Nur 34 kilomtrojn for de la centro de Varsovio troviĝas la urbo Góra Kalwaria (Kalvaria Monto), origine 13-jarcenta kavalira vilaĝo, sed ekde duono de la 17-a jarcento urbo, en kiu estis realigita plano de la tiel nomataj kalvariaj vojetoj, adaptitaj al la Pasionaj Diservoj.
Post dujara paŭzo kaŭzita de la pandemio okazos tie denove la plej proksiman dimanĉon enscenigo de la Pasiona Mistero, en kies realigon estas engaĝitaj pli ol 100 personoj. Pere de parolo, muziko kaj roludado estos memorigitaj eventoj de antaŭ du mil jaroj, oni referencos al la tradicio de la 17-a Nova Jerusalemo, kiel iam Góra Kalwaria nomiĝis. Oni memorigos ĉion ĉi, kio ligiĝas kun la historio kaj identeco de tiu ĉi loka „malgranda patrujo”. La enscenigo nunjare ne plu havos la formon de kunirado, sed estos prezentita sur la altaĵa plano, kio ebligos al ĉiuj pli bone vidi kaj aŭdi detalojn de la spektaklo.

El la elsendo 30.03.2023. Legas Krystyna kaj Milada – 01′ 27″

Post la vizito en Pollando la prezidento de Ĉeĥio, Petr Pavel faris viziton en Germanio, kie li renkontiĝis kun kanceliero Olaf Scholz. Pere de sociaj komunikiloj la ĉeĥa prezidento petis la estron de la germana registaro transpreni la gvidan rolon en Eŭropo en la nova erao de interaciaj rilatoj. Petr Pavel certigis, ke Berlino povas kalkuli tiu ĉi kuntekste je Prago. La deklaro de la ĉeĥa prezideto koincidas kun la postulo de Berlino rezigni pri la unuanimeco en la Eŭropa Unio kaj transdoni laŭvicajn kompetentojn de la ŝtatoj-membroj al Bruselo.

El la elsendo 30.03.2023. Legas Maciek – 0′ 43″

La pola fiancministro, Teresa Czerwińska informis, ke la valoro de la pola helpo por ukrainanoj egalis en 2022 al 30 miliardoj da zlotoj. Tio signifas unu procenton de la Landa Produkto Brutte (malneta enlanda produkto). Temas pri rimedoj el la centra buĝeto, helpofonduso por Ukrainio kaj rimedoj de la komunuma administracio, temas parte pri militista helpo. Ŝiaopinie malfacilas taksi, ĉu ĉi tiu valoro kreskos en 2023, ĉar tio dependas ankaŭ de la skalo de militista helpo kaj de tio, kiom da ukrainaj rifuĝintoj troviĝos en Pollando.

El la elsendo 30.03.2023. Legas Maciek – 0′ 42″

Caritas Polska kolektis sume 11 milionojn da zlotoj por la viktimoj de la tragika tertremo, kiu la 6-an de fabruaro trafis Turkion kaj Sirion. La elementa plago konsumis 55 mil mortintojn kaj 129 mil personoj estis vunditaj. Laŭ pritaksoj la sekvojn de la tertremo suferis pli ol 20 milionoj da personoj. En Sirio mem preskaŭ unu miliono da viktimoj perdis siajn hejmojn. La kolektitaj 11 milionoj da zlotoj por Sirio kaj Turkio estas destintaj por la surloka helpo en kunlaboro kun la partneraj organizaĵoj el la reto Caritas.

El la elsendo 20.03.2023. Legas Maciek 0′ 42″

En la nunjara januaro la trafiko ĉe la varsovia flughaveno atinigis la 95-procentan nivelon kompare kun la rekorda jaro 2019. Simile estis kun transitaj pasaĝeroj. La flughaveno Chopin notas ilian kreskon kaj proksimiĝas al la nivelo el 2019. Samtempe en la daŭro de tri lastaj jaroj ŝanĝiĝis la karaktero de la pasaĝeroj utiligantaj la varsovian flughavenon. De merkatista al turista. Tiujn donitaĵojn prezentis antaŭ kelkaj tagoj dum la gazetara konferenco prezidanto de la Ŝtata Entrepreno Aerhavenoj. Oni informis krome i.a., ke ekde somero 2023 en Chopin-flughaveno aperos novaj transportaj aviadkompanioj proponante novajn celokojn. Ryanair priservos flugojn al Bruselo Charleroi, Majorko, Bilbao, Alicante, Pafos. Play priservos la flugojn al Rejkjaviko kaj Wizz Air al Sevilo. En tiu kunteksto aldonendas, ke en 2022 la duono de turistoj partoprenintaj la organizitan turisman ripozon (preskaŭ 3,1 milionoj da personoj) forveveturis eksterlanden utiligante ĉartan transporton.

El la elsendo 20.03.2023. Legas Milada – 1′ 40″

La rapide kreskanta importo de kortbirda viando kaj ovoj el Ukrainio al la Eŭropa Unio surprizas la kortbirdan produktobranĉon. La portalo wiadomościhandlowe.pl bildigas tiujn informojn per la rilataj statistikaĵoj. Ili baziĝas sur la donitaĵoj de AVEC pro la unuaj ok semajnoj de la nuna jaro. La importo de la kortbirda viando el Ukrainio, kreskis je 94 procentoj kompare al la sama periodo de la 2022 kaj egalis al 32 306 tunoj. Tio koncernas same viandon frostigitan kiel ankaŭ freŝan. La importo de ovoj el Ukrainio al la Eŭropa Unio egalis al 4457 tunoj, kio signifas kreskon je 1370 procentoj kompare al la unuaj ok semajnoj de 2022. Ĉi-rilate temis unuavice pri importo de ovoj freŝaj.

El la elsendo 10.03.2023. Legas Maciek – 01′ 03″

La kompanio KGHM Polska Miedź S.A. (KGHM pola kupro, akcia kompanio) konsideras la eblon vendi oron al individuaj investantoj. Oro kun la enhavo de pli ol 99,95 procentoj estas reakirita el la orporta ŝlimo produktita en la procezo de arĝenta elektrorafinado en la formo de stangoj pezaj de la duona ĝis dek du kilogramoj. La kompanio en la unuaj tri kvaronoj de 2022 produktis preskaŭ du tunojn da oro. La tuta metalproduktado de KGHM estas vendata al komercaj kaj instituciaj klientoj, sed la oraj staboj estas tro grandaj por la bezonoj de individuaj investantoj. KGHM okupiĝas pri la minado kaj prilaborado de metalaj ercoj, ĉefe kupro, kaj estas unu el la ĉefaj produktantoj de ĉi tiu metalo kaj arĝento en la mondo. Ĝi ankaŭ produktas kelkajn aliajn metalojn troviĝantajn en kupraj ercoj, kiel molibdeno, renio kaj nikelo.

El la elsendo 10.03.2023. Legas Milada 01′ 27″

Pola Ekonomia Instituo baze de donitaĵoj de Eurostat informis, ke aktuale en Pollando la misproporcio ĉe la estraj postenoj inter virinoj kaj viroj ne estas signifa kaj egalas al 43 procentoj. Samtempe ĉi-rilata mezumo en la uniaj landoj egalas al 35 procentoj. Pli bonaj donitaĵoj rilatas nur al Latvio, kie virinoj okupas 46 procentojn de la estraj postenoj. En Svedio, same kiel en Pollando temas pri 43 procentoj, en Estonio – pri 41 procentoj. Po 38 procentoj de virinoj laborantaj ĉe la estraj postenoj troviĝas en Bulgario, Irlando, Portugalio, Francio kaj Islando. Plej malmultaj virinoj ĉe la estraj postenoj laboras sur Kipro (21 procentoj), en Luksemburgio – 22 procentoj kaj Nederlando – 26 procentoj. Virinoj dominas ĉe la estraj postenoj en komerco, publika administracio kaj industrio. En Pollando en 2021 la estrajn postenojn okupis 459 mil virinoj. Ĉiu tria laboris en komerco (126 mil personoj).

El la elsendo 10.03.2023. Legas Milada 01′ 41″

Kiel informis komence de februaro 2023 Radio Z, baze de opinisodado komisiista de ĝi al la laborejo IBRIS pli ol 80 procentoj de la enketitoj kontraŭas la forigon de la kontantaj pagendecoj. Temas pri la opinio same de la plej aĝa kiel ankaŭ la plej juna generacioj. Nur ne plenaj 16 procentoj de la enketitoj dezirus, ke pagendeco per karto, telefono aŭ poŝhorloĝo plene anstataŭigu kontantan monon. Decide por forigo de la kontanta mono deklaras sin 3,4 procentoj de la enketitoj, 12, 4 procentoj de la repondintoj „preferus” tiun solvon.

El la elsendo 25.02.2023. Legas Maciek – 0′ 47″

Ekde la 1-a de januaro 2023 la patronoj de la varsovia bestoĝardeno fariĝis Antonina kaj Jan Żabiński, legendecaj figuroj konstante ligitaj kun ĝia historio.
La geedza paro eniris la historion de Varsovio kiel arkitektoj kaj kreintoj de la moderna bestoĝardeno, kiel elstaraj herooj, kiuj dum la 2-a mondmilito estis savantaj judojn el la Varsovia Getto kaj soldatojn de la konspira Landa Armeo (AK) donante al ili rifuĝejon sur la tereno de la bestoĝardeno.
Jan Żabiński estis la organizinto de la varsovia ZOO-ĝardeno kaj ĝia unua direktoro. Tiun ĉi funkcion li plenumis ekde 1929 ĝis marto 1951, kiam li estis demisiigita pro sia dummilita konspira agado en AK. La 11-an de marto 2023 oni solenos la 95-an datrevenon de la establo de la varsovia Bestoĝardeno.

El la elsendo 25.02.2023. Legas Milada kaj Maciek – 01′ 07″

Ĉiujare lige kun la Monda Tago de Homoj Labordependaj, do Labormaniuloj aperas raporto de ADP, “Homoj en Laboro 2022: La globskala alrigardo al la laborforto”. Ĝi koncernas problemon kiam estas perturbita en la homa vivo la ekvilibro inter laboro kaj aliaj vivsferoj. Evidentiĝas, ke poloj ĉiam pli ofte laboras kromhore. Sekve laŭ esploroj dum unu semajno ili laboras averaĝe 5 horojn 48 minutojn senpage. Pli ol 25% laboras senpage de 6 ĝis 10 horoj semajne; Laŭ la antaŭa esploro, poloj laboris averaĝe 5 horoj 30 minutojn senpage. Ĉi-jare tiu mezumo altiĝis ĝis 5 horoj 48 minutoj. Pli ol 34 procentoj da poloj deklaras, ke ili pretas labori pli da horoj kaj tagoj semajne, se tio ligiĝus kun krompago. Laŭ la sama raporto de ADP en la monda skalo ĉiusemajne dungitoj laboras averaĝe je 8 horoj kaj 30 minutoj pli ol antaŭvidas laborkontrakto, en Eŭropo je 7 horoj kaj 45 minutoj. Kvankam post du pandemijaroj ŝajnis, ke laborantoj kutimiĝis al la distanca kaj hibrida laboro, kaj ke estis ellaboritaj normoj ebligantaj konservi ekvilibron inter la profesia kaj privata vivo, tamen tiel ne estas. La opinisonda firmo CBOS informis, ke en 2011 eĉ 11 procentoj da poloj luktis kun labordependiĝo. Psikologoj avertas, ke por nefronti sanproblemojn oni ne superu la 40-horan laborsemajnon kaj fiksu klarajn limojn, kiuj apartigas la privatan kaj profesian vivon.

El la elsendo 25.02.2023. Legas Milada – 2′ 25″

Laŭ esploroj de la Migroplatformo EWL, Studumo de la Orienta Eŭropo de la Varsovia Universitato kaj la fondaĵo EWL rezultas, ke preskaŭ ĉiuj ukrainaj emigrantoj en la produkta aĝo, kiuj esprimis tian deziron trovis laboron en Pollando kaj jam estas dungitaj. Tiu raporto estis prezentita dum la konferenco dediĉita al la helpo de Pollando al Ukrainio. Ekde la rusa invado kontraŭ Ukrainion ĉirkaŭ 900 mil enmigrintoj estis enlaborigitaj en Pollando laŭ simpligita formo. Laŭ la aferprezentanto de la Ĉefkomandanto de la Limgardistaro inter la 24-a de februaro kaj la 7-a de junio 2022 temis i.a. pri 432 mil ukrainaj civitanoj en la aĝo inter la 18-a kaj la 60-a vivojaroj. Laŭ oficialaj donitaĵoj en tiu ĉi periodo 1,5 milionoj da ukrainanoj ricevis la statuson de portempa helpo, kiu ebligas laboron en Pollando. Laŭ polaj ekspertoj ĉe la plia helpoetapo necesas cerigi al enmigrantoj eblon de la profesia avanco pere de instruado de la pola lingvo kaj profesia klerigo. La aŭtoroj de la raporto atentigas, ke preskaŭ sesoble pli da ukrainaj enmigrantoj estis enlaborigitaj en Pollando ol en Germanio.

El la elsendo 15.02.2023. Legas Maciek – 01′ 28″

La unua en Pollando monumento omaĝanta medicinistojn laborantojn dum la pandemio kaj la viktimojn de kovim-19 esti estis senvualigita sur la tereno de la Universitata Hospitalo en Kraków-Prokocim en la suda Pollando. Ĝiajn monumentajn ŝtalelementojn prilaboris la najbara metalurgia entrepreno Mariupol. La moumento „La Arbo de la vivo” aŭtorita de profesoro Karol Gąsienica-Szostak estis starigita sur la intera korto de la hopitalo. Ĝi ne nur omaĝas tiel la medicinistan personalon pro ĝia malfaciala laboro dum la pandemio, se ankaŭ ĝiajn mortoviktimojn. La simbolaro de la Arbo de la Vivo referencas al la Paradiza Arbo, kies fruktoj estis certigontaj la senmortecon. Tio estas samtempe verko memoriganta la mortorikolton de kovim-19, kiel la simbolon de la homa vivo, la homa solidareco kaj la espero pri pli bona morgaŭo. Laŭ la urbovojevdo la skulptaĵo firmigas kredofidon de ĉiuj malsanuloj, kiuj tra la hospitalaj fenestroj ĝin rigardas.

El la elsendo 15.02.2023. Legas Milada – 01′ 31″

En Pollando troviĝas la plej grandaj orprovizoj en la Centra-Orienta Eŭropo. Laŭ ĉi tiu vidpunkto ĝi okupas la 22-an lokon en Eŭropo ne kalkultante apartajn donitaĵojn, kiuj koncernas Internacian Valutfonduson kaj Eŭropan Centran Bankon. Laŭ la informoj de la Monda Orkonsilio en novembro 2022 en la pola trezorejo troviĝis 228,7 tunoj da oro. Ĝia valoro egalis al 12,94 miliardoj da dolaroj, kaj laŭ la januaraj deklaroj de la prezidanto de la Nacia Pola Banko oni ŝatas grandigi la provizojn. Malpli da orprovizoj ol Pollando havas hungaroj (94,5 tunoj), slovakoj (31,7 tunoj) kaj ĉeĥoj (12 tuoj). Pollando okupas la okan lokon en la Eŭropa Unio kaj la 12-an sur la Malnova Kontinento. Tamen konsiderante aliajn eŭropajn landojn Pollando treniĝas en la vosto. Germanoj okupas la duan lokon en la mondo, se temas pri la orprovozoj, temas pri 3355,1 tunoj da oro. Sekvas Italio disponanta pri 2814 mil tunoj da oro, Francio pri 2436,8 kaj Rusio pri 2298,5 tunoj da oro. La plej grandajn orprovizojn en la mondo havas Usono, temas pri 8133,5 tunoj. Laŭ informoj de la Monda Orkonsilio en la tria jarkvarono de 2022 la aĉetateco je oro inter la centraj bankoj revenis al la antaŭpandemia nivelo.

El la elsendo 15.02.2023. Legas Milada – 2′ 19″

En Pollando funkcias pli ol 4800 diversspecaj pasejoj por animaloj, pli ol pliaj mil estas realigataj. Dank’ al ili je kelkdek procentoj malkreskas risko de akcidentoj kun la partopreno de bestoj kaj aŭtomobilistoj. Dum la konstruado de la vojoj de rapida trafiko aŭ aŭtovojoj ofte oni frontas ilian kruciĝon kun la bestaj migrovojoj. La ekologiaj pontoj povas kaj solvas kelkajn problemojn samtempe. Unuflanke pasante super kaj sub la aŭtovojoj ili sekvas la migrovojojn de sovaĝaj bestoj. Ili povas ankaŭ savi la vivon de homoj. Laŭ la Laborejo favore al Ĉiuj Vivaj Estaĵoj la ŝlosila tasko estas certigi konforman videblecon al la animaloj de sur la aŭtovoja nivelo kaj ĝia ĉirkaŭaĵo kaj rezigni pri la konstruado de vojbariloj, kiuj malfacilas al la bestoj transpaŝi la vojon. Videblecon al animaloj malfacilas laŭvojaj fosaĵoj, same kiel terŝutaĵoj. Pri tiuj taskoj respondecas la Ĝenerala Direktoraro de Landaj Aŭtovojoj. Ĝi konfirmas, ke la migropasejoj sendepende de sia speco plenumas sian rolon, ke utiligas ĝin rampuloj, grandaj kaj mezgrandaj mamuloj, grandaj cervoj, kapreoloj, linkoj. Ili estas konstruataj post la analizo de realaj bezonoj en difinitaj lokoj. Nun Pollando disponas pri unu el la plej evoluintaj retoj de la bestaj migropasejoj en Eŭropo. Favoris tion prokrasta plukonstruo de la voja trafikinfrastrukturo, ĉar aktuale multaj aŭtovojoj jam en la projektofazo konsideris la elkonstruon de ekologiaj pontoj. Utiligas ili ne sole animaloj, sed ankaŭ farmistoj veturantaj per traktoroj aŭ promenantoj.

El la elsendo 05.02.2023. Legas Gabi – 2′ 08″

En Pollando estas pli ol 400 mil formoj de la familiaj nomoj. La kreata ekde 2014-a jaro Interreta Leksikono de la Nomoj en Pollando enhavas informojn pri ĉirkaŭ 30 mil plej popularaj polaj nomoj. Eblas el ĝi ekscii kiom da personoj uzas konkretan nomon kaj en kiu landoparto ĝi estas populara. La leksikono kolektas informojn i.a. pri la ebla origino de la nomo, ĝiaj variantoj kaj historiaj fontoj. Dume en la leksikono nur 75-80 procentoj de la polaj civitanoj trovas informojn pri sia nomo. Katalogitaj estis nome tiuj nomoj, kiujn uzas almenaŭ 200 civitanoj. Preskaŭ 170 mil nomoj estas uzataj nur de kelkaj personoj – de du ĝis sep. La plej popularaj polaj nomoj estas Nowak, kiun havas pli ol 200 mil personoj, Kowalski/Kowalska – pli ol 130 mil uzantoj kaj Wiśniewski/Wiśniewska – pli ol 100 mil personoj. Po pli ol 80 mil uzantoj portas la nomon Wójcik, Kowalczyk, Kamiński/Kamińska, Lewandowski/Lewandowska, Zieliński/Zielińska, Szymański/Szymańska kaj Woźniak. La laboroj pri la leksikono ekde 2021 daŭras en la Instituto de la Pola Lingvo de la Pola Sciencakademio.

El la elsendo 05.02.2023. Legas Maciek – 1′ 29″

La 2022-a jaro estis la plia jaro dum kiu al Pollando venis signifa nombro de islamana loĝantaro. Laŭ la donitaĵoj de la departemento pri labormerkato de la ministerio por familio kaj socia politiko temis pri 136 mil, kio signifas ke ĉiutage temis mezume pri 372 islamanoj. Plej multaj, ne plenaj 34 mil venis el Uzbekio, pli ol 25 mil el Turkio kaj pli ol 13,5 mil el Bangladeŝo. Krome islamanoj venis el tiaj landoj kiel Turkmenio, Indonezio, Kirgizio, Azerbejĝano, Tagikio, Pakistano. Ĉefa Statistika Oficejo prezentis la plej novajn donitaĵojn pri la loĝantaro en Pollando, kies nombro fine de la jaro egalis al 37 milionoj 767 mil personoj. Tio kompare al 2021 signifis malkreskon je 141 mil. Pasintjare en Pollando naskiĝis 305 mil infanoj, inkluzive de ĉirkaŭ 15 mil infanoj de eksterlandanoj. Unu jaron pli frue la nombro de la infanoj de eskterlandanoj egalis al 8,9 mil. Temas do pri pli ol 60-procenta kresko kaj kiel oni atentigas, tio ligiĝas kun ukrainaj enmigrantoj. Ne estas sciate kiom da ukrainaj infanoj troviĝas inter la menciitaj 15 mil eksterlandaj infanoj, sed inter januaro kaj aŭgusto 2022 en Pollando naskiĝis 8 mil ukrainaj infanoj. Tio estis duoble pli ol en 2021, kiam la elcento de ukrainaj infanoj egalis al 1,5 procentoj, en 2021 ne multe pli ol unu procento. Kiel informis kompare la ĵurnalo „Dziennik Gazeta Prawna” en 2015 ukrainaninoj en Pollando naskis 704 infanojn.

El la elsendo 05.02.2023. Legas Milada – 2′ 39″

La Paŝtado kiel praktiko de kultura ŝafpaŝtado en la pola parto de Karpatoj kaj la teksado de ĉaristaj gantoj, ambaŭ el la krakova regiono, aldoniĝis al la registro de la Nacia Listo de Nemateria Kulturheredaĵo. Entute en 2022 al tiu ĉi prestiĝa listo alodniĝis naŭ kulturaj fenomenoj. Paŝtado – en la pola lingvo >bacowanie<, la praktiko de ŝafpaŝtado, estas kultivata en la pola parto de Karpatoj kaj koncernas la terenojn de la Silezia Beskidsy-montaro tra Tatroj ĝis la montaro Bieszczady. Kune kun la tradicio de la produktado de specifa ŝaffromaĝo konata kiel >oscypek<, ĝi estas praktikata almenaŭ ekde la 16-a jarcento. Ĝi rilatas al la paŝtista migrado kaj la valaĥa setlado. La paŝtista tradicio estas heredata de patro al filo kaj ligiĝas kun flegado de malnovaj ritoj, muziko kaj konservado de tradiciaj kostumoj. Aldone al la paŝtista tradicio al la Pola Listo estis alskribita la tradicio teksi ĉaristajn gantojn, iam konata en la tuta Karpatio kaj konserviĝinta ĝis nun ĉe la montaranoj de Poprad-rivera regiono. Tiuj gantoj estis necesaj en farmlaboroj, aparte dum la vintra transportado de ligno en ĉaroj tirataj de ĉevaloj. En 2022 la pola listo riĉiĝis krome per registroj pri Kurpie-regiona sukcenproduktado, Kurpie-regiona brodado, „Snutka Golińska” – brodaĵo el la Poznana-provinco, Paskaj Palmokrucoj el Opole-regiono, Paskaj ĉevalprocesioj el la Supra Silezio, Barbórka de karboministroj en Wałbrzych – la festado ligita kun la tago de s-ta Barbara, patronino de ministoj; plumplukado de kortbirdoj en la regiono Opole-Silezio. Aktuale sur la Pola Listo de la Nemateria Kulturheredaĵo troviĝas 64 registroj, inkluzive de Esperanto kiel portanto de la E-kulturo.

El la elsendo 30.01.2023. Legas Maciek – 02′ 21″

Ĉiam pli da dungitoj akceptas, ke la fleksebla labormodelo – jen oficeja, jen distanca – estas unu el iliaj prioritatoj por fari dungodecidon. La esplorinstituto ADP pri la tutmondaj kadraj kaj salajraj servoj faris inter preskaŭ 33 mil dungitoj en 17 landoj la enketon “Homoj ĉe Laboro 2022: Tutmonda Laborista Alrigardo”. Pere de ĝi estis kontrolita la sinteno de dungatoj koncerne distancan laboroferton. Laŭ akiritaj informoj eĉ 6 el 10 de polaj enketitoj opinias, ke ili konsiderus ŝanĝi la firmaon, se ĝi devigus ilin reveni al plene oficeja laborreĝimo. Preskaŭ 60 procentoj de viroj kaj preskaŭ 55 procentoj de virinoj alprenus tian decidon. La epoko de la oficeja laborreĝimo finiĝis samtempe kun la eksplodo de la pendemio. Laborantoj ĉiam pli favoras la hibridan labormetodon. Eĉ unu triono de poloj konsentus pri salajroredukto favore al la ebleco uzi flekseblajn laborhorojn, dum ilia tempo dediĉita al profesiaj taskoj ne estus ŝanĝita. Tion deklaris iom pli ol 29 procentoj de la enketitoj. Krome preskaŭ 61 procentoj ŝatus havi pli grandan elastecon koncerne tion, en kiuj horoj ili laboras konservante la samajn laborhorojn dum la semajno. Jam en 1988 brita enketo elmontris, ke dum norma 8-hora labortago, laboranto estas produktiva nur dum 3 horoj kaj la ceteran temon li/ŝi dediĉas al eksterlaboraj aktivadoj. La laboraktiveco malrapidiĝas pro tio, ke la homa cerbo havas limigitan tempon por kreiva pensado kaj ne kapablas esti sammaniere kreiva en la daŭro superanta tri horojn.

El la elsendo 25.01.2023. Legas Milada – 02′ 32″

Laŭ informoj de la Pola Ekonomia Instituto en Pollando funkcias 24,21 mil kompanioj kun la ukraina kapitalo, kio signifas eĉ 25 procentojn de ĉiuj kompanioj kun la eksterlanda kapitalo. Laŭ la raporto de la Instituto tio samtempe signifas 7 procentojn de ĉiuj kompanioj registritaj en Pollando, inkluzive de la polaj. En plimulto temas pri ukrainaj komercaj firmaoj – 22 procentoj, konstruaj – 19 procentoj kaj firmaoj okuiĝantaj pri transporto kaj staplado – 14 prcentoj. Inter ili dominas firmaoj unupersonaj. Inter januaro kaj septembro 2022 sume la nombro de ukrainaj unupersonaj firmoj kreskis lavange kaj egalis al 10 207. Laŭ 66 procentoj de la ukrainaj respondintoj tiu agado en Pollando estos daŭrigota sendepende de la situacio en Ukrainio. Nur 4 procentoj de la enketitaj ukrainaj firmaoj intencas fini sian agadon en Pollando kaj reveni al Ukraino, kiam nur ĉi tion ebligos situacio.

El la elsendo 25.01.2023. Legas Milada – 01′ 36″

Junaj poloj en la aĝo inter la 18-a kaj 35-a vivojaroj en pli signifa grado ol iliaj eŭropaj samaĝuloj taksas la valoron de proksimaj rilatoj inter homoj. Eĉ 51 procentoj de poloj deklaris nome, ke gravas por ili proksimaj interhomaj rilatoj, dum nur 34 procentoj de ceteraj junaj eŭropanoj esprimis la saman opinion. Tio rezultas el la internacia esplorado „Daŭripova evoluo aŭ nenio. La prirevita estonteco de eŭropanoj el la generacioj Y (1986-1996) kaj Z (1997-2012)”. Junaj poloj ligas ankaŭ grandan atenton al la fizika kaj emocia sano. Tion deklaris 63 procentoj de junaj poloj, dum malpli aliaj eŭropanoj, t.e. 57 procentoj. Junaj eŭropanoj en 55 procentoj inter la plej gravaj pilieroj de daŭripova socio plej ofte menciis la naturmedion, en 52 procentoj edukadon kaj talenton. Plej multaj junaj poloj menciis inter la plej gravaj pilieroj de la daŭripova socio sanon kaj medicinon, naturmedion kaj sciencon (44 procentoj). Nur postan lokon okupis edukado kaj talento, favore al kio voĉdonis 42 procentoj de la enketitaj poloj. Junaj poloj la estontecon en pli signifa grado ligas kun teknologio (40 procentoj) dum nur 27 procentoj de aliaj eŭropanoj havis tian opinion. Aliflanke por junaj poloj malpli esencaj estas problemoj de daŭripova evoluo. Se ceteraj eŭropanoj eĉ 23-procente voĉdonis por tio, inter poloj nur 12 procentoj. Aliflanke same por junaj poloj kiel ankaŭ por junaj eŭropanoj gravas la sciencteknologia evoluo kaj medicinaj esploroj. Tion deklaris 93 procentoj de ĉiuj enketitoj. Se temas pri la respekto por la natura medio eĉ 91 procenoj de junaj poloj konfirmis tion, kio estas je 6 procentoj pli ol la deklaroj de aliaj junaj eŭropanoj.

El la elsendo 25.01.2023. Legas Pamela – 02′ 16″

Pollando estas la laŭvica eŭropa lando, al kiu venas ĉiam pli da loĝantoj el Afriko. Laŭ oficialaj donitaĵoj rezultas, ke la nombro de liverataj studentaj kaj laborulaj vizoj por afrikanoj en Pollando kreskis je 1200 procentoj. De 702 en 2017 ĝis 9106 en 2021. La sistemo RAD-on okupiĝanta pri la prilaborado de raportoj, analizoj kaj donitaĵoj pri supera edukado kaj scienco rezultas, ke en la polaj altlernejoj studas pli da personoj el tiaj landoj kiel Niĝerio (du mil), Zimbabvo (1200), Ĉeĥio (1400) kaj Rusio (1600). En Afriko estas organizataj invitkampanjoj al la polaj altlernejoj por afrikanoj. La laborcelajn enmigrantojn ne bremsis la pandemio. De kelkcent personoj jare ĝis dek kelkaj mil, kio sekvas el la raporto de la pola Ministerio por la Familio kaj Socia Politiko „Laboro por eksterlandano”. En la situacio, kiam de jaroj al Pollando venas miloj da azianoj kaj milionoj da ukrainanoj Pollando fariĝos post kelkaj jaroj lando plurkultura kiel Germanio, Francio aŭ Svedio. En septembro sur la paĝoj de la Registra Leĝdona Centro aperis projekto de nova leĝo pri enlaborigo de eksterlandoj kaj ĝi estis subigita al sociaj konsultoj. Kiel oni antaŭvidas baldaŭ la novaj preskriboj pri enlaborigo de eksterlandanoj estos akceptitaj.

El la elsendo 15.01.2023. Legas Milada – 2′ 09

La 2019-a jaro estis la rekorda laŭ la vidpunkto de la nombro de eksterlandaj turistoj en Pollando. Nian landon vizitis tiam 21,2 milionoj da ili. La pandemio ĉesigis ĉi tiun tendencon kaj en 2020 temis sole pri 8,4 milionoj de eksterlandaj vizitantoj. Do la malkresko egalis al 60,2 procentoj. En 2021 la nombro de eksterlandanoj viitantaj Pollandon denove kreskis, sed nur ĝis 9,7 milionoj da personoj. La raportoj de OECD (Organizaĵo por la Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo) notas samtempe, ke en 2021 en Pollando estis rimarkita turisma vigliĝo, sed nur kaze de landaj turistoj. En ĉi tiu jaro ilia nombro egalis al 46,3 milionoj da personoj, kio tamen signifis malkreson je 9,7 procentoj kompare al 2019. La perspektivoj ne estas tre optimismaj. Komence de la rusa-ukraina milito en Pollando estis notita malkresko de la tranoktaj rezervadoj. Multaj lokoj estis disponigitaj eĉ se portempe al ukrainaj enmigrantoj. Tial OECD notas, ke pro la konserviĝanta malcerteco ligita kun pluraj krizoj la ritmo de la refloro de turismo en Pollando estas malfacile prognozebla. Tamen ĝiaj raportoj aldonas, ke la nombro de la eksterlandaj turistoj en Pollando en 2024 povos proksimiĝi al la antaŭpandemia nivelo, kaj en 2025 superi ĝin. La negativan influon je revigliĝo de turismo en 2022 en la landoj ekzamenitaj de OECD havos tiaj faktoroj kiel inflacio kaj malkreskinta aĉetopovo de la hejmaj mastrumejoj. Por turisma revigliĝo estos necesa popularigado de la t.n. „verda turismo”, stabiligo de la turisma sektoro kaj vasta kunlaboro inter la registaroj kaj privataj entreprenistoj.

El la elsendo 15.01.2023. Legas Milada – 2′ 52″

La 2021-a jaro estis rekorda laŭ la vidpunkto de la valoro de la venditaj alkoholaĵoj. Poloj elspezis por ili preskaŭ 45 miliardojn da zlotoj, je 9,6 procentoj pli ol 2020. Pri tio skribis „Ĵurnalo – Jura Gazeto”. La lasta tiom signifa vendokresko estis notita en 2014. Tamen laŭ la ekspertoj tiu rezulto pasintjare same kiel antaŭ jaroj ligiĝas kun la prezokreskoj. En 2014 ili ligiĝis kun la 15-procenta kresko de akcizo por alkoholaĵoj, dum en 2021 ĝi estis kaŭzita de inflacio kaj kresko de produktokostoj. Alia kaŭzo de la vendokresko de alkoholaĵoj ligiĝis en 2021 kun la kreskinta aĉetemo de alkoholaĵoj multekostaj, aparte se temas pri fortaj alkoholaĵoj. Pasintjare oni notis nur ioman kreskon de la alkoholaĵkonsumado koncerne fortajn alkoholaĵojn, vinojn kaj medojn. La vendo de biero laŭvican fojon malkreskis. Laŭ ekspertoj tio ligiĝas kun pandemio, dum kiu estis revokitaj amasaj eventoj, estis limigita funkciado de gastronomia reto.

El la elsendo 05.01.2023. Legas Maciek – 01′ 15″

Morgaŭ, tio estas la 6-an de januaro poloj havas laborliberan tagon, lige kun la pasonta tiam solenaĵo de la Tri Reĝoj. Temas pri unu el la unuaj solenaĵoj de la Eklezio lanĉita jam en la 3-a jarcento. Simile estas i.a. en Italio, Hispanio, Greklando, Svedio, Finnlando, Aŭstrio kaj Svislando.
De 14 jaroj en Pollando estas organizataj Paradoj de la Tri Reĝoj. En la nuna jaro ili estos organizitaj en 800 urboj en la lando kaj eksterlande sub la devizo „Konduku vin la Stelo”. Tiel la organizantoj i.a. referencas al la nunjaraj solenadoj de Kopernik-Jaro lige kun la 550-a naskiĝdatreveno de la elstara pola astronomo kaj la 480-a datreveno de lia morto. La parado kun la partopreno de Tri Reĝoj – Gasparo, Melĥioro kaj Baltazaro – komenciĝos en Varsovio tagmeze ĉe la Kastela Placo. Sub la gvido de stelo en la akompano de infanoj, paŝtistoj kaj anĝeloj la marŝantaro adorkliniĝos antaŭ la Jesuo en kripeto aranĝita ĉe Piłsudzki-placo oferonte al li siajn donojn. Tie oni dancos honore polonezon por la muziko de la kristanska kanto „Di naskiĝas”. Audiĝos kristnaskaj kantoj en la komuna plenumo.
Tradicie dum la paradoj estas organizata monkolektado por la bonfaraj celoj. Nunjare, same kiel en 2022 la rimedoj trafos al la knaba profesia lernejo en Nairobio, Kenjo. En la lernejo troviĝanta en unu el la plej mizeraj kvartaloj de Nairobio 450 infanoj lernas profesion de aŭtomobila mekanikisto.

El la elsendo 05.01.2023. Legas Milada kaj Barbara – 02′ 20″

Pollando avancis en 2021 al la 15-a loko en la mondo laŭ la vidpunkto de novaj industriaj robotoj. Oni instalis ilin je 56 procentoj pli ol en 2020, do pli ol 3, 5 mil. Tiun tendencon bremis pandemio. Tamen laŭ la plej nova raporto de Internacia Federacio de Robotiko la postpandemia 2021 notis la mondan revigliĝon, kun pli ol 515 mil novaj robotoj. Tiel ilia ĝenerala nombro kreskis je preskaŭ unu triono, do ĝis 3, 5 milionoj. De jaroj sur ĉi tiu merkato avanas Ĉinio, kiuj pasintjare kreskigis la nombron de aŭtomatoj je pli ol 268 mil. Je 10 mil ĉinaj laborantoj kalkuliĝas 332 robotoj. En Eŭropo 129. Sur nia kontinento avanas Germanio, en kiu je 10 mil laborantoj funkcias 397 robotoj.

El la elsendo 05.01.2023. Legas Milada – 01′ 17″

„Lumo por vi” estas la nunjara devizo de la kampanjo Bet Leĥema Paclumo, kiun la Asocio de la Pola Skoltaro partoprenas ekde 1991. Dum la solenaĵo okazinta dum la 2-a semajnfino de decembro polaj skoltoj transprenis ĝin en Poprad de siaj slovakaj kolegoj kaj transportis ĝin por pliaj solenadoj kadre de la Skolta Bet Leĥeama Kunflugo en Zakopane, la pola ĉefrubo de vintraj sportoj. De tie la Bet Leĥema lumo stafete trafas nun al miloj da polaj domoj por lumigi la Sanktvesperan Vespermanĝon, kiel simbolo de paco kaj frateco. La nunjara mesaĝo „Lumo por vi” atentigas, ke ĉiu enhavas internan lumon kiun necesas dividi kun aliaj, lumigi la vivon de siaj amikoj, familianoj, loka socio. Por ke tio efektiviĝu necesas pluporti la lumon. La ideo de la Bet Leĥema Lumportado radikas en 1986 kaj ekde la sekva jaro patronecas al ĝi aŭstraj skoltoj, kiuj kunportas la lumon el la Bet Leĥema Groto, la naskiĝloko de Jesuo. Dum la ekumena solenaĵo en Vieno la lumo estas transdonata al la loĝantoj de Vieno kaj reprezentantoj de la skoltaj organizaĵoj en multaj eŭropaj landoj. Asocio de la Pola Skoltaro partoprenas la kampanjon jam de pli ol 30 jaroj transdonante la lumon ankaŭ al Litovio, Ukainio, Belorusio, Germanio, Svedio kaj Rusio.

El la elsendo 15.12.2022. Legas Maciek – 1′ 39″

La nova prezidanto de la pola televido, Mateusz Matyszkowicz deklaris profundigadon de la internacia kunlaboron unuavice inter Pollando, Litovio kaj Ukrainio. Komence de septembro estis prezentita nova aŭtuna programoferto de multaj kanaloj de la pola televido. I.a. la Pola Televido aliĝis al la kampanjoj ligitaj kun popularigo de la legado. La televidkanalo „Kulturo” proponas novan programciklon pri historio de objektoj rabitaj de Pallando kaj al Pollando revenigitaj. En la aŭtuna programoferto de la kanalo „Dokumento” revenis la historia ciklo pri la Pola Heredaĵo, kiu estos provo rigardi nian parton de Europo laŭ la hereda prismo de la iama Respublika Reĝolando en la kulturo kaj historio de Litovio, Latvio kaj Estonio. La kanalo dediĉita al la soci-politikaj fenomenoj de la nuntempa mondo atenton donas al la Suda Koreio, Tajvano kaj Ĉinio, al la demando kiu regas Interreton, al la problemo de opioida krizo.

El la elsendo 15.12.2022. Legas Milada – 1′ 30″

Antaŭ 100 jaroj en Berlino okazis kongreso de la ĉefaj organizaĵoj de la pola komunumo en Germanio. Tiutage estis proklamita la statuto de la kreiĝinta tiam Asocio de Poloj en Germanio. Laŭ ĝia iniciato en 1933 en Berlino estis establita la Centra Banko de Polaj Kooperativoj, la t.n. Slava Banko, poloj organizis ankaŭ agrokomercajn kooperativojn, lernejojn, kulturajn asociojn, kaj artajn grupojn, ekz. korusojn kaj sportajn klubojn. La simbolo de la asocio fariĝis grafikaĵo prezentanta la fluon de Vistulo kun signita ĉe ĝi Krakovo. Aktuale inter la plej gravaj celoj de la Asocio de Poloj en Germanio estas reguligo de la institucia financado de la polaj organizaĵoj en Germanio analoge al tio, kiel Pollando financas la germanan malplimulton en Pollando, kompenso pro la posedaĵoj de la Asocio konfiskitaj en 1940 kaj revenigo de la statuso de la nacia malplimuto, je kiu poloj estis senigitaj en 1940 baze de la t.n. „Dekreto de Goering”. En la lastaj jaroj la Asocio de Poloj en Germanio reakiris unu el multaj konstruaĵoj konfiskitaj dum la milito. Temas pri „Pola Domo” en Bochum nun renovigata dank’ al rimedoj garantiitaj de la germana registaro.

El la elsendo 05.12.2022. Legas Maciek – 1′ 30″

La Fakultato de Ortodoksa Teologio kaj la Fakultato de Filologio de la Universitato de Bjalistoko komence de septembro prezentis “Vortaron de Pola Ortodoksa Terminologio”. Ĝi enhavas proksimume 4 mil artikolojn pri la religia vivo, moralo, kredo kaj la organizo de la Ortodoksa Eklezio. Temas same pri esprimoj radikiĝintaj en la pola lingvo, kiel ankaŭ pruntaĵoj el la greka kaj slavona lingvoj. La kolekto estis riĉigita per la kristana terminologio de antaŭ skismo 1054, parte komparita kun la terminologio de la Romkatolika Eklezio. La “Vortaro de Pola Ortodoksa Terminologio” estis pretigita en la papera kaj elektronika versioj. Ĝi ankaŭ enhavas sonmaterialon, kiu inkluzivas ĉiujn polajn terminojn kaj iliajn ekvivalentojn en la greka, slavona kaj la angla. Ĝis nun la pola ortodoksa terminologio ne estis ĝisfunde ellaborita, kaj laboroj ĉirkaŭprenis nur parton de esplorendaj temoj, kiel ikonografio, ritoj, liturgio kaj hagiografio.

El la elsendo 05.12.2022. Legas Maciek – 1′ 10″

La inflacio en la eŭrosfero la unuan fojon en la historio superis 10 procentojn. Donitaĵojn pri la prezokresko en oktobro 2022 prezentis Eurostat. La konsumprezoj kreksis je 10,6 procentoj kompare al la dontaĵoj de antaŭ unu jaro. Eĉ kvar landoj de la Unio frontas inflacion, kiu superas 20 procentojn. La plej malfacila situacio estas en Estonio, kie la inflacio atingis 22,5 procentojn. En Litovio ĝi egalas al 22,1 procentoj, en Hungario – kiu estas ekster la eŭrosfero – al 21,9 procentoj, en Latvio – al 21,7 procentoj. Inflacio en Pollando, kiu estas ankaŭ ekster la eŭrosfero, en oktobro 2022 egalis al 17,9 procentoj. Kompare al septembro 2022 la prezoj de varoj kaj servoj en Pollando kreskis je 1,8 procentoj. La vivtenkostoj de statistika pola familio en la daŭro de la jaro kreskis je preskaŭ 25 procentoj.

El la elsendo 05.12.2022. Legas Milada – 1′ 25″

Ekde la 11-a de decembro 2022 eblos veturi trajne el Pollando al Litovio. La trajno „Hańcza”, kiu ĝis nun trafikis laŭ la itinero Krakovo-Suwałki-Krakovo nun plilongigas la itineron je Krakovo-Vilno-Krakovo. „Hańcza” trafikos ĝis la stacio Mockava en Litovio. Dank’ al la reciproka kunlaboro de la pola PKP Intercity kaj la litova fervojo LTG Link ĉe tiu ĉi stacio la vojaĝantoj povos ŝanĝi la trajnon al tiu, kiu trafikas inter Vilno-Mackawa-Vilno. Por faciligi la veturadon de la pasaĝeroj al Vilno, ambaŭ trajnoj renkontiĝas ĉe la sama kajo. Tiel la itinero Krakovo-Vilno-Krakovo fariĝis realo. La pola PKP Intercity ofertas krome atrakciajn prezojn de la trajnbiletoj. La bileto por la distanco Krakovo-Vilno kostas 30 eŭrojn, ĝis Kowno (Kaunas) 25 eŭrojn. La biletoj el Varsovio al Vilno kostas 25 eŭrojn kaj al Kaunas 20 eŭrojn. Dum la tuta tempo evoluas la reto de trajntrafiko al la najbaraj landoj. La pasaĝeroj jam delonge povas ĉiutage trajnveturi al Berlino, Praho aŭ Bratislavo.

El la elsendo 05.12.2022. Legas Milada – 1′ 40″

Post la pandemia paŭzo la limregionoj de Słubice kaj Frankfurto ĉe Odra-rivero, en la okcidenta Pollando revenigis ciklon de decembraj eventoj kun la kultura, sporta kaj distra karaktero. Ili ĉiuj kiel „Adventa Kalendaro” enkondukos la loĝantojn en la etoson de la Kristnasko 2022 proponante komune sperti la periodon de Advento. Ekde la 1-a de decembro dum 24 tagoj diversaj institucioj en Słubice kaj en Frankfurto organizas eventojn proponante komunan prepariĝon por la Kristansko. Temas i.a. pri la Adventa Jam Session, Vetkuro de s-ta Nikolao, kunlegado de kristnaskaj fabeloj, kaj eĉ kudrado de ŝuoj por la s-ta Nikolao. En Słubice funkcios / funkcias la Kristnaska Bazaro, en Frankfurto itinero de varmigita vino ligita kun la voĉdonado por la plej bona drinkaĵo kaj karitata kamanjo. Biblioteko en Słubice invitas por kristnaskaj fabeloj, en la loka Maria-preĝejo eblos /eblas komune kanti kristanaskajn kantojn. La Adventon finos la paŝtista meso noktomeze la 24-an de decembro en la preĝejo de la s-ta Spirito. La titolo „La Adventa Kalendaro” rolas kiel parabolo. Ĝi estas elemento de la festa tradicio ligita kun la Kristnasko, kiam infanoj kalkulas la tempon ĝis Kristnako ĉiutage frandante po unu ĉokoladeton. En la Adventa Programo de Słubice kaj Frankfurto la rolon de ĉokoladetoj plenumas la pretigitaj eventoj.

El la elsendo 30.11.2022. Legas Gabi – 1′ 49″

La lodza kverko „Fabrikanto”, nomata ankaŭ „Jagosz” venkis en la interreta konkurso de la klubo Gaja por la Arbo de la Jaro 2022. Sekve ĝi reprezentos Pollandon en la internacia plebiscito por la Eŭropa Arbo 2023.
La kverko „Fabrikanto” estas 180-jara, altas pli ol 22 metrojn, ĝia perimetro egalas al 458 centimetroj kaj ĝia impona branĉaro vastas je pli ol 33 metroj. Tiu ĉi unu el la plej originalaj arboj en Pollando troviĝas en la urba parko Klepacz. Ĉiuprintempe ĝi logas amasojn da vizitantoj dezirantaj admiri ĝian majestan silueton dronantan en la maro de la bluaj floroj de ĉionodoksoj kaj sciloj.
Do „Fabrikanto” el Lodzo rivalos venontjare en la eŭropa plebiscito.
Evidentiĝas tamen, ke ankaŭ aliaj polaj urboj organizas konkursojn por proklami siajn proprajn arbojn de la jaro. Tiel estis en Bydgoszcz, kiu en 2022 jam la duan fojon organizis similan konkurson. Inter 34 arboj anoncitaj por la loka konkurso venkis kaŝtanarbo kreskanta ĉe la strato de Invalidoj.

El la elsendo 25.11.2022. Legas Pamela – 01’22”

La Universitato en Bjalistoko funkciigas la mentoran programon kun la celo evoluigi scienc-esplorajn interesiĝojn de talentaj lernantoj kaj helpi al ili kunlaboron kun sciencistoj. La programon „Lernanto kiel esploristo, sciencisto kaj malkovrinto” povos partopreni 40 disĉiploj.
La mentora programo baziĝas sur indivduaj kontaktoj inter majstro kaj disĉiplo. Flanke de la universitato kun la gejunuloj laboros ĉirkaŭ 20 sciencistoj kaj ĉiu el ili per la mentora protekto povos ĉirkaŭpreni du lernantojn. La sciencistoj estas laborantoj de la jura, fizika, biologia, filologia fakultatoj de la bjalistoka universitato. De la fakultato pri edukado kaj de la Sociologia Instituto.
Post la varba proceduro daŭronta ĝis la fino de novembro komenciĝos la kerna laboro daŭronta ĝis majo. La disĉiploj povos partopreni la didaktikajn okupojn gvidatajn de la mentoro, utiligi la universitatajn infrastrukturon kaj bibliotekon. Ilia laboro povos finiĝi per eseo, scienca artikolo, konferenca prezento k.s. Ĉiuj programrezultoj estos prezentitaj en la univeristata forumo dediĉita al la realigita mentora programo.

El la elsendo 25.11.2022. Legas Maciek – 01′ 24”

La pola deputitino al la Eŭropa Parlamento, Beata Szydło estis per aklamo elektita kiel vicprezidantino de la speciala komisiono de la parlamento okupiĝanta pri la eksterlanda interveno en ĉiajn demokratajn procezojn de la Unio. Ĝia prezidanto estas la franca deputito Raphael Glucksmann.
La speckomisiono daŭrigas la laboron de la samnoma komisiono, kiu ĉesis funkcii la 23-an de marto. Ĝi okupiĝas i.a. pri la verkonformigado de la multsfera ekzistanta kaj planata unia leĝaro laŭ la vidpunkto de juraj malprecizaĵoj, kiujn la triaj ŝtatoj povus utiligi por malamikaj celoj.
La komisiono sumigos siajn konkludojn en raporto akceptota antaŭ la finiĝo de ĝia unujara oficperiodo.

El la elsendo 25.11.2022. Legas Milada – 01’05”

En la pasintjara lernojaro la polaj aŭtoritatoj financis tri lecionojn de la germana lingvo kiel la gepatra semajne en la publikaj lernejoj, kiuj deklaris tian bezonon. Laŭ la postulo de deputitoj de la partio Juro kaj Justeco en la buĝeto por 2022 tiuj rimedoj estis malgrandigitaj je 39 milionoj da zlotoj (pli ol 8 milionoj da eŭroj). Inter la argumentoj favore al ĉi tiu decido estis manko de simetrio inter Pollando kaj Germano koncerne la traktadon de malplimultoj en ambaŭ landoj. Dum la germana malplimulto ricevas financan helpon el la pola ŝtata buĝeto, la federacia registaro de Germanio elspezas nek unu eŭron por la instruado de la pola lingvo kiel la gepatra al la vivanta en Germanio pola malplimulto kaj poloj (preskaŭ du milionoj da personoj). Lastatempe la germana parlamento atribuis el la ŝtata buĝeto 5 milionojn da eŭroj kiel helpon por instrui en Pollando la germanan kiel la gepatran. Reference al tiu informo kaj reference al sia vizito tiukunteksta en Germanio la pola klerigministro Przemysław Czarnek memorigis, kiel informis Pola Radio, ke Pollando ĉiujare destinis 240 milionojn da zlotoj por la instruado de la germana kiel la gepatra. Tio estas ambaŭflanka devontiĝo rezultanta el la duflanka traktato de Pollando kun Federacia Respubliko Germanio. Tiun devontiĝon Germanio de 30 jaroj ĝis nun ne realigis.

El la elsendo 15.11.2022. Legas Milada – 02’06”

Unu el la plej prestiĝaj sciencaj centroj en la mondo, Stanford-universitato kunlabore kun la eldonejo Elsevier kaj la firmao SciTech Strategies prilaboras ĉiujare la rangoliston „>Top< de du procentoj de la plej influpovaj sciencistoj”. Ĝi pritaksas la sciencajn atingaĵojn de unuopaj esploristoj en ĉiuj sciencobranĉoj laŭ bibliometra indekso, antaŭe difinata kiel la statistika bibliografio.
La rangolisto enhavas nomojn de sciencistoj, kies publikaĵoj estas plej ofte citataj de aliaj aŭtoroj. Stanford-universitato pretigas du rangolistojn. La lastaj koncernis la tuton de la sciencista kariero de koncerna esploristo ĝis la fino de 2021 kaj la kvanton de citaĵoj dum la kalendara jaro, do 2021. Inter la elektita grupo troviĝas 93 esploristoj ligitaj kun la Jagelona Universitato en Krakovo. Ili reprezentas i.a. Kuracistan, Kemian Fakultatojn, Fakultaton de Fiziko, Astronomio kaj Aplikata Informadiko, Fakultaton de Biokemio, Biofiziko kaj Bioteknologio, Farmacian Fakultaton.

El la elsendo 15.11.2022. Legas Maciek – 01’20”

Preskaŭ 41 procentoj de junaj poloj en la aĝo de 25 ĝis 34-aj jaroj havas superan edukadon. Laŭ la informoj de Eurostat antaŭ 10 jaroj tiu indico estis sur la sama nivelo, sed lastatempe ĝi falis je preskaŭ 2 procentoj kompare kun la antaŭa jaro. Tiel Pollando konservas la mezuman unian nivelon. Multe pli bone la situacio aspektas en Luksemburgio, kie universitatan diplomon havas preskaŭ 63 procentoj de samaĝaj personoj aŭ en Irlando – preskaŭ 62 procentoj.
La uniaj landoj kiel celon premisis plialtigi la nombron de la siaj 25-34-jaraĝaj civitanoj kun altlerneja diplomo ĝis 45 procentoj en 2030. Preskaŭ duono de la membroŝtatoj jam atingis tiun celon. Temas pri Luksemburgio, Irlando, Kipro, Litovio, Nederlando, Belgio, Francio, Svedio, Danio, Hispanio, Slovenio, Portugalio kaj Latvio. Pollando en ĉi tiu rangolisto okupas la 18-an lokon. Sekvas ĝin Grekio, Estonio, Malto kaj Aŭstrio.
En la 2003-a jaro en Pollando la superan edukitecon havis ĉiu kvina polo. Ekde tiam la kvanto kreskas kaj en 2012 superis 40 procentojn, en 2017 ĝi egalis al 44 procentoj. Nunjare tamen okazis malkresko. La plej malbone la situacio prezentiĝas en Hungario, Italio kaj Rumanio.

El la elsendo 15.11.2022. Legas Milada – 02’07”

Lastmarde en la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo estis inaŭgurita „Patriota Semajno”, kies ĉefaj devizoj en la nuna jaro estas komunumo, simboloj, historiaj objektoj, la festa etoso. La semajno daŭros ĝis dimanĉo kaj tiuokaze en la kastelo estis instalita aparta patriota sfero kaj preparita spacludo tra la kastelaj ekspozicioj. Pere de ĝi la reĝa Kastelo Wawel elstarigas elektitajn historiajn objektojn kaj iliajn oferdonintojn, proksimigante iliajn historiojn ligitajn kun Krakovo kaj la kastelo. Kroma evento dum la semajno estas la kampanjo de sangodonado, kiun la organizantoj taksas kiel niaepokan heroecoformon.
La premiso de la organizantoj de la Semajno estis ne limiĝi en la festado al unusola tago, la 11-a de novembro, sed dum la tuta semajno, eĉ la tuta jaro jaro memori pri regajnita suvereneco, pri tio ke oni estas libera, sendepeda; formi en si bonan, respondecan patriotismon, memori pri la nacia kaj kultura heredaĵo, memori pri malgrandaj sociaj grupoj, pri la natura medio. La la ideo de la semajno sufloras ankaŭ, ke pri historio, pasinteco, malnovaj epokoj, kiuj influas la nuntempon kaj estontecon eblas paroli en vere interesa maniero.

El la elsendo 10.11.2022. Legas Maciek – 01’30”

Preskaŭ mil eventoj en la tuta lando okazos la plej proksiman vendredon, la 11-an de novembro lige kun la 104-a datreveno de la regajnita suvereneco. Tiuokaze en la publikaj lokoj ekflirtas centoj da miloj da polaj blankaj-ruĝaj flagoj, ili flirtas ĉe fenestroj kaj balkonoj de multaj poloj, kiuj tiamaniere akcentas la komunan kunfestadon. Antaŭtage, tio estas ĵaŭde vespere estas planita granda muzika evento „Koncerto por la Sendependa (Pollando)”.
Kadre de la oficiala programo de la solenado vendrede matene la pola prezidento kune kun la edzino partoprenos meton de florkronoj ĉe la monumentoj de la Patroj de la Suvereneco, sekve en la palaco Belweder okazos solenaĵo ligita kun enmanigo de ŝtataj distingoj. Akurate tagmeze okazos solena ŝanĝo de la militista gardostarantaro ĉe Tombo de Nekonata Soldaro, meto de florkronoj ĉe monumento de Marŝalo Józef Piłsudzki (unu el la patroj de la regajnita suvereneco) kaj koncerto de Patriotaj Kantoj. De kvin jaroj la plej granda projekto kuniganta polojn enlande kaj eksterlande estas la komuna plenumo de la nacia himno tagmeze, kio okazas sub la devizo „La Sendependa pretas kanti la Himnon”. Nunjare la eventon organizas ĉirkaŭ 700 lernejoj, komunumoj, eksterregistaraj organizoj, kulturinstitucioj kaj neformalaj grupiĝoj. La komuna kunkatado de la himno estis planita ankau ekster Pollando en Kairo, Romo, Novjorko, Ĉikago, Parizo, ĉirkaŭaĵoj de Bristolo. Al la tradiciaj elementoj de la festo apartenas „Marŝo de Sendependeco”, organizata diversurbe de patriotaj medioj. La nunjara en Varsovio tramarŝos la ĉefurbon sub la devizo „Forta Nacio, Granda Pollando”.
En la solenado de la festo patoprenas grandaj naciaj muzeoj, temaj muzeaj centroj, kulturinstitucioj. I.a. la Muzeo de la Varsovia Insurekcio organizas vendrede la porokazan koncerton „Contra Targovicam”, kies titolo referencas al la hotmakulita perfidula grupiĝo Targowica, kies agado i.a. alkondukis al dispartigo de Pollando en la 18-a jarcento. En Juda Historia Instituto en Varsovio oni inaŭguros morgaŭ la ekspozicion „Brak-ĉe-brake? Judoj en polaj sendependigaj streboj 1794-1918”. La Muzeo de la Historio de Pollando organizas i.a. la urboludon „Krepusko antaŭ la tempesto”. Ĝi transportos la partoprenantojn al la mezo de la 19-a jarcento por konatiĝi kun ŝlosilaj politikaj eventoj antaŭ la kontraŭcara Januara Insurekcio 1863 kaj por ekscii kiel tiuepoke evoluis Varsovio.

El la elsendo 10.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 03’48”

En Bjalistoko komenciĝis realigado de projektoj, por kiuj la urbo ricevis de Unicef 25 milionojn da zlotoj. La rimedoj estas destinitaj por la kromprovizo de la bjalistokaj lernejoj, atrakciigo de ludplacoj, integrigaj kaj edukaj projektoj. Ili trafos al la Universtata Klinika Hospitalo kaj al la Universitata Infana Klinika Hospitalo.
I.a. oni destinos 14 milionojn da zlotoj por novaj lernejaj informadikaj instrumentoj, programoj kaj didaktikaj helpiloj. Pli ol 2 milionoj da zlotoj estos destinitaj por aranĝaĵoj ĉe 30 ludplacoj en infanvartejoj kaj lernejoj, kiuj helpos al integriĝo de polaj kaj ukrainaj infanoj. 1 kaj duona milionoj da zlotoj estos destinitaj por sportaj eventoj. Du milionojn 800 mil zlotojn oni elspezos por establo kaj funkciado de centro por rifuĝintoj kaj bonveniganta ilin bjalistoka socio. 2 milionoj 500 mil zlotoj subtenos la funkciadon de la Urba Familihelpa Centro. La rimedoj el Unicef ne sole modernigos Bjalistokon, sed unuavice helpos al integriĝo kaj formado de pliaj pozitivaj rilatoj inter bjalistokanoj kaj ukrainaj translokiĝintoj.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’43”

En Toruń, la norda Pollando estis inaŭgurita en oktobro la geoterma hejtejo. La eventon akomapnis la konferenco „Energetika sekureco de Pollando”. La laboroj pri ĝia establo komenciĝis en 2008. Nun post ĝia konekto kun la urba hejta reto varmo el la geometra fonto konsisitigos ĉirkaŭ 8 procentojn en la hejta sistemo de la firmao PGE administrata de Toruno. Ĝi unuavice varmigos komplekson en la urboparto Ligna Haveno, en kiu troviĝas i.a. Akademio de la Socia kaj Amaskomunika Kulturo kaj la Muzeo de la Memoro kaj Identeco.
La hejtejo estas ekipita per forno permesonta altigi aldone akvotemperaturon, tiel ebligonte varmigi per ĝi parton de la urbo.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’02”

Preskaŭ 80 procentoj de poloj kontraŭas la ŝanĝon de la somera al la vintra tempo. Tio rezultas el la opinisondado de IBRIS – Instituto por la Merkataj kaj Sociaj Esploroj. Pli ol 47 procentoj de la enketitoj estas decidaj kontraŭuloj de la horŝanĝo, preskaŭ 30 procentoj subtenas tiun ideon. Kontraŭ la forigo de tempoŝanĝo estis ne plenaj 14 procentoj de la ekzamenitoj. 9 procentoj ne havis firman opinion ĉi rilate.
Tamen sanekspertoj ne kaŝas, ke malgraŭ tio, ke en Pollando ekzemple ni dormas unu horon pli longe la horŝanĝo ne estas indifertenta por la homa bonfarto. Ĝiaj sekvoj kaŭzas santedaĵojn similajn al tiuj, kiujn homoj sentas ŝanĝante dum flugo la tempozonojn. La jarsezona horŝanĝo senreguligas la biologian horloĝon kutimiĝintan al difinita vivmaniero. Ĝi ŝanĝas homajn kutimojn, kiel horon de la ellitiĝo, manĝohorojn. Tio kaŭzas perturbojn de homeostato, kiu respondecas ankaŭ pro la psika sano. La modifado de la tagnokta vivritmo influas ankaŭ la funkciadon de tiaj hormonoj kiel kortizolo kaj melatonino. Kaj tamen denove i.a. poloj devis ŝanĝi la hormontrilojn en siaj horloĝoj.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’54”

Profesoro Michał Wierzchoń el la Psikologia Instituto de la Jagelona Universitato en Krakovo estis elektita kiel prezidanto de la Eŭropa Societo de Kogna Psikologio. Li gvidas Esplorinstituton pri Konscio en la krakova psikologia instituto kaj Centron pri Cerboesploroj de la Jagelona Universitato. Li estas la vicdekano ĉe la Fakultato de Filozofio de la Jagelona Universitato kaj la estro de la Internacia Doktorigaa Programo pri Kogna Neŭroscienco (CogNeS). Profesoro Michał Wierzchoń estas ankaŭ la kungvidanto de la iniciato „Neŭrona akitekturo de la konscio”, kiu kadre de la programo COST estas financita de la Eŭropa Komisiono. La Eŭropa Societo de Kogna Psikologio membrigas preskaŭ mil sciencistojn el Eŭropo kaj la mondo. Ĝi estis establita por popularigi esplorojn pri de kogna psikologio kaj pri la rilataj temoj. Kogna psikologio estas branĉo de psikologio traktanta la temojn de homaj kognaj procezoj tiajn, kiel ekzemple percepto, atento kaj memoro, kaj aplikas diversajn eksperimentajn metodojn. La Societo kunlaboras kaj kunordigas la informinterŝanĝon inter esploristoj el diversaj eŭropaj landoj. ESCoP eldonas ankaŭ la sciencan revuon “Journal of Cognition”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Maciek – 1′ 31″

Jam la 25-an fojon en Colegium Polonicum en Słubice, la okcidenta Pollando estis inaŭgurita nova studjaro. Komencis ĝin ĉirkaŭ 100 studentoj i.a. el Germanio, Portugalio, Ukrainio, Egiptio, Hinda Unio, Sirio kaj Srilanko. Collegium Polonicum estas komuna scienc-didaktika centro de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano kaj de la Eŭropa Universitato Viadrina en Frankfurto ĉe Odro. Ĝia ideo kreiĝis en 1991 kaj komence limiĝis al lekcioj pri la pola-germana leĝaro. La unua studjaro estis inaŭgurita en 1998. Aktuale en Collegium Polonicum studas ĉirkaŭ 400 studentoj en sep fakultatoj. La programo de Collegium Polonicum ligiĝas kun la studdirektoj kaj esplorprogramoj en la pola kaj la germana universitatoj. La ĉefa celo de la komunua studcentro estas laboro favore al la scienca kaj kultura kunlaboro inter Pollando kaj Germanio.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Milada – 1′ 26″

Komence de oktobro en la kvartalo Stary Żegrz de Poznano kreiĝis interesa publika dommura pentraĵo dediĉia al nigraj apusoj. Ĝi celas grandigi la konojn pri tiuj birdoj, kiuj perdas siajn kovejojn pro la termoizolado de loĝejkonstruaĵoj. La murpentraĵo farita per kontraŭfumnebula kolorigilo havas la surfacon de 120 kvadrataj metroj. La nigra apuso pasigas la plimulton de sia vivo flugante. Ŝvebante kun vento en grandaj altoj ĝi trinkas pluvogutojn, plukas nutraĵon aŭ metrialon por nesto. Ĝi nutras sin per insektoj. Ofte oni erartaksas ĝin kiel hirundon. Bedaŭrinde la nigra apuso – iam tre populara – malaperas rapidritme. Kaŭzas tion konstrulaboroj, ĉefe ligitaj kun la varmigado de eksteraj muroj de loĝdomoj, dum kiuj laboroj oni ŝtopas truojn, kiujn la birdoj uzas por la nestokreado. Kiel atentigas la Naturscienca Universitato de Poznano aktuale nigraj apusoj plej ofte nestas en urboj kaj nur malmultaj uzas por tio malnovajn arbotrunkojn aŭ rokfendojn. La publika murpentraĵo en Poznano dediĉita al nigra apuso omaĝas samtempe la memoron de loka socia aganto aktivanta favore al la poznanaj birdoj, aparte apusoj, aŭtorinte la programojn „Birdoj en la urbo” aŭ „Fariĝu la urba naturamato”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Pamela – 1′ 34″

Kiel rezultas el esploroj de la agentejo Inquiry, kiu ekde marto sekvas la sintenojn de poloj en la kunteksto de ekonomia situacio, kun aparta konsidero de prezokresko de nutraĵproduktoj, en aŭgusto la agorodoj de poloj iom pliboniĝis, sed daŭre pli ol 80 procentoj rimarkas la kreskon de la prezoj ankaŭ koncerne energion kaj gason, loĝejajn lukostojn kaj gastronomiajn servojn.
La oficialaj donitaĵoj estas emfazaj. En septembro la prezoj estis meze je 1,6 procentoj pli altaj ol en aŭgusto kaj je 17,2 procentoj pli altaj ol en septembro 2021. Tio estas rekordaj indicioj ekde 1997, kiam inflacio egalis al 18 procentoj.
Preskaŭ unu triono de poloj ŝparas ĉiuokaze, pli ol 80 procentoj asertas, ke la prezoj de produktoj kaj servoj kreskos. Ne trankviligas ilin publikaj deklaroj de politikistoj, ke la daŭra prezokresko estas neevitebla.
Sekve de tio 55 procentoj de enketitaj poloj serĉas la favorprezajn vendokampanjojn kaj elektas produktojn malpli karajn (52 procentoj). 42 procentoj butikumas en vendejoj kun malaltaj prezoj. Por solvi la ekonomiajn problemojn preskaŭ unu triono de poloj unuavice rezignas pri distro kaj vizito ĉe frizisto, kosmetikistino aŭ vestaĵlavejoj. Oni malplej multe ŝparas se temas pri edukado, transporto, hejmaj hemiaĵoj kaj medikamentoj.
Poloj ligas la ekonomian situacion en la lando unuavice kun la prezoj de fueloj, energio kaj kun internacia situacio. Tamen ili samtempe rimarkas la malhonestan konduton de produktantoj kaj vendejoj, kiuj utiligas la situacion por altigi siajn profitojn. La polaj konsumantoj ekde marto 2022 ĉiam malpli bone takasas la kontraŭinflaciajn agadojn de la registraro.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Milada – 02’40”

La 1-an de oktobro pasis Internacia Tago de Vegetarismo. La unuan fojon ĝi okazis en Usono en 1977. La sekvan jaron aprobis ĝin Internacia Vegetarana Unio. Ĝia celo estis popularigi la senviandan vivstilon. Laŭ la raporto de la Pola Ekonomia Instituto rezultas, ke poloj ĉiam pli multnombre rezignas pri la viandkonsumado. En 2014 laŭ la esploroj de CBOS-instituto nur unu procento da poloj deklaris sin vegetaraj. En 2019 la vegetaran aŭ veganan dieton praktikis 8,4 procentoj da poloj. Kiel atentigis Pola Ekonomia Instituto en sia raporto el 2021 tiu kreskotendencon influas la sinteno de juna generacio. Laŭ la raporto de Heinrich Böll en Varsovio kaj de la Fondaĵo favore al Ekoevoluo 44 procentoj de la enketitaj poloj en la aĝo inter la 15-a kaj la 29-a vivojaroj deklaris limigon de la viandkonsumado, inkluzive de 8 procentoj, kiuj jam praktikas vegetaran aŭ veganan dieton. Unu triono de la enketitoj konsumantaj viandon konsideras limigon aŭ kompletan rezignon pri viandokonsumado.
Laŭ la monda skalo la plej multaj vegetaranoj vivas en la Hinda Unio (38 procentoj). En la eŭropaj landoj avanas Italio, Aŭstrio, Germanio kaj Britio, en kiuj la kvanto de vegetaranoj egalas al 9-10 procentoj. En Brazilo 14 procentoj de la populacio deklaras sin vegetarana, en Argentino 12 procentoj.
En Pollando la Fondaĵo VIVA gvidas la kampanjon „Fariĝu >vege< dum 30 tagoj”. Ĝiaj partoprenantoj ricevas necesajn informojn pri la planta dieto, pretajn menuojn, receptojn por plantaj pladoj kaj praktikajn konsilojn, al kio doni la atenton butikumante.

El la elsendo 15.10.2022. Legas  Pamela – 02’10”

Laŭ la lasta raporto de World Economic Forum (monda ekonomia forumo) laboraŭtomatigo kaŭzos la malaperon de eĉ 85 milionoj da laborpostenoj.
La plej nova analizo de Pearson-firmo mildigas ĉi tiujn prognozojn elmontrante, ke en estonteco malaperos 20 procentoj de la nun konataj profesioj. Temas i.a. pri laborantoj de administracio, vendistoj, ĉefe kasistoj. Kaze de 10 procentoj de specializoj, ekzemple en la sanprotekto aŭ edukado estos pli da laborofertoj. Necerta estas sorto de 7 je 10 laborantoj, ĉar se eĉ ili estos bezonaj ilia profesio multe modifiĝos, kio postulos alikvalifikiĝon.
Kiel rezultas el la >barometro< de la pola labormerkato 2022 de Personnel Service 44 procentoj de personoj volas en la plej proksima tempo akiri novajn kompetentojn. Kiel motivon ili elmontras timon pri laborperdo pro laboraŭtomatigo flanke de proksima al si persono. Tio trafis jam 17 procentojn de la enlaborigitoj.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Maciek – 01’11”

Fine de septembro okazis solenaĵo inaŭguranta la funkciadon de la gaskondukilo Baltic Pipe, la komuna investaĵo de Pollando kaj Danio, en la loko Budno apud Goleniów. La Balta Tubo permesas al Pollando diversigi gasprovizojn, plifortigi la suverenecon de la lando kaj sendependiĝi disde la rusaj provizoj. Ĝi komencis novan epokon, la epokon de energisuvereneco, energilibereco kaj grandigita sekureco de la lando. La tuta projekto kostis ĉirkaŭ 1,6 miliardojn da eŭroj. La monon liveris investantoj Gaz-System kaj Danish Energinet. 250 miliardoj da eŭroj estis akiritaj dank’ al la unia subvencio. Gaso el la Norvega Kontinenta Breto ekfluis al Pollando la 1-an de oktobro.
La liverpovo de Baltic Pipe atingas 10 miliardojn da kubometroj da gaso. La longeco de la submara parto de la gasdukto egalas al proksimume 275 kilometroj. La sekcio en Danio konsistas el pli ol 200 kilometroj. Kiel deklaris la reprezentantoj de la pola registaro dank’ al la sekurigitaj provizoj de tergaso, inkluzive de tiuj el la gaskondukilo Baltic Pipe, ne estas minaco enkonduki limigojn en la konsumado de tergaso por iu ajn pola ricevanto.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 01’48”

En ĉirkaŭ kvarcent polaj superaj lernejoj en oktobro la novan studojaron komencis preskaŭ unu miliono ducent mil studentoj. Laŭ informoj de la Centro alifaranta la donitaĵojn de la Pola Esplorinstituto en nia lando laboras preskaŭ cent mil akademiaj instruistoj, inter kiuj estas ĉirkaŭ 9700 profesoroj, pli ol 21 mil habilitiĝintaj doktoroj kaj 45,8 mil doktoroj. Temas pri donitaĵoj el decembro 2021.
Dum la lastaj kvin jaroj la nombro de studentoj malkreskis, tamen inter eksterlndaj studentoj oni notis 20-procentan kreskon. La malkreskon de studentoj notis publikaj kaj ekleziaj altlernejoj. En nepublikaj altlernejoj la nombro de studentoj kreskis ĝenerale je 27 procentoj.
Dum la studojaro 2021/2022 en Pollando lernis preskaŭ 86 mil eksterlandanoj. Unuavice el Ukrainio – 36 mil kaj el Belorusio – 11 mil. En 2021 al la grupo de 10 landoj, el kiuj venis plej multnombraj studentoj aldoniĝis Zimbabvo kaj Niĝerio. Eksterlandaj studentoj konsisitigas aktuale 7 procentojn de ĉiuj studentoj en Pollando. Tiu kreskotendenco konserviĝas ekde 2005. Aktuale la polajn altlernejojn enzorgigas la lavange kreskantajn kostojn de la funkciado ligitajn kun la energprezoj, servokostoj kaj malaltaj enspezoj de sciencaj laborantoj.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Maciek – 0’40”

La Asocio de Poloj en Latvio solenas sian 100-jariĝon. Ĝi kreiĝis en 1922 en Dyneburg – Daugavpils. La asocio havis politikan karakteron kaj celis, ke almenaŭ unu reprezentanto de la pola nacio ektroviĝu en la latva parlamento, kio efektiviĝis. Poste pro diversaj politikaj motivoj la organizaĵo ĉesis ekzisti. Post la eniro de la sovetuniaj trupoj en Latvion neniu pola organiza aktivado eblis. Poloj estis subigitaj al reprezalioj, ili estis en etapoj ekzilitaj al Siberio, multaj ne revenis. En 1948 estis fermitaj ĉiuj polaj lernejoj. La pola instrusistemo en Latvio renaskiĝis nur 40 jarojn poste. Aktuale funkcias kvar polaj lerneoj en Rigo, Daugavpils, Rēzekne (Rzeżyca) kaj en Krāslava (Krasław). Kun ĉiu jaro kreskas la nombro de lernantoj, sume en la polaj lernejoj en Latvio lernas aktuale ĉirkaŭ 1500 infanoj.
Okaze de la 100-jariĝo de la organizaĵo en Daugavpils estis inaŭgurita porokaza ekspozicio „Rezisiti spite historion” kaj koncerto de polaj patriotaj kantoj laŭ ĵaza prilaboro. La ekspozicio estos prezentita en ĉiuj polaj lernejoj. Asocio de poloj en Latvio estas la plej malnova polkolonia organizaĵo en la regiono. Kvankam jam ekde 19-a jarcento en diversaj urboj aktivis polaj sociaj organizoj la Asocio estis la unua pola organizaĵo en Latvio.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 02’09”

Komence de septembro, la urbo Zielona Góra en la okcidenta Pollando gastigis la ĉiujaran Vinrikoltan Feston. En la nuna jaro komenciĝis la festado de la okcentjariĝo de la urbofondiĝo kaj la 700-a datreveno de ĝiaj urborajtoj. Dum la tuta semajno eblis viziti vinberejojn, gustumi drinkaĵojn, pri kiuj la urbo famas, spekti ekspoziciojn aŭ amuziĝi dum koncertoj sur tri scenejoj. Kadre de la Tagoj de Zielona Góra, krom partopreni en eventoj proponitaj kiel WinoBus kaj la Vinurbo, kie eblis gustumi la produktojn de 37 vitejoj, eblis ankaŭ viziti historiajn vinkelojn situantajn ĉirkaŭe de la urbocentro. Oni ankaŭ preparis serion da vitpromenaj itineroj, ĉe kiuj okazis vingostumado kaj renkontiĝoj kun sommelieroj kaj vinproduktantoj. Post la pandemio, revenis ĉi-jare la alia konstanta elemento de la Vinrikolta Festo – la vinrikolta parado tra la stratoj de la urbo.
La unuaj dokumentitaj informoj pri la vitejoj de Zielona Góra devenas el 1314. La fino de la 15-a jarcento estis precipe favora por la tiea vitkultivado. Fine de la 18-a jarcento, Zielona Góra fieris pri 48 vitkulturistaj majstroj, kies vitejoj kovris la areon de proksimume 700 hektaroj. Aktuale, la vinkultivadtradicioj estas daŭrigitaj de malgrandaj familiaj vitejoj ĉirkaŭe de Zielona Góra. Dank’ al ili kaj la riĉa tradicio la Zielona Góra estas difinata kiel Vina Kastelo.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Milada – 02’52”

Fine de aŭgusto en la pola parlamento (Sejmo) estis prezentita la registara leĝpropono pri instituto populariganta la polan lingvon. Instituto pri Evoluigo de la Pola Lingvo de Sankta Maksimiliano Maria Kolbe servos por popularigi la polan lingvon inter la pola malplimulto en la mondo kaj laŭpremise similos al tiaj mondkonataj institucioj kiel Cervantes-instituto aŭ Goethe-instituto.
El unu miliono da polaj loĝantoj en la usona Ĉikago nur 7 procentoj parolas la polan lingvon. Ofte temas pri homoj devenantaj el la polaj-italaj, polaj-francaj, polaj-germanaj aŭ polaj-usonaj familioj. Ili ŝatus lerni la polan lingvon, sed ne ekzistis ĝis nun necesaj tiucele kaj tiuskale financrimedoj. Sekve, Kolbe-Instituto ŝanĝos la situacion de la pola lingvo kaj ĝian uzon inter la pola kolonio, pola komunumo eksterlande.
Laŭ la projekto, la instituto inkluzivos la subtenon de la kultivado de pola tradicio kaj de la valoro de la pola lingvo kiel la gepatra lingvo. Ĝi celos la promociadon de la pola kiel la gepatra lingvo inter la pola kolonio kaj poloj loĝantaj eksterlande. Ĝia tasko estos la firmigado de kunlaboro inter la pola malplimulto kaj poloj loĝantaj elsterlande kun rilataj subjektoj funkciantaj en Pollando, aparte pri edukado kaj instruado. Ĝi subtentos iniciatojn, eduk- kaj sciencajn projektojn por profundigi la konon de la pola lingvo, popularigadi la polan lingvon kiel la fremdan. La sidejo de Kolbe-instituto estos Varsovio.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Maciek – 01’46”

La 17-an de septembro estis oficiale inaŭgurita la Naviga Kanalo tra la Vistula Terlango. Dank’ al ĝi estis starigita rekta akvovojo inter Baltiko kaj la Vistula Golfo kaj estonte kun la haveno en Elbląg. Ĝi ebligas eviti Rusion kaj estas malpli longa je preskaŭ 100 kilometroj. Ĝis nun la navigado de polaj unuoj devis esti aprobita de Rusio pro la neceso navigi tra Piława-markolo. La evento planita por la 17-a de septembro en la 83-a datreveno de la sovetunia invado kontraŭ Pollandon en 1939 simbole signis finon de la rusa influo je la mastrumado kaj evoluo en la regiono.
Krom la politika kaj ekonomia signifo la nova akvovojo favoros turismon, ĉar povos navigi tra ĝi ankaŭ velŝipoj.

El la elsendo 25.09.2022. Legas Milada – 01’09”

Lastmerkrede la pola Sejmo per aklamo proklamis rezolucion omaĝe al la forpasinta reĝino de Britio, Elizabeta la 2-a. Kiel oni substrekis ŝi estas signifa figuro por la renaskiĝinta, demokrata Pollando. En 1991 la Reĝino estis distingita per la Granda Kruco de la Meritordeno de la Pola Respubliko kaj en 1996 per la plej altranga pola distingo Ordeno de la Blanka Aglo. Estis memorigite, ke la 26-an de marto 1996 en sia parolado en la parlamento ŝi atentigis pri la signifo de la riatoj inter Pollando kaj Britio. Reference al la plurjarcenta historio de la reciprokaj rilatoj de ambaŭ ŝtatoj kaj nacioj Elizabeta la 2-a omaĝis la heroecon de la polaj soldatoj dum la 2-a mondmilito. En la pola-brita historio gravuriĝis ŝiaj vortoj unusignife subtenentaj la tiaman strebadon de Pollando al NATO kaj la strukturo de la Eŭropa Unio. Ŝi diris „Pollando bezonas Eŭropon, sed ankaŭ Eŭropo bezonas Pollandon”.
La Sejmo de Pola Respubliko substrekante la meritojn kaj atingaĵojn de Elizabata la 2-a, la Reĝino de la Unuiĝinta Reĝolano de Britio kaj Norda Irlando deklaris omaĝon al la memoro de Ŝia Reĝina Moŝto. La sepultajn solenaĵojn en Londono partoprenos la prezidento de Pollando, Andrzej Duda kun la edzino.

El la elsendo 15.09.2022. Legas  Barbara – 01’54”

Pollando kunlaboros kun UNICEF koncerne garantion al la neplenkreskuloj de la libra aliro al justicorganoj. Ĉi-rilatan interkompreniĝon kun Infana Fonduso de la Unuiĝintaj Nacioj subskribis la pola justicministerio, Marcin Romanowski. La impulson al tiu paŝo donis milito en Ukrainio kaj amaskvanta nombro de enmigrantoj, kiu atingis Pollandon.
Kvankam Pollando de jarcentoj estas amika rifuĝejo por homoj de diversaj naciecoj kaj religioj ĝi mem en la pasinta jarcento fariĝis viktimo de du totalismoj.
Antaŭ pli ol 30 jaroj Pollando iniciatis la Konvencion de la Infanaj Rajtoj. Pollando daŭre entreprenas ĉi-rilatajn agadojn kaj planas envivigi pliajn reguliojn por protekti la plej junajn loĝantojn. I.a temas pri kontraŭperforta leĝo kaj projekto, kies celo estas justico pli amika al infanoj. De unu jaro funkcias kolektivo pretiganta la landan agadprogramon por kontraŭbatali la deliktojn kontraŭ la plej junaj personoj.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Maciek – 01’08”

La 10-an de septembro pasis Tago por Antaŭmalhelpi Memmortigojn. En sia raporto Monda Sanorganizo sciigis, ke ĉiujare eĉ 800 mil personoj mortas pro memmortigo, tio signifas memmortigan morton, kiu okazas ĉiun 40-an sekundon. Tiuj donitaĵoj estas des pli hororigaj, ĉar memortigo estas unu el la ĉefaj mortokaŭzoj inter dekkelkjaruloj. Memmortigo estas la tria mortokaŭzo en la aĝgrupo inter la 15-a kaj 44-a vivojaroj. En la monda memortiga statistiko avanas Srilanko, Gujano, Mongolio, Kazaĥio kaj Eburbordo. La 8-an kaj 9-an lokojn okupas Litovio kaj Belorusio, la 10-an Pollando.
Ĉiujare en Pollando eĉ 14 personoj ĉiutage alprenas la decidon pri memmortigo inter kiuj estas unu neplenkreskulo. Laŭ la donitaĵoj de pola polico en 2020 eĉ 5265 personoj mortis pro la memmortigo, do pli ol en stratakcidentoj. Plej multajn mortokazojn pro la memdecido oni notas inter 30-, 40-, 50- kaj 60-jaruloj, do inter personoj profesie aktivaj. Laŭ la lastaj policdonitaĵoj dum la unuaj kvin monatoj de 2022 estis notitaj pli ol 6 mil memortigaj provoj, kio signifas 9-procentan kreskon kompare al la sama periodo de la pasinta jaro. Preskaŭ 15 procentoj de memortigaj provoj koncernis 13-18-jarulojn, kio signifas kreskon eĉ 80-procentan.
La 10-a de septembro kiel la Monda Tago por Antaŭmalhelpi Memmortigojn ekzistas ekde 2003. Ĝia celo estas grandigi la socian konscion pri ĉi tiu fenomeno.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Milada – 02’13”

En la Pola Esplorinstituto kaj Muzeo en Budapeŝto ekde fino de junio funkcias la ekspozicio „Poloj – hungaroj. 1000 jaroj da historio”. Ĝi prezentas la plej gravajn veftojn el la historio de ambaŭ landoj, komencante de la komunaj sanktuloj kaj dinastiaj ligoj ĝis la nuntempo.
En ses ĉambroj estis kolektitaj dekoj da pentraĵoj kaj fotoj, filmkronikoj, kaj ankaŭ pluraj memoraĵoj kaj raportoj de rektaj atestantoj. La ekspozicio, preparita kunlabore kun la Pola Historia Muzeo, estis modernigita kaj kompletigita versio de la jam antaŭe funkcianta tie prezentaĵo. Aparte estis vastigita fragmento destinita al la heroo de ambaŭ nacioj, Józef Bem. Oni reliefigas krome la malmulte konatan epizodon, ligitan kun la komenco de la hungara presarto, kiu komenciĝis en Krakovo.
Serio de la dokumentaj filmoj, inkluzive de filmkronikoj rilatas al la Hungara Revolucio 1956. Akompanas ilin rememoroj de poloj, kiuj rapidis kun helpo al Budapeŝto. Dank’ al la Pola Instituto en Budapeŝto estas prezentita ankaŭ la historio de poloj en Hungario laŭ la ekzemplo de la pola komunumo en la vilaĝo Derenk. Derenk, situanta ĉe la limo kun Slovakio, iĝis pola setlejo en 1717. La posteuloj de la setliĝintoj loĝis tie ĝis 1943. Pro la planoj krei tie ĉasrezervejon poloj estis translokitaj, sed dank’ al sia pli ol 100-jara konstanta loĝado la lokaj poloj akiris en 1993 la statuson de nacia malplimulto.

El la elsendo 15.09.2022. Legas Maciek – 01’41”

Laŭ ekspertoj de la Mediprotekta Banko, la apogeon de inflacio en Pollando oni notos en septembro kaj ĝi egalos al ĉirkaŭ 16,5 procentoj. Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo fine de septembro la prezoj altiĝis komparante jaron post jaro je 16,1%. Temas pri la plej alta inflacio ekde marto 1997, kiam ĝi egalis 16,6%. En la daŭro de la jaro plej rapide kreskis la prezoj de energio, fueloj kaj manĝaĵoj. Povas esti, ke tiuj donitaĵoj devigos la Konsilion de Monpolitiko denove altigi la interezajn indicojn. Laŭ ekspertoj malpli ol 7-procenta inflacio estas atendata nur en decembro 2023.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Maciek – 0′ 47″

Laŭ la decido de la Eŭropa Komisiono la internacia konsorcio EU GREEN, al kiu apartenas i.a. la Naturscienca Universitato en Vroclavo, ricevis la statuson de Eŭropa Universitato. EU GREEN estas la Eŭropa Reto de Universitatoj por Daŭripova Kresko, Inkluziva Edukado kaj Medio, en kiu krom la vroclava Naturscienca Universitato troviĝas Universidad de Extremadura el Hispanio kiel la konsorcia gvidanto troviĝas pliaj el Francio, Portugalio, Germanio, Italio, Svedio, Irlando kaj Rumanio. La reto de la Eŭropaj Universitatoj ebligas al studentoj diplomitiĝi kombinante studojn en pluraj uniaj landoj kaj tiel evoluigas inter ili internacian konkurencon. La unuaj konsorcioj (17) estis elektitaj en 2019. Jaron poste al la reto aliĝis 24 aliaj. En aŭgusto la Eŭropa Komisiono anoncis la rezultojn de la nunjara varbado. Al la reto de eŭropaj universitatoj aliĝis 13 polaj universitatoj. Inter ili la Naturscienca Vroclava Universitato el Vroclavo.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Milada – 1′ 35″

La demografiaj problmeoj enzorgigas ne sole polajn aŭtoritatojn. Laŭ Steven Mosher, la prezidanto de la Populacia Esplorinstituto “la longdaŭra problemo de la homaro ne estas, ke estos tro da infanoj, sed tro malmultaj: tro malmultaj infanoj por plenigi lernejojn kaj universitatojn, tro malmultaj junuloj por nutri homojn, tro malmultaj paroj aĉetantaj domojn kaj duan aŭton.” Lian opinion citis Jack Bingham de Life Site News. Tiu scenaro povus signifi, ke estos tro malmultaj konsumantoj kaj produktantoj. Mosher antaŭvidas, ke la kolapso de eŭropaj merkatoj kaj “la ekonomia stagno de Japanio” vastiĝos tra la mondo, influante kaj Usonon kaj la ceteran mondon. Bingham, krom la opinio de Mosher, citas demografian analizon el la revuo The Lancet en 2020, kiu elmontras, ke la mondo spertos fortan malkreskon de la loĝantaro ene de kelkaj jardekoj. Dume la aŭtoroj de ĉi tiu analizo antaŭvidas, ke la homa populacio kreskos konstante ĝis 2064. Post kiam ĝi atingos ĉirkaŭ 9,73 miliardojn da homoj, ĝi komencos malkreski pro malalta fekundeco. Tio signifus, ke antaŭ ka jarcentfino la homaro malkreskos je pli ol miliardo da personoj.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Milada – 1′ 48″

Dum la konferenco EuroScience Open Forum 2022 en Leiden, Nederlando okazis en julio oficiala solenaĵo, dum kiu la pola urbo Katowice transprenis la titolon Eŭropa Urbo de la Scienco 2024.
La decido pri la atribuita titolo estis anoncita jam en decembro 2021, sed la oficiala aljuĝo de la titolo okazis nur nun dum la konferenco dediĉita al esplorado kaj novumado kun ŝlosila graveco por la estonteco de la mondo. La simbolan ŝlosilon al la Eŭropa Urbo de la Scienco transprenis la urbestro de Katowice emfazante, ke la titolo grandigos la engaĝiĝon de la loĝantoj kaj de la scienca komunumo favore al la solvado de lokaj problemoj kaj altigos la turisman atrakciecon de la urbo sur la internacia areno.
Katowice ricevis samtempe la rajton organizi la konferencon EuroScience Open Forum en 2024. ESOF Katowice 2024 estos unu el la plej prestiĝaj sciencaj kaj teknologiaj eventoj en la mondo, por kiu al la ĉefa urbo de Silezio venos la plej grandaj aŭtoritatuloj de la sciencista mondo. Katowice dum jaroj asociigata kun minejoj kaj ŝtalfabrikoj spertas transformiĝon, kaj scienco fariĝas kvazaŭ ĝia nova industria branĉo.
La titolo Eŭropa Urbo de la Scienco estas aljuĝita ekde 2004 ĉiun duan jaron de la Eŭropa Asocio Favre al Scienco kaj Teknologio. Antaŭe ricevis ĝin i.a. Barcelono, Dublino, Stokholmo kaj Leida. Katowice estas la unua urbo en Centra kaj Orienta Eŭropo kun ĉi tiu titolo.

El la elsendo 25.08.2022. Legas Maciek – 01’45”

La pola sejmo proklamis, ke unu el la patronoj de 2023 estos Paweł Edmund Strzelecki la Jaro, elstara esploristo, mondvojaĝanto, malkovrinto kaj filantropo, la unua polo, kiu individue ĉirkaŭveturis la terglobon por la sciencaj celoj. En 1853, Strzelecki fariĝis membro de La Reĝa Societo de Londono kaj la Reĝa Geografia Societo. Lia laboro estis honorita per multaj britaj distingoj, kaj la reĝino Wiktoria aljuĝis al li la titolon de Kavaliro-Komandanto de la Ordeno de Sankta Mikaelo kaj Sankta Georgo, kaj la Universitato de Oksfordo donis al li honordoktorecon. En Aŭstralio lian nomon portas montaro, du montopintoj, lago, rivero kaj urbo. Nia redakcia felietono dediĉita al Paweł Edmund Strzelecki aperis en la elsendo en la 18-a de novembro 2016 kaj estas legebla ankaŭ aparte en la rubriko Felietonoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Gabi – 1′ 06″

La analizoj de la Pola Ekonomia Instituto elmontras, ke dungitoj, kiuj kapablas distanciĝi disde siaj devoj dum la feria forpermeso, manifestas simptomojn de alitigita nivelo de feliĉo, kiu stato konserviĝas longdaŭre. Je dudek procentoj malkreskas ĉe ili la mortorisko. Krome la feria ripozo altigas ilian produktivecon. La Pola Ekonomia Instituto memorigis ĉeokaze, ke en la jaroj 2012-2018 la procento de poloj laborantoj uzantaj la forpemeson ripozcele kostante kreskis de 46 ĝis 60 procentoj. La pandemio de 2020 haltigis tiun evoluon, kiam ripozon eksterhejman partoprenis sole 39 procentoj de la enketitoj kaj la daŭro de la ripoztagaj forpemesoj egalis nur al 12,4 tagoj, kio estis indico la plej malalta ekde 2003. En la 2021 la nombro de statistikaj forpermesaj libertagoj de polaj laborantoj krekis je unu procento. Samjare nur 27 procentoj de dungitoj uzis pli ol 7-tagan feriadon, kio estis rezulto malpli bona ol en la jaroj 2014-2019. Samtempe laŭ donitaĵoj cititaj de la esploristoj de la Pola Ekonomia Instituto evidentiĝas, ke ju pli bone oni ripozas des pli tio estas avantaĝa por la dunganto. Ekzemple laŭ Boston Consulting Group laborantoj uzantaj ferian forpermeson estas ne sole pli produktivaj, sed ilia laboro postulas malpli da streĉo ol antaŭ la feriado. Laŭ E&Y, ĉiuj dek pliaj ripozhoroj altigas la produktivecon de laborantoj je 8 procentoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Milada – 2′ 24″

D-rinoj Anna Guzy kaj Magdalena Ochwat el la Interbranĉa Esplorcentro pri Humanisma Edukado ĉe la Silezia Universitato en Katowice prilaboris studaĵon titolitan „Lernantoj rilate al la klimatŝanĝoj”. Ĝi baziĝis sur enketo, kiun partoprenis entute 2181 lernantoj inter la 10-a kaj la 19-a vivojaroj en la silezia vojevodio (la suda Pollando). La enketado okazis inter novembro kaj decembro 2021. Plej multaj respondoj venis de la 15-18-jaraĝaj enketitoj. La esploro celis ekscii pri la sintenoj de lernantoj rilate al la klimata krizo kaj pri iliaj ĉi-koncernaj konoj. Ili povis ankaŭ esprimi sin pri la kvalito kaj neceso de klimata edukado en lernejoj, inkluzive de polalingvaj lecionoj. Laŭ analizoj farataj de pluraj jaroj rezultas, ke la media konscio de lernantoj kreskas, kvankam ĝi ankoraŭ ne estas profunde enradikiĝinta. Laŭ la menciita esploro evidentiĝis, ke lernantoj havas malpli profundan klimatan konscion ol plenkreskuloj kaj ol testitaj en 2021 instruistoj de la pola lingvo. Por preskaŭ 70% de studentoj, klimataj ŝanĝoj estas grava problemo, dum 10% opinias ĝin negrava, kaj 20% ne havas firman opinion. Laŭ la esploristoj, tio sekvas el manko de sistema klimatrilata edukado en lernejoj, nesufiĉa media reflektiĝo en la socipolitika vivo, kaj eĉ spitaj (malakordaj) mesaĝoj pri la temo aperantaj jen kaj jen en la polaj amaskomunikiloj kaj en sociaj portaloj. La ekzamenitaj studentoj ĉerpis siajn konojn pri la klimato el diversaj fontoj – la ĉirkaŭanta medio, sociaj amaskomunikiloj, la interreto. Ili menciis ankaŭ la plej proksiman familion, ekologiajn organizaĵojn, muzikbandojn kaj kantistojn. La plimulto de la enketitaj lernantoj (82%) ne aktivis aldone favore al la klimata eduko. Tion faris nur 17% de la respondintoj. Samtempe laŭ la lernantoj la kleriga edukado pri klimato devas esti praktika, inluzivanta konkretajn agadojn sub la gvido de profesiuloj kapablaj logi al porekologia aktiviĝo. La esploro estis realigita kiel parto de la viŝegrada projekto “V4 Humanisma Eduko por Klimato. Diagnozoj – bonaj praktikoj – rekomendoj”.

El la elsendo 05.08.2022. Legas Milada – 03′ 39″

Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la loĝantoj de Nederlando, Svedio kaj Danio laboras plej longe dum sia vivo. En Nederlando, la indico pri la daŭro de la profesia laboro estas la plej alta en la Unio kaj egalas al 42,5 jaroj. Aliflanke, italoj, grekoj kaj rumanoj profesie estas malplej aktivaj. Ilia averaĝa dumviva labordaŭro egalas al nur 31,3 jaroj. Laŭ pritakso de RTL Nieuws, la fakto, ke la nederlandanoj laboras plej longe inter ĉiuj eŭropanoj, ŝuldiĝas al la fakto, ke en Nederlando estas forigita frua pensiiĝo kaj plilongigita la emeritiĝo-aĝo. Pro tio, la dungado de homoj pli ol 60-jaraĝaj grandiĝis. Laŭ la Eŭropa Statistika Oficejo la mezuma labordaŭro en la Unio egalas al 36 jaroj, en Pollando ĝi egalas al 34,6 jaroj. Eurostat kiel indicon de labordaŭro konsideris takson de la jaroj, dum kiu persono aktuale 15-jaraĝa devus funkcii sur la labormerato dum sia tuta vivo kiel homo dungita aŭ senlabora.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 14″

Aŭtune de la 2023-a jaro en la Katolika Universitato (KUL) de Johano Paŭlo la 2-a en Lublino (la orienta Pollando) startos kuracistaj studoj. Komence studos tie medicinon 60 personoj. La 6-an de majo KUL subskribis en Romo kunlaboran interkonsenton kun la Universitato “La Sapienza” kaj kun la Polikliniko Gemelli. KUL kaj “La Sapienza” deklaris interalie engaĝiĝon pri du projektoj. INOFLAM ĉirkaŭprenos laboratoriajn kaj klinikajn studojn pri tiaj degeneraj malsanoj, kiel fibrozo, kancero kaj kormalsanoj. ANDROMEDA koncentriĝos pri ekstrakto kaj identigo de naturaj antibiotikoj kaj kontraŭinflamaj medikamentoj, produktataj de unuĉelaj organismoj en la kondiĉoj de mikrogravito. Pli frue la Saninstituto ĉe KUL ligis proksiman kunlaboron kun la Medicina Kolegio de Viskonsino en Usono koncerne la studentan interŝanĝon kaj medicinajn esplorojn, ĉefe rilate onkologion. Krome, KUL kunlaboras kun la medicina fakultato de la hispana Universitato de Pamplona, ​​kiu estas unu el la plej bonaj privataj medicinistaj eŭropaj edukcentroj. Dank’ al kunlaboro kun la plej bonaj universitatoj de la mondo, medicinaj studentoj ĉe KUL povos akiri konojn baze de la plej novaj esploroj de la plej elstaraj specialistoj.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Milada – 2′ 02″

La feria periodo en Pollando estas piombrita de la galopanta inflacio, kiu en junio atingis la rekordon egalan al 15,6 procentoj, la plej altan indicon ekde 25 jaroj. Altiĝantaj prezoj en la lando estas ĉiam pli sentataj de ĉiuj konsumantoj, kaj laŭ oficialaj deklaroj de la polaj aŭtoritatoj la inflacia apogeo estas ankoraŭ antaŭ ni. Pli altaj vivtenkostoj kaj la timo pri pliaj prezokreskoj de elektro, gaso kaj fuelo signifas, ke multaj poloj ŝanĝas siajn somerajn ferioplanojn aŭ eĉ tute rezignas pri ili. Tio rezultas el la plej nova enketo de la esplorfirmao GfK farita kiel parto de la studo “Aktualaj Agordoj de la Konsumantoj”. GfK dungas pli ol 11.000 ekspertojn aktivantajn sur pli ol 100 merkatoj. En la lastaj du jaroj la turisman sektoron plagis la pademio, la milito en Ukrainio kaj nun furiozanta inflacio. Laŭ ekspertoj, ĉio ĉi tradukiĝas al decidoj redukti elspezojn, interalie, pasigante feriojn proksime de la hejmo aŭ entute ne forlasante ĝin. La konsumantojn enzorgigas ĉiutagaj vivtenkostoj, pli altaj devigaj pagoj por loĝejludado, energio, gaso kaj simile. Ili ankaŭ esprimias timojn pri la flugado pro la problemoj, kiujn spertas aviadtrafiko en Eŭropo.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 30″

Lastlunde en Pollando oni solenis la nacian omaĝtagon en la 79-a datreveno de la t.n. Wołyń-krimo efektivigita de Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj, la frakcio de Stepan Bandera, de la subalterna al ĝi Ukraina Ribela Armeo kaj ukraina loĝantaro. Laŭ pritaksoj en tiu eksterma plano, kiu konsisitis en la murdado kaj elpelado de poloj el iliaj domoj daŭranta ekde 1943 estis murditaj, plurfoje en ekstreme kruela maniero inter 100 kaj 150 mil personoj. La kuliminaj eventoj okazis la 11-an kaj la 12-an de julio, kiam la ukraina UPA en maniero kunordigita atakis polajn loĝantojn en ĉirkaŭ 150 loĝlokoj. Oni utiligis la fakton, ke 11-a de julio estis dimanĉo kaj multaj personoj direktiĝis al preĝejoj.
La omaĝeventoj okazis en la tuta lando. La varsoviajn solenaĵojn ĉe Wołyń-skvaro partoprenis prezidento Andrzej Duda kaj ĉefministro Mateusz Mazowiecki. Kiel diris la pola prezidento „La vero devas esti eldirita, tiu ĉi krimo estas fakto historia, nekontestebla. Tio estis homekstermado, kies celo estis etna elmurdo de poloj, purigo de la regiono de la pola malplimulto”. Reference al la omaĝtago viministro por la kulturo Jarosław Sellin akcentis, ke la reciproka dialogo devas baziĝi sur vero, kaj vero estas, ke okazis homekstermo sur la nacia fono. La 11-a de julio estis proklamita kiel la Nacia Memortago de la Viktimoj Wołyń-homekstermado fare de la pola parlamento en julio 2016.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Barbara kaj Krystyna – 2′ 05″

Kiel konfirmis testoj la pola aviadilo Flaris Lar1 estas la plej rapida unumotora jeto en la mondo. Laŭ ĝiaj kreintoj temas pri la plej ekonomia kaj la plej malgranda dispozicia unumotora jeta pasaĝeraviadilo formanta novan klason High Speed Presonal Jet (HPJ). Ĝia tasko estas rapide alilokiĝi al ajna direkto. La pola jeto kapablas transporti kvar personojn je la distanco de 2500 kilometroj en malpli ol tri kaj duona horoj. Alia atuto de ĉiu tiu plej rapida jeto en la mondo estas malalta foruzo de fuelo egala al 120 litroj po unu horo dum la flugrapideco de 470 kilometroj je unu horo. Flaris Lar1 la unuan fojon staris en aprilo 2019.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Maciek – 0′ 55″

Eŭropa Investa Banko kreis helporogramon por la membroŝtatoj frontantaj la migran krizon ligitan kun la milito en Ukrainio. Ĝia valoro egalas al 4 miliardoj. Per la „Solidareca Fasko” la Banko respondis al la bezonoj de Pollando kaj aliaj landoj, kiuj akceptas rifuĝintojn el Ukrainio. Ĝia Estraro de Direktoroj jam aprobis 2 miliardojn da eŭroj el ĉi tiu fasko por Pollando kiel lando gastiganta rifuĝintojn de Ukrainio. Tiel, Varsovio estos la unua unia membroŝtato, kiu ricevos ĉi tiun subvencion. La akiritaj rimedoj ebligos rapidan financadon de medicina, eduka kaj socia infrastrukturoj same kiel aliajn elspezojn ligitajn al la akcepto kaj integriĝo de rifuĝintoj. La rimedoj trafos al Pollando kaj al ĝia Helpofonduso establita en marto nunjare pere de la Banko de la Landa Mastrumado. La ĉefaj adresatoj de la Helpa Fonduso estos publikaj subjektoj, t.e. centraj kaj lokaj administraciaj unuoj, kiujn ŝarĝis kaj ŝarĝas la tasko akcepti kaj integri rifuĝintojn kaj establi por tio taŭgan infrastrukturon.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Milada – 1′ 40″

La pola monbileto „Lech Kaczyński. Valoras esti polo” kun la valoro de 20 zlotoj, prezentanta la pereintan en aviadilkatastrofo polan prezidenton Lech Kaczyński, estis rekonita kiel la plej bona kolektista monbileto de 2021. La premion atribuis Reconnaissance International, la tutmonda institucio okupiĝanta pri valuta, optika kaj cifereca sekureco de dokumentoj. Malgraŭ forta rivalado, la pola monbileto emisiita de la Nacia Pola Banko de Pollando gajnis inter dek du aliaj proponoj. La ĵurio de la konkurso reliefigis ĝiajn distingajn valorojn. “Sur la aversa flanko troviĝas la portreto de la prezidento de la Pola Respubliko prof. Lech Kaczyński, la bildoj de la Ordeno de la Blanka Aglo kaj de la Prezidenta Palaco en Varsovio. La reverso prezentas la konstruaĵon de la ĉefurba Muzeo de la Varsovia Insurekcio 1944, strikantojn en la Gdanska Ŝipfarejo, la surskribon „Solidareco” kaj bildon de la Pola Militrombejo en Katyń”. La distingita monbileto estas protektita per la plej modernaj sekurecrimedoj i.a. dukolora sekurecfadeno en la blanka kaj ruĝa metalecaj koloroj, reliefa ora etfolio, reliefa fono, plurkolora angulefekto, mikrogravurado kaj speciala rastrumero. High Security Printing EMEA estas ĉiujara konferenco, ĉi-jare okazinta en Tallino. Ĝi estas dediĉita i.a. al la plej novaj teknologioj kaj teknikoj en la produktado kaj eldonado de monbiletoj, elektronikaj pasportoj, identigiloj aŭ vizoj.

El la elsendo 05.07.2022. Legas Milada – 2′ 23″

La pola kompanio Bioelektra Group aŭtoras la venkan teknologion de alifarado de rubo, kiu estis rekonita kiel la plej interesa porekologia solvo en nia lando. Post la ricevo de la premio en la unua konkursetapo de Energy Globe ĝi avancis al la tutmonda finalo. Energy Globe estis establita fine de la 90-aj jaroj fare de la aŭstra inĝeniero kaj ekologia aktivulo Wolfgang Neumann. Laŭreatoj estas elektataj duetape dum la landa kaj sekve monda rivalado. En la finalo de la konkurso, premioj estos aljuĝitaj en ses kategorioj: Akvo, Aero, Tero, Fajro, Juneco kaj Ekologiaj Plastoj. La pola kompanio reprezentos nian landon en la kategorio Tero. La pola projekto de alifarado de forfalaĵoj baziĝas sur la teknologio konsistanta en termika traktado de rubo, dum kiu oni aplikas vaporon sub alta aerpremo. Speciala procezo nomata RotoSTERIL ebligas transformi biodiserigeblajn rubojn en konstrumaterialojn. Simila teknologio de Bioelektra Group estas de jaroj uzata en la urba establo por alifarado de la komunumaj forfalaĵoj en la loko Różanki. La pola projekto krom protekti la medion estas ankaŭ eksterordinare ekonomia. Dank’ al la konkurso ĝi havas ŝancon aperi ankaŭ alikoke en la mondo.

El la elsendo 05.07.2022. Legas Milada – 02′ 08″

La reto de maŝinoj por liverado de pakaĵoj en Pollando grandiĝas fulmrapide. En la lasta jaro oni notis 45-procentan kreskon. La pakaĵliverajn aŭtomatojn povas utiligi jam preskaŭ 17 milionoj da poloj, el kiuj eĉ 46 procentojn ĝis la plej proksima pakaĵaŭtomato dividas la 350-metra distanco. La pakaĵaŭtomata reto ĉirkaŭprenas ĉiam pli da urboj, ĉiam pli da malgradaj loĝlokoj kaj eĉ vilaĝoj. En Pollando funkcias jam pli ol 21 mil pakaĵaŭtomatoj kaj oni prognozas ilian dinamikan plukreskon. Ili aperas ne nur sub la marko de InPost, sed ankaŭ de aliaj firmaoj. La jarkomenco estis tre dinamika kaj evoluiga por InPost en la monda skalo. La enspezoj de la firmao en la unua jarkvarono de 2022 kreskis je 94 procentoj kaj ĝi priservis 164 milionojn da pakaĵoj. Tiuperiode sur la pola merkato InPost notis 16-procentan kreskon.

El la elsendo 05.07.2022. Legas Maciek – 01′ 09″

Laŭ la informoj de „Rzeczpospolita” la plej granda informkanalo de la orienta najbaro de Pollando Ukraina24 instaliĝos en Pollando. La stacio peranta informojn dum la tuta diurno (tag-nokto) jam de kelkaj semajnoj estas spektebla en Pollando. Nun ĝi tranlokos al Pollando sian bazon. En Varsovio funkcios ĝia studio produktanta programojn realigatajn laŭ la ukraina licenco, kiuj estos transsendataj al Ukraimo kaj tie emisiataj. Kiel informis “Rzeczpospolita” la laboroj estas progresintaj. Ukrainaj ĵurnalistoj estados en Pollando ne kiel rifuĝintoj, sed kiel eksterlandaj laborantoj havantaj permeson por laboro ligita kun portempa estado. La programoj de Ukraina24 estos produktataj en la lingvoj ukraina kaj angla, ne estas ekskludita la produktado en la pola lingvo. Dume ne estas sciate, ĉu la stacio funkcion sub la aktuala nomo.

El la elsendo 25.06.2022. Legas Maciek – 01’02”

Nunjare la nombro de la hejmaj mastrumejoj en Pollando utiligantaj la elektran energion el la propraj fotovoltaikaj mikroinstalaĵoj superos unu milionon. Sur la merkato dominas instalaĵoj por unuflamiliaj domoj. Laŭ pritaksoj jam ĉiu sepa domo havas propran fotovoltaikan aranĝajon. La teknikajn parametrojn por konstrui propran ĉedoman „sunradian elektrejon” havas la duono de la polaj domoj.
La fotovoltaiko de kelkaj jaroj estas la plej rapide kreskanta segmento sur la pola merkato de renovigebla energio. Laŭ la donitaĵoj de la Energimerkata Agentejo fine de la nunjara januaro la povo de ĉiuj polaj fotovoltaikaj mikroinstalaĵoj egalis al 6123 MW. Nur dum unu jaro aldoniĝis 400 mil produktantoj/konsumantoj de la energio el la sunpaneloj kaj entute temis pri 876 mil t.n. prosumentoj, tio estas subjektoj produktantaj kaj konsumantaj energion el la propraj fotovoltaikaj instalaĵoj.

El la elsendo 25.06.2022. Legas Milada – 01’31”

La Ĉefa Statistika Oficejo prognozas, ke ĝis la 2050-a jaro 40 procentoj de poloj havos 60 aŭ eĉ pli da jaroj. La aktuala emerita aĝo ebligas jam al la 60-jaraĝaj virinoj kaj 65-jaraĝaj viroj fini la profesian karieron. Tamen eĉ 49 procentoj antaŭvidas, ke necesos labori post la atingo de la emerita aĝo. La baza argumento por la postemerita laboro de poloj estas esperoj ligitaj kun multe pli altaj emerituroj. Tamen preskaŭ samtiom da poloj, alivorte 48 procentoj, ne volas labori pli longe ol antaŭvidas tion la koncerna leĝo, eĉ se laboro konformus al ilia forto kaj sanstato. Tiu donitaĵoj baziĝas sur esploroj de Personnel Servis „Barometro de la Pola Labormerkato”.
Samtempe la firmoj certigas, ke ili volonte dungos laborantojn el la generacio 50+. Malgraŭ la fakto, ke tion deklaras 65 procentoj de la merkatistoj en la duono de la enketitaj firmoj personoj el la grupo 50+ konsistigas malpli ol unu kvinonon de ĉiuj laborantoj.

El la elsendo 25.06.2022. Legas Maciek – 01’14”

La Eŭropa Konisilio atribuis al Ukrainio kaj Moldavio la statuson de kandidatoj al la Eŭropa Unio. Ne ĉiuj verdire reagis entuziasme. Gvidantoj de iuj balkanaj ŝtatoj esprimis sian elreviĝon tiukuntekste, kiel landoj, kiuj jam de dek kelkaj jaroj kiel kandidatoj atendas aliĝon al la Unio. La Norda Makedonio ricevis la statuson de la kandidato antaŭ 17 jaroj, Albanio kaj Serbio havas ĝin de 13 jaroj kaj Montenegro de 12 jaroj. Koncerne Kartvelion la uniaj gvidantoj agnoskis ĝiajn aspirojn al la membriĝo, sed decidis ke la statuson de la kandidato ĝi ricevos nur post kiam ĝi solvos la t.n. „prioritatajn aferojn”.

El la elsendo 25.06.2022. Legas Barbara – 00’55”

Laŭ la donitaĵoj de la Agentejo por Rifuĝintoj de la Unuiĝintaj Nacioj – UNHCR la nombro de personoj forlasintaj siajn landojn kreskis en la fino de 2021 ĝis 90 milionoj. Tio estas la rezulto de novaj perfortoagoj kaj daŭrantaj konfliktoj en tiaj landoj kiel Etiopio, Burkina Faso, Birmo, Niĝerio, Afganlando kaj Demokratia Respubliko Kongo. Krome en la nuna jaro pro la rusa atako kontraŭ Ukrainion 8 milionoj da personoj ŝanĝis sian lokon interne de la lando kaj 6 milionoj forlasis ĝin.
La estro de UNHCR esprimis rekonon pro la internacia helpo al rifuĝintoj, kvankam temas sole pri mildigo de iliaj vivproblemoj. Tamen por renversigi la kreskotendencon estas necesa paco kaj stabileco, por ke la senkulpaj homoj ne devu elekti inter minaco en la propra lando kaj danĝera fuĝo kaj elmigro. La nombro 100 milionoj koncernas same rifuĝintojn kiel azilpetintojn kaj homojn, kiujn al la forlaso de la propra lando devigis internaj konfliktoj.
La jaran raporton pri la globskalaj migrotendecoj la agentejo prezentos la 16-an de junio.
Ankaŭ UEA direktis specialan mesaĝon, ligitan kun la monda tago de rifuĝintoj sendinte ĝin al la Unuiĝintaj Nacioj. Plenan tekston enhavas la Gazetara Komuniko el la 6-a de junio nunjare. Ni legas en ĝi i.a.: „Universala Esperanto-Asocio, kiel tutmonda neregistara organizo, memorigas, ke sekureco estas fundamenta homa rajto, kaj ke rifuĝintoj estas inter la plej vundeblaj homoj tiurilate”. […] Kiel parolantoj de la Internacia Lingvo Esperanto, membroj de UEA estas aparte konsciaj pri esencaj lingvaj rajtoj. Lingva subteno gravas, se oni volas trakti rifuĝintojn juste kaj digne. Rifuĝintoj bezonas aliri informojn en lingvoj, kiujn ili komprenas. Ili ankaŭ bezonas helpon pri lingvoj kaj ĉiutaga vivo. Krom instrui, necesas klerigi ilin pri ŝtataj funkciuloj, sekurecaj fortoj kaj helpantoj de neregistaraj organizoj. Precipe aŭskulti la voĉojn de rifuĝintoj pere de ties lingvoj. Iliaj infanoj rajtas al plenaj edukaj servoj, en lingvoj kiujn ili komprenas.

El la elsendo 15.06.2022. Legas Maciek, Krystyna, Milada – 02’47”

Laŭ la plej plej novaj esploroj de Social Changes, laŭ la komisio de la portalo wPolityce.pl, malgraŭ la malpliboniĝanta ekonomia konjunkturo en Eŭropo kaj en la mondo poloj daŭre deklaras sin por konservo de la pola nacia valuto. Ilia nombro makreskis je 3 procentoj kaj aktuale egalas al 56 procentoj de la ekzamenitoj. Je tri procentoj kreskis la elcento de personoj, kiuj ne deklaras sian opinion ĉi-rilate. Kontraŭ la akcepto de eŭro estas unuavice la balotintoj de Unuiĝinta Dekstrularo. Aktuale temas pri eĉ 81 procentoj, dum antaŭe temis pri 78 procentoj.
Inter la balotintoj de la opozicia Civitana Koalicio la subteno por eŭro kreskis je 17 procentoj. Oni konkludas, ke kun la apero de malpli stabila situacio pro la milito en Ukrainio, la opoziciaj balotintoj serĉas stabilecon pere de rezigno pri memstara valutpolitiko. Laŭ iuj ekspertoj tio estas erarvojo, ĉar eŭro ne protektas kontraŭ la inflacio, aliflanke la unia valuto senigas la ŝtatojn je necesaj instrumentoj por reagi je aperantaj defioj. Eŭro samtempe malfaciligas rapidan evoluon, aparte al la landoj, kiuj volas egalpaŝi kun la unia avanularo.

El la elsendo 15.06.2022. Legas Milada – 01’55”

La pola vicĉefministro kaj ministro pri agrikulturo Henryk Kowalczyk deklaris, ke Pollando dume ne konsideras eniron de la eŭrosfero. Tiu deklaro aperis, post la merkreda raporto de la Eŭropa Komisiono anoncinta, ke Kroatio plenumis jam la kondiĉojn por la enkonduko de eŭro kiel valuto ekde la 1-a de januaro 2023.
Ministro Kowalczyk konfirmis, ke aliĝante al la Eŭropa Unio Pollando devontiĝis akcepti en nedifinita estonteco la komunan valuton. Liaopinie tio povos okazi nur kiam niaj mastrumadoj estos kompareblaj kun aliaj mastrumadoj ene de la Unio. Tio ankoraŭ ne okazis. Plie, la inflaciindico PPI en la eŭrosfero altiĝis en aprilo je 37,2% kompare al la pasinta jaro. La pola ministro memorigis, ke la akcepto de la komuna valuto antaŭe forte tuŝis tiajn landojn kiel Grekio, kiuj spertis tiuokaze tre gravan ekonomian krizon. Konsiderante ĉion ĉi Pollando dume povas gvidi respondecan fiskan politikon, same kiel la respondecan pruntpolitikon disponante pri la propra valuto. Ĉi tio ne kreas minacon de ŝtata nepagipoveco, kiam la forto de la enspezrimedoj ne estas komparebla. Tial aktuale ne ekzistas plano, ke Pollando akceptu komunan valuton, kvankam eble ne temas pri perspektivo malproksima.

El la elsendo el la 15.06.2022. Legas Maciek – 01’21”

Tigfrukta Kverko „Dunin” difinita kiel la Gardanto de Białowieża-Arbarego (la nord-orienta Pollando) akiris la titolon de la Eŭropa Arbo de la Jaro. En la interreta plebiscito ĝi akiris plejmuton de la voĉoj, pli ol 180 mil.
Dunin havas 400 jarojn kaj de jardekoj estas ĉirkaŭita per aparta respekto kaj admiro flanke de la loka loĝantaro kaj de la turistoj, vizitantaj ĉi tiun parton de Pollando, difinatan ofte >La Eŭropa Lando de Bizonoj<. Dunin ravas en ĉiuj jarsezonoj, ofte inspirante diversajn artistojn.
Dum la februara reta voĉdonado por la Eŭropa Arbo de la Jaro 2022 la 2-an lokon akiris kverko el la loko Conxo en Hispanio, la 3-an lokon la tigfrukta kverko el Vale do Pereiro en Portugalio. La nunjaran plebisciton partoprenis arboj el la tuta Eŭropo i.a. el Hungario, Italio, Belgio, kiuj pli frue venkis en la landaj plebiscitoj. La ĉefa premiso de la konkurso estas malkovrado de la plej interesaj arboj en Eŭropo kaj ligita kun tio popularigado de iliaj kreskoregionoj.
Dunin estas la dua arbo el Pollando akirinta la titolon Eŭropa Arbo de la Jaro. En la 2017-a jaro tiun fieridan titolon akiris kverko Józef el la loko Wiśniowa en la apudkarpatia vojevodio.

El la elsendo 05.06.2022. Legas Maciek – 01’27”

Polaj altlernejoj notis signifan avanacon en la prestiĝa rangolisto QS World University Ranking by Subject. Je ses kreskis la nombro de polaj altlernejoj kalkulitaj al la plej bonaj en la mondo en koncerna branĉo. Entute temas pri 23 polaj altlernejoj.
La rangolisto estas prilaborata ĉiujare por helpi al estontaj studentoj konatiĝi kun la gvidaj universitatoj rilate konkretan studbranĉon. Oni konsideris i.a. la altlernejan prestiĝon, ĝian prestiĝon inter la labordonanoj, oftecon de citaĵoj de sciencesploroj kaj tiel nomatan Hirsch-indekson. La Varsovia Universitato notis plej grandan sukceson inter la polaj altlernejoj, ĉar ĝi estis menciita koncerne 22 studbranĉojn. Tiu bona pozicio de la polaj altlernejoj ligiĝas i.a. kun la altigado de ilia kvalito dank’ al la kunlaboro en la reto de la uniaj universitatoj, kio ebligas komunajn sciencesplorojn kaj komunan edukadon de studentoj.

El la elsendo 05.06.2022. Legas Milada – 01’28”

En 2021 Pollando konservis la lokon de la eŭropa avanulo, se temas pri la produktado de la elektraj hejmuzaj akcesoraĵoj. Ĝi antaŭis Germanion kaj avanacis al la 2-a loko, post Ĉinio, inter la globskalaj eksportantoj.
En 2021 la polaj firmaoj liveris al eksterlandaj klientoj 26 milionojn da ekzempleroj da granddimensiaj elektraj akcesoraĵoj de la hejma uzo kun la valoro de 5,3 miliardoj da eŭroj. Tio signifas, ke 96 procentoj de la polaj akcesoraĵoj estis eksportitaj. Pasintjare la polaj firmaoj produktis 27 milionojn 200 mil ekzemplerojn de la grandaj hejmuzaj akcesoraĵoj, kio ekvivalentis al 39 procentoj de la unia produktado. Temis pri lavmaŝinoj kaj vestaĵaj sekigaj maŝinoj, manĝilarlaviloj, forneloj, bakiloj kaj fornelaj platoj, fridujoj.
La plej grandaj kliento de la polaj produktoj estis Germanio, kiu aĉetis la aranĝaĵojn kun la valoro de 1,4 miliardoj da eŭroj, kio egalis al 26,3 procentoj de la pola rilata eksporto. Grandaj klientoj de Pollando estis krome Francio, Britito kaj Italio. Kune kun Germanio ili formis pli ol la duonon de la klientoj de la polaj grandaj elektraj hejmuzaj akcesoraĵoj. Sur pliaj lokoj troviĝis Svedio, Hispanio kaj Rusio.

El la elsendo 05.06.2022. Legas Maciek – 01’33”

Je 9 procentoj kreskis en la 2021-a jaro la pola eksporto de la agrikulturaj-konsumaj produktoj kompare al 2020. Entute la valoro de la pola ĉi-branĉa eksporto egalis al 37, 4 miliardoj da eŭroj. En ĉi tiu sumo 27,1 miliardoj da eŭroj venis pro la eksporto al la uniaj merkatoj, kio signifis kreskon 11-procentan kompare al 2020. Plej grandaj klientoj de la polaj varoj estis Germanio, Nederlando, Francio, Italio kaj Ĉeĥio. Inter la eksteruniaj klientoj trviĝis laŭ la grandeco Britio, Ukrainio, Rusio, Usono, Saŭda Arabio kaj Alĝerio. En la eksportostrukturo dominis viando, ĉefe kortbirda,  kaj viandaj alifaraĵoj, grengrajno kaj ĝiaj alifaraĵoj, tabako kaj ties alifaraĵoj, sukero kaj sukeraĵista galanterio, fiŝoj kaj fiŝalifaraĵoj. La enspezoj pro la eksporto de la laktaj prodktoj konpare al 2020 kreskis je 13 procentoj.

El la elsendo 25.05.2022. Legas Milada – 01’30”

Antaŭ 50 jaroj en majo 1972 la pola flugkompanio LOT funkciigis la rektan flugkonekton al Ĉikago en Usono. Apud pli frua konekto al Toronto en Kanado temis pri unu el la unuaj flugkonektoj el Pollando al la Norda Ameriko. Aktuale LOT realigas flugkonektojn krom al Ĉikago ankaŭ  al Novjorko, Miami kaj Los Angelos.  Ekde la somera sezono la transatlantikaj konektoj de la pola flugkompanio revenas al la stato de antaŭ la pandemiaj limigoj. La polaj aviadiloj  realigos  semajne 14 flugojn inter Pollando kaj Ĉikago dum vintre okazos unu flugo ĉiutage. LOT planas priservi en 2022 laŭ ĉi tiu itinero 250 mil pasaĝerojn. Dum la somera sezono 10 aviadiloj startos el Varsovio kaj 4 el Krakovo. La flugoj el Krakovo konsideras la bezonojn de la usona pola kolonio vizitanta la hejmlandon.   La flugkompanio funiciigas novajn flugkonektojn el Varsovio al Kairo en Egiptio kaj al Priŝtina en Kosovo. La unuaj flugoj okazos la 31-an de majo, respektive la 6-an de junio. La flugoj al Kairo estos realigataj 5 fojojn semajne – lunde, merkrede, ĵaude, sabate kaj dimanĉee. Tiuj al Priŝtina okazos kvar fojojn semajne en lundoj, merkredoj, ĵaŭdoj kaj sabatoj. Krome fine de majo komencos funkcii rektaj flugkonektoj al Bombajo en la Hinda Unio, Sarajevo en Bosnio kaj Hercegovino, kaj Baku en Azerbajĝano. Pro la milito en Ukrainio LOT ĉesigis flugojn al Rusio, Belorusio kaj Ukrainio.  En pli  ol 69 procentoj la akciulo de LOT estas la pola fisko, en 30,7 procentoj Pola Aviada Grupo.

El la elsendo 25.05.2022. Legas Maciek kaj Milada – 02’08”

Ekde la rusa invado kontraŭ Ukrainion la polan limon transpaŝis 3 milionoj 570 mil personoj el ĉi tiu lando. Laŭ la donitaĵoj de la esplorlaborejo ARC Rynek i Opinia  (merkato kaj opinio) 58 procentoj de ili intencas resti en Pollando ĝis la militfino.  27 procentoj planas resti en Pollando ankaŭ post la fino de la milito. 71 procentoj de estadantaj en Pollando ukrainaj rifuĝintoj devenas el regionoj rekte spertantaj la rusan militistan atakon. 54 procentoj intencas entrepreni laboron en Pollado kaj 57 intencas havi en Pollando bankan konton. Jam preskaŭ 160 mil rifuĝintoj estis enlaborigitaj plej ofte en varstaplejoj, gastronomio, hotela branĉo.

El la elsendo  25.05.2022. Legas Krystyna 01′ 03”

Lastdimanĉe, la 8-an de majo reprezentantoj de UNICEF atentigis, ke pli ol 6 kaj duona milionoj da infanoj en Sirio bezonas helpon. Tio estas la plej granda nombro notita ekde la komenco de konflikto en ĉi tiu lando en 2011. Oni atentigis pri la fakto, ke milionoj da infanoj en ĉi tiu lando kaj en najbaraj landoj vivas en timo kaj malcerteco. UNICEF esprimis maltrankvilon, ke la milito en Ukraino forturnis la atenton kaj malgrandigis la fondusojn por la helpo al ĉi tiu araba lando. En la nuna jaro oni ricevis malpli ol la duonon de planitaj rimedoj. Kiel informis en marto reprezentantoj de la Siria Observejo de la Homaj Rajtoj – SOHR ekde la eksplodo de popola ribelo kontraŭ la registaro de Baszszar al-Asad en 2011 en Sirio pereis preskaŭ 610 mil personoj, inkluzive de 161 mil civiluloj, inter kiuj estis 25 mil infanoj.

El la elsendo 15.05.2022. Legas Milada – 01’25”

La Universitato de Lodzo (la centra Pollando) funkciigas novan studdirekton por rifuĝantoj el Ukrainio en sia Filologia Fakultato. Temas pri studoj pri la pola lingvo kombinitaj kun la angla.  Post la varbkampanjo, jam en majo oni decidis ilin inaŭguri. Temas pri la studoj de la 1-a grado ebligantaj al studentoj ne konantaj la polan lingvon aŭ konantaj ĝin en limigita grado, sed interesiĝantaj pri la pola lingvo kaj kulturo, dezirantaj vastigi siajn konojn pri Pollano –  alpropriogon de la pola kaj angla lingvoj sur minimume B2-nivelo.  Dum ses semestroj studentoj profundigas siajn sciojn pri instruado de la pola lingvo kiel la fremda kaj pri la pola lingvo en turismo kaj merkatagado. Finstudontoj havos ŝancon trovi laboron en lingvolernejoj, kulturinstitucioj, tradukoficejoj, amaskomunikiloj, eldonejoj, vojaĝoficejoj, diolomatiaj centroj kaj pliaj aliaj lokoj, en kiuj diversŝtupe okazas komunikado en la lingvoj pola kaj angla.

El la elsendo 15.05.2022. Legas Maciek – 01’11”

Laŭ informoj de la pola limgardistaro la limon al Pollando ĝis vendredo transpaŝis pli ol 3 milionoj 300 mil ukrainanoj, temas ĉefe pri virinoj kaj infanoj.   La edzino de la ukraina prezidento Ołena Zełenska komenatnte tiun helpon dankis pro ĝi skribante i.a. „Tion kion vi faras por ni estas pli ol helpo”. Ŝi atentigis, ke PL akceptis centojn da ukrainaj infanojn kun onkologiaj problemoj.  Lastĵaŭde la ukraina ministro por la eksterlandaj aferoj Dymytro Kuleba difinis Germanion la gvidanto se temas pri subteno de Ukrainio per armllivero kaj envivigado de sankcioj kontraŭ Rusion. Li parolis pri la pionira rolo de Germanio en la germana televido ARD.

El la elsendo 15.05.2022. Legis Barbara – 0′ 57”

Kiel skribis „Puls Biznesu” ne la marborda regiono, sed la orienta Pollando evidentiĝas esti la plej riĉa regiono por akirado de sukceno en Pollando. Laŭ informoj de la Ŝtata Geologia Instituto la plej novaj donitaĵoj el 2019 pri la tiel nomataj „bilancaj geoologiaj provizoj” de sukceno en la regiono de Lublin estas 25-oble pli grandaj ol en la pomeria vojevodio kaj egalas al preskaŭ 1,5 mil tunoj. La tieaj sukcentavoloj troviĝas ankaŭ en malpli granda profundo ol en la nordo de la lando. Tiu abundo logas ne mezajn sukcenplukantojn, sed seriozajn firmaojn. La unua estas Stellarium ekspluatanta la lublinajn sukcentavolojn laŭ la industria skalo. Ĝi estas aktuale la unusola en Pollando kaj en la Eŭropa Unio firmao gvidanta la akiradon de sukceno laŭ la industria skalo.

El la elsendo 05.05.2022. Legis Milada – 01′ 19”

Ĝis la komencaj tagoj de majo la Landa Fiska Administracio priservis pli ol 15 mil konvojojn kun humaneca helpo al Ukrainio. Samtempe ĝiaj funkciuloj priservis pli ol 3 milionojn da rifuĝintoj, 200 mil personaŭtormobilojn, 15 mil busuojn. Ĉe la pola-ukraina limo laboras 1400 doganfiskaj funkciuloj konantaj la ukrainan kaj anglan lingvojn, laborante tutdiurne dum 7 tagoj de la semajno. Laŭ raporto de Centro pri Analizoj kaj Esploroj de la Unio de la Polaj Metropoloj la loĝantaro de Pollando kreskis. Grandiĝis populacioj de unuopaj polaj urboj. Ekzemplodone la populacio de la urbo Rzeszów grandiĝis je 53 procentoj, de Varsovio je 15 procentoj. Jam antaŭ la milito en Pollando troviĝis pli ol 1 miliono 500 mil ukrainoj ne kalkulante infanojn ĝis la 15-a vivojaro.
Laŭ la informoj de la pola vicministro por la internaj aferoj kaj administracio Paweł Szefernaker jam pli ol unu miliono da ukrainaj rifuĝintoj ricevis la identigan numeron PESEL. Ĝi enhavas i.a. la naskiĝdaton, informon pri sekso de persono al kiu ĝi apartenas. Preskaŭ 48-procente ricevis ĝin infanoj kaj junuloj ĝis la 18-a vivojaro, preskaŭ 45 procentoj virinoj en la aĝo inter la 18-a kaj 65-a vivojaroj. Virinoj kaj viroj post la 65-a vivojaro formas 3,4-procentan grupon.
En Pollando daŭras la abiturientaj ekzamenoj. La deziron subiĝi al la pola abiturienta ekzameno deklaris 47 ukrainoj. Decida plimulto – dek kelkaj mil – partoprenos la abiturientan ekzamenon, por kiu Pollando certigas organizan helpon.

El la elsendo 05.05.2022. Legis Barbara kaj Maciek – 02’12”

En la kunteksto de la pasinta la 3-an de Majo Nacia Festo omaĝanta la proklamon de la 3-maja Konstitucio en la Reĝa Kastelo en Varsovio daŭras porokaza ekspozicio „Stanisław Małachowski. Heroo. Mito. Simbolo”. Ĝi memorigas la silueton de tiu elstara politikisto kaj lian rolon dum la debatoj de la 4-jara Sejmo kaj la proklamo de la fama Konsitucio, la unua en Eŭropo. Lian kontraŭstaron kontraŭ la perfidula Targowica-komploto el la 27-a de aprilo 1792, kiu laŭ la instigoj kaj patroneco de la rusa carino Katarina celis kontraŭ la reformoj de la 4-jara Sejmo kaj la Konstitucio.
La ekspozicio ne sole omaĝas marŝalon Małachowski kiel unu el la plej gravaj ŝtatviroj de sia epoko, kreskinta al la rolo de patriota simbolo. Ĝi ankaŭ bildigas la aperon en Pollando de la estetikaj tendencoj propraj al klasikismo.

El la elsendo 05.05.2022. Legis Milada – 01’19”

La 31-an de marto 2022 oficiale finiĝis Expo 2020 Dubai. La Pola Pavilono estis distingita per arĝenta medalo pro la aranĝo de internoj en la kategorio de mezgrandaj pavilonoj. La premion atribuis Oficejo de la Mondaj Ekspozicioj, interregistara organizo respondeca pro ilia organizado. La premioj havas longan tradicion, kiu radikas en 1851, kiam okazis la unua Monda Ekspozicio.

La laŭreatoj en unuopaj kategorioj – arkitekturo kaj panoramo, aranĝo de internoj kaj interpreto de la temo estis deklaritaj dum la solenaĵo „BIE Day Awards Ceremony”. La interna aranĝo de la pola pavilono observis la devizon „Pollando, kreiveco inspirita de la naturo”. Dominis en ĝi natura ligno kaj blanka mobila instalaĵo  impresanta kiel flugantaj birdoj. Ĝia kroma atrakciaĵo estis la arta instalaĵo „La pola tablo” el 120 lignaj moduloj kaj  specialaj elementoj el kupro, aluminio, vitro kaj ceramiko, ĉe kiu povis renkontiĝi la gastoj de la pavilono. En la daŭro de Expo 2020 Dubai la polan pavilonon vizitis preskaŭ unu kaj duona milionoj da personoj. Preskaŭ 200 polaj firmaoj prezentis siajn novumajn kaj teknologie evoluintajn produktojn.

El la elsendo 25.04.2022. Legas Pamela – 1’30”

Nunjare pasas la 550-a datreveno de la historiaj rilatoj inter Azerbajĝano kaj Pollando. Komencis ilin en 1472 la reganto de la lando Uzun Hasan direktinte leteron al la reĝo de Pollando, Kazimiro Jagelonido pri komunaj agadoj kontraŭ la otomana dinastio. Tiuj kontaktoj daŭris ĝis 1477. Ambaŭ landoj ligis la diplomatiajn rilatojn en 1992, kelkajn tagojn post la malkomponiĝo de Sovetunio.
Okaze de la 550-jariĝo de ambaŭlandaj rilatoj en la Malnova Oranĝerio de la Reĝa Łazienki-Parko funkcias fotoekspozicio „Perloj de la pola heredaĵo en Azerbajĝano”. Ĝi omaĝas la kontribuon de poloj vivantaj kaj kreantaj en Azerbajĝano fine de la 19-a jarcento. Temas pri polaj arkitektoj, kiuj partoprenis la ampleksan elkonstruon de ĝia ĉefurbo Baku. Inter aliaj Józef Gosławski (1865-1904) kaj Kazimierz Skórewicz (1868-1950) lime de la 19-a kaj la 20-a jarcento kreis multajn reprezentajn bakuajn konstruaĵojn, kiel la Urban Oficejon, Palacon kaj teatron de Tagijew, oficejan domon de Rothschild-familio, sidejon de la Nacia Banko de Azerbajĝano.
Tiuepoke Baku estis la produktoloko de preskaŭ duono de petrolo. La akirataj rimedoj estis destinitaj por la konstruado de modernaj publikaj kontruaĵoj kaj modernaj brikdomoj. Tio kaŭzis, ke dum apenaŭ kelkaj jardekoj Baku transformiĝis en „Parizon de Kaŭkazio” i.a. dank’ al polaj arkitektoj, kiuj funkciis kiel la ĉefarkitektoj de la urbo. La esploristo de la pola arkitekturo en Baku, profesoro Elchin Alijew informis ke dum la sovetunia periodo la kultura heredaĵo de Azerbajĝano estis neniigata i.a. pere de laŭplana detruado de arkivaĵoj pri la pola arkitekturo en Baku. Tiam estis konataj nur kvar nomoj de polaj arkitektoj. Nun tiu listo ĉirkaŭprenas 18 polojn kaj ĉirkaŭ 80 konstruaĵojn levitajn dank’ al polaj arkitektoj. Estas tamen sciate, ke estis ĉirkaŭ 300-400 konstruaĵoj de polaj arkitektoj. Oni kolektas informojn kaj fotojn pri tiuj fakuloj partoprenintaj la konstruadon de la azerbajĝana ĉefurbo.

El la elsendo 25.04.2022. Legis Gabi – 02’48”

La ĉefaj laboroj en la kluzo de la naviga kanalo tra la Vistula Terlango (pole Mierzeja Wiślana) finiĝis. La kanalo ligos la Vistulan Lagunon kun la golfo de Gdansko. Aktuale daŭras tiaj finlaboroj kiel muntado de hidroteknika ekipaĵaro kaj testoj pri trafikinfrastrukturo. Post kvin monatoj povos jam laŭe de ĝi navigi ŝipoj.
La Vistulan Terlangon konsisitigas mallarĝa kaj longa terŝutaĵo kreiĝinta pro la efikado de marondoj, apartiganta la golfon de Gdansko disde la Balta Maro. Ĝi etendiĝas de Gdansko, Pollando okcidente ĝis markolo de Pilava en Rusio nordoriente. Por uzi la markolon polaj ŝipoj ĝis nun ĉiufoje devis peti aprobon de Rusio. La ĵus konstruita kanalo ebligas pri tio rezigni. Dank’ al la kanalo mallongiĝos ankaŭ la vojo de ŝipoj navigantaj el la Gdanska Golfo al la Vistula Laguno kaj al la Balta Maro.

El la elsendo 25.04.2022. Legis Milada – 01’22”

La pola vicministro por la internaj aferoj informis pasinstsemajne, ke je pliaj 60 tagoj estos longigita la periodo, en kiu polaj familioj povas kalkuli je financa helpo de la ŝtato por kovri la kostojn de la vivteno (loĝigo kaj nutro) de gastigataj ukrainaj rifuĝintoj. Laŭ la pola registaro la loĝigan kaj vivtenan helpon de polaj familioj utiligas 600 mil rifuĝintoj.
Baze de speciala leĝo en Pollando trovis enlaborigon 77 mil ukrainaj civitanoj. Laŭ la pola ministerio por familio kaj socia politiko plejmulto de ili laboras en varstaplejoj, gatronomiaj kaj hotelaj servoj. Baze de ĉi tiu leĝo ili ne bezonas iujn ajn laborpermesojn, tamen la dunganto devas informi pri tio koncernajn administrajn aŭtoritatojn.

El la elsendo 25.04.2022. Legis Milada – 01’18”

La Eŭropa Komisiono informis, ke aktuale ĝi planas neniujn novajn fondusojn por helpi al la uniaj landoj akceptantaj rifuĝintojn el Ukrainio. Pasintsemaje la unia komisaro por la buĝero Johannes Hahn diris dum la kunsido de la buĝeta komisiono de la Eŭropa Parlamento, ke li ne kredas, ke kadre de la nuna unia buĝeto eblus krei novan financan instrumenton por tiuj uniaj landoj, kiuj akceptas ukrainajn rifuĝintojn. Li aldonis „ke estas tro frue” por destini konkretan financan helpon al la uniaj landoj akceptantaj ukrainanojn.

El la elsendo 15.04.2022. Legas Krystyna – 0′ 44″

Kiel sciigis lastlunde, la 11-an de aprilo Uno, ekde la 24-a de februaro Ukrainion forlasis pli ol 4, 5 milionoj da personoj. Pollando daŭre estas la migra celloko de ukrainanoj. En la lastaj tagoj ilia migrointenseco kreskis. La limon kun Pollando transpaŝis jam pli ol 2 milionoj 700 mil personoj. La dua lando laŭ la vidpunkto de akceptataj fuĝintoj el Ukrainio estas Rumanio, al kiu venis pli ol 716 mil personoj. 470 mil ukrainanoj celis la teritorion de Rusio, 440 mil ukrainanoj translokiĝis al Hungario, 417 mil al Moldavio. Slovakio akceptis jam pli 326 mil personojn el Ukrainio kaj Belorusio 22 mil. En polaj amaskomunikiloj la informioj pri la dismetiĝo de ukrainanoj en aliaj eŭropaj landoj koncernas komencon de marto.

El la elsendo 15.04.2022. Legas Milada – 1′ 20″

UNo akuzis Rusion pri elvoko de monda nutraĵkrizo pro ĝia invado kontraŭ Ukrainion, kio povas kaŭzi malsatplagon. Reprezentanto de la organizaĵo atentigis, ke Ukrainio kaj Rusio apartenas al la plej grandaj produktantoj de greno respondante pro 30 procentoj de la monda eksporto de tritiko, pro 20 procentoj de la monda eksporto de maizo kaj 75 procentoj de la eksporto de sunflora oleo. Preskaŭ 50 procentoj de la aĉetata greno devenis el Ukrainio. Ekzistas timo, ke pro nesufiĉo de greno en la Proksima Oriento kaj la Norda Afriko povas eksplodi malsatplago. La ĉefaj importantoj de greno el Rusjo kaj Ukrainio estas Egiptio, Turkio, Bangladeŝo, Niĝerio, landoj kun multnombra loĝantaro. La konflikto minacas ankaŭ per malpliboniĝo de situacio en la landoj jam suferentaj humanisman krizon, kiel Afganlando, Jemeno kaj en la regiono de Afrika Korno (la Somalia duoninsulo).

El la elsendo 05.04.2022. Legas Maciek – 1′ 05″

En la pola ministerio pri agrikulturo estis subskribita pilota pojekto pri Polaj Nutraĵoj kun Pasporto. Temas pri elkonstruo de sistemo ebligonta identigi la nutroproduktojn, tiel ke la konsumanto ricevu pri ili fidindan informon. En la jaroj 2021-2003 la esploroj koncernos la merkatojn de la bova kaj porka viandoj kaj de terpomoj. En la dua etapo planita por la jaroj 2023-24 oni intencas prilabori la sistemon de Informa Teknologio IT, se la unua etapo pravigos tion. La atendataj avantaĝoj pro envivigo de la projekto estas i.a. kresko de pozitiva bildo de nutraĵoj produktataj en Pollando kaj sur la internacia areno.

El la elsendo 05.04.2022. Legas Milada – 1′ 04″

Ekde la komenco de la rusa agreso kontraŭ Ukrainion la polan-ukrainan limon transpaŝis 2 kaj duona milionoj da translokiĝantoj el Ukrainio. Laŭ la oficejo de la Alta Komiaro por Rifuĝintoj de UNo baldaŭ sur la teritorio de Eŭropo troviĝos ĝis 6, 5 milionoj kaj eĉ 7 milionoj da personoj el Ukrainio, ĉefe virinoj kaj infanoj.
Komence de aprilo la Pola Poŝto ebligis la senpagan forsendadon de pakaĵoj kun la humaneca helpo al Ukrainio. La pezo de unu pakaĵo ne povas superi 20 kilogramojn.
Ĝis nur la identigan numeron PESEL en Pollando ricevis jam pli ol 600 mil ukrainanoj. Dank’ al ĝi ili estadas en Pollando legale kaj havas cetigitan sanprotekton, eblecon legale entrepreni laboron kaj daŭrigi la lernadon. 51 procentojn de ukrainanoj kun la atribuita PESEL-numero konsistigas infanoj kaj 43 procentojn virinoj en la aĝo inter la 19-a kaj 65-a vivojaroj.
En Varsovio laŭ la aŭtoritatoj de la popola ĉefurbo estadas pli ol 300 mil personoj lastatempe venintaj el Ukrainio, inkluzive de 100 mil infanoj kaj junuloj. Aktuale jam 15 mil ukrainaj lernantoj frekventas la varsoviajn lernejojn kaj infanvartejojn. Dank’ al interkompreniĝo kun la Pola Centro de Internacia Helpo baldaŭ en varsoviaj lernejoj eklaboras ĉirkaŭ 200 ukrainaj instruistoj kiel asistantoj de polaj instruistoj helpontaj al ukrainaj infanoj integriĝi en la polaj lernejoj. La pola klerigministro informis, ke jam 3500 instruistoj el Ukrainio esprimis la deziron entepreni laboron en polaj lernejoj.

El la elsendo 05.04.2022. Legas Milada kaj Krystyna – 2′ 21″

Laŭ la hodiaŭaj donitaĵoj de la pola limgardistaro ekde la 24-a de febuaro la polan limon ĝis nun tranpaŝis 2,35 milionoj da ukrainaoj, tio estas 60 procentoj de ĉiuj translokiĝantoj. Laŭ Ylve Johansson, la unia komisaro por la internaj aferoj la Unio devas motivi ukrainanojn, ke ili el Pollando celu al aliaj uniaj landoj, ĉar alikaze – ŝiaopinie – la situacio ne estos stabila. Post la eksterordinara lunda kunsido de la ministroj por la internaj aferoj de la uniaj landoj la pola vicministro Bartosz Grodecki diris al ĵurnalistoj, ke la Unio bezonas novan finaninstrumenton konforman al la bezonoj de la landoj akceptantaj personojn venantajn el Ukrainio.
Kiel lastĵaŭde informis UNICEF ekde la militkomenco pli ol 50 procentoj de ukrainaj infanoj estis translokitaj. Tio estas 4,3 milionoj. Inter ili 1,8 transris la limojn kun najbaraj landoj, inkluzive de Pollando. Laŭ la hodiaŭaj informoj de la pola klerigministro en la pola klerigsistemo estas registrtaj jam pli ol 130 mil ukrainaj infanoj. Kreiĝas ĉiam pli da preparklasoj, en kiuj ili lernas la polan lingvon. Pli ol 900 ukrainaj instruistoj kaj pedagogoj aliĝis al la intensaj kursoj de la pola lingvo.

El la elsendo 29.03.2022. Legas Barbara kaj Krystyna – 1′ 42″

Oni prognozas, ke en la nuna jaro povas esti registritaj en Pollando 8 mil ruldomoj, alivorte loĝaŭtoj, inkluzive de 3-4 mil novaj. Laŭ Campiri.pl en 2021 estis registritaj preskaŭ 5 mil tiaj veturiloj, tio estas je 60 procentoj pli ol en 2020. Laŭ prognozoj tiu tendenco konserviĝos nunjare. Sed eĉ tiu optimisma prognozo verŝajne ne kontentigos la interesiĝon de turistoj dum la printempa-somera sezono. Oni samtempe atentigas, ke la prezoj de la ruldomoj kreskas kaj liveroj prokrastiĝas, kion influas milito en Ukrainio.

El la elsendo 29.03.2022. Legas Maciek – 0′ 45″

La pola produktosektoro de fenestroj kaj pordoj de kelkaj jaroj apartenas al la plej grandaj eksportantoj en Eŭropo. Ekde 2004 la pola eksporto de fenestroj kaj pordoj grandiĝis 9-oble. Polajn produktojn eblas aĉeti en pli ol 100 landoj. En 2021 la ĉi-rilata pozicio de Pollando fortiĝis dank’ al 24,5-procenta kresko de eksporto, kies valoro egalis al preskaŭ 3 miliardoj da eŭroj. Pollando grandigis vendon de siaj fenestroj kaj pordoj preskaŭ sur ĉiuj merkatoj. En Germanio la vendovaloro de polaj fenestroj kaj pordoj prokisimiĝis al 940 milionoj da eŭroj kaj estis je 16 procentoj pli granda ol en 2020. En Francio ĝi superis la valoron de 300 milionoj da eŭroj, kio signifas kreskon 23-procentan. En Italio la vendovaloro de polaj fenestroj kaj pordoj egalis al 250 milionoj da eŭroj, kio signifis kreskon 70-procente pli altan ol en 2020. Nur en Danlando kaj Rusio polaj firmaoj vendis en 2021 malpli da fenestroj kaj pordoj ol en 2020.

El la elsendo 29.03.2022. Legas Milada – 1′ 37″

Polaj Turismaj Markoj estas projekto celanta popularigon de la plej atrakciaj turismaj itineroj aŭ regionoj en Pollando. Al la listo de la kreiĝinta en 2018 projekto en 2022 aldoniĝis la urboj Lodzo kaj Poznano, la regiono EnoTarnowskie, membriganta la vitokultivantojn el la regiono de la urbo Tarnów kaj Krakova-Ĉenstoĥova Ĵuraso. Polaj Turismaj Markoj estis kreita de la pola Ministro pri Sporto kaj Turismo kunlabore kun la Pola Turisma Organizo. Al la taskoj de la projekto apartenas helpi al la administrantoj de la distingitaj terenoj. Ĝi havas konsil-ekspertan kaj popularigan karakteron. La signo Pola Turisma Marto estas prestiĝa distingo garantianta kvaliton kaj atrakciecon. Same la landaj kiel ankaŭ eksterlandaj turistoj prenas ĝin en la konsideron planante siajn turismajn vojaĝojn tra Pollando.

El la elsendo 29.03.2022. Legas Pamela – 1′ 32″

Laŭ la lastvendredaj informoj de la pola klerigministerio al Pollando trafis 700 mil ukrainaj infanoj en la lernejana aĝo. Jam 10 procentoj de ili lernas en la polaj lernejoj. Al polaj klasoj estas akceptataj tiuj ukrainaj infanoj, kiuj alemaŭ komprenas la polan lingvon. En preparaj edukklasoj – kiuj povas troviĝi ekster la pola lerneja sistemo – la ukrainaj infanoj unuavice lernas la polan lingvon. Laŭ la estro de la pola klerigministero en plimulto da kazoj por la infanoj estas preferinde komence ektroviĝi en la ukraina ligvomedio, en kiu eblas lerni la polan lingcon.

El la elsendo 22.03.2022. Legas Maciek – 0′ 42″

La Universitato de Lodzo – la centra Pollando – destinis 1 milionon da zlotoj por la stipendioj por la plej bonaj sciencistoj de la ukrainaj altlernejoj. Tio ebligos al trideko da esploristoj almenaŭ doktorigradaj veni por pliaj sciencaj laboroj daŭrontaj de 3 ĝis 6 monatoj. La stipendiatribuo baziĝas sur la sciencaj atingaĵoj de koncernaj stipendiotoj. Iliaj honorarioj estos kompareblaj al tiuj, kiujn ricevas polaj sciencistoj. La Universitato de Lodzo havas kunlaborkontraktojn kun ukrainaj superaj altlernej en la urboj Symferopol, Czerniów, Melitopole kaj Lvovo. La lodza universitato ebligis al la ukrainaj studentoj kaj doktoriĝantoj venigi ankaŭ siajn familiojn. Ili loĝos en la studentaj domoj. La altlernejo disponigis ankaŭ lokojn por personoj ne ligitaj kun la Universitato, unuavice la fuĝintaj el Ukrainio patrinoj kun infanoj.

El la elsendo 22.03.2022. Legas Milada – 1′ 22″

Nacia Pola Banko informis, ke ekde la 25-a de marto ĉiu plenkreska militrifuĝinto povos ŝanĝi ĝis 10 mil ukrainaj hrivnoj laŭ oficiala kurzo. En la filioj de la banko PKO BP estos akceptataj monbiletoj kun la valoro de 100, 200, 500 kaj 1000 hrivnoj. Ĉi-rilatan interkonsenton la pola centra banko subskribis kun Nacia Banko de Ukrainio.

El la elsendo 22.03.2022. Legas Krystyna – 0′ 26″

La pola Sejmo kaj Senato akceptis la registaran leĝprojekton pri defendo de la Patrolando. Ĝi kreskigas la elspezojn por la defendo, la nombron de la Polaj Armeaj Fortoj kaj rekreon de la defndrezerva kadro. Sekve de tio Pollando devos elspezi multe pli por la defendaranĝaĵoj kaj modernigo de la armeaj fotoj. Laŭ la Pola Ekonomia Instituto kvankam en la lastaj jaroj la polaj rimedoj por tiu ĉi celo egalis al ĉirkaŭ 2,2 procentoj de la Landa Produkto Brutte nur malmultaj celis la modernigon de la polaj armeaj fortoj. La leĝon lastvendrede subskribis la pola prezidento.

El la elsendo 22.03.2022. Legas Milada – 0′ 52″

La Alta Komisaro de la Unuigintaj Nacioj por Rifuĝintoj, Filippo Grandi en intervjuo por France 24 informis lastlunde, ke preskaŭ 2 milionoj 700 mil personoj fuĝis jam el Ukrainio. Liaopinie tio estas la plej hasta fuĝoondo en Eŭropo post la 2-a mondmilito. La unuaj grupoj de la rifuĝintoj konsisitis el personoj, kiuj havas proksimulojn aŭ amikojn eksterlande. En la ceteraj troviĝas homoj pli senpovaj, spertantaj senton de perdiĝo, bezonantaj helpon. Ne ĉiuj militrifuĝintoj intencas resti en Pollando. Por ili estis organizita de la Polaj Ŝtataj Fervojoj kunlabore kun germana fervojista partnero transporto al Germanio. Ekde lundo ĝis la 18-a horo dimanĉe 27 mil rifuĝintoj utiligis ĉi tiun ŝancon. Tamen la pola vicministro por la internaj aferoj kaj administracio informis lunde matene, ke la germana ministerio por internaj aferoj turnis sin al Pollando haltigi specialajn trajnojn kun militrifuĝintoj, ĉar tio kreas en Germanio loĝistikajn problemojn. Dume la nombro de tiuj personoj kiuj transpaŝis nur la polan-ukrainan limon egalas al 1 miliono 740 mil personoj.

El la elsendo 15.03.2022. Legas Maciek -1′ 08″

Ekde la lasta lundo en pliaj lernejoj en la tuta lando komencis funkcii preparklasoj por infanoj el Ukrainio. Ĝis nun 24 mil infanoj de ukrainaj rifuĝintoj jam trovis lokon en tiuj klasoj. Temas unuavice pri tiuj, kiuj komprenas la polan lingvon. Tamen protekton kaj lernadon necesos garantii por 650-700 mil infanoj. Por infanoj ne kontentige konantaj la polaj lingvon estas organizataj kromokupoj. Instruistoj laborantaj kun infanoj dum preparlecjonoj povas esti helpataj de persono, kiu regas la lingvon de la devenlando de lernantoj. Laŭ la donitaĵoj de la pola edukministerio en Pollando estas 11 mil polaj instruistoj konantaj la rusan aŭ ukrainan lingvojn. En plimulto temas pri emeritoj, kiuj baze de speciala leĝo povos estis dungitaj en lernejoj.

El la elsendo 15.03.2022. Legas Milada -1′ 16″

Mutiĝas lokoj, en kiuj oni zorgas pri la spiritaj bezonoj de la militrifuĝintoj. Por la rifuĝintoj el Ukrainio ekde la 6-a de marto en Varsovio estas celebrataj diservoj en la ukraina lingvo. La sanktaj mesoj estas celebrataj en la romkatolika paroĥo de s-ta Tomaso Apostolo. Samtempe en tri varsoviaj grekokatolikaj paroĥoj estas celebrataj pluraj ukrainlingvaj diservoj dimanĉe kaj dum labortagoj. Kun la penso pri la spiritaj bezonoj de la rifuĝintoj ĉiudimanĉe ekde la 13-a de marto estos celebrata ukrainlingva Sankta Meso en la plej grava pola sanktejo Hela Monto en Ĉenstoĥovo. Daŭras en ĝi senĉesaj preĝoj por militfino kun partopreno de individuaj kredantoj kaj organizitaj grupoj. La mastroj de la sanktejo, Paŭlanoj kunordigas helpon por 100-o da rifuĝintoj, kiuj loĝas en la Pilgrimdomo kaj tranoktaj halegoj por la pilgrimantoj. Ankaŭ en la unua ĉefurbo de Pollando Gniezno ekde la 20-a de marto dum ĉiuj dimanĉoj de Karesmo estos celebrataj Sanktaj Mesoj en la ukraina lingvo.

El la elsendo 15.03.2022. Legas Milada -1′ 38″

La pola registaro akceptis lastlunde leĝoprojekton pri helpo al ukrainaj civitanoj, kiu antaŭvidas ankaŭ financan helpon por poloj akceptantaj rifuĝintojn. Ĝi jam marde estis traktata en la pola Sejmo. La leĝprojekto premisas rapidan kaj simpligitan manieron dungi ukrainajn civitanojn, kiuj fuĝis el la atakita lando. Laŭ la establinto de la firmao Personnel Service la pola labormerkato povas enlaborigi dum 6 monatoj ĉirkaŭ 500 mil laborantojn, sekve pliajn 200 mil. Tuj post la certigo de medicia helpo, transporto aŭ loĝigo ĝuste la laborebleco helpas al la ukrainaj rifuĝintoj krei la senton de normala vivo kaj donas al al ili eblecon zorgi mem pri sia vivo.

El la elsendo 08.03.2022. Legas Maciek – 0′ 50″

La edzino de la pola prezidento Agata Kornhauser-Duda prezentis lastlunde ĉe la oficiala profilo de la Prezidenta Kancelario videomesaĝon lige kun la 8-a de marto, la Tago de Virinoj unu el la plej gravaj festoj en Rusio. Ŝi alvokis, ke la virinoj de la tuta mondo adresu pere de socialaj platformoj apartan peton al rusaj virinoj, kiel patrinoj, edzinoj, filinoj de rusaj oficiroj kaj soldatoj, por ĉesigi la sangoverŝon. Laŭ ŝia konvinko propra foto kun akompana teksto „Rusaj virinoj haltigu la militon” sukcesos traiĝi tra la rusa cenzuro atingonte korojn kaj mensojn de miloj da rusinoj.

El la elsendo 08.03.2022. Legas Krystyna – 0′ 49″

Dum 11 tagoj de la milito al la ukrainaj sanprotektaj centroj estis liveritaj pli ol 400 tunoj da medikamentoj kaj medicinaj produktoj kun la suma valoro de pli ol ses kaj duona milionoj da dolaroj. La ukraina sanministro Wiktor Laszko substrekis, ke plimulto de la farmacia helpo devenis el Pollando, Latvio, Britio kaj Danlando. Medikamentoj estas liverataj ankaŭ de tiaj internaciaj organizoj kiel WHO kaj UNICEF.

El la elsendo 08.03.2022. Legas Milada – 0′ 42″

En polaj lernejoj kreiĝos specialaj preparklasoj, en kiuj infanoj de ukrainaj rifuĝintoj povos lerni la polan lingvon kaj niveligi/forigi la edukdifrencojn. En Pollando funkcias reguloj pri instruado de infanoj de eksterlandanoj, kiuj validas ankaŭ por ukrainaj infanoj. Lernejoj dungos helppersonojn, kiuj konas la ukrainan aŭ rusan lingvojn kaj ankaŭ – almenaŭ baze – la polan. Tiuj personoj rolos kiel tradukisoj. Por ĉiuj ĉi agadoj estas antaŭviditaj rimedoj el la ŝtatbuĝeto.

El la elsendo 08.03.2022. Legas Milada – 0′ 48″

En Pollando multiĝas inciatoj favore al ukrainaj studentoj kaj sciencistoj en la milittempo. La pola klerigministro alvokis rektorojn de la polaj altlernejoj subteni ilin. Laŭ liaj informoj estas konsiderata speciala stipendia programo por ukrainaj civitanoj kaj financa subteno de polaj altlernejoj engaĝiĝintaj ĉi-rilate. Samtempe kun la sanministro li direktis mesaĝon al rektoroj de la medicinaj altlernejoj. En ĝi oni alvokis konsideri la eblon, ke polaj kaj ukrainaj civitanoj kleriĝantaj sur la teritorio ekregita de la konflikto povu daŭrigi medicinajn studojn en Pollando. Samtempe la Pola Sciencakademio jam envivigis novan kunlaboran subtenprogramon kun Ukrainio. Ĝi kovros kostojn ligitajn kun vojaĝo kaj estado de ukrainaj sciencistoj en sciensestabloj de la akademio, ofertas al ili la trimonatan estadprogramon en Pollando, kiu povas esti daŭrigota. Ankaŭ Akademio de Junaj Sciencistoj de la Pola Sciencakademio alvokis sciencistajn mediojn akcepti ukrainajn sciencistojn al esplorgrupoj garantionte al ili laborkondiĉojn, financonte stipendiojn aŭ monservojn.

El la elsendo 08.03.2022. Legas Tomek – 1′ 22″

Marde, Pollando estas la laŭvican fojon forumo de internaciaj renkontiĝoj kaj konsultoj. Pollandon vizitis la brita ĉefministro renkontiĝante kun la pola samrangulo, Mateusz Mazoweicki. En Lodzo estis planita renkontiĝo de la ministroj por la eksterlandaj afero de Pollando, Germanio kaj Francio kun la distanca partopreno (laŭebla) de la ukraina ministro. La temo de ĉiuj interparoloj estis komuna, kunordigita reago je rusa agreso kontraŭ Ukrainion. Pollandon vizitis marde ankaŭ la ĝenerala NATO-sekretario Jens Stoltenberg renkontiĝinte kun prezidento Andrzej Duda en aviadbazo en la loko Łask. La temo de la interparoloj estis nemalhaveblaj paŝoj por firmigi la sekurecon de la orienta NATO-alo. Stoltenberg certigis, ke NATO-devontiĝoj rezultantaj el la artikolo 5 estas firmaj. Li atentigis, ke NATO donas militistan subtenon starante flanke de Ukrainio. Al Ukrainio direktiĝas militistaj aranĝaĵoj, kontraŭblendartileria, kontraŭaviada armilaro kaj krome humanisma kaj financa helpo. NATO ne intencas direkti al Ukrainio siajn trupojn nek aviadilojn en la ukrainan aerspacon. Similan deklaron prezentis la pola prezidento. Jens Stoltenberg esprimis dankon al prezidento Duda pro loĝistika rolo de Pollando por subteni Ukrainion kaj pro la aliancana ĉeesto en la regiono.

El la elsendo 01.03.2022. Legas Milada – 2′ 04″

Pli ol 300 mil rifuĝintoj transpaŝis jam la limon de Pollando post la rusa invado kontraŭ Ukrainion la lastan ĵaŭdon. Dum la marda gazetara konferenco la pola ministro por familio kaj socia politiko Marlena Maląg informis, ke ĉiuj ukrainanoj, kiuj restos en Pollando pli longe ricevos longdaŭran subtenon, kaj ne sole porokazan helpon. Unuavice temas pri libera malfermo de la pola labormerkato antaŭ ili, al kio rajtigas la ricevata ĉe la limo aparta stampo „aliro al la labormerkato”. Simpligitajn dungoprocedurojn ŝi jam anoncis lastlunde dum la eksterordinara kunsido de la prezidumo de la Konsilio de Socia Dialogo. Ukrainaj civitanoj legale estadantaj sur la tereno de Pollando rajtos ricevi krome ĉiujn socialajn subvenciojn, kiujn ĝuas polaj civitanoj. Temas pri poreduka monhelpo, Familia Portektokapitalo kaj aliaj porfamiliaj subvencioj.

El la elsendo 01.03.2022. Legas Milada – 1′ 22″

Dum la lunda interparolo de la pola ĉefministro Mateusz Mazowiecki kun la unia komisaro por la humaneca helpo, Janez Lenarczicz estis traktita problemo de la kunorodigo de helpo por Ukrainio same kadre de la Unia Mekanismo de la Protekto de Loĝantaro, kiel ankaŭ humeca helpo kadre de UNo. Pollando kiel loĝistika helpotereno por Ukrainio kunordigas humanecan helpon por ĝi kaj por ukrainanoj fuĝantaj el Ukrainio. El Pollando al Ukrainio ĉiutage direktiĝas humanecaj konvojoj pretigataj de Caritas, eksterregistaraj organizoj kaj la registaro. Alta Komisaro de UN-o por Rifuĝintoj Filippo Grandi informis, ke ekde la komenco de la rusa invado Ukrainion forlasis pasintsemajne pli ol 500 mil personoj. Plej multaj, 281 mil direktiĝis al Pollando. Hodiaŭ, la pola limgardistaro liveris la plej aktualajn informojn, ke ĉe la limpasejoj polaj limgardistaj funkciuloj akceptis jam pli ol 377 mil rifuĝantojn. Nur lastlunde temis pri pli ol 100 mil personoj.

El la elsendo 01.03.2022. Legas Milada – 1′ 37″

Lastlunde la rusa prezidento, Vladimir Putin agnoskis suverenecon de separismaj Luhanska Popola Respubliko kaj Donecka Popola Respubliko. Putin anoncis sian decion en la lunda vespera mesaĝo al la nacio. Lia koncerna dekreto premisas eblecon de almenaŭ oficiala militista subteno de la separismaj respublikoj flanke de Rusio. Al ambaŭ separismaj respublikoj estis direktitaj de Rusio la t.n. pacaj fortoj. Nokte de lundo al marto laŭ peto de Ukrainio okazis eksterordinara kunsido de la Sekureckonsilantaro de la Unuiĝintaj Nacioj. La usona ambasadoro ĉe UNO Linda Thomas-Greenfield difinis la agadon de Rusio kiel provon krei preteston por invado. Ŝi memorigis, ke Putin pretendas al la teritorioj de la eksa rusa imperio kaj ankaŭ de Sovetunio. La agnoskon de separismaj respublikoj en la orienta Ukrainio kritikis la gvidantaro de la Organizaĵo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo. Marde unuopaj eŭropaj landoj komencis informi pri la sankcioj aplikotaj rilate Rusion.

El la elsendo 22.02.2022. Legas Milada – 1′ 36″

La Suda Koreio signife grandigas siajn investaĵojn en Pollando. En la loko Wronki kreiĝas nova fabriko de Samsung, kaj la valoro de ĉiuj investaĵoj de la korea firmao egalos al 900 milionoj da zlotoj. Samsung havas en Pollando jam du fabrikojn, kies produktopovo grandiĝos. La nova investaĵo de Samsung premisas la jaran kreskon de produktoebloj je 30 procenoj en la periodo 2022-2044. La funkciantaj en Pollando fabrikoj de Samsung koncentriĝos ĉefe pri la hejmuzaj akcesoraĵoj – fridujoj kaj lavmaŝinoj. Ankoraŭ en 2022 kreiĝos nova produkta-stapla halego kun la surfaco de ĉirkaŭ 50 mil kvadrataj metroj.

El la elsendo 15.02.2022. Legas Maciek – 0′ 50″

La pola ministro por la eksterlandaj aferoj, la nuna prezidanto de la Organizaĵo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo estadante vizite en Moskvo renkontiĝis marde matene kun la rusa ministro por la eksterlandaj aferoj, Siergiej Ławrow. Dum la gazetara konfereco ministro Rau substrekis, ke la ŝlosila por li kiel la prezidanto de la Organizaĵo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo estas la stato de la eŭropa sekureco nun troviĝanta en profunda krizo. La organizo sub la pola gvido entreprenas ĉiajn agadojn por antaŭmalhelpi kaj malaltigi la tension. En tiu kunteksto estis proponita iniciato de nova dialogo pri la eŭropa sekureco. Ĝi celas redukti la konfrontoriskon kaj firmigi sekurecon kaj stabilecon sur la tereno de la Organizaĵo. La proponon ministro Ławrow taksis kiel interesan.

El la elsendo 15.02.2022. Legas Milada – 1′ 13″

Pasintjare la Ĉefa Statistika Oficejo okazigis Nacian Popolnombradon. La partopreno en ĝi estis deviga por ĉiuj poloj, kies tasko estis respondi serion da demandoj pri ilia familia kaj loĝeja situacioj. La unua popolnombrado okazis en Pollando en 1789; en la lastaj jaroj la demografiaj kaj statistikaj esploroj estis okazigataj meze ĉiun dekan jaron. La pasintjara popolnombrado alportis jam la unuajn rezultojn. El ili rezultas, ke en 2021 en Pollando estis 38 milionoj 179 mil 800 poloj kaj malkresko de la loĝantaro estis malpli granda ol atendite. Aliflanke oni notis malkreskon de personoj en antaŭ- kaj produkta aĝo; signife altiĝis la elcento de poloj en la postprodukta aĝo. Je 12,6 procentoj kreskis la nombro da loĝejoj en Pollando. 56 procentoj de la partoprenintoj respondis la registrodemandaron rete, pli ol unu milionono faris tion en specialaj centroj. Laŭvicaj donitaĵoj rezultantaj el la popolregistro estos publikigataj en la daŭro de la plej proksimaj du jaroj. La pasintjaraj kostoj de la popolnombrado egalis al 386 milionoj da zlotoj kaj estis malpli altaj ol en 2011.

El la elsendo 01.02.2022. Legas Maciek – 1′ 28″

Laŭ la enkondukaj donitaĵoj de la Ministerio por Familio kaj Socia Politiko pasintjare estis eldonitaj pli ol 500 mil laborpermesoj por eksterlandanoj. Tio estas je 22 procentoj pli ol en la 2020-a jaro. Ĉirkaŭ 65 procentojn de la laborpermesaj decidoj koncernis ukrainanojn, sekve belorusojn. Ĉe pliaj lokoj viciĝis civitanoj de Hinda Unio – 15,3 mil laborpermesoj, de Uzbekio – preskaŭ 15 mil, de Filipinoj – pli ol 13,2 mil kaj de Nepalo – pli ol 10,8 mil laborpermesoj. La 2021-a estis samtempe rekorda jaro konsiderante la enspezojn de eksterlandaj en Pollando. Ilia valoro dum la unuaj tri jarkvaronoj en 2021 egalis al 24 miliardoj da zlotoj, kio rezultas el la donitaĵoj publikigitaj de Nacia Pola Banko. Nur en la tria jarkvarono eksterlandaj laboristoj gajnis 7,5 miliardojn da zlotoj, tio estas je 17 procentoj pli ol en la sama periodo de 2020. Samtempe la donitaĵoj informas, ke la enspezoj de poloj laborantaj eksterlande egalis sume al 4 miliardoj da zlotoj.

El la elsendo 01.02.2022. Legas Milada – 1′ 37″

De du monatoj Ukraina Fervojo blokas la transitan transporton al Pollando. Temas pri varoj devenantaj ĉefe el Ĉinio, la Suda Koreio, Rusio kaj Kazaĥio. La perdoj ligitaj kun la blokado nelimigita tempe povas sumiĝi al miliardaj kvotoj. En la intertraktojn estas engaĝiataj ambaŭ registaroj kaj merkatistaj partneroj. Krom la pola ministerio pri infrastrukturo temas pri pola diplomataro kaj pola ambasado en Ukrainio. Kijevo klarigas sian decidon per la neceso de renovigaj laboroj ĉe la fervojsegmento Znamianka-Zdołbunów kaj elektrigo de la fervojsegmento Kowel-Izów.

El la elsendo 01.02.2022. Legas Milada – 0′ 55″

Laŭ la enkondukaj donitaĵoj de Eurostat la inflacio HICP en la eŭrosfero en 2021 egalis al 5 procentoj kaj estis la plej alta en la historio. En Estonio kaj Litovio ĝi superis 10 procentojn, sur Malto kaj en Portugalio ĝi daŭre estis malpli ol 3-procenta. Plej signife influis ĝin la altiĝantaj energiprezoj (26 procentoj). Pli rapide en decembro kreskis la prezoj de nutraĵoj, alkoholaĵoj, cigaredoj kaj de la industriaj varoj. La prezokresko en la unuopaj landoj de la eŭrosfero malsamis, kvankam en ĉiuj ĝi superis la infalcicelon, kiu laŭ Eŭropa Centra Banko egalas al 2 procentoj. La plej altan inflacikreskon oni notis en la baltaj landoj. Kompare al novembro 2021 oni notis inflacimalkreskon en Belgio, Germanio, Luksemburgio, Aŭstrio kaj Finnlando.

El la elsendo 25.01.2022. Legas Milada – 1′ 22″

En la ĵusaj tagoj la litova Sejmo proklamis leĝon pri la ortografio de la polaj nomoj. Se subskribos ĝin la litova prezidento ĝi enviviĝos. La batalo pri la ortografio de la polaj nomoj en Litovio daŭras de pli ol 30 jaroj, kiam la pola-litova traktato el 1994 ataŭvidis la eblecon apliki en litovaj dokumentoj la originalan ortografion de la polaj nomoj kaj de litovaj nomoj en la polaj dokumentoj. Kontraŭis tion kaj daŭre kontraŭas parto de la litovaj politikistoj kaj de la socio asertante, ke tio endanĝerigas la statuson de la litova lingvo.
La proklamita dokumento antaŭvidas la eblecon skribi la nelitovajn nomojn per latina alfabeto, tio signifas ke oni rezignos pri la ortografio de nelitovaj nomoj en litova formo. Ĝi tamen eksludas la eblecon uzi la diakritajn signojn kaj tio signifas, ke plimulto de poloj daŭre ne povas skribi siajn nomojn pro foresto de 9 diakritaj literoj de la pola alfabeto. La proklamitan leĝon en la litova 141-persona sejmo subtenis 82 deputitoj, 37 kontraŭis.

El la elsendo 25.01.2022. Legas Tomek kaj Barbara – 1′ 22″

Laŭ la popolregistro okazigita en Litovio en 2021 la plej grandan nacian malplimulton daŭre formas poloj.Tamen laŭ la nacia vidpunkto la litova socio estas homogena. Litovoj konsistigas 84,6 procentojn de la tuta loĝantaro, poloj 6,5 procentojn, rusoj 5 procentojn, belorusoj 1 procenton. La pola malplimulto notis ioman malkreskon, en 2011 ĝi konsistigis 6,58 procentojn de la litova loĝantaro. Temis pri 200 317 personoj. 74,19 procentoj de la enketitoj en la pasintjara popolregistro deklaris sin kiel katolikoj, 3,75 kiel ortodoksuloj. Aliajn konfesiojn indikis 2,29 procentoj de litovaj loĝantoj. La enkondukaj donitaĵoj de la popolregistro 2021 elmontris, ke dum 10 jaroj la nombro de loĝantoj de Litovio malkreskis je pli ol 233 mil. Aktuale en Litovio loĝas 2,8 milionoj da personoj. Dum la lastaj 10 jaroj malkreskis la loĝantaro de grandaj urboj de Litovio. Escepta ĉi-rilate estas Vilno, kie la loĝantaro kreskis je 4 procentoj kaj nun loĝas en ĝi 556,1 mil personoj, t.e. ĉirkaŭ 20 procentoj de la litova loĝantaro.

El la elsendo 25.01.2022. Legas Milada – 1′ 59″

Pli ol 82 procentoj de laborantaj enspeze poloj deklaras pli aŭ malpli grandan kontenton pri sia laboro. Samtempe 47 procentoj konsideras siajn salajrojn kiel bonajn. La opinisonda CBOS esploris la laborpritakson de poloj laŭ 8 dimensioj. Plej alte estis taksita la graveco de la plenumata laboro. Deklaris tion 84 procentoj de la enketitoj. Aldone pli ol 77 procentoj taksis sian laboron kiel interesan, en kiu ili povas profundigi siajn kvalifikojn kaj lerni novajn konojn. Laŭ 63 procentoj de la enketitoj en sia laboro ili povas plene uzi siajn kompetentojn kaj 56 procentoj deklaris, ke la laboro konformas al ilia edukiteco. CBOS esploris ankaŭ kiel la profesia laboro speguliĝas en la eksterprofesia vivo de poloj. Evidentiĝis, ke pro sia profesia laboro plej ofte ili neglektas proprajn interesĝojn, distron, ripozon, propran sanon kaj societajn kontaktojn. Tamen en multe malpli signifa grado la negativaj laborsekvoj speguliĝas en ilia familia vivo. La plej grandan elcenton de personoj kontentaj pri sia laboro oni notis inter laborantoj de la estra kadro kaj specialistoj kun supera edukiteco, inluzive de merktistoj. Malplej kontentaj kaj plej malkontentaj troviĝas inter individuaj farmistoj. Ili samtempe kune kun memstaraj laborantoj ekster la agrikultura sektoro deklaras mankon de labormotiveco kaj ĝeneralan lacon.

El la elsendo 18.01.2022. Legas Milada – 2′ 13″

Internacia humaneca organizo Oxfam prilaboris laŭvican raporton, kiu aperis lastlunde antaŭ la Monda Ekonomia Forumo en Davos, kiu la duan fojon laŭvice okazos ekskluzive rete. Ĝi i.a. konfirmas, ka la pandemio grandigis malegalecojn kaj mizeron en la tuta mondo. En ĝia daŭro dek plej riĉaj homoj de nia planedo duobligis siajn riĉaĵojn. En la sama periodo 160 milionoj da personoj falis en mizeron. La suma valoro de 10 plej riĉaj homoj, i.a. Elon Musk, Jeff Bezos kaj Bill Gates dum du pandemiaj jaroj krekis pli ol duoble kaj egalas al 1,5 bilionoj da dolaroj. La menciitaj 160 milionoj da homoj disponas pri malpli ol 5,5 dolaroj tage. Laŭ kalkuloj de Oxfam ĉiun kvaran skundon mortas pro ekonomiaj malegalecoj en la mondo unu persono. Sume temas pri morto de 21 mil personoj ĉiutage. Oxfam alvokas al grandigo de pagendaj impostoj fare de mondriĉuloj elmontrante, ke iliajn enorme altajn profitojn eblus destini i.a. al vakcinoj por la plej malriĉaj ŝtatoj.

El la elsendo 18.01.2022. Legas Milada – 1′ 43″

Varsovio riĉiĝis je sporttema murpentraĵo, dediĉita al la 100-jariĝo de la Pola Leĝeratletiko, agnule de la strato Orzycka kaj Wilanów-aleo. Ĝia ideodoninto estis la dufoja pola ora olimpikĉampiono per kuglopuŝo, sporta aktivulo, Tomasz Majewski, proponinta tiel honori famajn polajn leĝeratletikistojn. La omaĝa al la pola leĝeratletiko murtapiŝo kun la surfaco de 460 kvadrataj metroj ne estas la unusola sporttema murpentraĵo en Varsovio. La aliaj omaĝas la memoron de la plej juna pola olimpika medalulino el Sindejo 2000 en la ĵeto per martelo, ne plu vivanta Kamila Skolimowska; unu el la plej bonaj polaj futbalistoj, ora kaj arĝenta olipmpika medalulo Kazimierz Deyna kaj la plej fama en la historio de la pola piedpilko, futbalista trejnisto Kazimierz Górski.

El la elsendo 11.01.2022. Legas Maciek – 1′ 03″

Jarkomence aperis la pritakso de la brita „Economist” pri tio, kiuj ŝtatoj plej bone sukcesis fronte al la pandemio el inter 23, kies donitaĵoj estis pritaksitaj. En la komenco de la listo troviĝas Danlando, Slovenio, Svedio, Norvegio kaj Ĉilio. Ĉe la 6-a loko troviĝas Pollando egalrange kun Irlando. La ĵurnalo prenis en konsideron kreskon de la Landa Produkto Brutte ekde la fino de 2019, enspezojn de la hejmaj mastrumejoj, la situacion de la borso kaj ŝtatan ŝuldon. Laŭ „Economist” rilate la Landan Produkton Brutte plej bonajn rezultojn atingis landoj, kies mastrumado ne estas grave bazita sur turismo. Se temas pri Pollando en la analizita periodo la kresko de la Landa Produkto Brutte egalis al 3,1 procentoj, la enspezoj je unu persono kreskis je 3,3 procentoj, la akcivaloro je 25,4 procentoj. La plej malbonajn rezultojn atingis Japanio, Britio kaj Hispanio. En ĉi lasta la malkresko de la Landa Prdukto Brurre egalis je 6,6 procentoj.

El la elsendo 11.01.2022. Legas Milada – 1′ 38″

Lastĵaŭde la Kristnaskon sojlis otodoksuloj kaj fideluloj de aliaj orientaj eklezioj i.a. grekokatolikoj kaj malnovritanoj konforme al la Julia Kalendaro. En Pollando pli ol 90 procentoj de ortodoksaj paroĥoj observas ĝin en sia religia vivo. La Kristanskon de la orientritaj kristanoj antaŭis 40-taga severa fastperiodo. En Bjalistoko, kiu estas la ĉefa urbo de la regiono, en kiu troviĝas plej grandaj ortodoksulaj grupoj estis organizitaj dum la antaŭkristnaska vespero festaj vespermanĝoj por solecaj fideluloj.

El la elsendo 07.01.2021. Legas Krystyna – 0′ 44″

En preskaŭ 670 lokoj en la tuta Pollando okazis lastĵaŭde la Epifaniaj Paradoj. En la publika spaco alivestitaj aktoroj kaj akompananta publiko rekreis la Evangelian rakonton pri la adorcela pilgrimado de la Tri Reĝoj el Oriento por saluti kaj pridonaci per oro, incenso kaj mirho la naskiĝintan Jesuon. Laŭ la difinita intinero la polaj partoprenantoj moviĝas kun Bet-Lehema Stelo dum la Tri Reĝoj pompe vestitaj kondukas ilin al la Kripeto. Dum la parado oni kantas kristnaskajn kantojn. Malgraŭ la pandemio ili okazis en 200 lokoj pli ol en 2021. La unua Epifania Parado en Varsovio estis organizita en 2009. Similaj paradoj okazis nunjare i.a. en Aŭstrio, Francio, Britio kaj eĉ en afrikaj landoj. Ekde 2011 la Epifanio estas en Pollando ŝtata festo simile kiel en ekzemple Italio, Hispanio, Greklando, Svedio, Finnlando, Ahstrio, Svislando.

El la elsendo 07.01.2021. Legas Milada – 1′ 29″

La plej proksiman ĵaŭdon i.a. poloj festos Epifanion, alivorte la Feston de la Tri Reĝoj. En Varsovio kaj en multaj lokoj ekster ĝi enradikiĝis la tradicio de Solenaj Paradoj en la uba, vilaĝa spaco, dum kiuj familioj kun la infanoj en festa etoso trairas urban itineron en la akompano de la Tri Reĝoj pompe vestitaj, iliaj bestoj kaj servantaro por adoromaĝi la Jesuon en la kripeta trogo. Ankaŭ nunjare en Varsovio oni planas la pardon, sed pro la pandemio en iom adaptita al la cikonstancoj formo. Nome ĉi-foje oni invitas familiojn kun la infanoj por Parada Promeno dum kiu – kun konservo de necesa distanco – la festa marŝantaro celos de la varsovia Reĝa Kastelo al Piłsudzki-planto, kie estos intalita la Kripeto de Jesuo. Kadre de la nunjara Parado, kies devizo estas „Gaja ĝi estas, la hodiaŭa tago” el la 18/19-jarcenta mazurkoritma kristnaska kanto, eblos partopreni la urbajn ludojn kaj sperti, kiel ĝojo helpas fronti la penon de lernado kaj laboro malgraŭ ĉiuj malfacilaĵoj kaj vivdefioj.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Barbara – 1′ 30″

La brazila registaro de la prezidento Jair Bolsonaro anoncis pri retiro de dekreto pri sep permesoj por la eplorado de ortavoloj troviĝantaj sur la tereno enloĝata de la indiĝena loĝantaro de la protektaj Amazoniaj Arbaroj lime de Kolombio kaj Venezuelo. La decido estis alprenita post la elaŭskulto de la brazilaj ekolooj, kiuj decide kontraŭis la minekspluatadon de la enloĝataj terenoj de la amazoniaj pluvarbaroj. Tio rilatas al la ampleksa regiono San Gabriel da Cachoeira enloĝata de 23 triboj de la indiĝena amazonia loĝantaro. Sian negativan rilaton esprimis du kompetentaj ŝtataj sciencaj institutoj – Nacia Indiana Fonaĵo FUNAI kaj Instituto pri Konservo de Biodiverseco de Chico Mendes. Ĝi kongruis kun la starpunkto de la plej kompetenta ĉi-rilate Landa Min-agentejo.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Maciek – 1′ 01″

La 1-an de januaro 2022 Pollando transprenis por unu jaro la prezidantecon en Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo. La pola ministro por la eksterlandaj aferoj, Zbigniew Rau estas ĝia prezidanto. Pollando prezidas en la Organizaĵo la 2-an fojon, la unuan fojon tio okazis en 1998. La oficiala inaŭguro de la pola prezdanteco okazos dum la kunsido de la Konstatnta Konsilio de la organizaĵo en Vieno, la 13-an de januaro. La prioritato de la pola prezidanteco estos aktiva antaŭmalhelpado kaj mildigado de konfliktoj kaj krizaj situacioj. Pollando kunlaboros kadre de la tn. Triopo de la Organizaĵo kun Svedio, kiu gvidis la laborojn de la Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo en 2021 kaj kun la Norda Makedonio, kiu prezidos ĝin en 2023. La Organizaĵo pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo membrigas 57 ŝtatojn sur kies teritorio vivas pli ol unu miliardo da homoj. Krom la eŭropaj landoj apartenas al ĝi Usono, Kanado, Mongolio kaj situantaj en la Centra Azio ŝtatoj, kreiĝintaj post la malkomponiĝo de Sovetunio, t.e. Uzbekio, Kazaĥio, Taĝikio, Kirgizio kaj Turkmenio. La laboroj de la organizaĵo derviĝinta el la Fina Akto de Helsinkia Konferenco pri Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo havas tri aspektojn: politikan-militistan, ekonomian-median kaj humanecan.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Milada – 2′ 04″

La usona CNN pretigis la rangoliston de la plej belaj malpli konataj eŭropaj urboj, kiuj povas fieri pri sia arkitekturo aŭ specifa regiona kulturo. En la listo kiel la unusola urbo el Pollando ektroviĝis Tarnów. Oni reliefigis ĝian malnovurban parton kun renesancaj brikdomoj, malgrandurban etoson kaj similecon al la proksima Krakovo. En la rangolisto Tarnów estis listigita inter tiaj loĝlokoj kiel la nederlanda Giethoorn, kie eblas trafiki per boatoj, Mostar en Bosnio kaj Hercegovibo kun sia 16-jarcenta ponto. CNN menciis krome tiajn urbojn kiel Guimarães en Portugalio, Roscoff en Francio, Anghiari en Italio, Nafplio en Greklando, Mazara del Vallo, la itala Sicilio, Clovelly en Britio, Dinkelsbühl en Germanio, Korčula en Kroatio, Kenmare en Irlando, Piran en Słowenio, Reine en Norvegio kaj Regencos en Hispanio.

El la elsendo 04.01.2022. Legas Milada – 1′ 24″

Laŭ la hodiaŭa informo de la pola Limgardistaro ekde aŭgusto Pollando donis helpon al 23 mil belorusaj civitanoj kaj membroj de iliaj familioj. Temas pri opoziciaj aktivuloj aŭ personoj reprezaliitaj. 12 mil venis al Pollando baze de humaneca vizo, 3,4 mil personoj petis pri internacia protekto en Pollando, kaj 7,6 mil personoj venis baze de la programo „Pollando. Buisness Harbur”, kies celo estas ebligi al belorusaj mekatistoj instaliĝi en Pollando. Krome baze de la amendita leĝo pri eksterlandanoj ekde decembro 2020 ĉiuj personoj posedantaj ĉi tiujn vizojn povas en Pollando entrepreni laboron.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Krystyna – 0′ 53″

Ĝis la 10-a de januaro 2022 en la poŝtofciejo Lodzo numero 4 funkcias ekspozicio dediĉita al la Festokazaj Poŝtkartoj. Ĝi enhavas 38 arkivaĵojn kaj 17 nuntempajn poŝtkartojn. Plej multaj devenas el la 50-aj, 60-aj kaj 70-aj jaroj de la 20-a jarcento. La plej malnova estas datumita je la 1909-a jaro. La ekspozicon akompanas historia informo pri la aŭtoro de la plej malnova poŝtkarto. Eblas ekscii, ke la unuaj en Pollando poŝtkartoj aperis fine de la 19-a jarcento. Senduba kuriozaĵo estas, ke la vorto „pocztówka” por malferma letero, t.e. „poŝtkarto” estis proponita de Henryk Sinkiewicz kaj gajnis en la konkurso anoncita de „Kurier Warszawski” en la 1900-a jaro.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Milada – 1′ 12″

En la regiono de Łódź ĝis junio 2022 daŭras la testa projekto „La lodza regiono dulingva”. Partoprenas ĝin 25 antaŭlernejoj en la urboj Łódź, Piotrków Trybunalski, Skierniewice, Sieradz kaj Zgierz. La programo de la marŝala oficejo celas eduki la plej junajn loĝantojn de la vojevodo kiel dulingvulojn, eĉ pli – kaŭzi, ke la angla lingvo fariĝu por la infanoj, natura, dua lingvo de ili uzata. La testa programo konformas al la Strategio de la Lodza Vojevodio 2030. Ĝi premisas zorgon pri junaj civitanoj de la regiono en la kunteksto de ilia estonta kariero sur la labormerkato. La projekto „La lodza regiono dulingva” – kiun oni prezentis ankaŭ al la gepatroj – startis en oktobro kaj ekde tiam instruistinoj envivigas ĝiajn elementojn. La infanoj rigardas anglalingvajn fabelojn dum kiuj ili lernas anglajn vortoj kaj sekve memorfirmigas ilin dum ludoj.

El la elsendo 28.12.2021. Legas Milada – 1′ 23″

La proksimiĝanta Kristnasko estas tradicie momento kiam oni cerbumas pri la plej trafaj ideoj rilate al porinfanaj donacoj. La merkata oferto estas preskaŭ nelimigita kaj produktantoj rivalas unu kun la alia kreante laŭvicajn ludojn kaj ludakcesoraĵojn. Tamen evidentiĝas, ke tio ne malgrandigis interesiĝon de la konsumantoj pri pupoj. La 2020-a jaro evidentiĝis la plej bona por la pupoproduktado de 20 jaroj. Informoj pri rekordaj vendoj de pupoj venas same el la pola, kiel ankaŭ el la mondaj merkatoj. La plenkreskuloj aĉetantaj pupojn gvidas sin per praktikaj motivoj, ĉar pupo ligas elementojn de amuzo kaj ludo kun edukado kaj evoluo, aparte rilate la plej junajn infanojn, al kiuj ili helpas en emocia evoluo kaj ensociigo.

El la elsendo 21.12.2021. Legas Milada – 1′ 11″

La plej riĉaj landoj de la mondo daŭre avanas kiel la plej grandaj emisiantoj de diokarbonoksido, flankkreiĝanta dum la produktado de energio. Kiel informis la brita senprofita organizaĵo por la aferoj de klimato kaj energio Ember, kiu en siaj esploroj konsideris la nombron de la loĝantaro de la komparataj ŝtatoj, Aŭstralio avanas en la listo de la rilataj klimatpoluantoj. Ĝia jara emisiado de forcejaj gasoj je unu loĝanto estas kvinoble pli granda ol la monda mezumo. Ĝi estas je 40 procentoj pli alta ol de ajna alia produktanto de energio baze de la karbobruligado. 60 procentoj de la aŭstralia energio estas karbodevena. La esplorado koncernis la periodon ekde la pariza interkompreniĝo el 2015 ĝis nun kaj elmontris, ke Aŭstralio emisias jare 5,24 tunojn da diokarbonoksido je unu persono superante tiel la Sudan Koreion, la Sudafrikan Respublikon, Usonon kaj Ĉinion. La aŭstralia registaro de Scott Morison rifuzis la devontiĝon rezigni pri karbo dum la plej proksimaj ne plenaj naŭ jaroj.

El la elsendo 21.12.2021. Legas Milada – 1′ 40″

La projekto de Maŭzoleo de Martirologio de la Pola Kamparo en la vilaĝo Michniów, la suda Pollando estis premiita en la internacia arkitektura konkurso Yuanye Awards, kiun partoprenis 1300 projektoj el la tuta mondo. La premiojn jam la 12-an fojon atribuis ĉina arkitektura magazino GlobalDesign. Ĝian Grandan Premion, Grand Prize ricevis kvin projektoj en tri konkursaj kategorioj. La maŭzoleo estis distingita en la kategorio „objekto publika” . En la konkursfinalo troviĝis konstruaĵoj el Ĉinio, Hinda Unio, Norvegio, Unuiĝintaj Arabaj Landoj, Portugalio, Aŭstrio kaj Francio. La Maŭzoleo de la Martireologio de la Pola Kamparo rakontas kaj omaĝas la viktimojn de la germana dutaga ekstermado de la vilaĝo Michniów la 12-an de julio 1943 dum kiu estis murditaj almenaŭ 204 personoj – 102 viroj, 54 virinoj kaj 48 infanoj. La monoliteca konstruaĵo konsisitas el 11-segmentoj – kvin fermitaj kaj 6 apertaj, apartigitaj per fendoj, per kiuj la traiĝanta taglumo per sia emfazo ligas al la simbolo de brulanta garbejo. La Maŭzoleo kreiĝis en la laborejo de Nizio Design International, de Mirosław Nizio.

El la elsendo 14.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

En la komenco de novembro klientoj de 12 polaj komercaj centroj estis enketitaj pri la planataj elspezoj lige kun la proksimiĝanta Kristnasko. Evidentiĝis, ke polinoj 32-procente revas pri onamaĵoj kaj poloj 46-procente pri elektronikaĵoj. Pli ol la duono de ĉiuj enkektitoj destinos por festokazaj donacoj plej multe 500 zlotojn, ĉiu tria planas elspezi plej multe unu mil zlotojn. Nur 7 procentoj deklaras la elspezon de inter mil kaj mil kvincent zlotoj kaj apenaŭ 4 procentoj elspezos pli ol 1500 zlotojn. Plimulto de poloj planas fari donacojn por maksimume 4 personoj, polinoj por ĝis 8 personoj. Ĉiu kvina enketito planas pridonaci pli ol 8 personojn. 49 procentoj de polinoj planis la donaccelan butikumadon ankoraŭ en novembro kaj la unua semajno de decembro. Nur 5 procentoj prokrastos la butikumadon ĝis la lastaj antaŭfestaj tagoj. Poloj planis festokazan butikumadon por la komenco de decembro kaj 11 procentoj decidis fari tion rekte antaŭ la Kristnasko. Kvankam poloj revas pri ornamaĵoj kaj elektronikaĵoj, 31 procentoj ŝatus ricevi donackarton, 25 procentojn ĝojigus kosmetikaĵoj. Kaj ĝuste por kosmetikaĵoj la enketitaj klientoj elspezos plej multe el la festa buĝeto. Pliajn lokojn okupas ludiloj, vestaĵoj kaj ŝuoj.

El la elsendo 14.12.2021. Legas Milada – 2′ 08″

Pladoj el la Fora Oriento konkeras Pollandon. Ankoraŭ antaŭ dek kelkaj jaroj manĝaĵojn de la azia kuirarto eblis gustumi ĉefe en iom krudaj ĉestrataj rapidmanĝejoj. Tamen la situacio ŝanĝiĝis konforme al la novaj ŝatoj de poloj, parte pro iliaj turismaj vizitoj en diversaj aziaj landoj. Sekve de tio kreiĝis kaj kreiĝas ĉiam pli multaj renomaj restoracioj, kiuj servas sur la plej alta nivelo pladojn de la taja, vjetnama aŭ japana kuirartoj. Laŭ merkatesploroj ĉiu tria polo elektas la aziajn pladojn kiel la plej ŝatatajn. Kvankam senĉese la pola kuirarto dominas, multas tamen tiuj, kiuj deziras gustumi ekzotikajn manĝaĵon. La orientstilajn restoraciojn malfermas en Pollando ĉiam pli da indiĝenaj loĝantoj el Azio. Tiel enfiltriĝas en Pollandon gustoj de iliaj hejmoj, kiuj variigas la kuirartan mapon de la restoracia merkato kaj samtempe proksimigas la manĝokulturon de la Fora Oriento.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Maciek – 1′ 09″

La Varsovia Naturscienca Universitato solenas nunjare sian 70-jariĝon. De multaj jaroj oni gvidas en ĝi i.a. esplorojn pri abeloj kaj iliaj produktoj. La tieaj sciencistoj kalkuliĝas al veraj ekspertoj pri la abelaj kutimoj kaj iliaj sanproblemoj en la skalo de la tuta lando. Okaze de la jubileo sur la muro de ĝia Didaktika-Scienca Centro aperis naturrilata murpentraĵo en ekologiaj verdaj kolornuancoj. Ĝi referencas al la harmonio inter homo kaj naturo kaj krome konsciigas kiom gravas por la homoj arboj, insektoj, vivo konforme al la naturo. La murpentraĵo rolas ne sole kiel eduka ilustraĵo. Ĉe la muro estis instalitaj 20 dometoj por la specio de polenigaj abelecaj insektoj >osmia rufa<.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 11″

Sur la fundo de Baltiko troviĝas multegaj objektoj el la periodo de la 2-a mondmilito. Temas pri vrakoj de ŝipoj kaj municio, ankaŭ pri provizoj de la germana kemia armilaro, kiujn oni decidis dronigi en la profundo de tri kilometroj. Pro ekonomiaj kialoj dronigo okazis en malpli granda profundo. Tamen sur la fundo de Baltiko ektroviĝis almenaŭ 40 mil tunoj da venenaj substancoj. Korodo estas neevitebla kaj tial kreskas timo pri ekologia katastrofo. Reage je tiu minaco kreiĝis la projekto „Baltiko por generacioj” kiel komuna iniciato de Grupo Enea kaj UN Global Compact Network Polska. Ĝia celo estas realigo de la rezolucio de la Eŭropa Parlamento el aprilo 2021, kreiĝinta laŭ iniciato de Pollando, kiel la unua dokumento koncernenta la bezonon purigi Baltikon. Ĝi akiris vastan subtenon de ĉiuj uniaj landoj super la politikaj dividoj, ĉar temas pri problemo ekologia, sanrilata kaj ekonomia. Nun kreiĝas peticio al Eŭropa Komisiono alvokanta al realigo de la rezolucio.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 34″

Monda Sanorganizo taksis lunde, ke la nova kronvirusa varianto „omikron” kreas tre altan globskalan minacon kun virtuale seriozaj konsenkvencoj. Laŭ la pritakso de Tedros Adhanom Ghebreyesus, la prezidanto de la organizo estas tamen nun pli da demandoj ol respondoj pri ĝia disvastiĝado. Tedros Adhanom Ghebreyesus kritikis la registarojn, kiuj haste limigis vojaĝojn el kelkiuj afrikaj landoj. Tio liaopinie ne estas bazita sur sciencaj motivoj nek estas efika. En Pollando lige kun la apero de la nova kovirvirusa varianto ekde hodiaŭ ĝis la 17-a de decembro validas 50-procenta limigo, se temas pri la samtempa kunestado de personoj en preĝejoj, gastronomiaj lokaloj, hoteloj, kinejoj kaj en sportaj objektoj. Personoj venantaj al Pollando el sfero ekstera de Schengen kaj el Turkio devas subiĝi al la 14-taga kvaranteno. Tio ne koncernas personojn vakcinitajn per preparaĵoj allasitaj en la Unio.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Krystyna – 1′ 14″

La pola Sejmo proklamis plian patronon de la 2022-a jaro. Temas pri Ignacy Łukasiewicz troviĝanta en la grupo de tiuj poloj, kies agado lasis grandan kaj pozitivan influon je evoluo de la patrolando kaj la tuta mondo. En marto 2022 pasos lia 200- naskiĝdatreveno kaj en januaro la 140-a datreveno de lia morto. Kiel kreinto de la patrola industrio Łukasieicz antaŭis usonanojn kaj rumanojn. Li estis krome la inventinto de kerosena, aŭ alivorte naftolampo. En 1853 en ĝia lumo estis efektivigita la unua en la mondo nokta operacio en hospitalo en Lvovo. Kiel kreinto kaj organizinto de petrolindustrio Ignacy Łukasiewicz kontribuis al disvolviĝo de – unue la Apudkarpatia Regiono kaj sekve – signifa parto de la polaj teritorioj aneksitaj de Rusio, Prusio kaj Aŭstrio. Dank’ al liaj malkovroj kreiĝis tre multaj laborlokoj kaj kreskis la vivnivelo de homoj. Sur la inaŭgurita de Łukasiewcz destilado de nafto baziĝas nun multaj branĉoj de la kemia kaj beliga industrioj kaj multaj modernaj teknologioj. Ignacy Łukasiewicz estas patrono de la petrola-gasa kaj petrolrafinada industrio en Pollando.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Post 23 jaroj la pola lingvo en lernejoj kun la pola instrulingvo en Litovio revenos kiel deviga lernoobjekto dum abiturienta ekzameno. Tio sekvas el interkompreniĝo de la pola registaro kun la litova klerigministerio. En 1998 la deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo estis sengradigita ĝis la nedeviga lerneja ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la gepatra lingvo en la polaj lernejoj en ĉi tiu lando. Poloj jam de pli ol 20 jaroj klopodis pri la revenigo de ĝia statuso kiel deviga ekzamenobjekto. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj nur estis promesantaj konsideri ĉi tiun postulon. La nun subskribita interkonsento malfermas vojon al realigo de tiu ĉi postulo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas ĉirkaŭ 12 mil infanoj. Eĉ 36 el 360 gimnazioj en Litovio, t.e. 10 procentoj estas gimnazioj kun la pola instrulingvo. Ili reprezentas altan instrunivelon, pri kies kvalito atestas alta elcento de junuloj, kiuj sukcesas pri studentigaj ekzamentoj. Ĝi egalas al ĉirkaŭ 70 procentoj.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Milada – 1′ 41″

Laŭ esplorrezultoj publikigitaj en la periodaĵo PNAS de la Usona Scienca Akademio al oceanoj trafis 25 mil tunoj da plastaj forfalaĵoj ligitaj kun la kovimvirusa pandemio. Tio kreas minacon por la maraj ekosistemoj. En 2020 temis pri pli ol unu kaj duona milionoj da maskoj. Plimulto de la forfalaĵoj devenas el hospitaloj stokiĝante ĉe plaĝoj kaj laŭbordaj regionoj. Laŭ sciencistaj simuladoj ĝis la fino de la nuna jarcento preskaŭ 28,8 procentoj de la postpandemiaj forfalaĵoj ektroviĝos sur la fundoj de oceanoj kaj 70,5 procentoj amasiĝos sur plaĝoj. Dum la pandemio kreskis bezonateco je plastaj elfaraĵoj de unufoja uzo, kio intensigis la probemon, kiu sen tio eskapas la kontrolon. Plastaj produktoj ligitaj kun la oceania alflu-reflu-ciklo, t.e. tajdoj povas esti transportataj je longaj distancoj kaj krei lezojn aŭ morton de multaj maraj organismoj. Kiel ekzemplo estis menciitaj fiŝoj kaptitaj en kaŭĉukajn medicinistajn gantojn aŭ morta pingveno kun masko en la stomako. La esplorstoj atentigis ankaŭ pri minaco ligita kun invado de specioj kaj transportado kun foflalaĵoj de diversaj poluaĵoj, inkluzive de kovimviruso.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Maciek – 1′ 27″

Laŭ la donitaĵoj de la Polaj Hortikulturistoj la importo de polaj pomoj el Belorusio en aŭgusto nunjare kompare al la sama monato de la pasinta jaro kreskis je 770 procentoj kaj egalis al 2181 tunoj. La samrilata kresko en la sekva monato egalis al 115 procentoj, kio signifis importon de 2963 tunoj. Decida kresko de la eksporto de polaj pomoj al la eksteruniaj landoj okazis krome al Kazaĥio kaj Egiptio. Kompare al aŭgusto 2020 Pollando en aŭgusto 2021 eksportis al Kazaĥio je 1451 tunoj da pomoj pli. La eksportokresko en septembro 2021 kompare al septembro 2020 egalis al 647 tunoj. Tamen la plej granda importanto de pomoj el Pollando en la lastaj sezonoj fariĝis Egiptio. Se en la pasintjara aŭgusto Egiption entute ne atingis polaj pomoj en la nunjara aŭgusto la eksporto de polaj pomoj al ĉi tiu lando egalis al 13,4 mil tunoj. La kresko de pomeksporto inter septembroj de 2020 kaj 2021 estis triobla kaj nunjare egalis al 15,9 mil tunoj.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Milada – 1′ 44″

Lige kun la 100-jariĝo de la Ŝtata Instituto pri Speciala Pedagogio, kies patrono estas Maria Grzegorzwska la pola Sejmo proklamis la 2022-an jaron kiel omaĝjaron al Maria Grzegorzewska. Maria Grzegorzewska, elstara sciencisto, pedagogo kaj psikologo okupiĝanta pri blindaj personoj, socia aganto naskiĝis en 1888. Kiel slogano de ŝia propra vivo kaj tiu de multaj pliaj generacioj de specialaj pedagogoj kaj specialistoj laborantaj por homoj neplenlertaj rolis ŝia konstato „ne estas kriplulo, estas homo”. Kiel oni reliefigis en la sejma rezolucio daŭre estas aktuala ŝia mesaĝo, ke belaj vortoj nur malutilon kaŭzas, se ili ne estas subtenataj de agoj aŭ almenaŭ agadprovo. Ŝiaj verkoj daŭre estas inspiro por laŭvicaj esploristoj kaj kreintoj de la akademia speciala pedagogio, eduka, terapia kaj rekapablikga praktiko.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 02″

Apud Francio, Italio, Nederlando kaj Svislando Pollando apartenas al gravaj produktantoj de fromaĝoj okupante la kvinan lokon en Eŭropo kaj la 6-an de la mondo. Laŭ la donitaĵoj de la Landa Centro subtenanta la Agrikulturon en la jaroj 2004-2020 la produktado de fromĝoj kaj kazeaj produktoj en Pollando kreskis je 65 procentoj atinginte la nivelon de 960 mil tunoj. Plej gravan lokon en la eksporto de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj okupas la maturiĝantaj fromaĝoj. Ili trafas ĉefe al Ĉehio, Italio, Slovakio kaj Germanio, al Rumanio kaj Hungario. Pollando eksportas siajn fromaĝojn ekster la Union unuavice al Ukrainio, la Saŭda Arabio kaj Britio. En la periodo 2004-2020 la eksportovaloro de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj kreskis de 191 milionoj da eŭroj ĝis 823 milionoj. La nunjaraj enspezoj de Pollando pro la eksporto de ĉi tiuj produktoj en la periodo inter januaro kaj julio atingis 518 milionojn da eŭroj kaj estis je 8 procentoj pli altaj ol en la sama periodo de 2020. Plej multajn fromaĝojn en la Unio pasintjare produktis Germanio – 2,4 milionojn da tunoj, Francio – 1,9 milionojn da tunoj, Italio – 1, 3 milionojn da tunoj kaj Nederlando – unu milionon da tunoj.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 34″

Laŭ Eurostat donitaĵoj el aŭgusto 2021 inter la uniaj landoj la plej altan elcenton de personoj ĉiutage konsumantaj alkoholaĵojn oni notas en Portugalio – 20,7 procentoj, Hispanio – 13 procentoj kaj Italio – 12,1 procentoj. En Pollando estas nur 1,6 procentoj de personoj, kiuj drinkis ĉiutage. Samtempe ĉiu kvara poloj entute ne drinkis alkoholaĵojn en la pasinta jaro. En Litovio kaj Latvio oni notis nur po 1 procentojn de personoj drinkantaj ĉiutage. Iom alie aspektas la situacio koncerne unufojan drinkadon ĉiusemajne. En Nederlando temas pri la duono de la populacio – 47 procentoj, en Luksemburgio pri 43,1 procentoj, en Belgio – 40,8 procentoj. En Pollando 16,8 procentoj de la loĝantoj drinkas alkoholaĵojn unu fojon ĉiusemajne. La elcento de personoj deklarantaj la unufojan konsumadon de alkoholaĵoj ĉiumonate en Litovio egalas al 31,3 procentoj, en Litovio al 31,1 procentoj, sur Kipro – 30,4 procentoj, en Pollando – 30,2 procentoj. Inter la uniaj landoj Kroatio apartenas al tiuj, en kiuj estas la plej alta elcento de personoj, kiuj tute ne drinkas aŭ ne drinkis dum la lastaj 12 monatoj (38,4). En Pollando temis pri 25,9 procentoj de tiaj personoj. En ĉiuj uniaj landoj viroj pli ofte ol virinoj konsumas alkoholaĵojn. Intensa sporada drinkado karakterizas danojn (38 procentoj). Plej malofte oni drinkas tiamaniere sur Kipro kaj en Italio – po 4 procentoj.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

Plimulto de UNO-ŝtatoj voĉdonis lastmerkrede favore al la prezentita de Pollando rezolucio kondamnanta la uzon de la kemia armilaro. En la dokumento estis menciitaj i.a. la kazoj de la uzo de la kemia armilaro kontraŭ Skripal-geedzoj kaj Nawalny, kaj ankaŭ fare de la siria reĝimo. La rezolucio estis proklamita dum la kunsido de la 1-a Komitato de la Ĝenerala UNO-Asembleo okupiĝanta pri la problemoj de malarmado kaj sekureco. Favore al la prezentata ĉiujare fare de Pollando rezolucio subtenanta envivigon de la Konvencio pri la Malpermeso de la Kemia Armilaro voĉdois 147 ŝtatoj. 8 Kontraŭis ĝin, i.a. Rusio, Ĉinio kaj Sirio. En la unua duono de decembro oni traktos ĝin dum la plenkunsido de la Ĝenerala Asembleo de UNo.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Milada – 1′ 13″

Laŭ la agentejo Nielsen Pollando estas la plej granda ĉekoladomerkato en la Centra-Orienta Eŭropo. Samtempe ĝi estas la kvara en la mondo eksportanto de ĉokolado post Germanio, Belgio kaj Italio. Laŭ la lasta raporto de Nielsen rezultas, ke la valoro de la pola ĉokolada eksporto egalas al preskaŭ 2,1 miliardoj da dolaroj kaj dank’ al tio ĝi 7,3-procente partoprenas en la monda eksporto. En 2020 Pollando notis la plej grandan produktokreskon, egalan al pli ol 13 procentoj. En la lastaj dekkelkaj jaroj la konsumado de ĉokolado je statistika polo kreskis je ĉirkaŭ 30 procentoj kaj egalas nun al 5,2 kilogramoj. La mondaj konsumantoj de ĉokolado estas aŭstroj kaj germanoj, kiuj konsumas preskaŭ 3 kilogramojn da ĉokolado pli ol poloj. Laŭ la raporto rezultas ankaŭ, ke meza polo por dolĉajoj enhavantaj kakaon elspezas ĉirkaŭ 190 zlotojn jare. Al la plej popularaj kalkuliĝas ĉokoldkaheloj kaj pralinoj. La ĉokoladprodukta segmento sur la pola merkato valoras multe pli ol 2 miliardojn da zlotoj. Du trionoj de la vendovaloro estas ligita kun laktaj ĉokoladoj.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Inter la omaĝotoj de la 2022 la Pola Sejmo enkalkulis Maria Konopnicka kaj ŝian literaturan varkaron, taksinte ŝin „unu el la plej elstaraj verkistinoj en la historio de la pola literatuo”, sed ankaŭ elstarigante ŝian patriotan agadon.
En majo 2022 pasos la 180-a naskiĝdatreveno de Maria Konopnicka, verkistino, poetino, tradukistino kaj publicistino. Orfiĝinte en la aĝo de 12 jaroj ŝi ricevis de la patro edukon en la etoso de patriotimo kaj kristana tradicio, kio grave influis ŝian literaturan formiĝon. Ŝi debutis en la periodaĵo „Kaliszanin” en 1870; en 1881 ŝi eldonis la unuan poezikolekton. Ŝi redaktis la periodaĵon „Świt”, kunlaboris kun „Bluszcz” kaj kun multaj aliaj polaj periodaĵoj en tri anekspoartoj de Pollando (Rusio, Austrio, Prusio) kaj eksterlande. Ŝi famiĝis pro novelverkado kaj pro la porinfana literaturo, ŝi okupiĝis pri literatura kritiko. Helpe de siaj literaturaj verkoj ŝi protestis kontraŭ antipoleca politiko de la aneksintoj kaj socia maljusteco. Ŝi kunorganizis proteston de la monda publika opinio kontraŭ germanaj reprezealioj rilate al polaj infanoj uzantaj la polan lingvon en la loko Września (1901-02) kaj al la elpropretigaj leĝoj. Konopnicka batalis favore al la virinaj rajtoj kaj helpadis al personoj malliberigitaj pro la patriotaj motivoj fare de rusaj aŭtoritatoj. En 1902 en Krakovo kaj Lvovo okazis la solenadoj de la 25-jariĝo de ŝia literatura laboro kaj unu jaron poste kiel donacon de la pola nacio ŝi ricevis biendomon en la loko Żarnowiec.
Ŝi estis honora membro de la Societo de Popollernejoj kaj de multaj societoj kaj institucioj sur la pola teritorio, en Eŭropo kaj Usono. La rezolucio de la pola sejmo elstarigas ŝian poeziaĵon „Rota” (La Ĵuro), patriotan verkon kontraŭ la trudgermaniga politiko en la prusa aneksoparto de la lando, kiu ludis apartan rolon en la historio de Pollando.
Ŝiaj du noveloj „Mia poŝhorloĝo” kaj „La Fumo” aperis en la E-traduko de Kabe respektive Jerzy Grum.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Milada kaj Krystyna – 2′ 46″

Dum la tutlanda Semajno de Kariero la Politekniko de Opole (la sudokcidenta Pollando) kune kun la Vojevodia Laboroficejo organizis debaton pri labormerkato. Ĝi spegulis sintenoŝanĝojn de studenta junularo al laboro. Kio iam estis malfacile imagebla inter la studentoj, nome studi kaj samtempe labori – kaj se eĉ nur dum la feria periodo – nun transformiĝis en firman tendencon, kiun eblas difini kiel norman sintenon. En Opole-Politekniko preskaŭ 70 procentoj de studentoj komencis laboron jam en la daŭro de licencaj studoj. La altlernejo dum la lasta jaro subskribis 20 kontraktojn kun firmaoj, kiuj akceptas por laborstaĝoj kaj praktikoj ĝiajn studentojn. La plej dezirindaj laborantoj estas studentoj de Informa Teknologio, aŭtomatiko, transporto/varekspedado/loĝistiko, programado, konstruado, elektrotekniko, produktado/kvalitkontrolo, sano/ripozo, esploroj kaj evoluo, mekaniko kaj maŝinkonstruado, motorizo. Dank’al tiu sinteno 99 procentoj de la diplomitoj de Opole-politekniko laboras en Pollando, kaj 71 procentoj havas laborkontraktojn.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Maciek – 1′ 22″

Profesoro Jan Potempa, biokemiisto kaj mikrobiologo el la Jagelona Universitato en Krakovo fariĝis la laŭreato de la unua eldono de Heising-premio. La celo de la nunjare lanĉita premio estas distingo de polaj sciencistoj, kiuj gvidas esplorojn sur la plej alta monda nivelo. Iniciatis ĝin kaj lanĉis profesoro Norbert Heising, germana kuracisto devenanta el Breslau (nun Vroclavo). Li de jaroj aktivas favore al la vroclava scienca medio kaj estis plurjara prezidanto de la Pola-Germana Societo de Wrocław-Universitato. Kandidatoj por la premio estis elektitaj de la senatoj de 12 polaj altlernejoj, kiuj partoprenas la programon La Iniciato de Perfekteco Esploraltlernejo. Profesoro Jan Potempa estis nomumita rekone pro la malkovro de biokemiaj mekanismoj ligantaj bakteriajn malsanojn de makzeldenta histo kun aŭtoimunaj reagoj, kio kreis novajn perspektivojn por kontraŭbatali Alzheimer-malsanon.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Maciek – 1′ 08″

Komunaj esploroj, sciencaj publikaĵoj kaj didaktikaj okupoj sur la tereno de ZOO-ĝardeno jen sferoj, en kiuj la vroclava Naturscienca Universitato kunlaboros kun la loka ZOO-ĝardeno dum la plej proksimaj 5 jaroj. La vroclava altlernejo delonge peredukas la estontajn laborantojn de la ĝerdeno. Ĝiaj diplomitoj konsistigas preskaŭ unu trionon de ĝiaj laborantoj. La ĝisnuna kunlaboro ĉirkaŭprenis la peradon de konoj, komunajn sciencajn disertaciojn, klopodadon pri subvencio de polaj kaj eksterlandaj projektoj, realigadon de profesiaj praktikoj, disertaĵojn bakalaŭrajn, magistrigajn kaj dotorigajn realigatajn sur la tereno de Zoo-ĝardeno. La subskribita nun ĉi-rilata interkonsento daŭrigas la ĝisnunajn kontaktojn inter ambaŭ institucioj kaj malfermas vojon al ankoraŭ pli plena utiligo de la didaktika-scienca potencialo de la vroclava Universitato kaj la loka bestoĝardeno.

El la elsendo 26.10.2021. Legas Milada – 1′ 23″

La nederlanda ĵurnalo „Financieele Dagblad” informis, ke preskaŭ ĉiuj nederlandaj altlernejoj ĉesis varbi eksterlandajn studentojn. Kiel motivon oni mencias tro grandajn studentajn grupojn, troan laborŝarĝon de lekciantoj kaj mankon de porstudentaj loĝejoj. La gazeton informis pri to la aferprezentanto de la universitato en Amsterdamo kaj reprezentantoj de 13 aliaj nederlandaj altlernejoj. Laŭ iu el la laborantoj de la universitato en Groningen la nederlanda kleriga sistemo troviĝas sub la premo pro la kreskanta nombro de studentoj, kio influas la klerignivelon kaj ŝarĝon de lekciantoj. En la pasinta akademia jaro por la studoj en Nederlando aliĝis pli ol 70 mil eksterlandaj studentoj, konsistigante ĉirkaŭ 21 procentojn de ĉiuj nederlandaj studantoj.

El la elsendo 19.10.2021. Legas Milada- 1′ 09″

Eurostat publikigis aktualajn informojn pri la (unuaj) permesoj por la estado sur la tereno de la Eŭropa Unio por civitanoj devenantaj de ekster la uniaj landoj. Pollando eldonis ilin en 2020 en signifa plimulto komapre kun aliaj uniaj landoj, unu kvaronon. Entute en 2020 oni eldonis pli ol 2,2 milionojn da estadpermesoj, tamen malpli ol en 2019. Malkreskoj estis notitaj en ĉiuj kategorioj – laborpermeso, edukpermeso, familiaj motivoj. Plej multajn estadpermesoj rilatis al enlaborigo. En la tuta Uniio temis pri 903 mil tiaj permesoj, sed 55 procentojn konsistigis tiuj donitaj de Pollando, pli ol 502 mil. La duan lokon okupis Hispanio kun pli ol 80 mil estadpermesoj. Klopodis pri ili unuavice ukrainanoj, kiuj sume en la tuta Unio ricevis 516 mil estadpermesojn ligitajn kun laboro. Estadpermesoj edukcele motivitaj en 2020 egalis entute al 247 mil. Plej multajn donis Francio, 72 705 mil. Pollando okupis la trian lokon doninte 27 244 estadpermsojn ligitajn kun la edukado. Plej multnombre ricevis ilin civitanoj de Ĉinio, Ukrainio kaj Maroko. La plej multajn permesojn pro familiaj motivoj eldonis Germanio, Hispanio kaj Francio. Plej ofte ricevis ilin civitanoj de Maroko, Brazilo kaj Ukraino. Inter aliaj kategorioj ebligantaj estadon en la Unio kalkuliĝas i.a. internacia protekto. Plej multajn estadpermesojn donis Germanio pli ol 153 mil; Pollando okupis la trian lokon eldoninte pli ol 56 mil tiukategoriajn permesojm. Plej ofte ricevis ilin civitanoj de Sirio, Venezuelo, Ukrainio, Afganlando kaj Belorusio.

El la elsendo 19.10.2021. Legas Maciek – 2′ 05″

La Politekniko de Vroclavo (la sudokcidenta Pollando) lanĉis Eŭropan Sciencan Premion, al kiu patronecas Stanisław Lem, por juna sciencisto, kies esploroj povus pozitive influi la estontecon de nia civilizacio. La premio omaĝas la 100-an naskiĝdatrevenon de la elstara pola fantasta verkisto, kiu en 1981 ricevis la honoran doktorecon de la vroclava politekniko. Eĉ por homoj, kiuj ne konas librojn de Lem li estas figuro, kiu ĝenerale estas perceptata kiel viziulo, furturisto liganta la teknikan mondon kun civilizacia estonteco. La premio estas atribuota al sciencistoj malpli ol 40-jaraĝaj gvidantaj esplorojn en la Eŭropa Unio aŭ en la landoj partoprenantaj la programon „Horizonto de Eŭropo”. Ĝi estos atribuata ĉiujare pro freŝdata malkovro aŭ signifaj atingaĵoj en la vaste komprenata sfero de la scienco kaj inĝenierio. Laŭreaton elektos kapitulo en la konsisto de sciencistoj de la vroclava Politekniko mem kaj sciencistoj el eksterlando. En la kapitulo troviĝos krome la filo de la verkisto Tomasz Lem. La premiito krom ricevi monpremion estos invitita al la Vroclava Politekniko por seminarioj, lekcioj, renkontiĝoj kun junaj sciencistoj kaj studentaj organizoj. La nunjara laŭreato de la premio de Stanisław Lem estos anoncita la 15-an de novembro dum la festo de la Vroclava Politekniko. https://lemprize.pwr.edu.pl/

El la elsendo 19.10.2021. Legas Pamela – 1′ 49″

Lastvendrede (07.10.2021) la pola Konstitucia Tribunalo verdiktis pri la supereco de la Pola Konstitucio rilate al la unia leĝaro responde al la demando de la pola ĉefministro Mateusz Morawiecki. La pola Konstitucia Tribunalo elmontris, ke nur en tiuj sferoj, en kiuj Pollando transdonis kompetentojn al la Eŭropa Unio la unia leĝaro havas la unuan lokon. La verdikto konfirmas, ke eŭropuniaj decidoj rajtigantaj malobservadon de la Pola Konsititucio estas kontraŭkonstituciaj.
Tiu principo vekas neniujn dubojn en la verdiktoj de juĝinstancoj kaj konstituciaj tribunaloj de multaj membroj de la Eŭropa Unio. La samajn aŭ similajn decidojn alprenis juĝinstancoj aŭ Konstituciaj Tribunaloj en 9 aliaj uniaj landoj i.a. Germanio, Francio, Italio, Hispanio, Belgio, Danlando, Ĉeĥio, Rumanio kaj Litovio.

El la elsendo 12.10.2021. Legas Barbara i Krystyna – 1′ 18″

Laŭ la komisio de la ĵurnalo „Rzeczpospolita” la opinisonda Instituto pri Merkataj kaj Sociaj Esploroj, IBRIS okazigis esplorojn pri la rilato de poloj al la rigoroj por nevakcinitaj personoj. Ĉiu kvara enketito, alivorte 24,8 procentoj de la respondintoj asertas, ke privilegioj por personoj vakcinitaj kaj limigoj por nevakcinitoj lezas la civitanajn rajtojn. Favore al vakcinatestoj necesaj por viziti kinejon aŭ teatron deklaris sin 46,6 procentoj de la respondintoj. La opinisondado elmontris ankaŭ pozitivan rilaton al la tria vakcindozo ĉe 13,2 procentoj de la enketitoj, kiuj asertas, ke ĝia akcepto devus esti deviga por ĉiuj aĝgrupoj. Pli ol 37 procentoj akceptos la trian dozon, kiam tio estos nur ebla. 18,7 procentoj de la respondintoj estas konvinkitaj, ke du vakcindozoj sufice protektas kontraŭ la infektiĝo.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Krystyna – 1′ 10″

La eksterregistara organizo Environmental Investigation Agency (EIA) esploras kazojn de la detruado de la natura medio. Ĝiaopinie homoj produktis jam 10 miliardojn da tunoj da plasto, el kiu kvanto ĉirkaŭ 6 miliardoj troviĝas en balaaĵstokejoj kaj poluas la medion. Entute laŭ ĝiaj kalkuloj en la daŭro de 65 jaroj la produktado de plasto kreskis je 18 300 procentoj. EIA asertas, ke parto de la problemo ligita kun la staplata plasto ligiĝas kun eksporto de balaaĵoj. Inter la plej grandaj eksportantoj ĝi mencias Germanion, Francion, Belgion kaj Italion. Per tiu agado la menciitaj landoj ŝarĝas la administran sistemon mastrumi per balaĵoj en la landoj, kiuj mem ne sukcesas solvi la problemon de la propraj forfalaĵoj. Nun 5 uniaj parlamentanoj kaj 60 internaciaj organizoj aktivantaj favore al la medioprotektado subskribis koncernan dokumenton adresitan al la uniaj institucioj. La Eŭropa Komisiono reage premisis, ke proponojn pri malpermeso eksporti plaston eblas atendi ĝis novembro 2021.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Maciek – 1′ 20″

La 1-an de oktobro 2021 startis la unua proksimorienta ekspozicio Expo. La prokrastitan je unu jaro, pro la pandemio, ekspozicion en Dubajo partoprenas 200 ŝtatoj kaj organizaĵoj. Oni atendas, ke dum 182 tagoj de ĝia daŭro vizitos ĝin 18 milionoj da personoj – ekde ŝtataj delegacioj, tra merkatistoj, ĝis turistoj kaj loĝantoj de Dubajo. La gvidmotivo de la dubaja Expo estas „Ligante mensojn ni kreas estontecon”. Sur la tereno de Expo 2020 funkcias la pola pavilono sub la devizo „Pollando. Kreiveco inspirita de la naturo”. Ĝi prezentas la potencialon de la pola mastrumado kaj de la landa merkatista agado, turismajn valorojn de Pollando kaj elementojn de la pola kulturo kaj arto. Por 6 monatoj Pollando planis preskaŭ mil eventojn kun partopreno de preskaŭ 2500 firmaoj. La plej gravaj inter ili estos la pola-araba kaj pola-afrika forumoj. La pola pavilono kun la surfaco de du mil kvadrataj metroj havas lignan fasadon kaj kinetikan skulptaĵon, kiu simbolas birdogrupon. Ĝi estos tereno de periodaj ekspozicioj, inter kiuj la unua estas „Xylopolis. Urbo provizita de la naturo”. Pollando aperos en Dubajo krome kun apartaj akcentoj la 11-an de novembro, en la tago de la nacia sendependeco, kiam la plej alta konstruaĵo de la mondo Burdż Chalifa estos prilumita per polaj naciaj koloroj (la blanka-ruĝa). La kulimina estos la 7-a de decembro kiel la Pola Tago en Dubajo. La lokaj aŭtoritatoj deziras, ke la Pola Pavilono post Expo 2020 porkonstante restu en Dubajo. Ĝi estis distingita de „The National” en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, kiel unu el 17 plej bonaj/belaj pavilonoj pretigitaj por la ekspozicio.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Milada – 2′ 37″

En la aĝo de 68 jaroj, la 22-an de septembro, forpasis violonisto kaj plurjara pedagogo de la varsovia Muzika Universitato de Fryderyk Chopin, Jan Stanienda. Ekde 1975 li estis membro de la Pola Ĉambrorkestro kondukita de Jerzy Maksymiuk, kaj ekde 1977 ĝia koncertmajstro kaj solisto. En 1976, la artisto estis premiita dum la Internacia Violonkonkurso Niccolò Paganini en la itala Ĝenovo. Jan Stanienda koncertis kune kun la plej famaj nuntempaj muzikartistoj, interalie kun Yehudi Menuhin, Maurice André, Wanda Wiłkomirska, Barbara Hendricks, Nigel Kennedy kaj Ewa Połocka. En informo pri la morto de la artisto, publikigita en la retejo de la Muzika Universitato, oni legas, ke la artisto prezentiĝis en la plej famaj koncertejoj de la mondo, interalie en la novjorka Carnegie Hall, la berlina Filharmonio, Concertgebouw en Amsterdamo, Auditorio Nacional de Música en Madrido kaj en la Londona Royal Albert Hall. Laŭ la iniciato de Jan Stanienda en 1996 estis establita la Vroclava Ĉambra Orkestro “Wratislavia”, kies plurjara arta direktoro estis la forpasinta violonisto. Krome Stanienda estis ankaŭ la kreinto kaj arta direktoro de la Ĉambrmuzika Festivalo “Vesperoj en Arsenalo”, okazanta en Vroclavo ekde 1997. La artisto premiere plenumis multajn verkojn de nuntempaj polaj komponistoj por la Pola Radio, Franca Radio, kaj ankaŭ por pola kaj franca televidoj. En 2006 li fariĝis la laŭreato de vroclava muzikpremio (Wrocław Music Award).

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

La meza indico de memmortigoj en la landoj de la Eŭropa Unio egalas al 11 kazoj je 100 mil loĝantoj. Signife superas ĝin Litovio – 26 aŭ Slovenio – 20. Tamen la donitaĵoj el Pollando ne ĝojigas. Ĉiutage 14 personoj atencas la propran vivon, inter ili tri superas la 65-an vivojaron. Maltrankviligaj estas tiukuntekstaj donitaĵoj koncerne junularon. En Pollando pli da dekkelkjaruloj mortas pro memmortigo ol sekve de trafikakcidentoj. En 2020 la nombro de memmortigoj de infanoj kaj junuloj je 21 procentoj superis la nombron de pereintaj samaĝuloj en la stratakcidentoj. Samtempe je 12 procentoj kreskis la memmortigoj inter dekkelkjaruloj en la aĝo de 13-18 vivojaroj. Sekve de tiu aferstato estis funkciigita programo kontraŭ la memmortigaj kondutoj en la Nacia Sanprogramo por la jaroj 2021-25 „Agante kune ni vekas la esperon”. La ĉefa celo estas la profilakto per vastigita alireblo al helpo por personoj suferantaj la memmortigan krizon kun samtempa vastigo de kompetentoj de helpodonantoj. La programo estis prilaborita de la spertoplena sciencista medio. Krome ekfunkciis la tagnokta informlinio por infanoj, gejunuloj, gepatroj kaj pedagogoj „Ni helpas”.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 35″

Adam Spała, la posedanto de la AS Fabriko de Porcelanaĵoj en Ćmielów kreis unikan smeraldan porcelanon. La recepton kaj nomon li jam patentumis en Pollando kaj ili estis rezervitaj sur la tereno de la Eŭropa Unio. La unuajn tasojn en la paŝtela verda koloro eblas aĉeti en la sidejo de la fabriko ekde la komenco de junio. Pri sia smeralda porcelano la kreinto laboris du jarojn kaj kvankam li ne malkovras la sekretojn de la recepto ĝia baza produkto estas smeralda pudro, kiun helpis al li akiri laborantoj el la ceramika fakultato de la Min-fandindustria Akademio en Kielce. Dum sia – okazinta antaŭ kelkaj jaroj – vizito en la polurigista laborejo de smeraldoj en la Sudafrika Respubliko Adam Spała rimarkis pudron el la prilaborataj gemoj, kiu sedimentiĝis sur la vestoj kaj okulvitroj de laborantoj. Ĝi estis samkolora kiel la nun akirita smeralda porcelano. Por ĝia produktado oni uzas kaolinon, kvarcon, feldspaton kaj aliajn konsisterojn, kiujn oni miksas en konformaj proporcioj kun akvo. Por konservi la durecon de la smeralda porcelano la kvanto de kvarco estis je 50 procentoj malgrandigita favore al kvarco el muelitaj smeraldoj. La pola Patentuma Oficejo kontrolis, ke simila recepturo kreiĝis ĝis nun nenie en la mondo. Nur en Ĉinio en la 15-a jarcento estis produktita la t.n. salika glazuro kun simila koloro. Tio tamen estis nur glazuro kaj ne baza porcelanprodukto.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Milada – 2′ 14″

Ĉiam pli da polaj konsumantoj elektas frostigitajn nutraĵproduktojn. Ekde la unuaj kovrimrestriktoj ilia vendokresko egalis al 15 procentoj kompare al la sama periodo de antaŭ unu jaro. Poloj alte taksas la avantaĝojn de la frostigaj produktoj – la naturan konservometodon, konservon de iliaj altaj nutrovaloroj, la komforton teni ilin en fridujo. Laŭ la raporto de Gemius poloj ĉiujare aĉetas 92 milionojn da kilogramoj da frostigtaj nutraĵoj. Ili troviĝas en la menuo de preskaŭ 70 procentoj de hejmaj mastrumejoj. La pendemio ne ĉesigis tiun ĉi tendencon, eĉ pli – spronis la kreskon. Ĉiam pli da poloj aĉetas frostigitajn fruktojn, legomojn kaj manĝopretajn pladojn. Tiu ĉi kreskotendco koncernas ne sole la polan konsummerkaton. La plej frapa ekzemplo estas Britio. Laŭ la Brita Federacio de Frositigitaj Nutraĵoj britoj aĉetas frostigitajn produktojn ĉiam pli ol iam ajn antaŭe. Pasintjare la britaj klientoj elspezis kromajn 872 milionojn da pundoj por diversspecaj frostigitaj nutraĵproduktoj. Tiu ĉi sektoro estas en Britio la dua plej bone evoluanta nutraĵkategorio krom alkoholaĵoj.

El la elsendo 21.09.2021. Legas Milada -1′ 45″

Pli ol 600 junaj poldevenuloj el la tuta mondo ricevos stipendiojn kadre de la programo por la Pola Kolonio Eksterlande, al kiu patronecas generalo Władysław Anders. Laŭ informo de la Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo la programo ebligos al ili studi en la pola lingvo en polaj altlernejoj. Nunjare kadre de la rekrutigo por studoj de la 1-a grado aŭ magistrigaj studoj povis anonci sin personoj posedantaj la polan civitanecon kaj civitanecon de alia lando, kiuj sian kompleksan lernadon sur la nivelo de la mezgrada lernejo partoprenis eksterlande. En Pollando studos 471 tiaj stipendiitoj kaj 131 stipendiitoj de la 2-a grado. La programo de jaro al jaro ĝuas ĉiam pli grandan interesiĝon. Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo garantias al ĉiuj ĉiumonatan stipendion. Senpaga estas kleriĝado dum la preparaj kursoj aŭ en publikaj altlernejoj. Inter la polkolonia junularo plej grandan interesiĝon ĝuas ekonomikaj sciencoj kaj administrado, informadiko kaj internaciaj rilatoj.

El la elsendo 14.09.2021. Legas Maciek – 1′ 14″

La Muzeo de Auschwitz dokumentanta la germanan koncentrejon sur la pola teritorio pretigis la virtualan lecionon pri infanoj tien deportitaj. Ĝia aŭtorino Helena Kubica skribas pri preskaŭ 232 mil infanoj kaj junuloj senditaj tien dum preskaŭ 5-jara funkciado de Auschwitz-koncentrejo. La judaj infanoj trafis tien kadre de la kampanjo de plena ekstermo de la juda loĝantaro, la romaaj kadre de la programo izoli kaj ekstermi la romaan loĝantaron, la polaj pro patriota kunlaboro aŭ partopreno en la rezista monado, lige kun la kampanjo eksloĝiganta tutajn familiojn el Zamość-regiono kaj el la insurekcia Varsovio. Ankaŭ pro la t.n. krimoj kontraŭ la Tria Regno, al kiuj oni kalkulis fuĝon for de trudlaboro kaj kontrabandadon de nutraĵoj. Kelkcent infanojn registritajn kiel malliberigitajn naskis virinoj venigitaj al Auschwitz estante jam gravedaj. La leciono konsistas el dek kelkaj ĉaptroj. Krome eblas legi pri la vivo kaj laboro de infanoj-malliberigitoj, pri la koncentrejo mem, pri infanoj kiel la viktimoj de krimaj medicianj eksperimentoj, pri la evakuo de la koncentrejo kaj pri la plej junaj liberigitoj de Auschwitz.
http://lekcja.auschwitz.org/dzieci_PL/; http://lekcja.auschwitz.org/dzieci_EN/.

El la elsendo 14.09.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Dum la unua vendredo de aŭgusto pasis la Internacia Tago de Biero kaj Bierfarado. Tiuokaze la unia statistika oficejo Eurostat publikigis donitaĵojn pri la produktado kaj eksporto de ĉi tiu alkoholaĵo en 2020. La unuan lokon okupis Germanio, kiu produktis preskaŭ unu kvaronon de la tuta unia produktado, 24 procentojn. Temis pri 7,5 miliardoj da litroj. La duan lokon okupis Pollando, en kiu oni produktis 3,8 miliardojn da litroj da biero. Ĉe la tria loko troviĝas Hispanio, kiu produktis 3,3 miliardojn da litroj da biero, kio konsistigis 10 procentojn de la unia produktado. Tute alie aspektas la rangolisto de la uniaj biereksportantoj. La unuan lokon okupis Nederlando eksportinte 1,9 miliardojn da litroj de la ora drinkaĵo. La duan kaj la trian lokon okupis Belgio kaj Germanio eksportinte 1,7, respektive 1,5 miliardojn da litroj da biero. La plej granda kliento de la unia biero estas Usono, kien oni direktis unu kvinonon de la tuta biereksporto. Simila kvanto direktiĝis al Britio. Al la plej grandaj klientoj de la unia biero kalkuliĝis ankaŭ Ĉinio, Rusio kaj Kanado.

El la elsendo 14.09.2021. Legas Milada – 1′ 46″

La pandemio ŝanĝis la konsuman butikummanieron de poloj. La duono realigas iom pli grandan butikumadon nur unufoje, en la nutraĵbutikoj ili butikumas malpli ofte.
La konsuma sektoro evidentiĝis rezita je la pandemio. Laŭ Euromonitor International rezultas, ke la vendateco en la konsuma branĉo malkresis nur je 9 dekonoj de la procento, dum la podetala malkresko egalis al 6,7 procentoj. En la antaŭaj jaroj la konsuma branĉo estis kreskanta je 2,7 procentoj jare. 22 procentoj de enketitaj poloj pli ofte dum la pandemio aĉatas varojn rete, ĉiu kvina kliento butikumas en la amasvaraj vendejoj, 11 procentoj preferas loĝprokismajn nutraĵbutikojn.
Plimulto de poloj – 87 procentoj – por la nutraĵoj elspezas ĝis unu mil zlotoj. Inter ili 44 procentoj elspezas tiucele 500 mil zlotojn, dum 43 procentoj elspezas inter 500 kaj unu mil zlotoj por unu persono. Nur 13 procentoj de la klientoj elspezas pli. Plimulto de la enketitoj – 71 procentoj – ne rimarkis kreskon de la elspezoj dum la pandemio. Tion konstatis tamen 19 procentoj de la enketitoj. Ĉiu 10-a persono devis limigi siajn konsumelspezojn.

El la elsendo 07.09.2021. Legas Maciek kaj Barbara – 2′ 16″

Kiel informis nin Alvaro Motta el Rio de Janeiro, la lastsabatan eventon, kiu estis Tago de la Nacia Legado partoprenis en Brazilo 7 esperantistoj – Paulo Sergio Viana el Lorena, James Piton en Campinas, Ivan Colling kaj Rita Moraes el Kuritibo kaj Tania Paixão, Dirce Salles kaj Alvaro Motta el Rio de Janeiro. La komuna legado (per Zoom) de la fragmento el la esperantigita verko de Gabriela Zapolska “La Moralo de S-ino Dulska” estas registrita. Lastĵaŭde okazis la provlegado de la teksto tiel, ke sabate ĉio okazis glate kaj oni ĝuis agrablan etoson de la evento. La nunjara legado de esperantigita pola literaturaĵo havas apartan emfazon. Kiel aldonas Alvaro Motta, la 2021-a jaro estas tre speciala jaro por la pola komunumo en Brazilo, ĉar en tiu ĉi jaro oni festas la 150 jariĝon de pola enmigrado en Brazilon. Dank’ al Esperanto, brazilaj esperantistoj jam la 6-an fojon sinsekve paroprenis en tiu grava literatura evento en Pollando, kiu estas la Tago de la Nacia Legado.

El la elsendo 07.09.2021. Legas Milada – 1′ 44″

Laŭ la opinisondado de UCE RESEARCH i SYNO Poland por la platformo ePsycholodzy.pl pli ol 37 procentoj de poloj asertas, ke ilia psika bonfarto malboniĝis en la pandemia periodo. Inter ili ĉirkaŭ 23 procentoj kiel la ĉefan motivon elmontras la prezokreskon. La prezoj en Pollando kreskas aktuale plej rapide en la tuta Unio kaj samtempe oni notas la plej altan de multaj jaroj inflacion. Ĝuste tiuj faktoroj influis malaltiĝintan sekurecsenton de poloj. Tio aparte influas la bonfarton de personoj, enspezantaj 7-9 mil zlotojn nete. Temas pri grupo konsisitiganta superan mezan klason. La meza enspezo nete en julio egalis al 4214 zlotoj.
Ankaŭ grizaĝuloj negative frontas la prezokreskon kaj inflacion, kio ligiĝas kun prezokresko de nutraĵoj, senalkoholaj trinkaĵoj, ĝeneralaj kostoj de la hejmmastrumado kaj prezoj de medikamentoj. Konsiderante prezokreskon kaj psikan bonfarton estis rimarkitaj diferencoj inter la loĝantoj de urbo kaj kamparo. En somero – la enketado okazis en aŭgusto – loĝantoj de malgrandaj urboj kaj vilaĝoj en pli signifa grado povas kompletigi konsumvarojn utiligante fruktojn kaj legomojn el la propraj ĝardenetoj.
La ekonomian sekurecsenton de personoj laborantaj perturbas aldone la zorgo pri enlaborigo, kion deklaris 14,4 procentoj de la enketitoj. Tamen en Pollando oni sukcesis eviti troan kreskon de senlaboreco kaj tiu situacio estas pli bona ol sur alilandaj labormerkatoj. Samtempe la timon pri laborperdo en la kunteksto de la psika bonfarto pozitive influis la malseverigataj ekde majo pandemiaj restriktoj kaj iom-post-ioma malfrostigado de la mastrumado. Pli da laborofertoj sur la labormerkato ol antaŭ la pandemio.

El la elsendo 07.09.2021. Legas Maciek kaj Barbara – 1′ 32″

La 1-an de septembro Pollando omaĝe rememoras la 82-an datrevenon de la eksplodo de la 2-a mondmilito, en kiu pereis 6 milionoj da polaj civitanoj, inkluzive de 250 mil soldatoj. La pola prezidento Andrzej Duda dum la porokazaj solenaĵoj en la loko Wieluń konstatis i.a., ke neniu honesta persono povas aprobi, ke post la paso de jardekoj oni akuzu polojn pri ajna, aparte institucia partopreno en la 2-a mondmilito. Pollando estis la viktimo de ĉi tiu milito provokita de Germanio, en kiu pereis 16 procentoj de la pola populacio. La partopreninta solenaĵojn ĉe la promontoro Westerplatte pola ĉefmonistro Mateusz Morawiecki ankaŭ memorigis, ke la milito estis proklamita de la germanaj invadintoj. Li atentigis i.a., ke nun 82 jarojn post la komenco de la 2-a mondmilito necesas konscii pri tio, ke okazas procezo, en kiu el la memoro kaj konscio estas elpuŝata la fakto, kiu estis la fakta kaŭzinto, kiu respondecas pro la tiamaj krimoj, detruoj, mortoj.

El la elsendo 01.09.2021. Legas Krystyna kaj Barbara – 1′ 19″

La 1-an de septembro 2021 la novan lernojaron komencis en Pollando 4,6 milionoj da lernantoj kaj 644,5 mil instruistoj en 20 mil lernejoj. Por 381 mil infanoj temas pri la unua lernojaro en la la bazaj lernejoj. La nova lernojaro por ĉiuj komenciĝas laŭ la antaŭpendemiaj principoj, t.e. ĉiuj frekventas fizike lernejojn tamen kun observado de sanitara reĝimo. La fizika ĉesto en lernejoj kaj inter kolegoj estas bezona por la lernantoj, kion konfirmas psikologoj. Oni elmontras krome la malkreskantan efikecon de la distanca lernado. La lernantoj en klasoj lernos sen makoj, tamen en la komunua spaco dum paŭzoj devos ilin uzi. Laŭ esploroj de la Instituto pri Merkataj kaj Sociaj Esploroj rezultas, ke 86,9 procentoj de la enketitoj deklaras sin por fizika reveno de lernantoj al lernejoj. 55 procentoj asertas, ke lernejoj estas bone al tio preparitaj. Nek instruistojn nek lernantojn koncernas deviga vakcinado. Ne okazos ankaŭ amasa testado kontraŭ Kovim-19. Tamen la nova lernojaro komenciĝos per kampanjo populariganta la vakcinadon.

El la elsendo 01.09.2021. Legas Krystyna kaj Barbara – 1′ 36″

Laŭ la informoj de RFM-FM radio prezidento Andrzej Duda decidis, ke ĵaŭde vespere li subskribos dekreton pri proklamo de eksterordinara stato en la indikitaj de la ĉefministro kaj la ministro por la internaj aferoj lokoj laŭe de la limo kun Belorusio. Pollando, Litovio, Latvio kaj Estonio akuzas Belorusion pri la organizita kontrabandado de enmigrantoj sur ilian teritorion kadre de la t.n. hibrida milito. La unia gazetara servo transdonis al PAP-agentejo la starpunkton de la Eŭropa Unio, pli frue esprimita de la uniaj ministroj por la eksterlandaj aferoj. Vortumis ĝin lastvendrede la unia komisaro por la migrado, Ylva Johansson deklarinte, ke la situacio ĉe la pola-belorusa limo ne ligiĝas kun la problemo de migrado, sed estas parto de agreso de Łukaszenko kontraŭ Pollando, Litovio kaj Latvio por malstabiligi la Eŭropan Union. La 1-an de septembro la Pola Limgardistaro informis, ke en aŭgusto okazis 3500 provoj de nelegala transpaŝo de la pola limo el Belorusio. Pli ol 2500 estis vanigiaj. Estis haltigitaj preskaŭ mil nelegalaj enmigrantoj. Pasintjare en aŭgusto estis notita neniu tia provo. Kiel informis marde vespere la pola ĉefministro al la limpasejo kun Belorusio direktiĝis laŭvicaj transportoj kun humaneca helpo por venigataj de Łukaszenko-reĝimo enmigrantoj. La pli fruaj transportoj ne estis enlasitaj sur la belorusan teritorion. La noto de la pola ministerio por la eksterladaj aferoj pri objekta helpo en la formo de tendoj, plejdoj, dormosakoj restis senresponda.

El la elsendo 01.09.2021. Legas Krystyna kaj Barbara – 2′ 02″

La Eŭropa Komisiono memorigis lastvendrede pri la pasonta lunde, la 23-an de aŭgusto datreveno de la pakto Ribbentrop-Mołotow. En la porokaza mesaĝo legeblas „Libereco de totalismo kaj aŭtoritatismo ne estas donita porĉiame. Necesas favore al ĝi batali ĉiun tagon denove”. Sciencistoj el la pola Pilecki-Instituto proponis, ke la pakton oni konsideru novmaniere en pli vasta kunteksto. Alivorte kiel finon de reveoj pri libera Eŭropo renaskiĝinta post la 1-a mondmilito kaj kiel imperiisman koloniigadon laŭ la modelo de koloniigita Afriko. La pakto kune kun sekreta aldona protokolo traktis la reciprokan dividon de la interesferoj en la Centra kaj Orieta Eŭropo inter Tria Regno kaj Sovetunio. Ĝi signifis finon de la suverenaj ŝtatoj ekde la baltaj respublikoj ĝis Balkanoj. Ĝi signifis dispartigon de Pollando kaj faktan koloniigon de ĝia teritorioj. La 23-a de aŭgusto estas la okazo por flegi la memoron pri la viktimoj, kies milionoj ankoraŭ longe suferis post la fino de la 2-a mondmlito kaj la malvenko de Germanio.

El la elsendo 24.08.2021. Legas Milada – 1′ 42″

Ĉirkaŭ la 400-jara kverko Dunin el la loko Przybudki en la nord-orienta Pollando reprezentos en 2022 Pollandon en la konkurso por la Eŭropa Arbo de la Jaro. En la interreta plebiscito voĉdonis por ĝi 7380 personoj. Tiu ĉi arba gigantulo el Białowieża Praarbarego estas simbolo de forto kaj potenco kaj de jaroj ravas pro sia beleco inspirante multajn artistojn kaj sociajn agantojn. Al turistoj ĝi servas kiel fono de iliaj memorfotoj. Dunin altas 13 metrojn kaj ĝia perimetro egalas al ĉirkaŭ 700 centimetroj. Laŭ legendo ĝi indikas la iaman limon de Białowieża Prarbarego. La premia Statueto de la Arbo de la Jaro estos enmanigita al la venkaj ideodonintoj kaj al reprezentantoj de la komunumo Narew en oktobro 2021 dum la 19-a eldono de la Festo de la Arbo organizata de la Klubo Gaja.

El la elsendo 24.08.2021. Legas Milada – 1′ 17″

Lige kun la situacio en Afganlando por mardo estis planita eksterordinara videokonferenco de la uniaj ministroj por la eksterlandaj aferoj. Ĝia celo estas pritaksi la situacion post kiam dimanĉe la kontrolon en Afganlando transprenis talibanoj. La uniaj kaj NATO-landoj evakuas siajn civitanojn kaj kunlaborantojn. La pola registaro direktis jam siajn aviadilojn por polaj civitanoj kaj ankaŭ por laborantoj de la pola militista misio en ĉi tiu lando. Daŭras interparoloj kiom da afgalandanoj Pollando povus akcepti. Laŭ informoj de Reuter-agentejo marde matene komencis starti el Kabulo militistaj aviadiloj kun evakuataj diplomatoj kaj civiluloj. Sur la ekranoj de unu el la plej gravaj afganaj televdstacioj ToloNews reaperis ĵurnalistinoj. Unu el ili faris intervjuon kun membro de la gazetara oficejo de talibanoj. Ilia reprezentanto Enamullah Samangani alvokis hodiaŭ afganajn virinojn aliĝi al establo de la nova registaro. Pli frue talibanoj deklaris amnestion por ŝtataj ofcistoj alvokante ilin reveni al laboro.

El la elsendo 17.08.2021. Legas Barbara – 1′ 26″

En Pollando funkcias bita interbiblioteka luprenejo de sciencaj publikaĵoj, Academica. Ĝi ebligas utiligon de la bitaj kolektoj de la Nacia Biblioteko por la esploraj kaj konigaj celoj pere de konektoj al la informsistemo, t.e. terminaloj troviĝantaj en partneraj institucioj. Ili funkcias ankaŭ for de grandaj centroj, kaj lastatempe unu el ili estis instalita en la reta legejo de la urba kaj distrikta biblioteko en Drawsko Pomorskie (la norda Pollando). Academica ebligas konsulton de preskaŭ 3 milionoj 450 mil publikaĵoj el ĉiuj sciencbranĉoj, ankaŭ la plej novaj, rilate kiujn validas la aŭtoraj rajtoj. Publike disponeblaj estas unuavice libroj kaj sciencaj periodaĵoj el la Nacia Biblioteko, inkluzive de akademiaj lernolibroj, sciencaj kaj popularsciencaj disertaĵoj, legaĵoj por konkursoj kaj lernoobjektaj olimpikoj kaj sciencaj periodaĵoj el la registro de la Ministerio pri scienco kaj supera instrusistemo. Parto de publikaĵoj signitaj per verda punkto estas dsponigitaj al ĉiuj internaŭtoj sen limigoj. Publikaĵoj protektitaj per la aŭtoraj rajtoj estas konsulteblaj pere de elektitaj terminaloj en bibliotekoj apartenantaj al la sistemo Academica.

El la elsendo 17.08.2021. Legas Maciek – 1′ 23″

La nova Pledanto por la Civitanaj Rajtoj, prof-o Marcin Wiącek esprimis sian tre skeptikan rilaton al la ideo de deviga vakcinado. Kiel li atentigis certa deficito de juraj solvoj dum la pandemio estis tio, ke ili fontis el ministeriaj decidoj alprenataj ene de kabinetoj. Dume liaopinie tiuj problmeoj estas tiom esencaj, fudamentaj laŭ la vidpuntko de libereco kaj homaj rajtoj, ke debato pri ili devus okazi en la parlamento kaj frukti per proklamita leĝo kaj ne plenumrekomendoj. Prof-o Marcin Wiącek atentigis tiurilate pri la rezolucio de la parlamenta asembleo de Konsilio de Eŭropo. Laŭ ĝi la fakto esti vakcinita ne povas esti ekskluziva premiso por variigi la leĝan situacion de civitanoj. Kiel la membro de la Konsilio Pollando devus sekvi tiun rekomendon. Liaopinie eĉ se eblas allasi iun variigon de situacio de vakcinitoj kaj nevakcinitoj, necesas en tiu situacio konsideri la demandon, ĉu koncerna persono kreas minacon por publika sano.

El la elsendo 17.08.2021. Legas Milada – 1′ 11″

En la Botanika Ĝardeno de la Universitato en Kaunas, Litovio meze de julio estis plantita kverko omaĝanta la memoron de la pola komponistro Krzysztof Penderecki. La iniciatinto de la omaĝkverko estas la Pola Institituto en Vilno. En la kauna Ĝardeno trovigas jam kverkoj omaĝantaj i.a. la memoron de Lech Kaczyński, Tadeusz Kościuszko, Frederiko Chopin. Krzysztof Penderecki kelkfoje gastis en Vilno direktante siajn komponaĵojn, tiajn kiel la Pola Rekviemo kaj komika opero Reĝo Ubu. La Poa Instituto lanĉinte la inciaton planti la omaĝkverkon al Penderecki aliĝis al la kampanjo de Adam Mickiewicz-Instituto vastigi mondan Penderecki-ĝardenon. La arboj omaĝantaj la polan komponiston troviĝas jam en Singapuro kaj Bruselo. Okaze de la evento en Vilno okazis koncerto el la ciklo „Krzysztof Penderecki: Europo omaĝas la Majstron” en la plenumo de la Ĉambra Orkestro de s-ta Kristoforo.

El la elsendo 11.08.2021. Legas Maciek – 1′ 03″

Laŭ la Monda Nutroprogramo 41 milionoj da homoj en pli pl 40 landoj de la mondo vivas rande de malsato, pli ol 500 milionoj suferas la malsaton. De kvin jaroj tiu tendenco kreskas. La pandemio aldone akcelis la procezon. La ĉefajn kaŭzojn de tio oni ligas kun la klimatŝanĝoj kaj sekvantaj el tio kataklismoj, kaj kun armitaj konfliktoj. Sen tuja helpo de humanecaj organizoj en akiro de nutraĵoj al la plej malriĉaj regionoj, ĉefe en Afriko neevitebla estas laŭvica elmigra apogeo. La Monda Nutroprogramo gvidas aktuale sep averiajn savkampanjojn ligitajn kun la pandemio de Kovim-19 kaj kun la situacio reganta en Demokrata Respubliko Kongo, la nordorienta Niĝerio, en Sahelo-landoj, en Sirio kaj Jemeno kaj en la Suda Sudano. Laŭ reprezentantino de la Pola Humaneca Kampanjo Helena Krajewska se ni parolas pri tio, ke necesas helpi surloke, por ne fronti grandegan migrofenomenon necesas helpi al homoj vivantaj tie rekonstrui sian vivon surloke, por ke ili povu daŭre vivi en siaj hejmregionoj. Temas pri longdaŭraj programoj subtenantaj la lokan agrikulturon, subtenantaj homojn kiuj volas produkti nutraĵojn por si mem, por siaj familioj, ĝenerale por siaj landoj.

El la elsendo 11.08.2021. Legas Milada – 2′ 01″

Laŭ la donitaĵoj de antaŭ la pandemio de la Pola Turisma Organizo kaj la Ĉefa Statistika Oficejo la nombro de turistoj el Nederlando kreskis. En 2019 temis pri pli ol 550 mil turistoj el ĉi tiu lando.
Nun post kiam Nederlando signis Pollandon verdkolore – kio signifas mankon de epidemia minaco – ĉiam pli da nederlandaj turistoj rezervas la someran feriadon en nia lando planante veni al Pollando aŭtomobile. Nederlandaj turistoj elektas Krakovon, multaj preferas Vroclavon kaj ĝian regionon.

El la elsendo 03.08.2021. Legas Milada – 0’48’’

ManpowerGroup (internacia firmao pri personala konsilado) publikigis raporton „Nesufiĉo de talentuloj” el kiu rezultas, ke polaj firmaoj ne intencas daŭrigi la modelon de distanca laboro. Laŭ iliaj deklaroj eĉ 88 procentoj de laborantoj revenos al firmloka (oficeja) laboro kaj 9 procentoj ricevos proponon labori en hibrida maniero. Oni pravigas tion per zorgo pri la bonfarto de laborantoj kaj kvalito de la firmaa kunlaboro.
Eĉ preskaŭ ĉiu kvara labordonanto en Pollando supozas, ke laboro eksteroficeja malavantaĝe influas la bonfarton de laborantoj, ĉiun kvinan enzorigas kvalito de kunlaboro en distancaj laborkolektivoj. La rezervoj de la firmaoj koncernas ankaŭ malkreskon de produktiveco (18 procentoj) kaj de inventemo (12 procentoj), fine de la organiza kulturo (2 procentoj). Nur 22 procentoj de labordonantoj ne eprimas similajn rezervojn.
Kvankam la pandemio komencis revoluciajn ŝanĝojn en la rilato de labordonantoj al la distanca laboro nun ĉiam pli da ili revenas al la tradicia labormaniero. Labordonantoj antaŭvidas, ke dum laŭvicaj 6-12 monatoj 88 procentoj de iliaj laborantoj revenos al oficejoj kaj nur 9 procentoj ricevos proponon de hibrida laboro, el inter kiuj nur 5 procentoj povos labori distance dum pli granda parto de la semajno. Eĉ 39 procentoj de labrdonantoj intencas proponi elastajn horojn por komenco kaj fino de laboro kaze de firmloka (oficeja) laboro.
Samtempe, kiel klarigas la pola dungoeksperto de la grupo, laborantoj ne volas perdi la laborelastecon akiritan dum la pandemio. Kiel kompromisa ŝajnas esti vastskala envivigo aŭ konservo de la hibrida labormodelo. Tion atendas unuavice dungotoj en informteknika sektoro, laborontoj rilate priservadon de klientoj, rilate vendan kaj merkatikan sektorojn.

El la elsendo 03.08.2021. Legas Maciek – 02’09’’

Google Arts & Culture kreis malferman programaron, kiu esploras 10 indiĝenajn lingvojn. Woolaroo ebligas samtempe al la lingvosocioj protekti iliajn lingvojn kaj evoluigon. Tio signifas, ke Woolaroo i.a. ebligas vastigi la vortprovizon, aldoni sondokumentojn por helpi korektan prononcon.
Inter la poponitaj estas 10 indiĝenaj lingvoj i.a. luiziana-kreola-franca, kalabria grika, maoria, tamaziĝt’-a, sicilia, Yang Zhuang, rapanui kaj jida. Unusola lingvo, kiu havas rilaton kun Pollando estas la jida. Antaŭ la 2-a mondmilito ĝi estis la lingvaĵo de judoj loĝantaj en Pollando kaj en aliaj landoj de la Orienta Eŭropo. Laŭ la lastaj antaŭmilitaj donitaĵoj en 1931 la jida estis la gepatra lingvo por 79,2 procentoj de polaj judoj. Aktuale jida estas uzata inter la religiaj ĥasidaj komunumoj en Usono kaj Israelo.

El la elsendo 27.07.2021. Legas Maciek – 0’ 55’’

Preskaŭ 40 procentoj de poloj planas daŭre labori post la atingo de  emerita aĝo, ĉiu tria ne havas tiajn planojn kaj 32 procentoj de la enketitoj de UCE RESEARCH ankoraŭ ne havas firman opinion pri tio. Personoj, kiuj deklaris daŭrigon de profesia aktiveco post emeritiĝo ĝenerale havas la konscion pri minaco de malaltaj emerituroj. Kvankam estas ankaŭ tiaj faktoroj, kiuj ligiĝas kun la decido ĉesigi la laboron, kiel zorgado pri nepoj aŭ la deziro vojaĝi. Sed la financa konsidero estas unualoka.
Inter tiuj, kiuj deklaras la profesian aktivecon post la atingo de la emerita aĝo estas personoj enspezantaj inter 7 ĝi 9 mil zlotoj – temas pri 57,1 procentoj de la respondintoj. Sur la dua loko troviĝas personoj enspezantaj inter 5 kaj 7 mil zlotoj – temas pri 52,9 procentoj de la enketitoj. Plej multaj poloj, kiuj ne intencas daŭrigi laboron estas personoj, kies enspezoj ne superas 3 mil zlotojn. Temas pri 35, 5 procentoj.
Laŭ UCE RESEARCH personoj bone espezantaj bone konscias, ke estonta emerituro ne garantios al ili vivon sur la nivelo, al kiu ili kutimiĝis. Tio motivas la deziron plulabori.

El la elsendo 27.07.2021. Legas Maciek – 01’25’’

Kiel elmontras la lasta opinisondado preskaŭ 60 procentoj de plenkreskaj poloj engaĝiĝas en la bonfarajn kampanjojn. Plej aktivaj ĉi-rilate estas personoj en la aĝo inter la 36-a kaj la 55-a vivojaroj kun monataj enspezoj egalaj al pli ol 9 mil zlotoj. Ili meze destinas por tiu ĉi celo dum diversspecaj kvestadoj inter 50 kaj 300 zlotoj jaroj. Laŭ ekspertoj dank’ al tio ĉiujare la grupo de homoj plej bezonantaj ricevas eĉ kelkcent milionojn da zlotoj. Samtempe tamen preskaŭ 40 procentoj de poloj frontas problemojn senprunte transvivi monaton. La enketintoj de la portalo szczytny-cel.pl tre pozitive taksas la rezultojn de sia enketado, laŭ kiuj evidentiĝas ke poloj estas precipe impresiĝemaj je personoj troviĝantaj en bezono. Eĉ personoj kun modesta buĝeto pretas subteni homojn trafitajn de veraj tragedoj. Plej senavaraj estas viroj destinante por alies helpo de 400 ĝis pli ol 500 zlotoj jare. Samtempe en Pollando viroj daŭre enspezas pli ol virinoj, ne eblas do miri pri tiu situacio. Krome ĝuste viroj plej ofte administras la familibuĝetojn. Ne eblas do konkludi, ke polinoj estas pli avaraj.

El la elsendo 13.07.2021. Legas Maciek – 1′ 24″

Unu el la ĉefaj celoj de la fondaĵo Our Future Foundation estas atribuo de stipendioj al talenta pola junularo por kovri kostojn de eksterlandaj studoj. La misio de la fondaĵo estas egaligi ŝancojn por junuloj el neprivilegiitaj medioj akiri kleriĝon sur la plej alta monda nivelo. Nunjare ricevis stipendiojn 20 laŭvicaj talentuloj, kiuj krome troviĝas sub la protekto de spertoplenaj mentoroj konsilantaj en elekto de konforma karierovojo. La mentoroj mem estas diplomitoj kaj studentoj de la plej renomaj mondaj altlernejoj, kiuj i.a. dividas siajn spertojn pri la aspirvojo al la eksterlandaj universitatoj. Our Future Foundation havas jam 4-jarajn spertojn en helpado al talenta pola junularo. Dank’ al ĝi pli ol 90 junaj poloj povis komenci studojn en tiaj universitatoj kiel Oxford, Stanford, New York University, University of London aŭ Berkley.

El la elsendo 13.07.2021. Legas Milada – 1′ 24″

Wolsztyn en la okcidenta Pollando apartenas al lokoj aparte bone konataj al la ŝatantoj de la fervojo. Ĝi famas pro siaj malnovaj lokomotivoj, kiuj priservas la pasaĝeran trafikon pere de normalaj reloj. Inter ili troviĝas tri daŭre funkciantaj vaporlokomotivoj. Nun kreiĝis plano establi en Wolsztyn la fervojan urbeton kun atrakciaĵoj por infanoj kaj plenkreskaj amantoj de la fervojo. Ĝi troviĝos en la rekta proksimeco de la lokomotivejo. I.a. oni planas krei ĝardenvagonareton kaj atrakciaĵojn por infanoj laŭteme ligitajn kun la fervojo. Troviĝos en ĝi ankaŭ la funkcianta dum la tuta jaro ekspozicio de historioj lokomotivoj. La urbeto laŭ promenitineroj ligiĝos kun la lokomotivejo kaj plezurpasejoj laŭe de la proksima Berzyńki-Lago. La urbeto estos ekipita per konforma infrastrukturo ofica, gastronomia, ekspozicia. En la planoj estas restaŭro de parto de ne plu funkciantaj lokomotivoj. Ĉiu kun adekvata klariga informo povos esti vizitata de interesiĝantoj.

El la elsendo 06.07.2021. Legas Pamela – 1′ 22″

En majo je preskaŭ 40 procentoj krekis la nombro de permesoj eldonitaj al ukrainanoj por la portempa estado en Pollando kompare kun la analoga periodo de la pasinta jaro. Ankoraŭ en pli granda kvanto kreskis permesoj por longdaŭra estado kaj por konstanta estado. En ĉi tiuj kazoj la kresko de eldonataj permesoj egalis al pli ol 90 procentoj, respektive 55 procentoj. Laŭ la Oficejo pri eksterlandanoj en majo 2021 la permeson por la portempa estado ricevis 12 mil 100 ukrainanoj. La nombro de permesoj pri la estado sur la teritorio de Pollando eldonata al ukrainanoj kreskas sisteme ekde 2015. Dominas permesoj ligitaj kun laboro. La situacion favoras ankaŭ tio, ke civitanoj de Ukrainio utiligas la simpligitan proceduron dungiĝi sur la pola labormerkato.

El la elsendo 06.07.2021. Legas Milada – 1′ 16″

En la pandemia periodo ne malkreskas la interesiĝo de eksterlandaj konsumantoj pri portugalaj vinoj. Ĝia eksporto en la unua jarkvarono de la nuna jaro kreskie je 13 procentoj i.a. dank’ al la pola merkato. Tiujn informojn prezentis ViniPortugal. Laŭ ĝiaj statistikoj la plej grandan vendokreskon de la portugalaj vinoj oni notis en tiu ĉi periodo en Pollando – je 42,2 procentoj kaj en Finnlando – je 37,7 procentoj. La kresko de interesiĝo pri portugala vino ligiĝas kun ĝia populareco en familioj, kiuj ne povante – pro kovimrestriktoj – viziti restoraciojn kaj rapidmanĝejojn aĉetadis ĝin por la hejma konsumado. La valoro de la portugala vineksporto al Pollando inter januaro kaj aprilo 2021 egalis al 7,1 milionoj da eŭroj.

El la elsendo 29.06.2021. Legas Maciek – 0′ 58″

Eksa germana prezidento Joachim Gauck transprenis semajnfine en Varsovio la Premion de S-ta Wojciech pro la meritoj favore al paco, libereco kaj kunlaboro en Eŭropo. En la tempo de Germana Demokratia Respubliko li estis la opozicia aktivulo. Pravigante al atribuon de la premio la Fondaĵo de s-ta Wojciech substrekis, ke Gauk diris „ne” al la sistemo reganta en GDR. La Fondaĵo de s-ta Wojciech estis establita en 1989 lige kun la transformiĝoj okazantaj en Eŭropo. Ĝia premio estas atribuata ĉiun duan jaron alterne en Pollando, Germanio, Ĉeĥio, Slovakio kaj Hungario. Ĉiufoje ĝi celas personon, kiu laŭ la opinio de la fondaĵo en maniero eksterordinara meritiĝis por la firma unuiĝo de Eŭropo, por profundigo kaj flegado de la najbaraj rilatoj inter la nacioj.

El la elsendo 29.06.2021. Legas Milada – 1′ 18″

En la daŭro de la lastaj kvin jaroj la nombro de personoj en Pollando uzantaj la elektronikan poŝton kreskis je 11 procentoj, tio estas multe pli ol ĉe niaj sudaj najbaroj – slovakoj 4, ĉeĥoj – 6 procentoj. Tamen eĉ ĉiu tria polo ne uzas ĝin. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat al la plej oftaj uzantoj de la elektronika poŝto kalkuliĝas loĝantoj de Danlando, Islando, Norvegio. Almenaŭ 90-procentan uzon de la elektronika poŝto oni notis krome en Nederlando, Svedio, Finnlando. La liston fermas Bosnio kaj Hercegovino (37 procentoj), Turko (34 procentoj) kaj Kosovo (29 procentoj). Tamen Pollando kun la 65-procenta rezulto troviĝas ekster la eŭropa mezumo, kiu egalas al 73 procentoj. La polaj uzantoj de la elektronika poŝto do signife postrestas la nombron de ĉiuj polaj internaŭtoj, kiu egalas al pli ol 83 procentoj. Oni taksas, ke la elektronikan poŝton en la mondo uzas 4 miliardoj da personoj. Ĝis la 2025-a jaro ilia kvanto povas kreski je pliaj 600 milionoj.

El la elsendo 23.06.2021. Legas Maciek – 1′ 14″

Laŭ esploro de European Council on Foreign Relations farita en 12 uniaj ŝtatoj pli ol duono de germanoj, francoj, italoj kaj hispanoj opinias, ke la Unio ne funkcias. Tio signifas, ke en granda parto de la eŭropaj socioj regas la konvinko, ke la Unio estas neefika same rilate la vakcinadon, kiel ankaŭ la konraŭbataladon de ekonomia regreso. Laŭ la aŭtoroj de la esploroj tiun rezulton necesas trakti kiel averton. Aparte maltrankviligaj estas donitaĵoj el la du plej grandaj uniaj landoj Germanio kaj Francio, en kiuj 55, respektive 62 procentoj de la respondintoj tiel opinias. En Italio negativan pritakson esprimis 57 procentoj de la enketitoj, en Hispanio 52 procentoj kaj en Aŭstrio 51 procentoj. Pli pozitive la Eŭropan Union taksas poloj. Nur 33-procente ili esprimis sian negativan pritakson de la unia agado. Civitanoj de la uniaj landoj estas aparte malkontentaj pro la ekonomia regreso, kresko de senlboreco kaj neefike gvidata vakcina kampanjo.

El la elsendo 23.06.2021. Legas Milada – 1′ 39″

La plej novaj esploroj pruvas, ke sole 20 firmaoj respondecas pro la produktado de pli ol duono de ĉiuj unufojuzaj plastaj forfalaĵoj en la mondo. Tiuj produktoj preskaŭ ekskluzive estas kreataj el fosfueloj kaj estas malfacile reuzeblaj, apenaŭ 10-15-procente en la jara ciklo. En 2019 oni foruzis pli ol 130 milionojn da plasto preskaŭ tutece bruligante ĝin, enfosante en staplorubujojn aŭ rekte lasante en la natura medio. La analizo de konsorcio, en kiu troviĝas ankaŭ London School of Economics traktis mil fabrikojn de 20 petrolkemiaj firmaoj. Rezulte de tio oni sciigis, ke la usona firmao ExxonMobil estas la plej granda produktanto de la unufojuza plasto. Sekvas ĝin Dow, Sinopec, Indorama Ventures, Saudi Aramco, PetroChina, LyondellBasell, Reliance Industries, Braskem, Alpek SA de CV, Borealis, Lotte Chemical, INEOS, Total, Jiangsu Hailun Petrochemical, Far Eastern New Century, Formosa Plastics Corporation, China Energy Investment Group, PTT i China Resources. En la esploro estis taksitaj ankaŭ landoj, kiuj produktas plej multajn forfalaĵojn el unufojauza plasto je unu loĝanto. La unuan lokon okupis Aŭstralio, kiun sekvis Usono, Suda Koreio kaj Britio. La krizo ligita kun la plastaj forfalaĵoj kreskas kun ĉiu jaro. Post kvin jaroj la monda kapablo produkti originajn polimerojn por elfarado de unufojuza plasto povos kreski je 30 procentoj.

El la elsendo 15.06.2021. Legas Maciek – 1′ 55″

Laŭ esploro de European Council on Foreign Relations farita en 12 uniaj ŝtatoj pli ol duono de germanoj, francoj, italoj kaj hispanoj opinias, ke la Unio ne funkcias. Tio signifas, ke en granda parto de la eŭropaj socioj regas la konvinko, ke la Unio estas neefika same rilate la vakcinadon, kiel ankaŭ en la konraŭbatalado de ekonomia regreso. Laŭ la aŭtoroj de la esploroj tiun rezulton necesas trakti kiel averton. Aparte maltrankviligaj estas donitaĵoj el la du plej grandaj uniaj landoj Germanio kaj Francio, en kiuj 55, respektive 62 procentoj de la respondintoj tiel opinias. En Italio negativan pritakson esprimis 57 procentoj de la enketitoj, en Hispanio 52 procentoj kaj en Aŭstrio 51 procentoj. Pli pozitive la Eŭropan Union taksas poloj. Nur 33-procente ili esprimis sian negativan pritakson de la unia agado. Civitanoj de la uniaj landoj estas aparte malkontentaj pro la ekonomia regreso, kresko de senlboreco kaj neefike gvidata vakcina kampanjo.

El la elsendo 15.06.2021. Legas Milada – 1′ 38

Inter ĉiuj eŭropanoj la loĝantoj de Nederlando konsumas plej multe da viandaj substituaĵoj. La suma valoro de la eŭropa merkato de vegetaraj produktoj egalas al 3,6 miliardoj da eŭroj. La firmo Nielsen laŭ la komisio de la organizo ProVeg – lanĉanta konsumadon de plantproduktoj kaj 50-procentan redukton de viandkonsumado en la monda skalo ĝis 2040 – dum tri jaroj analizis la vendoofertojn de superbazaroj en 11 eŭropaj landoj. En ĉiu oni notis ankaŭ kreskon de la konsumado de legomoj. En la tuta Eŭropo temas pri kresko 49-procenta. El la esploroj evidentiĝis krome, ke nederlandanoj elspezas plej multe por legomsubstituaĵoj (17 eŭroj je unu persono) kaj ankaŭ manĝas plej multajn viandosubstituaĵojn (870 gramoj je unu persono). Tiaj nederlandaj markoj, kiel Vivera kaj De Vegetarian Slager evoluas fulmrapide. La polan merkaton eniris ĉi-jare la nederlanda marko Vegetarian Butcher. Tio ligiĝas kun la fakto, ke ĉiam pli ofte mezaj poloj, ne sole veganoj kaj vegetaranoj elektas plantproduktojn. Laŭ pritaksoj eĉ 45 procentoj de poloj limigas la konsumadon de viando en la ĉiutaga dieto.

El la elsendo 08.06.2021. Legas Milada – 1′ 50″

Fine de majo en Pollando estis inaŭgurita Collegium Intermarium, nova plurlingva altlernejo ligonta sciencistojn el la Centra Eŭropo. La ĉefa studobjekto estos juristaj sciencoj. Funkcios en ĝi ankaŭ programo de la anglalingvaj postdiplomaj studoj dediĉitaj al la homaj rajtoj. La altlernejo antaŭvidas vastan stipendian programon ebligontan liberigi elstarajn studentojn de kiuj ajn pagoj pro la studado. Dum la inaŭgura podia solenaĵo krom elstaraj politikistoj el la regiono partoprenis multaj elstaraj mondaj intelektuloj. Collegium Intermarium kreiĝis kiel reago je ĉiam pli profunda krizo en la akademia vivo. Ĝi referencas al la klasika kompreno de universitato kiel spaco de libera debato kaj kuraĝa serĉado de vero. Krom edukado ĝia tasko estas establi platformon de internacia debato kaj kuraĝaj esploroj pri ŝlosilaj sociaj, juraj kaj ekonomiaj defioj, kiujn frontas la Centra Eŭropo. La studoj komenciĝos en oktobro.

El la elsendo 08.06.2021. Legas Przemek – 1′ 08″

Ĉiujare en la mondo malaperas 10 milionoj da hektaroj da arbaroj, kio egalas al la surfaco de Islando. Problemon konsistigas ankaŭ la sengradigado de la grundoj, kio koncernas preskaŭ du milionojn da hektaroj. Tio estas surfaco pli vasta ol la Suda Ameriko. UNo kaj FAO alvokas al rekreado de la sengradigitaj terenoj. Kiel ekzemplo povas servi projekto Granda Verda Muro por Saharo kaj iniciato por Sehel. La Polaj Ŝtataj Arbaroj informis antaŭ kelkaj semajnoj, ke konforme al la projekto pri la grandsurfaca stato de la arbaroj arbaraj terenoj en Pollando okupas 29,6 procentojn de la landa surfaco. Ĉiu 8-a arbo en Pollando estas 100-jara. La Polaj Ŝtataj Arbaroj ĉiujare plantas en la lando 500 milionojn da arboj kaj por la bezonoj de la arbaroj en la arbaraj kultivejoj estas produktataj 800 milionoj da diversspecaj arbostikaĵoj. Tiuj homaj agadoj estas la unusola ŝanco por transdaŭro de multaj besto- kaj plantospecioj. En Pollando de jaroj estas realigataj diversaj speciprotektaj projektoj. Ili rilatas al eŭropaj bizonoj, urogaloj, tetroj, fiŝagloj kaj falkoj.

El la elsendo 01.06.2021. Legas Gabi – 1′ 30″

Laŭ esploroj de BIG InfoMonitor 75 procentoj de poloj planas pasigi la somerumadon en la lando, ĉiu kvara eksterlande. Kvankam ĉiu kvina enketito ne planas someran forveturon, sed nunjare tiun intencon deklaras multe malpli da poloj. En 2020 temis pri preskaŭ 30 procentoj. La elekto de ripozloko unuavice estas ligita kun la financa situacio de la respondintoj. La eksterlandan ripozon planas 32 procentoj de personoj deklarantaj bonan financan situacion, sed ankaŭ 21 procentoj de personoj mezbonstataj aŭ en malbona financa situacio. Kompare al la pasinta jaro je tri procentoj kreskis procento de personoj, kiuj devos dum la somerumado ŝpari. Pli granajn elspezojn antaŭvidas 8 procentoj de la enketitoj. Unuavice temas pri personoj malpli ol ol 35-jaraĝaj kaj seninfanaj. Plej multaj, ĉar eĉ 56 procentoj antaŭvidas neniujn ŝparojn lige kun la somerumado. Plimulto de la enketiroj financos la eksterhejman ripozon el rimedoj jam ŝparitaj aŭ el ĝisdataj enspezoj. Ĉiu deka pravigas la nebezonon zorgi pri fiancoj pro la plano ripozi en la propra somerdometo aŭ ĉe la familio. En plimulto poloj ne ligas siajn somerajn ripozplanojn kun tio, ĉu ili estos vakcinitaj aŭ ne, tamen 30 procentoj serĉas ripozlokojn, en kiuj ne estos homamase. 18 procentoj decidis pri somerumado en malpli granda grupo de amikoj aŭ konatoj.

El la elsendo 01.06.2021. Legas Maciek – 1′ 37″

Pollando ricevis distingon dum la 41-a eldono de la Internacia Turisma Foiro FITUR en Madrido. Temis pri la unua mondranga foiro de la turisma sektoro organizita en tradicia formulo post la eksplodo de la pandemio Kovim 19. La eventon alireblan ankaŭ virtuale partoprenis reprezentantoj de 55 landoj kaj 5 mil firmaoj. Pollando partoprenis la foiron tradicimaniere, kiel esprimo de solidareco por reaktivigo de turismo en Eŭropo, lige kun la aplikoeblo de la tiel nomataj kronpasportoj. Lastvendrede en la akompana festivalo de turismtemaj filmoj Fitur „Travel Video Competition” la videaĵo prezentanta Krakovon estis agnoskita kiel la plej bona, en la kategorio de internaciskala popularigado de la urboj. Distingita estis ankaŭ la fimprodukto de la Pola Turisma Organizo „Polando. Official Trailer” en la katerorio de turismaj cellokoj. La pola nacia stando dum la foiraj tagoj prezentante riĉan oferton ĝuis grandan interesiĝon. Apud tradiciaj ekspoziantoj logantaj per la turismaj atrakciaĵoj de Varsovio kaj Krakovo kun la ĉirkaŭa regiono, aperis turismaj promociantoj el tiaj urboj kaj regionoj kiel Lublin, Wrocław, kaj la Malsupra Silezio. En Madrido estis ankaŭ la plej grandaj polaj turismaj oficejoj, kies oferto rilatis ĉefe al turisma urbovizitado, kultura turismo kaj turismo proksima al la naturo. La devizo de FITUR 2021 estis “Turismo por denova renkontiĝo”.

El la elsendo 25.05.2021. Legas Maciek – 1′ 44″

Kiel informis en la plej nova raporto Monda Sanorganizo la tro frua morto de 745 mil personoj ligiĝas kun tro longdaŭra laboro. La unua raporto pri ĉi tiu temo ligiĝas kun la doniaĵoj kolektitaj en 2016. El ĝi rezultas, ke la tralaboro de 55 kaj pli da horoj semajne altigas je 35 procentoj la mortoriskon pro cerboembolo kaj je 17 procentoj pro korinfarkto. La komparo estis farita rilate al personoj, kiuj laboris semajne meze de 35 ĝis 40 horon. Je la risko de trofrua morto ligita kun tro longdaŭra laboro estas elmetitaj unuavice viroj mez- kaj grandaĝaj. La aŭtoroj de la raporto atentigas, ke tro frua morto ne devas okazi tuj en la periodo de intensa laboro, sed poste. Laŭ ekspertoj de la Monda Sanorganizo la distanca laboro en la periodo de la pandemio aldone intensigis sekvojn de tro longa laboro. Konforme al akiritaj doniaĵoj la kvanto de tralaborataj horoj en ĉi tiu periodo kreskis je 10 procentoj. Frank Peg, la eksperto de la Monda Sanorganizo esprimis la opinion, ke mallongigo de la tagaj laborhoj estus avantaĝa por laborantoj kaj eĉ povus altigi ilian laborefikecon.

El la elsendo 25.05.2021. Legas Maciek – 1′ 23″

La pandemio kaŭzis multajn perturbojn sur la merkato, ŝanĝon de ĝeneralaj konsumkutimoj. Ankaŭ se temas pri alkoholaĵoj. Do kvankam laŭ iuj esploroj poloj drinkas malpli, sed multaj preferas ĉiam pli multekostajn drinkaĵojn, ili ĉiam pli ofte aĉetas viskion. Dum la lasta jaro la eksporto de viskio el Britio krekis je preskaŭ 40 procentoj. La eksportovaloro de viskio single malt notis preskaŭ 32-an kreskon. Laŭ ekspertoj la estonteco de viskio sur la pola merkato post la pandemio aŭguriĝas optimisme. Signifajn kreskojn eblas atendi aparte se temas pri luksaj viskioj. Laŭ iuj prognozoj dum la plej proksimaj 5-6 jaroj la valoro de tiu ĉi segmento de la alkoholaĵa merkato en nia lando triobliĝos. Laŭ IWSSR la konsumado de whisky super premium en Pollando kreskos ĝis ĉ. 4 procentoj de la tuta viskiomerkato. Tia estos en 2025 la eŭropa mezindico.

El la elsendo 25.05.2021. Legas Milada – 1′ 20″

La platformo kitco.com klasifikis 10 plej grandajn produktantojn de arĝento en la mondo en 2020. La pola fiskokompanio KGHM S.A. Pola Kupro akiris la unuan lokon produktinte ĉirkaŭ 1200 tunojn da arĝento. Tio estas flankprodukto ĉe la eleterigado de la kuproercoj. La borsa komuniko de la kompanio notis, ke la enspezoj de la 2020 egalis al 23,6 miliardoj da zlotoj kaj estis je 4 procentoj pli altaj ol en 2019. La operaca rezulto EBIDTA egalis al 6,6 miliardoj da zlotoj kaj estis pli alta ol la antaŭa je 27 procentoj. Pro la vendo de kupro en 2020 la pola kompanio akiris profiton en la alteco de 14,25 miliardoj da zlotoj, pro la vendo de arĝento ĝi akiris 3,45 miliardojn da zlotoj, preskaŭ 700 milionojn da zlotoj pro la vendo de oro kaj pli ol 200 milionojn da zlotoj pro la vendo de plumbo. KGHM S.A Pola Kupro notis en la pasinteco gravajn perdojn post la aĉeto de eksterlandaj aktivoj en 2012. Nur ŝanĝoj de ĝia estraro en 2016, aŭdito rilate eksterlandajn aktivojn kaj ripara programo alkondukis al la nun notita sukceso.

El la elsendo 18.05.2021. Legas Maciek – 1′ 28″

La kronvirusa pandemio kaj la rigoroj ligitaj kun la malpermeso uzi sportajn objektojn kaŭzis, ke en 2020 je 12 procentoj malkreskis elcento de poloj praktikantaj sporton kompare al 2019. Laŭ la esploroj de Sponsoring Monitor ARC Rynek i Opinia la malkresko estis rimarkita en ĉiuj aĝogrupoj. Samtempe la zorgon pri la fizika lerteco deklaris 69 procentoj de la ekzamenitaj virinoj kaj 70 procentoj de viroj. La duono de eketitaj personoj en la aĝo de 55-65 jaroj restas fizike aktiva. Plej multaj personoj praktikantaj sporton troviĝas inter plej junaj enketitoj, tio estas 87 procentoj. La duono de ĉiuj partoprenintoj en la enketo praktikas sportajn ekzercojn kelkfoje dum la semajno, ĉiu kvara respondinto 4 fojojn semajne kaj 13 procentoj ĉiutage. Plej ofte sportumadon deklaras loĝantoj de grandaj urboj – 74 procentoj, plej malofte loĝantoj de kamparo – 67 procentoj. Al la plej populara sporta aktivado kalkuliĝis biciklado kaj kurado, naĝado.

El la elsendo 18.05.2021. Legas Milada – 1′ 35″

La truda eksloĝigado de palestinaj familioj el la Orienta Jerusalemo estas nelegala laŭ la internacia humeneca leĝaro, deklaris sabate Peter Sano, la aferprezentanto de la alta reprezentanto de la Unio por la eksterlandaj aferoj Josep Borrell. Kanado kaj la tn. Madrida Kvarteto (UNo, Usono, Eŭropa Unio kaj Rusio) kondamnis la perfortoaktojn sur la Sankteja Altaĵo en Jerusalemo kaj alvokis Israelon ĉesigi planojn transloĝigi palestinajn familiojn el la regino de la troviĝanta en la orienta Jeruslemo loĝkolonio Asz-Szajch Dżarrah. Du israelaj tribunaloj agnoskis la judajn pretendoj al ĉi tiuj teritorioj. Kontraŭ la eksloĝiga kampanjo deklaris sin la Eŭropa Unio kaj Usono, Jordanio, Turkio, Kataro, Egiptio, Unuiĝintaj Emirlandoj kaj Bahrajno. Pollando estas profunde maltrankviligita pro la eskalo de perforto en la Orienta Jerusalemo. En la lunda deklaro de la pola ministerio por la eksterlandaj aferoj ni legas: „Ni alvokas ĉiujn flankojn de konflikto entrepreni tujajn agadojn por malaltigi la tension kaj sindeten de la konfronta retoriko. La kresko de la tensio inter Israelo kaj palestinanoj havas ligon ankaŭ kun Ramadano, la sankta monato de islamo. Okazis pluraj interbataloj de israela polico kontraŭ palestinanoj klopodantaj preĝi ĉe la Sankteja Altaĵo, Haram al-Szarif, unu el la tri plej sanktaj lokoj por islamanoj post Mekko kaj Medino.

El la elsendo 11.05.2021. Legas Milada – 2′ 02″

La Geoparko de la Sanktakurca Monatro ricevis en aprilo la ateston de la Monda Geoparko de Unesko. Ĝi ampleksas la teritorion de kvin komunumoj en la suda Pollando, en kiu troviĝas i.a. unikaj naturrezervejoj: Kaverno Raj, kaverna komplekso de Kadzielnia, Wietrznia kaj Góra Miedzianka. La geologia valoro de la regiono estas ligita kun valoroj historiaj kaj kulturaj, inkluzive de la historiaj ministaj tradicioj. La atesto firmigas la turisman markon de Kielce kaj de ligitaj kun ĝi najbaraj komunumoj. Aktuale en la Monda Listo de Geoparkoj de Unesko troviĝis 147 centroj el 41 landoj, inkluzive de unu el Pollando. Tio estas la Panorama Parko Łuk Mużakowa en la okcidenta Pollando.

El la elsendo 11.05.2021. Legas Przemek – 0′ 53″

Aktuale en Pollando loĝas 134 mil personoj, kies havaĵo superas la valoron de unu miliono da dolaroj. En la ĉi rilata rangolisto de analizataj eŭropaj landoj laŭ la raporto de KPMG Pollando preterpasis Portugalion, Greklandon kaj Finnlandon. En 2019 ĝis pli ol 265 mil kreskis la nombro de bonstataj poloj, kies enspezoj monate superis 20 mil zlotojn brutte, kaj ĝis pli ol 69 mil la nombro de personoj riĉaj, enspezantaj pli ol 50 mil zlotojn monate. Malgraŭ la pandemio fine de la unua jarduono de 2020 la plena valoro de la havaĵo kolektita de la hejmaj mastrumejoj en Pollando kreskis je 8,4 procentoj atinginte preskaŭ 2,4 bilionojn da zlotoj. Samtempe laŭ la donitaĵoj de la Ĉefa Statistika Ofiejo en Pollando loĝas pli ol 1 miliono 600 mil personoj vivantaj en ekstrema mizero, kiuj disponas pomonate pri malpli ol 600 zlotoj.

El la elsendo 04.05.2021. Legas Maciek – 1′ 07″

Ryanair fiere anocis, ke ĝiaj flugbiletoj restos favorpezaj. La kompanio planas novajn, entute 23 flugonektojn el la polaj Modlin, Krakovo, Gdansko kaj Vrovlavo. Michał Kaczmarzyk, la direktoro de Ryanair en Pollando kaj la prezidanto de la fluglino Buzz en la intervjuo por la portalo money.pl, deklaris, ke eblis tion atingi dank’ al la malltigo de enspezoj de laborantoj. Kiel certigis Kaczmarzyk Ryanair planas konservi la konkurencajn prezojn en Eŭropo. Li samtempe deklaris, ke Ryanair en siaj flugoj ne postulos konfirmajn dokumentojn pri vakcinado observante tamen principojn de la Unio kaj de ĝiaj membrolandoj, kiujn la flugkompano celos. Li esprimis la opinion, ke la vakcinpasportoj ne estas bezonoj ene de la uniaj flugoj se la eŭropanoj daŭre povas uzi la voj- kaj reltransporton sen limkontroloj kaj aliaj limigoj. Sed Ryanair samtempe plene akceptis la devon ekzameni pasaĝerajn dokumentojn, inkluzive kovimrilatajn, konforme al la postuloj de la landoj, al kiuj koncerna pasaĝero veturas. Ryanair sukcesis supervenki krizon, funkciigi nun novajn flugkonektojn kaj revenigi sian konektoreton malaltigante la enspezojn de la laborantoj. En Pollando oni maldungis ĉirkaŭ 8 procentojn de pilotoj kaj 15 procentojn de la ferdeka personalo. La enspezoj de polaj pilotoj malkresis de 10 ĝis 20 procentoj. La publikan helpon por aviadtransportistoj la reprezentanto de Ryanair taksis kiel neefkan kaj majustan.

El la elsendo 04.05.2021. Legas Maciek – 1′ 46″

En la 230-a datreveno de la proklamo de la 3-Maja Konstitucio en la Reĝa Kastelo en Varsovio la prezidentoj de Pollando, Litovio, Estonio, Latvio kaj Ukrainio subskribis komunan deklaron substrekante la historian signifon de la Konstitucio el 1791 kaj la signifon de plia solidareco de la nacioj fronte al la hodiaŭaj endanĝerigoj. Ili deklaris i.a.: „Ni esprimas la konvinkon, ke la prospero de nia komuna heredaĵo kaj komuna domo radikanta en la eŭropa civilizacio postulas, ke ĝuste same kiel domo ankaŭ Eŭropo estu konstruata sur la fundamento de la bazaj valoroj kaj principoj. Tio estas libereco, suvereneco, teritoria integreco, demokratio, la leĝobserva regado, egaleco kaj solidareco”.

El la elsendo 04.05.2021. Legas Milada – 1′ 11″

Post la eksplodo de la kronvirusa pandemio al Pollando venis 100 mil eksterlandanoj, aktuale temas entute pri pli 766 mil personoj. En decembro 2020 laŭ la Oficejo de Sociaj Asekuroj estis registritaj pli ol 723 mil eksterlandanoj, kio signifas kreskon je 11,3 procentoj kompare al la analoga periodo de 2019. Iom pli ol 59 procentoj estis laboristoj, 3 procentoj gvidis ekonomian aktivadon, la ceteraj laboris kiel kontraktaj aŭ portempaj laboristoj. Eĉ 73,4 procentojn de eksterlandanoj en Pollando konsisitigas ukrainanoj, kies nombro inter decembbro 2019 kaj 2020 kreskis je 11,1 procentoj kaj egalis en la lasta decembro al 532 503 personoj. Ekde decembro 2020 estis notita plia hasta kresko de alvenantaj al Pollando fremdlandanoj. Dum la unuaj tri monatoj de 2021 la nombro de legale laborantaj en Pollando eksterlandoj kreskis je 40 mil personoj.

El la elsendo 27.04.2021. Legas Maciek – 1′ 11″

La Eŭropa Komisiono publikigis agadplanon pri evoluigo de la ekologia produktado. Ĝia ĝenerala celo estas grandigi la produktadon kaj konsumadon de ekologiaj varoj. Oni planas ĝis la 2030-a jaro por la ekologia kultivado destingi 25 procentojn de la agrikulturaj grundoj. Aktuale en la uniaj landoj meze por la ekologia kultivado estas destinitaj 8,5 procentoj de la agrikulturaj grundoj. Tiu situacio en la unuopaj uniaj landoj varias de duona ĝis pli ol 25 procentoj. La celon oni intencas akceli ĉefe per de la konsumado de la ekologiaj produktoj. Tion oni planas atingi pere de informkampanjoj, instigado al uzo de ekologiaj produktoj en organizitaj manĝejoj, voje de publikaj mendoj, kreskigo de la distribuado de tiuj produktoj kadre de la unia programo por lernejoj. Aktuale por subteni ekologian agrikulturon oni destinas 7 kaj duona miliardojn da eŭroj kadre de la Komunua Agrikultuta Politiko. En la jaroj 2023-2027 en Komunuma Agrikultura Politiko la ekologia agrikulturo disponos pri la buĝeto de 38 ĝis 58 miliardoj da eŭroj.

El la elsendo 27.04.2021. Legas Milada – 1′ 42″

La nombro de belorusaj civitanoj disponantaj pri valida dokumento permesanta estadon en Pollando superis 30 mil. Dum la lastaj du jaroj ilia nombro duobliĝis. Plimulto de belorusoj referencas al sia pola deveno aŭ posedas Ĉarton de Polo. En plimulto temas pri junaj personoj. Ĉirkaŭ 64 procentoj havas 18-40 jarojn, infanoj kaj junularo konsisitgas iom pli ol 11 procentojn, personoj pli ol 40-jaraĝaj formas 25-procentan grupon. Dominas viroj, t.e. 16 900 personoj. 13,5 mil estas belorusinoj. Iom pli ol 20 mil belorusoj disponas pri permeso por konstanta loĝado en Pollando. Sisteme kreskas petpostuloj – plej ofte lige kun la klopodoj akiri laboron en Pollando – pri portempa estado. Tiajn dokumentojn havas preskaŭ 10 mil belorusoj. La donitaĵoj de la Oficejo por la aferoj de eksterlandanoj ne konsideris belorusojn, kiuj troviĝas portempe en Pollando baze vizoj.

El la elsendo 20.04.2021. Lagas Maciek – 1′ 07″

Ekde la 2-a de aŭgusto nunjare en Pollando validos novaj persondokumentoj, kiuj enhavos fingrospurojn kaj manan subskribon de la posedanto. La malnovaj persondokumentoj validos ĝis kiam senaktualiĝos ilia dato. Tio alkonformigas polajn regulojn al la decido de la Eŭropa Palamento kaj de la Konsilio de la Eŭropa Unio el 2019. La novajn dokumentojn ricevos personoj kies persondokumentoj perdas aktualecon post la 2-a de aŭgusto. Tio rilatas al 1 miliono 546 mil 700 poloj aŭ tiuj, kiuj finas la 18-an vivojaron. En la grupo de personoj klopodantaj pri la unua persondokumento estas pli ol 358 mil junaj poloj. La interŝaĝo de ĉies persondokumentoj daŭros 10 jarojn. Ĉiuj ŝtatoj-membroj devos meti en la persondokumentojn de siaj civitanoj ilian fingrospuron en la elektronika tavolo kaj manan subskribon de la posedanto de la dokumento en la tavolo grafika. La fingrospuroj same kiel la subskribo de la koncernatoj restos en la oficejo eldonanta la dokumenton. Unuflanke la nova persondokumento estos pli sekura, tamen ne eblos uzi ĝin rete.

El la elsendo 13.04.2021. Lagas Maciek – 1′ 20″

En la unua jarkvarono de 2021 aldoniĝis du mil retaj vendejoj, tio estas je 70 procentoj pli ol en la analoga periodo de la pasinta jaro. Aktuale temas entute pri 44,5 mil retaj vendejoj en Pollando, kio signifas grandiĝon de ilia kvanto je 21,5 procentoj. Laŭ la firmao ExpertSender ilia nombro povas atingi nunjare 55 mil. La firmao atentigis krome, ke jam 7 je 10 poloj butikumas rete kaj la duono de la retaj klientoj elspezas por la reta butikumado pli ol 300 zlotojn monate. Laŭ pritaksoj de antaŭ kelkaj jaroj la merkato de reta komerco en Pollando devintus atingi en 2020 la valoron de 70 miliardoj da dolaroj. Tamen pro la pandemio ĝia valoro jam superis 100 miliardojn. La estro de ExpertSender Krzysztof Jarecki prognozas, ke tiu ĉi kreskoritmo konserviĝos almenaŭ ĝis la fino de 2021.

El la elsendo 13.04.2021. Lagas Pamela – 1′ 05″

Hispana miljara kverko el la loko Lecina en Aragono estis elektita Eŭropa Arbo de la Jaro 2021 en la konkurso de la Konsorcio Environmental Partnership Association (EPA). La organizaĵo realigas la sociajn projektojn, kies celo estas la protektado de la medio kaj subtenado de la lokaj socioj. La atentigado, ke la malnovaj arboj estas grava elemento de la natura kaj kultura heredaĵo de Eŭropo. La hispana kverko gajnis per 104 mil voĉojn de retaj partoprenantoj de la konkurso. Temas pri rekorda nombro de la subtenintoj en la plebiscito organizata ekde 2011. La nunjaran eldonon de la konkurso partoprenis 14 arboj el la tuta Eŭropo, gajnintaj pli frue en plebiscitoj de siaj propraj landoj. La pola kandidato, la 170-jara tilio de s-ta Jan Nepomucen el la antaŭkarpatia regiono okupis la 4-an lokon. Antaŭuis ĝin platanoj el Italio kaj Rusio. La hispanan kverkon, kiel simbolon de forto, batalo kaj vivo proponis aragona eŭrodeputitino por omaĝi la viktimojn de Kovim-19 kaj por tiel emfazi dankon al la laborantoj de la sanservo pro ilia laboro. La kverko el Lecina, en kiu loĝas sole 13 personoj, altas 16 metrojn kaj vastas je 7 metroj. Ĝi distingiĝas per vasta, neregula branĉaro karakteriza por la longdaŭraj arboj. La loĝantoj difinas ĝin fojfoje kiel arbon de sorĉistinoj. Onidire en la proksimaj montoj Sierra de Guara loĝis sorĉistinoj, kiuj kutimis alflugi al la kverko kaj ĉirkaŭ ĝi danci.

El la elsendo 07.04.2021. Legas Maciek – 1′ 54″

La pandemio kaŭzis, ke en la podetala komerco ŝanĝiĝis agadprioritatoj por varbi klientojn. Podetalaj vendistoj koncentriĝis pri la reklamado de varoj plej necesaj. En favoreprezaj vendejretoj la ĉefan atenton oni donis al kontentigo de la sanitara kaj sana sekureco kaj butikumkomforto. La atento estis donita al la sortimento de la varoferto kaj loĝististiko. Unu el la sekvoj de ĉi tiu situacio estis, ke komercaj retoj limigis la reklamadon de alkoholaĵoj. Dum unu jaro la reklamlimigo egalis al 11-procentoj. En favorprezaj vendejretoj estis je 23 procentoj malpli da varbkampanjoj, en varstaplejoj je 16 procentoj malpli. Kreskon oni notis en retaj loĝkoloniaj butikoj, en kiuj la reklamdo de alkoholaĵoj kreskis je preskaŭ 21 procentoj. Kreskon multe malpli grandan notis superbazaroj; ĝi egalis al kvar kaj duona procentoj. La plej signifa reklamlimigo rilatis al cidro – temis pri pli ol 44 procentoj. Koncerne vinojn reklamlimigo egalis al pli ol 21 procentoj. Koncerne likvorojn temis pri preskaŭ 16 procentoj da reklamoj malpli kaj koncerne fortajn alkoholaĵojn la reklamado malkreskis je 13 procentoj. Reklamkresko rilatis sole al biero. Biero daŭre estas la dominanta alkoholaĵo en polaj vendejoj kaj plej ofte reklamata. Tio influas ĝian konsumadon kaj aĉetadon.

El la elsendo 07.04.2021. Legas Milada – 2′ 04″

La fervojo de la regiono Malsupra Silezio en la suda Pollando planas envivigi la principojn de ekoveturado. Tio ebligos malgrandigi la uzon de la elektra energio eĉ je 5 procentoj. Tiu intenco konformas al la premisoj de la Eŭropa Komisiono, kiu deklaris la 2021-an jaron Eŭropa Jaro de Fervojo. Kompare al la vojtransporto la transporto rela kaŭzas malpli grandan emisiadon de karbondioksido. Dank’ al la investaĵoj ligitaj kun la fervoja veturilaro kaj apliko de la plej nova tekniko la emisiadon eblos limigi ĝis minimumaj valoroj. En oktobro 2020 la Masuprasilezia Fervojo mendis jam thibridajn trajnojn, kiel ekologian solvon por sia fervoja trasporto. Pli frue la firmao decidis analizi la principojn de ekonomia veturado, kio ligiĝis kun rekono de aktuala stato de la foruzo de la elektra energio kaj oleo, kun la pritakso de virtualaj ŝparoj kaj kun difino de teknikaj kaj organizaj rimedoj por enivigi la sistemon. Dank’ al ekoveturado trajnkondukistoj konscie kondukante trajnon povas signife limigi la foruzon de la energio. La ligita kun tio tekniko koncernas la bremsadon kaj akceladon de veturado en kondiĉoj de la plej granda allasebla akcelrapideco. La envivigo de la sistemo estonte fruktos per signifaj ŝparoj por la fervojaj transportontoj. Per limigo de la energiforuzo kaj emisinivelo de karbondioksido en la regiono.

El la elsendo 30.03.2021. Legas Maciek -1′ 38″

Hodiaŭ Pollando solenas Nacian Memortagon pri Poloj Savantaj Judojn dum la 2-a mondmilito. Ĝi omaĝas la memoron de tiuj, kiuj en la terura periodo de la germana okupacio – malgraŭ minacanta ilin morto – rapidis kun helpo al kuncivitanoj de la juda nacieco. Pro la pandemio plimulto de la eventoj estas relajsata realtempe en la interreto.
La Memortago estis proklamita en 2018 lige kun la datreveno de la tago, en kiu germanoj murdis en la loko Markowa la familion de Józef kaj lia graveda edzino Wiktoria, iliajn 6 etajn infanojn kaj ok judojn kaŝatajn de ili. En Pollando laŭ la decido de ĝenerala gubernatoro de la okupaciataj fare de germanoj polaj teritorioj ajna helpo al judoj rezultigis mortopunon. La nunjaraj solenadoj estis pretigitaj de la Muzeo de Poloj Savantaj Judojn. Multajn eventojn pretigis Instituto pri la Nacia Memoro.
Interalie matene sur la muro de la vilao en la varsovia Bestoĝardeno estis malkovrita memortabulo omaĝanta la memoron de Jan kaj Antonina Żabiński, kiuj disponigis sian vilaon por kaŝi judojn kontraŭ la germana okupaciinto. La portalo „vivo por vivo” (https://zyciezazycie.pl) publikigas historiojn de unuopaj poloj, kiuj helpis en la savado de judoj. Troviĝas tie ankaŭ kolekto de informoj de la atestantoj kaj de la rilataj dokumentoj. En la 1-a programo de la Pola Televido estis enprogramita la nova dokumenta filmo „Polmission. Sekretoj de pasportoj” dediĉita al la tiel nomata grupo de Ładoś, rakontanta pri la engaĝiĝo de polaj diplomatoj savantaj judojn. Al tiu temo ni dediĉas apartan felietonon en nia sekva elsendo.

El la elsendo 24.03.2021. Legas Milada kaj Barbara – 2′ 16″

Laŭ informoj de i.a. Leandro Abrahão en Brazilo gastis la raportista skipo de Pola Televido por produkti dokumentan filmon pri Pollando, Brazilo kaj la polaj kontribuoj al la evoluo de la lando. Laŭ propono de pola ambasado la polaj filmistoj gastis en la sidejo de la Brazila E-Ligo en Braziljo la 27-an de februaro intervjuante ĝian prezidanton Evandro Avellar. Inter intervjuatoj estis ankaŭ konata esperantisto el Rio de Janeiro Alvaro Motta, kiu familie havas polan originon.

El la elsendo 24.03.2021. Legas Barbara – 0′ 43″

Lastlunde Konsilio de la Eŭropa Unio starigis Eŭropan Instrumenton favore al Paco (EPF). Temas pri la ekserbuĝeta fonduso kun la valoro de ĉirkaŭ 5 miliardoj da eŭroj, el kiu estos financataj eksteraj agadoj kun militistaj aŭ defendaj sekvoj. La ĉefa celo de EPF estas grandigi la unian kapablon antaŭmalhelpi konfliktojn, konservi pacon kaj firmigi internacian stabilecon kaj sekurecon. Ĝi ebligos al la Unio pli efikan helpon al la partneraj landoj pere de la subteno de iliaj pacoperacoj. Ĝi ebligas grandigi la kapablon de iliaj militistaj fortoj certigi pacon kaj sekurecon sur ilia teritorio, ankaŭ pere de vastaj agadoj kun militista aŭ defenda karaktero, kiuj subtenas celojn de komuna politiko de sekureco kaj defendo – WPBiO. Tio konkrete signifas, ke la Unio kadre de sia misio kaj operacoj de WPBiO povos utiligi la rimedojn de nova fonduso por liveri militistajn aranĝaĵojn kaj tiujn ligitajn kun defendo. Ĝis nun tia subteno de la Unio povis esti donata nur kadre de pacoperacoj gvidataj de Afrika Unio aŭ afrikaj regionaj organizoj. EPF vastigas la geografion de eventualaj uniaj intervenoj je la tuta mondo.

El la elsendo 24.03.2021. Legas Milada – 1′ 47″

Pasintjare en la polaj altlernejoj studis 77 mil eksterlandanoj, do je 27 procentoj pli ol du jarojn pli frue. Tio rezultas el la donitaĵoj de la Ĉefa Statistika Oficejo. Tio tamen estas unu el la plej malaltaj indicoj inter la landoj de la Organizaĵo de la Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo. Dume la indico pri la eksterlanda studentaro en altlernejo estas unu el la elementoj konsiderataj en la rangolisto de altlernejoj. Fine de la 2019-a jaro la plej multaj eksterlandaj studentoj en Pollando venis el Ukrainio, Belorusio kaj Hinda Unio. Multaj studentoj en polaj altlernejoj estis el Norvegio, Ĉinio, Svedio kaj Germanio. Plej ofte kiel la studobjekton ili elektadis kuracistan kaj stomatologian fakultatojn, administradon, informadikon kaj internaciajn rilatojn. Konforme al la plurjara plano de kunlaboro kun eksterlando de la pola edukministerio nunjare la nombro de eksterlandanoj en polaj altlernejoj devus kreski ĝis 100 mil personoj. Tamen laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo tiu ĉi celo ne estos atinigita. La ĉefa obstaklo estas la daŭranta pandemio.

El la elsendo 16.03.2021. Legas Maciek – 1′ 20″

Antaŭnelonge okazis la pola-japana ekonomia simpozio “Why Poland Now?”. En ĝia daŭro la pola ĉefministro Mateusz Mazowiecki memorigis, ke en Pollando funkcias ĉirkaŭ 300 japanaj firmaoj, kiuj enaborigas proksimume 40 mil laborantojn en diversaj branĉoj de la mastrumado. La valoro de rektaj japanaj investaĵoj en Pollando en 2019 egalis al 25 milionoj da eŭroj. La reciprokajn rilatojn favoras rekta flugkonekto inter Varsovio kaj Tokio. Alia grava faktoro intimiganta la polajn-japanajn rilatojn estas kontrakto pri libera komerco inter Japanio kaj la Eŭropa Unio. Pola Agentejo de Investaĵoj kaj Komeco priservas aktuale 14 investoprojektojn de japanaj firmaoj.

El la elsendo 10.03.2021. Legas Maciek – 0′ 48″

Por 41 procentoj de aktivaj fizike poloj sportumado estas la plej efika rimedo por supervenki streson ligitan kun la pandemio. Por 79 procentoj tio estas metodo por ĝenerala bonfarto kaj alta laborefikeco. Tio rezultas el la enketo de MultiSport Index 2020. Tial i.a. multaj personoj pro la longiĝanta funkcimalpermeso de fortostreĉaj sportejoj komencis serĉi solvojn en la formo de retaj trejnadoj. La interesiĝo kreskis dinamike en la lastaj monatoj. Sampte dinamike kreskis kaj vastiĝis oferto de retaj fizikaj trejnadoj konsideranta atendojn kaj bezonojn de diversaj aĝgrupoj. Regas ĝenerala opinio, ke retaj trejnadoj konserviĝos ankaŭ en la postpandemia tempo kiel kompletigo de aktiveco realigata en sportaj objektoj. La enketado de MultiSport Index 2020 elmontris, ke antaŭ la pandemio 65 procentoj de poloj praktikis sportajn aktivaĵojon almenaŭ unu fojon monate. Pasintjara printempo kaj kronvirusaj rigoroj devigis preskaŭ la duonon de ili limigi fizikan aktivecoon. Kvankam la fizika ekzercado hejme, antaŭ la ekrano ne povas anstatŭi veran trejnadon kun la uzo de profesiaj aranĝaĵoj sub la gvido de instrukturo, tamen hejma trejnado ĝuas ĉiam pli grandan popularecon. Unu el la trejnplatformoj dum la lastaj kelkaj monatoj notis pli ol kvinoblan interesiĝon pri sia oferto flanke de sportemaj poloj. La esploro konfirmis ankaŭ, ke por personoj fizike aktivaj sporto estas grava elemento de psikoterapio helpanta fronti timojn, nervoziĝon, apation.

El la elsendo 10.03.2021. Legas Milada – 2′ 15″

Antaŭnelonge en la filioj de la Nacia Pola Banko aperis aŭtomatoj por ŝanĝo de moneroj en granda kvanto je papera mono. Ekde la nova jaro la rilataj monerŝanĝaj aŭtomatoj aperis en 16 regionaj filioj de la banko en la vojevodiaj urboj. Sufiĉas enŝuti en aŭtomaton monerojn sen la neceso grupigi ilin laŭ valoro kaj atendi ĝis kiam la maŝino kalkulos ilian valoron. Moneroj devas esti puraj kaj emisiitaj de Nacia Pola Banko. Monerŝanĝa aŭtomato liveras al kliento kvitancon baze de kiu en kaso eblas ricevi ekvivalentan sumon. Se temas pri moneroj unu, du- kaj kvingroŝaj valoras atenti pri la fakto, ke en 2014 la Nacia Pola Banko ŝanĝis la ajolon, el kiuj ili estis produktitaj. La mangana kupro estis ŝanĝita je ŝtalo kovrita de kuprtavolo. La malnovaj unugroŝaj moneroj enhavas preskaŭ unu gramon da pura kupro kaj tio ŝanĝas ilian efektivan valoron. Konsiderante, ke la 18-an de februaro nunjare la tuno da kupro en Londono kostis 8604 usonajn dolarojn la valoro de kupro en unu unugroŝa monero obligis sian valoron.

El la elsendo 02.03.2021. Legas Maciek – 1′ 19″

La vroclava universitato lanĉis la laŭvican fojon la postdiplomajn studojn, kiuj peredukas specialistojn pri la aktivigado de grandaĝaj personoj. Studentoj alproprigas konojn pri psikodietetiko, fizjologio, geriatria rekapabligado kaj flegado. Psikgerontologio konsideras la bezonojn de lerta kaj kompetenta priservado de klientoj en la senjora aĝo, kiu nun estas plej longdaŭra vivetapo, pli longa ol infaneco, juneco kaj matureco. Tial estas necese disponi pri specialistoj, kiuj en medio aĝe varia kapablu kunlabori ne sole kun homoj junaj, sed ankaŭ personoj 60+. La studoj ne formas medicinajn protektatojn de grizaĝuloj, sed estas adresitaj al personoj, kiuj interesiĝas pri laboro por aktivigi grandaĝulojn, pri prilaborado de programoj, kiuj inkluzivigas personojn 60+ en aktiva vivo, pri bita edukado de grizaĝuloj, pri intergeneracia kunlaboro. Ne laste la studoj celas personojn, kiuj volas aktivi kontraŭ diskriminacio kaj socia ekskludo pro grizaĝo. La studprogramo ekipas studentojn per konoj pri specifeco de la maljuniĝado en la nuntempa mondo, peras solvojn por altigi la vivkvaliton de personoj 60+. Ĝis nun dum 4 eldonoj de la vroclava studprogramo diplomitiĝis preskaŭ 60 personoj ne nur el Pollando, sed ankaŭ el Italio, Hispanio kaj Germanio. La pola diplomo pri psikogerontologio estas valida en la tuta Unio.

El la elsendo 02.03.2021. Legas Maciek – 1′ 39″

Laŭ la donitaĵoj de Eurostat prema plimulto de poloj – inter la 18-a kaj la 34-a vivojaroj – daŭre loĝas kun siaj gepatroj. En Pollando temas pri 59,6 procentoj de tiuaĝaj personoj, sed en la daŭro de la lastaj jaroj tiu indico malkreskis. Ĉi-rilate avanas aliflanke kroatoj kun la indico 75 procentoj kaj slovakioj – 69,7 procenoj. Pliajn lokojn okupas junaj grekoj kaj italoj superante 65 procentojn. Laŭ la donitaĵoj el 2018 en Pollando temis pri eĉ 2 milionoj da junaj personoj, kiuj loĝis kun almenaŭ unu el la gepatroj. Oni supozas, ke tiu kvanto kreskis, kion aldone povis firmigi la kronviusa pandemio. La ĉefan kaŭzon oni trovas en financoj. Kvankam eĉ 65 procentoj de poloj el la menciita aĝgrupo jam laboras kaj enspezas, sed iliaj salajroj ne ebligas la memstaran vivon. Aldoniĝas al tio daŭranta inflacio ligita kun kresko de la prezoj en vendejoj. Aldoniĝas la kreskantaj kostoj de loĝejoj ĝis tia nivelo, ke eĉ iom bonstataj poloj ne povas al si permesi la aĉeton.

El la elsendo 23.02.2021. Legas Maciek – 1′ 15″

„Geografia-statistika atlaso de Pollando” de Eugeniusz Romer el 1916, ankoraŭ antaŭ ol Pollando regajnis suverenecon, estis unu el la plej gravaj dokumentoj, kiuj ebligis al Pollando post la 1-a mondmilito reveni sur la mapon de la mondon. Ĝi ludis ŝlosilan rolon, se temas pri la limoj de la sendependa Pollando post 1918. En la 150-a naskiĝdatreveno de la elstara kartografo estis pretigita nova edukprojekto „Geografia-Politika Atlaso de Pollando. Pollando en la nuntempa mondo. Perspektivoj 2022”. Pere de instrumentoj propraj al geografo ĝi celas prezenti Pollandon kiel modernan ŝtaton kun riĉa pasinteco. Ĉe rilata retejo troviĝos senpage pretaj mapoj kaj priskriboj de geopolitikaj problemoj, lecionscenaroj kaj kuriozaĵoj pri Pollando. Dum la plej proksimaj du jaroj en elektitaj liceoj okazos demonstraj lecionoj por instruistoj de geografio, historio kaj sociaj konoj pri politika geografio. La organizantoj planas konkurson por komencantaj kaj spertoplenaj adeptoj de kartografio.

El la elsendo 16.02.2021. Legas Maciek – 0′ 58″

La Tutlanda Societo de Birdprotektado publikigis la aktualan version de la Ruĝa Registro de la Polaj Birdoj. Rezultas el ĝi, ke dum la lastaj 200 jaroj en Pollando formortis 16 birdospecioj kaj 47 pliaj estas mortminacitaj. Inter ĉi lastaj troviĝas kuleranaso, griza mevo, frugilego. Per analizoj estis ĉirkaŭprenitaj nur 230 birdospecioj regule nestantaj en Pollando, sen specioj nestantaj sporade aŭ ne regule. La Ruĝa Listo notas ankaŭ kazojn de populacia rekonstruo kaj de malkreskinta minacstatuso. Inter ok birdospecioj rilate kiujn oni malaltigis la minacstatuson troviĝas blankvosta maraglo kaj migra falko. Laŭ ornitologoj la plej efika maniero savi endanĝerigitajn birdospeciojn estas protekto de iliaj nestejoj.

El la elsendo 16.02.2021. Legas Maciek – 0′ 58″

Laŭ la donitaĵoj de la Esplorevoluiga Centro BioStat prema plimulto de poloj deziras liberigon de la propandemiaj rigoroj. Favore al malfermo de hoteloj kaj restoracioj deklaras sin 87 procentoj de poloj, ne plenaj 10 procentoj asertas, ke ili daŭre estu fermitaj. Preskaŭ 17 procentoj opinias, ke la restoracioj devus funkcii sen ajnaj limigoj, tamen pli ol 34 kaj duona procentoj deklaras sin por observo de distanco kaj maskouzo. Iom pli ol 8 procentoj konstatis, ke la restoraciojn povas viziti sole renasiĝintoj, personoj vakcinitaj aŭ kun negativa testo pri kronviruso. Entute pli ol 69 procennyoj de poloj deklaras la deziron reviziti restoraciojn. Favore al malfermo de vendejgalerioj (kiuj refunkciis ekde la 1-a de februaro) deklaris sin preskaŭ 90 procentoj de la enketitoj. Pli ol 85 procentoj deziras la funkciadon de skiterenoj, preskaŭ 83 procentoj de la respondintoj deklaras sin por funkciado de korplertigaj kluboj, pli ol 73 procentoj por la funkciado de naĝejoj. Pli ol 48 kaj duona procentoj de la respondintoj favoras refunkciigon de la noktaj kluboj kaj dancejoj, tamen laŭ preskaŭ 42 procentoj tiuj distrolokoj restu fermitaj.

El la elsendo 10.02.2021. Legas Maciek – 0′ 51″

Laŭ la ĵurnalo „Wall Street Journal” la 2020-a jaro kaŭzis, ke la dependeco de firmaoj kaj de privataj uzantoj de la ciferecaj servoj ofertataj de tiaj gigantuloj kiel Apple, Amazon, Facebook, Google aŭ Microsoft aldone kreskis kaj ili firmigis sian dominan pozicion. Tio ligiĝis kun la elspezoj por komputiloj, videoludoj, reta butikumado, reta reklamado kaj nuboservoj por la merkatista sektoro. En la periodo kiam vendejoj kaj flugkompanjoj batalis por transdaŭro la sumaj ensezoj de la kvin plej grandaj firmoj de Usono – Apple, Microsoft, Amazon, Facebook kaj Alphabet kreskis ĝis 1,1 biliono da dolaroj. Por iuj firmaoj la kresko de enspezoj ebligis grandigi la dungitaron. Amazon pasintjare enlaborigis 500 mil novajn laborantojn. Laŭ la ĵurnalo la kresko de la ciferecaj gigantuoj konserviĝos post la kronvirusa pandemio. Kiel asertas la prezidanto de Microsoft la elspezoj por novaj teknologioj duobliĝos tiam ĝis la nivelo de 10 procentoj de la Landa Produkto Brutte.

El la elsendo 10.02.2021. Legas Milada – 1′ 32″

Laŭ la donitaĵoj el la Ĝenerala Elektronika Sistemo de la Registrado de Loĝantoj, PESEL oni notis en 2020 tri rekordojn. La nombro de naskiĝoj, kiu egalis al 357,4 mil estis la plej malalta ekde 2004, samtempe la nombro de la forpasosj estis la plej alta post la 2-a mondmilito kaj egalis al 486,2 mil. La diferenco de 129 mil personoj estas tri kaj duoble pli alta ol en 2019. Laŭ la ministro por la familio, laboro kaj socia politiko, Marlena Maciąg la renversigado de la demografiaj tendencoj estas longdaŭra procezo. Necesas ankoraŭ atendi la rezultojn de la inaŭguritaj en 2016 kelkaj sociaj programoj. Nun en la fina fazo troviĝas pliaj programoj subtenontaj la familion. La demografian situacion en 2020 la gazeto „Dziennik Gazetra Prawna” pravigas aldone per la sekvoj de la kronvirusa epidemio kaj ĝia influo je la sanprotekta sistemo.

El la elsendo 02.02.2021. Lagas Maciek – 1′ 10″

Laŭ la esploroj de Personnel Service 41 procentoj de personoj laborantaj distance portis kromajn kostojn ligitajn kun organizo de la hejma laborspaco, do aĉeto de skribotablo, taŭga seĝo, tekokomputilo aŭ presilo. Plimulto de firmaoj ne redonis al siaj laborantoj tiujn kostojn. Laŭ la esploroj plej ofte (64 procentoj) tiujn kostojn portis personoj inter la 18-a kaj la 24-a vivojaroj. En la aĝogrupo inter la 25-a kaj la 34-a vivojaroj tiujn elspezojn faris 28 procentoj de la enketitoj. Nur 4 je 10 labordonantoj partoprenis en la financado de laborinstrumentoj necesaj por la distanca laboro. Ankoraŭ malpli, ĉar nur 17 procentoj parte kovris la kostojn de la monata interreta ligo aŭ kurento, kiujn elspezis personoj distance laborantaj.

El le elsendo 26.01.2021. Legas Milada – 1′ 17″

135 polaj sciencistoj ricevis stipendiojn de la Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo por realigi kunlabore kun eksterlandaj sciencistoj en 26 landoj de la mondo sciencajn projektojn aŭ postdoktoriĝajn staĝojn. En la tria eldono de la stipendia programo, kies patrono estas profesoro Mieczysław Bekker plej multnombraj polaj sciencistoj, ĉar 21 staĝos en usonaj sciencaj centroj. Multnombre ili laboros ankaŭ en Britio kaj en Germanio. Krome en Aŭstralio, Aŭstrio, Belgio, Ĉeĥio, Danlando, Finnlando, Francio, Greklando, Hispanio, Hungario, Islando, Italio, Japanio, Kanado, Koreio, Meksikio, Nederlando, Novzelando, Portugalio, Slovenio, Suda Singapuro, Svislando, kaj Svedio. En la ĝisnunaj tri eldonoj la programon Bekker de la Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo oni atribuis stipendiojn al pli ol 400 sciencistoj.

El la elsendo 19.01.2021. Legas Gabi – 1′ 11″

La 6-an de januaro en la zooĝardeno de Vroclavo enmondiĝis hinda rinocero. Temas pri la filino de Maruŝka kaj Manas, rinoceroj el Ĉeĥio kaj el Francio. En la reta paĝo de la bestoĝardeno troviĝas filmoj pri la akuŝo kaj la unuaj vivmomentoj de la patrino kaj la ido. La sekvo de la 16-monata gravedeco havas enorman signifon por la transdaŭro de ĉi tiuj animaloj, ĉar en naturaj kondiĉoj ilia unusola rifuĝejo estas la Nacia Parko Kaziranga en la Hinda Unio. Bedaŭrinde ĉirkaŭas ĝin loĝkolonioj, vojoj, kultiveblaj kampoj, kio negative influas ĝian funkciadon. Ĝi frontas aktuale ankaŭ la sekvojn de la pandemio kaj de la kresko de la ŝtelĉasado. La hindaj rinoceroj troviĝas nur en 66 bestoĝardenoj de la mondo. En la lasta jaro enmondiĝis sole 7 idoj. La malgranda kvanto de naskiĝoj ligiĝas kun tio, ke la femaloj atingas la seksan maturecon havante 6-8 jarojn, ilia gravedeco daŭras eĉ 16 monatojn kaj la patrinoj flegas la idojn ĉirkaŭ tri jarojn. Kroman problemon konsistigas la bredokostoj ligitaj kun eksteraj moviĝspacoj, basenoj kaj kotaj terenoj. Alian defion kreas la nutrado. La hindaj rinoceroj bezonas ĉirkaŭ 25 kilogramojn da nutraĵoj tage. La vroclava bestoĝardeno de jaroj engaĝiĝas en protekton de hindaj rinoceroj en ilia natura medio en la naciaj parkoj Kaziranga kaj Manas.

El la elsendo 19.01.2021. Legas Maciek – 1′ 48″

Statistika polo drinkas jare 6 litrojn da vino dum ekzemple francoj 50. Malgraŭ tio la pola vinkonsuma merkato estas la plej promesoplena en Eŭropo. Pravigas tion daŭra ĉiujara kresko de la vinvendo je ĉirkaŭ 5-6 procentoj. Laŭ ekspertoj vera vinvenda eksplodo estas antaŭ ni, kio ligiĝas kun la prefero de junaj personoj por vino kaj biero. Tiu ĉi tendenco plej verŝajne firmiĝos, kun kio povos ligiĝi interesiĝo pri vinoj ĉiam pli kostaj. En la lastaj 12 monatoj la vendo de vino en Pollando kreskis je 9 procentoj, kaj oni elspezis por ĝi la rekordan sumon de 3,2 miliardoj da zlotoj ne kalkulante gastronomian sektoron kaj publikajn eventojn. Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo poloj plej ofte konsumas vinon dum manĝoj, dum societumaj eventoj, dum ripoza periodo. La kvanto de la konsumata vino estas konstanta (ĉirkaŭ 4 kalikoj) kaj sendependa de aĝo. Per tio diferenciĝas la konsumado de vino en Pollando rilate al biero kaj vodko. La konsumado de la du lastaj malkreskas kun la altiĝanta aĝo. Poloj preferas ruĝajn, sekajn vinojn (ili konsisitigas 80 procentojn de la vinvendo). Nur poste sekvas vinoj duonsekaj, duondolĉaj kaj dolĉaj. Kreskantan popularecon akiras ŝaŭmvinoj – la itala Prosecco kaj la hispana Cava. Evidentiĝas samtempe, ke poloj en plimulto ne konsideras vinon kiel alkoholaĵon. Kiel alkoholaĵon ili traktas vodkon (89 procentoj) kaj viskion (85 procentoj). Tio sekvas el la enketrezultoj de la esplorinstituto IBRIS.

El la elsendo 19.01.2021. Legas Maciek – 1′ 49″

Ŝatantoj de historio el la Historia-Esplora Grupo Wales malkovris sur la tereno de Toruń-distrikto 38 svedajn arĝentajn monerojn el la 16-a/17-a jarcentoj. La esplorata tereno ŝajnis komence ne tro atrakcia, sed iom hazarde retrovita pli frue unu arĝenta monero spronis plian serĉadon. La moneroj, kiuj kuŝis tie de 400 jaroj troviĝis relative malprofunde, ĉar nur 10 centimetrojn sub la grundo kaj ligiĝas kun la svedaj invadoj kontraŭ Pollandon, kadre de kiuj la bataloj okazis ankaŭ en la regiono de Toruń. La moneroj, kiuj estis transdonitaj al la konservisto de historiaj objektoj plej ofte prezentas la bildon de Gustavo la 2-a Aŭgusto, la sveda reĝo en la jaroj 1611-1632. Krome troviĝis inter ili moneroj emisiitaj dum la regado de Vasa-dinastio.

El la elsendo 15.01.2021. Legas Maciek – 0′ 56″

La 2021-a jaro estis proklamita kiel Interacia Jaro de Kavernoj kaj Karsto. Lige kun tio la Universitato de Vroclavo, unu el pli gravaj centroj en la Centra Eŭropo okupiĝanta pri la esplorado de kavernoj planas vicon da eventoj. Unuavice estas preparata speciala retejo dediĉita al vaste planita eduka kaj sciencpopulariga agado ligita kun la mistera kaj malluma mondo konata unuavice al vespertoj. La retejo servos kiel platformo de konferencoj, lekcioj, filmprezentoj. Post malapero de la pandemio estas planataj ankaŭ renkontiĝoj ligitaj kun la vizitado de tiuj objektoj, regionaj konferencoj kaj sciencaj tendaroj. Al la prgramo la vroclava universitato invitis administrantojn de la regionaj kavernoj, kiuj estas disponigitaj al turistoj – Niedźwiedzia kaj Radochowska. Kun sciencistoj kunlaboros speleologoj kaj organizaĵoj okupiĝantaj pri la protektado kaj esplorado de karsto. Por la vastskale planita laboro kreiĝos internaiaj sciencistaj kolektivoj kun partopreno de poloj, ukrainajoj, ĉeĥoj kaj alilandaj kunlaborantoj.

El la elsendo 12.01.2021. Lagas Gabi – 1′ 24″

La pola Sejmo decidis pri pliaj memoromaĝoj en 2021, kio tradukiĝas al diversspecaj eventoj en la socia vivo. I.a. oni donos apartan atenton al la 3-amaja Konstitucio el 1791 en la kunteksto de ĝia nuntempa aktualeco. En 2021 poloj solenas la memoron de la legendeca Primaso de Pollando, Stefan Wyszyński, engaĝiĝanta en la socian vivon de la nacio, reliefiganta en sia instruado, ke bono de homo devas troviĝi en la centro de la socia kaj ekonomia vivo. En 2021 pasas lia 100-a naskiĝdatreveno. Nunjare pasas ankaŭ la 100-a naskiĝdatreveno de la sekva patrono de 2021, Stanisław Lem. Li estas la plej elstara aŭtoro de la pola sciencfikcia literaturo, kies romanoj kaj rakontoj kalkuliĝas al la kanono de la monda literaturo. Ili estis tradukitaj en pli ol 40 lingvojn kaj aperis ĝis nun en 30-miliona eldonkvanto. En 2021 poloj omaĝas ankaŭ la memoron de tri poetoj – de Cyprian Kamil Norwid, en lia 200-a naskiĝdatreveno, de Tadeusz Różewicz kaj Krzysztof Kamil Baczyński en ilia 100-a naskiĝdatreveno.

El la elsendo 12.01.2021. Lagas Maciek – 1′ 21″

Per la nunjara premio Benemerenti atribuata de la Ordinaro de la Polaj Militistaj Fortoj estis distingitaj la pola Limgardistaro, La Centra Militista Biblioteko kaj Presejo de Specialaj Eldonaĵoj. La Pola Limgardistaro fariĝis la laŭreato de la premio i.a. pro la ĉiutaga protekto de la limoj de Pollando, pro agadoj kies celo estas antaŭmalhelpi kaj kontraŭi nelegalan migradon kaj kontrabandadon, pro la gardado de la interesoj de la ŝtato kaj ĝiaj civitanoj. La Centa Militista Biblioteko estis distingita i.a. pro popularigado kaj prezentado de la atingaĵoj de la nuntempa kaj iama militista penso, evoluigado de interesiĝoj de legantoj pri sciencoj ligitaj kun sekureco kaj defendo, pro edukagadoj en formado de patriotaj sintenoj. La lasta distingito Presejo de Specialaj Eldonaĵoj estis premiita pro la tuto de siaj atingaĵoj, inkluzive de pretigado de liturgiaj tekstoj dank’ al kio militistaj sacerdotoj povas servi al soldatoj en ilia religia vivo ankaŭ en malfacilaj atmosferaj kondiĉoj.
La premioj Benemerenti de la Ordinaro de la Polaj Militistaj Fortoj estas atribuataj ekde 1995-a jaro.

El la elsendo 12.01.2021. Lagas Milada – 1′ 48″

Preskaŭ 61 procentoj de la polaj patroj dum la pandemitempo komencis pasigi tempon kun siaj infanoj. Temas pri la testorezultoj okazigitaj de la Ministerio por la Familio kaj Socia Politiko kadre de la programo Tato.net. Ili elmontris kiel ŝanĝiĝis la modelo de la patreco en la lastaj monatoj. Pli ol 21 procentoj de la respondintoj elmontris, ke la pandemio ebligis al ili evoluigi sian patrecon. Negative la situacion taksis pli ol 16 procentoj de la patroj dum pli ol 62 procentoj asertis, ke la pandemio ne influis ĝin. Tamen eĉ 60,8 procentoj de la enketitaj patroj konfesis, ke dum la pandemiperiodo ili pasigas kun siaj infanoj pli da tempo ol antaŭe. Inter la kontentomotivoj la enketitoj unuavice elmontris bonajn rilatojn kun siaj infanoj. Krome temas pri ilia kontento pri la infanoj, pri la familio kaj la edzino kaj ĝenerale pri pli da tempo pasigta kun la familio. Tiuj rezultoj povas helpi al la registaraj kaj eksterregistaraj organizoj ellabori helpoformojn al la patroj konstrui pozitivajn rilatojn kun siaj infanoj.

El la elsendo 05.01.2021. Legas Maciek – 1′ 14″

Pollando fariĝis en la Eŭropa Unio la plej granda bredanto de karpoj. La pola jara produktado konsistigas 30 procentojn de la unia karpobredado. En la kvanto de dek ok ĝis dudek mil tunoj jare polaj karpoj estas preskaŭ tutece destinitaj por la landa merkato. Laŭ la esplorinstituto Eurostat en 2018 en la Unio oni produktis 61 mil tunojn da karpo. Pollando liveris 16, 5 mil tunojn, Ĉeĥio ĉirkaŭ 18, 5 mil kaj Hungario ĉirkaŭ 11, 5 mil tunojn. Tamen la bredadrezultoj varias kaj en signfa grado dependas de la veteraj kondiĉoj. En Pollando ekzistas 3 mil matrumejoj okupiĝantaj pri la bredado de karpoj, unuavice en la suda kaj la okcidenta Pollando. Ĉi tiu fiŝo en la konscio de poloj intime ligiĝas kun la tradicio de la solena antaŭkristnaka Sanktvespera, Vigilia Vespermanĝo. Oni taksas, ke du semajnojn antaŭ la Kristnasko estas vendataj ĉirkaŭ 90 procentoj de la landaj karpoj. Kvankam polaj karpoj estias unuavice destinitaj por la interna merkato, tamen en 2019 ilia eksporto kreskis je 56 procentoj. Polaj karpoj en 2019 estis servataj plej grandkvante ĉe la unilandaj tabloj en Germanio, Francio, Estonio, Litovio kaj Britio.

El la elsendo 05.01.2021. Legas Milada – 1′ 51″

Ĉiam pli da polaj urboj reagas je alvoko limigi la rastadon de falantaj aŭtune arbofolioj. Inter ili estas Bjalistoko, Szczecin, Kielce, Rzeszów aŭ Vroclavo. En ĉi lasta urbo jam la duan jaron laŭvice okazas la socia kampanjo kun la devizo „folio ne estas balaaĵo”. Organizis ĝin la grupo La Vroclava Verdaĵo, al kiu aliĝis aliaj kiel la Ĉefurba Societo de Birdprotektado, La societo Rezino, Faŭno kaj Flaŭro Popovic.
La argumentoj de specialistoj reliefigas, ke la falintaj folioj signifas valoran naturan organikan sterkon, kiu influas la grundkvaliton kaj favoras multajn organismojn tie vivantajn. La tavolo de la falintaj teren folioj efike retenas kaj staplas akvon kaj limigas la akvovaporiĝon el la grundo. Tio estas grava por la protekto kontraŭ sekiĝo de la grundo kaj vivantaj en ĝi organismoj. La falintaj folioj krome efike izolas kaj rezistas la variadon de la temperaturo protektante grundorganismojn kaj plantojn kontraŭ frostiĝo. Sufiĉas malgrandaj ŝanĝoj en kutimoj de verdaĵadministrantoj aŭ ĝardenposedantoj. El tio sekvas la konsilo – rastu foliojn de sur la trotuaro kaj biciklaj vojetoj, sed lasu libere tiujn, kiuj kovras la parkajn kaj skvarajn terenojn.

El la elsendo 29.12.2020. Lagas Maciek kaj Barbara – 1′ 34″

Laŭ analizo de la Pola Ekonomika Instituto kreskas la konscio de poloj pri negativaj sekvoj de fumnebuloj super la urbo. 58 je 100 poloj interparolas pri aerpolucio, kaj 45 je 100 sekvas la kurantan situacion pere de apoj kaj interreto. Kreskas la kritika rilato al personoj, kiuj damaĝas la medion. Ĉiam pli ofte en la plej proksima najbarejo hejme kaj laborloke poloj ĉirkaŭas sin per plantoj, kiuj malaltigas la nivelon de aerpolucio – temas pri 48 procentoj. 25 procentoj aplikas la aerpurigilojn.
Tamen la raporto „Poloj kaj naturprotekto” elmontris, ke la edukado pri naturprotekto daŭre estas tre bezona. Nur du je tri testitaj poloj scias, ke la hejmaj fornoj estas la ĉefa fonto de aerpoluado malgraŭ la fakto, ke du trionoj asertas, ke konsideras influon de aerpoluado je la propra sano kaj tiu de siaj proksimuloj. La plej grandajn konojn pri la aerprotekto, pri la rezultoj de la spirado per la poluita aero kaj ĝiaj fontoj havas la loĝantoj de Kraków-regiono. Tie ekokonsilantoj aktivas en 62 komunumoj kaj donis en la lastaj jaroj preskaŭ 600 mil konsilojn. Krakovo mem gvidas plurajn edukkampanjojn por konsciigi la konsekvencojn de la fumnebulo. Aktivuloj el la organizaĵo Pola Fulmnebula Alarmo realigas projektojn, kiuj celas plibonigi la aerkvaliton.

El la elsendo 29.12.2020. Lagas Maciek kaj Barbara – 1′ 44″

La Ĉefa Statistika Oficejo publikigis la nunjaran eldonon de la raporto „La informadika socio en Pollando”. Pli ol 90 procentoj de la polaj hejmaj mastrumejoj disponas jam pri aliro al la larĝbenda interreto. Temas pri pli ol 3,7 procentoj pli ol en 2019. Iom pli ofte la reton uzas la loĝantoj de la urboj, sed en la nuna jaro la plej granda kresko de la internaŭtoj okazis en la kamparo kaj en la mezdense enloĝataj lokoj. Tiu evoluo okazis dank’ al la Operaca Programo Bita Pollando, por kiu oni destinis 6 miliardojn da zlotoj. En la tuta Pollando estas realigataj projektoj, kiuj certigos al pli ol 2 milionoj da hejmaj mastrumejoj tre rapidan retkonekton. Krome la aliron al la larĝbenda interreto ricevos pli ol 10 mil lernejoj kaj pli ol 100 unuoj de la Volontula Kontraŭincendia Servo. En la daŭro de la lastaj 12 monatoj la servojn de la publika administracio rete uzis preskaŭ 42 procentoj de la loĝantoj de Pollando en la aĝo de 16 ĝis 74 vivojaroj. Preskaŭ 61 procentoj de la loĝantoj el la sama aĝgrupo butikumis rete. Pro la pandemio 25 procentoj de laborantoj en la aĝgrupo inter la 16-a kaj la 74 vivojaroj utiligis la ŝancon labori distance dank’ al la interreto.

El la elsendo 22.12.2020. Legas Milada – 2′ 01″

La 14-an de decembro okazis la solenaĵo en la prezidenta rezidejo dum kiu la pola prezidenta paro transprenis la Pacan Lumon de Bet Leĥem kiel simbolon de bono, frateco kaj servo. Ĝia nunjara devizo lige kun la kontraŭbatalado de la kronvirusa pandemio tekstas ĝuste La Lumo de servo. La disportadon de la Paca Lumo de Bet Leĥem oni komencis en 1986. Unu jaron poste la patronecon super ĝi transprenis aŭstraj skoltoj. Ĉiujare knabo kaj knabino transprenas la lumantan torĉon el la Groto de la Naskiĝo de Jesuo. Sekve el Vieno ĝi estas transdonata en multaj eŭropaj landoj al la loĝantoj de urboj aj reprezentatoj de skoltaj organizoj. Asocio de la Pola Skoltaro aliĝis al la kampanjo en 1991. La Pacan Lumon de Bet Leĥem polaj skoltoj ricevas de skoltoj slovakaj. La plia transdonado okazas alterne en Slovakio kaj Pollando. Polaj geskoltoj, kiel ĉenero en la disportado de la Lumo transdonas ĝin al skoltoj en Rusio, Litovio, Ukrainio kaj Belorusio, al Germanio kaj al Svedio.

El la elsendo 19.12.2020. Legas Milada – 1′ 32″

Pollando okupis la kvian lokon, avancinte de la 16-a, en la rangolisto de la landoj, en kiuj la kondiĉoj por la merkatista agado de virinoj estas la plej favoraj. Apud Svedio, kiu avancis de la 25 al la 8-a loko ĝi estas la 2-a lando, kiu en 2020 notis la plej grandan avancon. Pollandon antaŭis Israelo, Usono, Svislando kaj Novzelando. Temas pr la donitaĵoj el la kvara esploreldono de MIWE, kiu taksis la kontribuon de merkatistinoj el la tuta mondo al la socia kaj ekonomia vivo. Evidentan kreskon de la pozicio de Pollando oni notis ankaŭ en la parta rangolisto sumiganta la partoprenon de virinoj sur la labormerkato, inkluzive de ilia nombro sur manaĝeraj kaj specializaj postenoj. La raporto de MIWE prezentis krome enkondukan analizon de la pandemio je la vivo de virinoj gvidantaj la propran merkatistan agadon. Rezultas el ĝi, ke en la tutmonda skalo la gvidataj de virinoj entreprenoj pli forte suferis panedmikonsekvencojn. Eĉ 87 procentoj de la firmaoj gvidataj de virinoj suferis negativajn sekvojn de la krizo.

El la elsendo 15.12.2020. Legas Milada – 1′ 34″

Nacia Agentejo de Studenta Interŝanĝo kaj Konfederacio de la Rektoroj de Polaj Altlernejoj decidis, ke preskaŭ 900 junuloj el Belorusio dank’ al la agentejo ekstudos en la plej proksima akademia jaro en 73 polaj altlernejoj. Studontoj el Belorusio mem elektis la interesajn por si altlernejojn kaj studdirektojn. Plej multaj stipendiotoj interesiĝis pri la Varsovia Universitato, Adam Mickiewicz-Universitato en Poznano, pri la krakova Jagelona Universitato, pri la Universitato de Lodzo, pri la Ĉefa Komerca Lernejo, pri la Bjalistokaj politekniko kaj universitato. Plej ofte kandidatoj je studentoj en Pollando elektis administradon, informadikon, turismon kaj ripozon, internaciajn rilatojn, loĝistikon kaj kuracistan fakultaton. Polaj altlernejoj de jaroj ĝuas popularecon inter belorusaj junuloj. Ili estas la dua post ukrainanoj plej granda nacia grupo de eksterlandaj studentoj en Pollando. Kadre de la projekto „Solidaraj kun studentoj” belorusaj junuloj ricevos ĉiumonatan stipendion de la pola ŝtato kaj estas liberigitaj de pagoj pro la studoj. Krom la pola programo „Solidaraj kun studentoj” funkcias du pliaj programoj celitaj al la akademia medio en Belorusio. Kadre de la programo „Solidaraj kun sciencistoj” ĉirkaŭ 20 belorusaj sciencaj laborantoj povas veni por staĝi en polaj altlernejoj. Kadre de la programo „Solidaraj kun instruistoj” 15 belorusaj instruistoj partoprenas Postiplomajn Kvalifikaj Studojn pri la Instruado de la Pola Kulturo kaj Lingvo kiel Fremda en la Universitato de Katowice.

El la elsendo 15.12.2020. Legas Maciek – 1′ 52″

Por kontraŭbatali la disvastiĝon de Kovim-19 en la tuta mondo oni aplikas – laŭ diversaj kriterioj – la protektomaskojn, sekve multloke kreskis bezonateco je ili kaj ilia importo. Kun la donitaĵoj el la unua duono de la 2019-a jaro kaj la sama periodo de 2020 la importovaloro de vizaĝmaskoj al la Eŭropa Unio signife kreskis. Dum la unuaj 6 monatoj de 2019 al la Unio oni importis protektajn maskojn kun la valoro de 800 milionoj da eŭroj. En la unua duono de 2020 la importovaloro de protektomaskoj superis 14 miliardojn da eŭroj. Temas pri kresko 1800-procenta. Plej multajn maskojn importis la uniaj landoj kun la plej multnombra loĝantaro, tamen analizante la valoron de la importo je unu loĝanto videbliĝas diferencoj inter la unuopaj landoj. Plej multajn maskojn kalkulite je unu loĝanto importis Luksemburgo lige kun ties politiko pri landa maskodistribuado. La valoro de la importitaj maskoj pokape egalis al 121 eŭroj. La valoro de la maskoimporto de Belgio, Germanio kaj Francio je unu loĝanto superis 50 eŭrojn. La importovaloro de maskoj al Kipro, Pollando, Svedio, Kroatio, Greklando kaj Bulgario ne superis 10 eŭrojn je unu loĝanto. La ĉefa liveranto de vizaĝmaskoj al la Unio estis Ĉinio. En la unua duono de la 2020-a jaro la Unio aĉetis en Ĉinio eĉ 92 procentojn de ĉiuj vizaĝmaskoj, je 30 procentoj pli ol en la unua duono de la 2019-a jaro.

El la elsendo 08.12.2020. Legas Maciek – 1′ 46″

„Kristnasko digna kaj ne nutraĵmanka” estas la devizo de la nunjara Festokaza Nutraĵkvestato, okazinta inter la 23-a kaj la 28-a de novembro. Nunjare pro la pandemio la kampanjon ne partoprenis volontuloj, sed tradicie klientoj povis provizi per krome aĉetitaj nutraĵproduktoj korbojn situigitajn ĉe la vendejkasoj de du mil vendejoj en la tuta lando. Nunjare aldone funkcias karitata reta vendejo, en kiu eblas aĉeti virtualajn produktojn. La kolektita tiel mono servas por aĉeto de nutraĵoj por personoj en malfacila ekonomie vivsituacio. Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo ĉirkaŭ 1 miliono 600 mil personoj vivas en Pollando en ekstrema mizero disponante pri malpli ol 600 zlotoj monate, ĉiutage frontante la dilemon ĉu pagi fakturojn, aĉeti medikamentojn aŭ nutraĵojn. Pasintjare kadre de la Festokaza Nutraĵkvestado oni kolektis por personoj bezonantaj 708 tunojn da nutraĵoj. La kampanjon la 24-an fojon organizas Federacio de la Polaj Nutraĵbankoj.

El la elsendo 01.12.2020. Legas Maciek – 1′ 10″

Rande de Białowieża-praarbaro (la nord-orienta Pollando) finiĝis la kampanjo dum kiu identigajn ringojn ricevis pli ol 10,6 mil birdoj. Temas pri flamkardeloj, ruĝgorĝuloj, ĉifĉafoj, grandparuoj, sed ankaŭ pegoj, strigoj aŭ bluvostuloj. La ringuma kampanjo okazanta apud la Akvoreceptaklo Siemianówka daŭras ekde 2002 kaj partoprenas ĝin ankaŭ ornitologoj kaj studentoj el la Bjalistoka Universitato. La nunjara kampanjo daŭris ekde aŭgusto. En ĝia daŭro la birdoj estis kaptataj pere de diversspecaj retoj kaj tuneloj dislokitaj ĉe konektejoj de la akvoreceptaklo kaj tero, en arbustoj kaj sur terenoj surkreskitaj de fragmito. Dum la ringuma kampanjo oni signis la birdospecion, la staton de la birdo inkluzive de ĝia grasohisto, kio tradukiĝas al la kolektitaj energiprovizoj. Estis kolektitaj krome la biometraj donitaĵoj kaj notita la birdopezo post kio birdoj estis liberigataj. Ĉiuj esplordonitaĵoj trafis al la Ornitologia Stacio de la Muzeo kaj Instituto pri Zoologio de la Pola Sciencakademio en Gdansko. En la ringuma kampanjo krom ornitologoj kaj studentoj partoprenas ĉiam pli da volontuloj. Oni planas venontjare komenci la kampanjon jam printempe por ricevi pli plenan bildon pri tio, kiuj birdoj kaj kiam alflugas al la Akvoreceptaklo Siemianówka.

El la elsendo 01.12.2020. Legas Milada – 2′

Caritas Polska distribuos du milionojn da kandeloj kiel ornamon de la Kristnaskaj Sanktvesperaj Tabloj. La akiritaj tiuvoje rimedoj servos por la financado de nutraĵoj, somera ripozo, stipendioj, rekapabligado kaj kuracado de infanoj. Ĉiuj 10 groŝoj pro la vendo de unuopa kandelo estos destinitaj por helpi infanojn en la Proksima Oriento, kiuj suferas pro militkonfliktoj. La patrono de la kamanjo estas Pola Radio. La Sanktvespera Helpokampanjo por Infanoj estas la plej malnova kampanjo de Caritas Polska kreiĝinta en 1994. La kandeloj estas distribuataj en paroĥoj kaj diocezaj Caritas-centroj. La alia Kristnaskokaza kampanjo realigata de Caritas Polska kune kun la varsovia urbogardistaro estas „Iom da varmo por senhejmuloj”. Realigata de kvin jaroj kampanjo konsistas en liverado de varmaj manĝoj, plejdoj, ŝtrumpoj kaj dormosakoj al senhejmuloj vivantaj ekster sociaj rifuĝejoj kaj tranoktejoj.

El la elsendo 01.12.2020. Legas Milada – 0′ 24″

Eurostat antaŭnelonge prezentis donitaĵojn koncerne la 2019-an jaron pri la forlasado de la gepatra hejmo fare de junaj eŭropanoj. Poloj en ĉi tiu statistiko ne apartenas al avanuloj. Ili forlasas la gepatran hejmon havante meze iom pli ol 27 jarojn, tamen polinoj faras tion je pli ol du jaroj pli frue ol poloj. Tiu diferenco malavantaĝe por viroj aperas en la tuta Unio kaj egalis en 2019 al 27,1 jaroj. La samrilata aĝo por virinoj egalis al 25,2 vivojaroj. La statistika eŭropano estis forlasanta la gepatran hejmon havante 26,2 jarojn, sed oni atentigas pri tiaj landoj kiel Svedio, Danlando, Finnlando, al kiuj laste aldoniĝis Estonio, en kiuj junaj personoj delonge karakteriziĝas per la loĝeja sendependeco. La rezultoj rilate junajn polojn elmontras ankaŭ tion, ke ili nun pli frue ol ankoraŭ antaŭ 15 jaroj rezignas pri la kunloĝado kun la gepatroj. Samtempe en la periodo inter 2009 en 2019 la rezultoj rilate Pollandon estis pliboniĝantaj trioble pli rapide ol montris la uniaj mezindicoj. En 2019 la rezultojn malpli bonajn ol polajn notis Slovenio, Rumanio, Greklando, Portugalio, Hispanio, Malto, Bulgario, Italio, Slovakio kaj Kroatio. Tio ligiĝas ankaŭ kun la fenomeno de senlaboreco de junaj homoj – aparte en tiaj landoj kiel Grekio, Portugalio, Italio aŭ Hispanio.

El la elsendo 24.11.2020. Legas Maciek – 1′ 45″

Dietikistoj rekomendas, ke legomoj kaj fruktoj konsistigu almenaŭ duonon de niaj ĉiutagaj manĝoj. En oktobro 2020 nur 15 procentoj de poloj observis tiun rekomendon. 40 procentoj de la enketitaj pri tio poloj manĝis legomojn kaj fruktojn 4-5 fojojn, kaj 16 procentoj dum ĉiuj el la 6 manĝajoj tage – inkluzive intermanĝajn mordaĵetojn. Tamen eĉ 29 procentoj ne konsideris legomojn kaj fruktojn en sia menuo. Baze de deklaroj pri manĝajoj de la t.n. antaŭa tago la ekzamenintoj elmontris, ke nur 15 procentoj de poloj nutris sin konforme al rekomendoj de specialistoj, se temas pri legomoj kaj fruktoj kiel duono de la menuo. 32 procentoj ĝenerale konsideras tiujn produktojn en la menuo. Tro malriĉan menuon je legomoj kaj fruktoj havas 53 procentoj de poloj, sed ĉe 40 procentoj tiuj produktoj aperis en duono de la ĉiutagaj manĝaĵoj. 13 procentoj de la ekzamenitoj manĝis tre malmultajn legomojn kaj fruktojn kaj foj-foje ili ne manĝis ilin entute. En oktobro 2020 inter la fruktoj plej grandan popularecon ĝuis pomoj, kiujn sekvis prunoj kaj piroj. Inter legomoj plej popularaj estis terpomoj, tomatoj, cepoj. Krome kukumoj, karotoj, paprikoj kaj brasikoj.

El la elsendo 24.11.2020. Legas Milada – 1′ 48″

Je kvin procentoj kreskis en Pollando la produktado de la anasa viando. La komparo koncernas la unuan jarduonon rilate al la stato de antaŭ unu jaro. Tiel Pollando preterpasis Hungarion kaj okupis la duan lokon en Eŭropo post Francio. La kresko de la produktado de la anasa viando okazis malgraŭ la pandemio. La situacio estas des pli interesa, ke kreskoj en Pollando forte kontrastas kun malkreskoj ĉe aliaj produktantoj. Ekzemple en Francio la produktado de la anasa viando malkreskis je 32 procentoj, en Germanio je 25 procentoj. Pollando estas la plej granda produktanto de la kortbirda viando en Eŭropo, kio koncernis ĝis nun la kokidan viandon. Nun al la polaj bredantoj de kokinoj aldoniĝis bredantoj de anasoj.

El la elsendo 17.11.2020. Legas Maciek – 0′ 53″

Lastdimanĉe la 15 mastrumadoj de Azio kaj Pacifiko kreis la plej grandan en la mondo blokon de libera komerco, iniciatitan de Ĉinio. La interkompreniĝo estis subskribita en la fino de la 37-a pintrenkonto de ASEAN en Hanojo. Difinata kiel regiona kompleksa ekonomia partnereco, RCEP fariĝas la plej granda en la mondo komerca kontrakto laŭ la vidpunkto de landa produkto brutte kaj ĉirkaŭprenas du miliardojn da homoj, alivorte ĉirkaŭ 30 procentojn de la monda populacio. Ĝia celo estas krei gigantan sferon de libera komerco inter 10 ŝtatoj de ASEAN: Indonezio, Tajlando, Singapuro, Malajzio, Filipinoj, Vjetnamio, Birmo, Kamboĝo, Laoso kaj Brunejo unuflanke kaj aliflanke – Ĉinio, Japanio, la Suda Koreio, Aŭstralio kaj Novzelando. Hinda Unio retiriĝis el la interparoloj de RCEP en novembro de la pasinta jaro, sed la gvidantoj de ASEAN certigas, ke la pordo por ĝia aliĝo restas malferma. La interkonsento, kies ideo radikas en 2012 estas konsiderata de ekspertoj kiel ĉina reago je suspenditaj nun komercaj intertraktoj kun Usono.

El la elsendo 17.11.2020. Legas Milada – 1′ 40″

Kiel informis en sia plej nova raporto Internacia Federacio de Robotiko (IFR) la kvanto de robotoj en la industrio kreskas kaj baldaŭ egalos al tri milionoj. Pollando en la raporto sumiganta la vendon de robotoj en 2019 ektroviĝis ĉe la 15 loko inter landoj, kiu aĉetas industriajn robotojn. Tio estas la plej bona rezulto de Pollando. Tamen la kvanto de robotoj en la pola industrio estas daŭre tro malalta por proksimiĝi al la monda avanularo. Je unu roboto instalata en Eŭropo kalkuliĝas tri en Azio. En 2019 plej multajn industriajn robotojn instalis Ĉinio.

El la elsendo 10.11.2020. Legas Milada – 0′ 54″

La pola flugkompanio LOT direktas al Vjetnamio du aviadilojn, kiuj servos en la kadro de Bamboo Airways. La aviadiloj estis disponigitaj laŭ la formulo wet-lease, do kun la anaro, asekuro kaj vivteno por la periodo ekde la 15-a de novembro 2020 ĝis la 14-a de majo 2021. Temas pri la aviadiloj Embraer 195. La vjetnama flanko elektis la polan flugkompanion, ĉar ĝi disponas pri la konfirmatesto EASA, garantianta realigadon de la aviadoperacoj konforme al la plej altaj normoj. La vjetnama flugkompanio Bamboo Airwayes priservas landajn flugojn, krome internaciajn al Japanio, Ĉinio, Suda Koreio kaj Tajvano.

El la elsendo 10.11.2020. Legas Milada – 0′ 59″

Dum la dua jarkvarono de 2020 la unia merkato sentis la influon de la sekvoj ligitaj kun la restriktoj aplikataj fare de la membroŝtatoj pro Kovim-19. Evidentiĝis samtempe, ke la indicoj de enlaborigo kaj senlaboreco mezurataj flanke de la Internacia Labororganizo ne estas sufiĉaj por priskribi ĉiujn fenomenojn sur la labormerkato. Tial la unia statistika oficejo Eurostat publikigis aldonajn jarkvaronajn donitaĵojn sezone adapteblajn. Laŭ ili i.a. eblis ekscii, ke kompare al la unua jarkvarono de 2020 en la dua la stagno sur la unia labormerkato kreskis en ĉiuj membraj ŝtatoj escepte de Latvio. La enlaborigo malkresis en ĉiuj landoj escepte de Luksemburgo. En ĉiuj landoj – koncerne kiujn aperis donitaĵoj – estis notita malkresko de efektiva labortempo kalkulita kiel fakte tralaboritaj laborhoroj.

El la elsendo 03.11.2020. Legas Maciek – 1′ 02″

Oni laboras pri dokumento ebligonta al etkvantaj vinproduktantoj grandigi la produktan vinkvanton ĝis 100 mil litroj jare. Ĝis nun rilate ilin validis la dekmillitra limigo. Samtempe estos simpligitaj registroproceduroj por malgrandaj firmaoj okupiĝantaj pri la produktado kaj distribuado de i.a. kvalitaj vinoj, medoj kaj cidroj, kvalitaj pirdevenaj alkoholaĵoj produkitaj baze de fruktoj el la propra farmbieno. Tiuj solvoj povas altigi la profitdonecon de tiu ĉi produktado, kvankam pro duma malmulteco de ĉi specaj produktantoj ne altiĝos aparte la produktado de alkoholaĵoj ĝenerale. Aliflanke tiu produktado altigos la turisman atrakciecon de regionoj, en kiuj estos produktataj sufiĉakvante lokaj vinoj, cidroj kaj pirdevenaj alkoholaĵoj.

El la elsendo 03.11.2020. Legas Milada – 1′ 11″

La Instituto pri la Nacia Memoro informis pri la nunjaraj laŭreatoj de la premio Historiatestanto, kiu estas atribuata ekde 2009. Ĝi celas personojn kaj organizojn, meritiĝintajn en la memorindigado de la historio de la pola nacio ekster la limoj de Pollando. En 2020 ricevis ĝin tri personoj kaj tri organizoj. Motivante la premiatribuon al Teruo Matsumoto la Instituto atentigis, ke li estas elstara japana historiisto interesiĝanta pri la pola historio, aparte pri la problemo de la sortoj de poloj kaj Pollando dum la 2-a mondmilito, esploranta i.a. problemon de la tiel nomataj siberiekzilitaj poloj infanoj, de la agadoj de Janusz Korczak kaj Bronisław Piłsudzki. Oni atentigis krome, ke Matsumoto disvastigas konojn pri la plej nova historio de Pollando en Japanio. Niaflanke ni aldonu, ke Teruo Matsumoto estas konata varsovia esperantisto delonge vivanta en Pollando. La premiita nunjare alia persono estas Janos Tischler el Hungario, kiu – kiel atentigite – en signifa grado kontribuis al la flegado de la hitoria memoro pri Pollando kaj poloj en Hungario kun aparta konsidero de la eventoj de la 1956-a jaro en Poznano kaj Budapeŝto. La tria persono kun la premio Historiatestanto estas Frans C.K. Ruczynski el Nederlando, la prezidanto de la fondaĵo Museum Breda-Polen 1939-1945, kies patrono estas generalo Maczek. Li distingiĝas pri flegado de la memoro pri la engaĝiĝo kaj rolo de polaj soldatoj en liberigo de Nederlando. Informante pri la nunjaraj premioj la Instituto pri la Nacia Memoro elmontris la Fondaĵon de Bonfarado kaj Helpo „Domo de la Pola Kulturo en Vilno”. Ĝi estis difinita kiel „la plej grava institucio por poloj kaj pola kolonio en Litovio pro vasta spektro de agadoj servantaj al popularigado de la pola historio, kulturo kaj lingvo. Inter la distingitoj troviĝas ankaŭ Rondo de la Pola Kulturkleriga Asocio en la ĉeĥa Cierlicko-Kościelec, kiu koncentriĝas pri memorindigado de la polaj pilotoj Żwirko kaj Wigura, kiuj peresis proksime de ĉi tiu loko, krome organizante eventojn ligitajn kun la pola historio, kulturo kaj tradicio. La lasta distingita nunjare organizo estas Muzeo-Pola Ĉambro omaĝanta kaj populariganta la heredaĵojn de la pola kolonio en Danlando. Ĝi pridokumentas la malmulte konatan historion de la polaj sezonaj laborantoj; kolektas, protektas kaj diskonigas la kulturatestojn pri la pionora generacio de la polaj enmigrantoj, zorgante samtempe pri la konigado de la historio de Pollando.

El la elsendo 30.10.2020. Legas Barbara – 3′ 22″

Lastĵaŭde (la 22-an de oktobro) la Konstitucia Tribunalo verdiktis la makongruecon de la tiel nomata eŭgenika premiso kun la Konstitucio de Pollando. Post ĝia publikigo en Leĝoĵurnalo en Pollando ĉesos validi reguloj ebligantaj abortigon kaze de supozo pri difekto aŭ malsano de la infano. En plimulto inter mil, en la lastaj jaroj, abortigoj ĉi-rilataj temis pri supozo, ke koncernaj homembrionoj estas difektitaj per Down-sindromo. Tiu verdikto ne influas la daŭran validecon de abortigoebleco kaze de la sanminaco por la graveda virino kaj gravediĝo sekve de perforto. La verdikto de la Konstitucia Tribunalo elvokis ekstremajn protestojn, inkluzive atakojn kontraŭ sanktejoj en la tuta lando, defende por kiuj organizaĝis civitanoj.

El la elsendo 27.10.2020. Legas Barbara – 1′ 14″

La varsovia Akademio de Leon Koźmiński estas unu el 90 mondaj altlernejoj, se temas pri la peredukado de manaĝeroj/merkatikistoj. Ĝi avancis je tri lokoj kompare al la pasinta jaro en la listo de “Financial Times” okupinte la 39-an lokon. Ĝi okupis la 4-an lokon se temas pri la enspezoj kaj karieroj de siaj diplomitoj. Tio estas unu el la plej gravaj indicoj ebligantaj kompari la valoron de la manaĝera edukado en la monda skalo. La plurjara ĉeesto de la Akademio en la rangolisto de “Financial Times” ebligis al ĝi fariĝi marko rekonebla en la mondo. Ĝi kunlaboras i.a. kun ESCP Business School, la plej malnova merkatika altlernejo en la mondo. Ilia komuna magistriga programo pri administrado ektroviĝis ĉe la 6-a loko en la nunjara rangolisto. Aktuale en la Akademio studas 9 mil personoj, inkluzive de du mil eksterlandanoj el pli ol 70 landoj. Krom licencigaj kaj magistrigaj studdirektoj studentoj povas elekti preskaŭ 70 postdiplomajn specializojn kaj MBA. La Akademio havas akreditiĝon de AACSB, EQUIS kaj AMBA. Nunjare ĝi akiris konfirmateston Positive Impact Rating kaj akreditiĝon de BSIS, kio konfirmas ĝian socian engaĝitecon kaj realan influon je la plej proksima ĉirkaŭaĵo.

El la elsendo 27.10.2020. Legas Maciek – 1′ 35″

Semajnfine la 6-a fojon la pola-usona medio en Novjorko solenis Polkolonian Tagon de Dulingveco. Malgraŭ nunjare virtuala karaktero la evento koncentriĝis ne nur pri antaŭlernejoj kaj polkoloniaj aŭ usonaj lernejoj gvidantaj la dulingvan usonan kaj polan programojn. Ĝi estas adresita al ĉiu polo loĝanta eksterlande. La festo de dulingveco logas al Novjorko ĉiujare milojn da personoj. En la malvirtuala realo ili plenumas polajn kantojn, solvas kvizojn, partoprenas lingvajn ludojn. Iuj kvizoj baziĝas sur polaj legendoj, instruistoj kaj lernantoj verkas poeziaĵojn kaj spektakloscenarojn. Infanoj rakontas jen pri siaj prauloj, jen pri la tralegitaj libroj. La solenadojn riĉigas prelegoj kaj renkontiĝoj kun profesoro de la polaj studoj en la novjorka Columbia-universitato kaj liaj studentoj. Ĉio koncentriĝas pri la valoro, kiun konsistigas la kono de la pola lingvo, pri tio ke infanoj ricevu de siaj gepatroj la konon de la pola lingvo kiel donacon. Oni elstarigas krome la propedeŭtikan valoron de la dulingveco. La festo estas solenata ĉiujare dum la tria semajnfino de oktobro.

El la elsendo 20.10.2020. Legas Milada – 1′ 42″

La Ĉambro de Reprezentantoj de la usona Kongreso subtenis la Trimaran Iniciaton. Tiu ĉi superpartia subteno havas apartan signifon, ĉar ĝi signifas, ke sendepende de la prezidentigaj balotrezultoj Usono subtenas ĝin. La ekonomia-socia Trimara Iniciato kunlaborigas 12 eŭropajn ŝtatojn, la membrojn de la Unio situantajn ĉe Baltiko, la Nigra Maro kaj Adriatiko. Konkrete temas pri Litovio, Latvio, Estonio, Pollando, Ĉeĥio, Slovakio, Aŭstrio, Hungario, Slovenio, Kroatio, Rumanio kaj Bulgario. La teritorio de ĉi tiuj 12 landoj, la uniaj membroj, egalas al 1210 kvadrataj kilometroj. Ĝi estas enloĝata de 112 milionoj da homoj. Ilia Landa Prudukto Brutte egalas al 10 procentoj de tiu ĉi de la Eŭropa Unio. Ĝian unuan pintrenkonton en aŭgusto 2016 iniciatis la prezidentoj de Kroatio kaj Pollando. Dum ĝi estis akceptita deklaro en kiu i.a. estis menciitaj la kunlaboraj celoj koncerne gasan energetikon, transporton, bitan komunikadon kaj mastrumadon.

El la elsendo 20.10.2020. Legas Maciek – 1′ 18″

La konsilfirmao KPMG enketis en aŭgusto polojn pri ilia ekonomia bonfarto sekve de la pandemio. Preskaŭ la duono (44 procentoj) deklaris la malboniĝon de sia financa situacio, 8 procentoj deklaris signifan malboniĝon kaj 5 procentoj asertis, ke ne povas kontentigi siajn bazajn bezonojn. Kaj krome poloj opinias, ke tiu situacio daŭros almenaŭ unu jaron kaj eble eĉ pli longe. Sekve de tiuj agordoj 70 procentoj de konsumantoj deklaris limigon de la butikumado, inter kiuj 51 procentoj limigis la aĉetadon al necesaj produktoj. 19 procentoj ne limigis la ĉiutagan butikumadon, sed investajn aĉetaĵojn ŝovis al posta periodo. Nur unu kvarono elspezas samtiom kiom antaŭ la pandemio. Dum la butikumado kaj ĉiutaga aĉetado poloj en la unuan lokon metas sian sekurecon. Tial eĉ 41 procentoj de poloj malpli ofte pagas per kontanta mono kaj je unu triono kreskis la nombro de poloj uzantaj bankajn kartojn. Pli ofte poloj butikumas rete. La nombro de klientoj de retaj vendejoj kreskis je 6 procentoj. Siajn unuan butikumadon rete dum la pandemio faris unu triono de poloj.

El la elsendo 13.10.2020. Legas Milada – 1′ 50″

La prezidento de Usono, Donald Trump proklamis la 11-an de oktobro kiel Memortagon de generalo Kazimierz Pułaski. Tiutage en 1779 generalo Pułaski mortis pro la vundoj suferitaj en la batalo apud Savannah. En la proklamdokumento estis reliefigita la kuraĝo kaj elstara taktiko de la generalo batalinta unue por defendi suverenecon de Pollando kontraŭ fremda tiraneco, sekve batalinte por la libereco de Usono. En 1777 laŭ la decido de Benjamin Franklin Kazimierz Pułaski aliĝis al la Kontinenta Armeo de generalo Georg Washington kaj du sekvajn jarojn servis al Usono en ĝia batalo por suvereneco kaj libereco distingiĝante kiel militista komandanto. En la dokumento la usona prezidento substrekis, ke la heredaĵo de Pułaski portata en la koroj de preskaŭ 10 milionoj da poloj en Usono por konstante eniris grandan historion de Usono.

El la elsendo 13.10.2020. Legas Maciek – 1′ 05″

Pollando estas la eŭropa avanulo, se temas pri la produktado de pomoj kaj en la monda skalo ĝi okupas la trian lokon post Ĉinio kaj Usono. Samtempe poloj ĉiam pli volonte aĉetas importitajn fruktojn, kiuj en nia klimato ne estas kultivataj. Ekzemple en 2017 poloj konsumis pokape 13 kilogramojn da pomoj jaroj, je 4 kilogramoj malpli ol en 2013. La malkresko de la konsumado de polaj klientoj eldevigis serĉadon de eksterlandaj merkatoj malgraŭ tio, ke en la nuna jaro estos je pli ol tri milionoj da tunoj da pomoj malpli ol progozite. Jam de kelkaj jaroj ili trafas al Azio kaj la Suda Ameriko, ekzemple al Tajvano kaj Tajlando, al Kolombio. Oni alte taksas eksterlande la speciojn Gala, Golden Delicious kaj Red Price. De kvin jaroj polajn pomojn aĉetas ankaŭ portugalaj klientoj. En 2019 800 tunoj da pomoj de la menciitaj markoj trafis tien al la portugala komerca reto Pingo Doce, kiu apartenas al la posedanto de la reto, en kiu troviĝas la konata sur la pola merkato Biedronka (kokcinelo). Biedronka estas grava kanalo por liveri pomojn ankaŭ al polaj klientoj. Ekzemple pasintjare eĉ 98 procentoj de pomoj en Biedronka devenis de la polaj hortikulturistoj.

El la elsendo 06.10.2020. Legas Milada – 1′ 51″

Greklando estis la plej populara inter la nunjaraj vizitlokoj elektataj de polaj turistoj. En aŭgusto elektis ĝin 40 procentoj de la klientoj de la portalo Wakacje.pl. Tio estis je 6 procentoj pli ol en julio. Greklando de jaroj estas unu el la plej volonte elektataj por ripozo landoj unuavice pro belega somera vetero, multaj insuloj kaj ripozlokoj, gastamo de la loĝantoj. Nunjare ankaŭ pro la sekurecprincipoj envivigitaj lige kun la kronvirusa pandemio. La duan lokon okupis Turkio kaj la trian Bulgario. Greklando estis ankaŭ la plej populara ripzoloko en julio, Bulgario troviĝis sur la dua loko, la trian lokon okupis Hispanio. Poloj forveturante ripozcele eksterlanden plej ofte uzas aviadilon. En aŭgusto eĉ 94 procentoj de poloj flugis por la eksterlanda somerumado, kio signifis 5 procentan kreskon kompare al julio. La donitaĵoj estis kolektitaj kaj analizitaj baze de ripozofertoj de pli ol 100 vojaĝoficejoj.

El la elsendo 06.10.2020. Legas Maciek – 1′ 17″

En Varsovio estis inaŭgurita la unua de pli ol 100 jaroj ortodoksa kirko de Sofia, la Dia Saĝo (Haga Sofia). La unuaj klopodoj pri la nova kirko en la pola ĉefurbo estis entreprenitaj en 2004, sed la fondoŝtono estis konsekrita nur en 2015. La preĝejo estis konstruita laŭ la greka stilo sur la plano de kvadrato 35 je 35 metroj. La alteco de la ĉefkupolo egalas 22 metroj. Ĝia sonorilturo havos naŭ sonorilojn. La finpretigaj laboroj daŭros ĝis printempo 2021. La kirika interno estos tutece kovrita de polikromiaĵoj de la devenanta el Ukrainio Wołodymir Teliczko. La kirko estas destinita por ortodoksuloj el la regiono de du varsoviaj kvartaloj Ursynów kaj Wilanów. La ĵus inaŭgurita kirko estas la tria en la pola ĉefurbo. La du aliaj estis konstruigitaj ankoraŭ dum la rusa anekso de Pollando. Reprezentantoj de la ortodoksuloj en Pollando taksas, ke en la tuta lando vivas ĉirkaŭ 450-500 mil personoj de ĉi tiu konfesio.

El la elsendo 29.09.2020. Legas Maciek – 1′ 22″

Pli ol la duono de poloj – 54 procentoj – preferus labori post la emeritiĝo por ricevi pli altan emerituron. 46 procentoj dezirus emeritiĝi tuj post la akiro de ĉi-rilataj rajtoj, eĉ se tio ligiĝus kun malpli alta emerituro. Plimulto de laborantaj poloj ŝatas sian laboron (66 procentoj). Inter ili dominas virinoj. Plej multaj poloj dezirantaj labori post la emeritiĝo troviĝas en la aĝgrupo inter la 25a kaj la 34a vivojaroj. Inter enketitaj poloj laboras profesie 55 procentoj, la ceterajn 45 procentojn konsistigas personoj nelaborantaj. En ĉi lasta grupo troviĝas neregistritaj senlaboruloj, emeritoj, studentoj, personoj malsanaj aŭ neplenlertaj, personoj nelaborantaj pro familiaj motivoj kaj ankaŭ tiuj, kiuj ne deziras labori. En la menciita enketo estis konstatita dependeco inter la nivelo de edukiteco kaj la profesia situacio. Inter personoj kun supera edukiteco laboras eĉ 71 procentoj de poloj. En la grupo de personoj kun la baza edukiteco laboras apenaŭ 40 procentoj.

El la elsendo 29.09.2020. Legas Milada – 1′ 41″

Kiel pritaksas Pola Ekonomika Instituto en 2018 breĉo pro la CIT-imposto (imposto de la kompanienspezoj) en 2018 egalis al 22 miliardoj da zlotoj. Daŭra problemo estas la forportado de la profitoj fare de eksterlandaj kompanioj eksterlanden. Informis pri tio la gazeto „Puls Biznesu”. Unu jaron pli frue impostomanko pro CIT-imposto estis je 4 miliardoj pli granda. Malgrandigo de ĝia alteco atestas pri pli efika impostoprenado dank’ al entreprenitaj pluraj kompaktigaj paŝoj. Laŭ ekspertoj tio ligiĝas ankaŭ kun tre bona ekonomia konjunkturo. Iuj ekspertoj asertas, ke ĉi tiu impostobreĉo tamen povas esti pli alta. Laŭ ekonomikaj ekspertoj gravan problemon konsistigas la daŭra elportado de la profitoj akiritaj en Pollando fare de internaciaj korporacioj al la uniaj impostaj paradizoj. Plimulto de profitoj trafis al tri landoj. Al Irlando – 5 miliardoj da zlotoj, al Nederlando – 4 miliardoj kaj Luksemburgo – 3 miliardoj da zlotoj.

El la elsendo 22.09.2020. Legas Milada – 1′ 34″

Jen kaj jen ripetiĝas enketadoj kaj esploroj pri la rilato de poloj al encirkuligo de eŭro en Pollando. La plej nova enketado de la analiza laborejo Social Changes konfirmis, ke daŭre decida plimulto de poloj deklaras sin favore al zloty kiel la nacia valuto. Nur 23 procentoj de la enketitoj deklaris sin por rezigno de la nacia valuto favore al eŭro. Inter ili 10 procentoj subtenis la ideon senrezerve. Kontraŭ eŭro deklaris sin 59 procentoj de la enketitoj kaj inter ili 41 procentoj esprimis sian firme malaproban opinion. Inter la argumentoj oni elstarigas, ke ne temas sole pri la simbola signifo de la nacia valuto, sed unuavice pri la ebleco gvidi suverenan, elastan, adaptitan al la landaj bezonoj valutan kaj financan politikon. Post la akcepto de eŭro la ebleco de la aktiva rolo de la ŝtato en ĉi tiu sfero radikale malkreskas.

El la elsendo 22.09.2020. Legas Maciek – 1′ 08″

Ekde la nova lernojaro 2020/2021 latino kaj antikva kulturo povos estis instruataj en la 1-a klasoj de la ĝeneralklerigaj liceoj kaj teknikumoj, kiel elektebla lernoobjekto. La instrua programbazo detaliganta akirotajn konajn fare de la lernantoj antaŭvidas por ĝi unu horon semajne. Ĝi estas elektebla lernoobjekto apud filozofio, plastiko aŭ muziko. La elekto dependas de la lernejestro. Lernantoj lernos legi simplajn latinajn tekstojn, alproprigos konojn pri la influo de latino kaj la greka-romia kulturo je la pli postaj eŭropaj lingvoj kaj kulturo. La instruprogramo traktas latinon kiel certan kodon, kiun la eŭropaj elitoj uzis dum jarcentoj, sed kies deĉifro postulas specifajn kompetentojn. Oni ne antaŭvidas la transdonon de la lingvokono nek de la gramatika strukturo de la lingvo. Ĝis nun en la 4-jaraj ĝeneralklerigaj liceoj kaj la 5-jaraj teknikumoj la instruado de latino kaj de la antikva kulturo povis estis instruata nur sur ampleksa instrunivelo.

El la elsendo 01.09.2020. Legas Maciek – 1′ 18″

En la raporto „Merkato de varstaplaj surfacoj en Pollando” oni konstatis, ke bezonateco de varstaplejoj estas unu el la rezultoj de la kronvirusa epidemio. Ĝi grandigis interesiĝon pri la reta butikumado. La paŭzo en la tradicia komerco kaj malcerteco pri kontinua varliverado instigis firmaojn certigi al si necesajn staplosurfacojn. Tiel en la 1-a duono de la 2020-a estis luitaj preskaŭ 2,43 milionoj da kvadrataj metroj, do je 25 procentoj pli ol en la sama periodo de la pasinta jaro kaj je 6 procentoj pli ol en la apogea ĉi-rilate ĝis nun jarduono, kiu pasis en 2018. Aktuale en la lando troviĝas 19,5 milionoj da kvadrataj metroj de modernaj industriaj loĝistikaj spacoj. Laŭ prognozoj ĝis la fino de la 2020-a jaro Pollando disponos pri 20 milionoj da kvadrataj metroj de la stapleja spaco.

El la elsendo 18.08.2020. Legas Milada – 1’21”

Firmao el Gdansko (la norda Pollando) kreas inteligentan sistemon serĉi turistajn ofertojn baze de komprenalgoritmoj de la natura lingvo kun aparta konsidero de la pola lingvo. La solvo Qtravel API estos novaĵo sur la pola turima merkato. Por ĝia realigo komenciĝinta la 1-an de julio la firmao ricevis 3,2 milionojn da zlotoj el la unia programo Inteligenta Evoluo. La valoro de la tuta projekto daŭronta du jarojn egalas al 4,4 milionoj da zlotoj. La projekto kreiĝas kadre de la Rapida Pado de la Nacia Centro de Esploroj kaj Evoluo realigata dank’ al la programo Inteligenga Evoluo. Ĝi estas adresita al laborentreprenoj, entreprenaj konsorcioj aŭ konsorcioj de entreprenoj kaj sciencaj institucioj.

El la elsendo 18.08.2020. Legas Maciek – 0’54”

En la 10-a, la jubilea plebiscito pri la Arbo de la Jaro en 2020 estis elektita Tilio de s-ta Jan Nepomucen en la loko Dulcza Wielka, Antaŭkarpartio. Pri ĝia elekto decidis internaŭtoj. Tiu pitoreska, solece staranta arbo rande la kampoj havas 150 jarojn kaj estis baptita per la nomo de s-ta Jan Nepomucen, patrono de superindunditoj. Apud la arbo troviĝas la kapeleto de la sanktulo. La ombro de  la tilia branĉaro kovras la areon de ĉirkaŭ 400 kvadrataj metroj. Ĝi de jaroj inspiras lokajn artistojn kaj ankaŭ unuigis la lokan socion en klopodoj atribui al ĝi la nomon Naturmonumento. La rivalado por la unua loko daŭris nunjare ĝis la lasta momento. Voĉdonis por ĝi 15,3 mil internaŭtoj.  14,9 mil preferis pinon el Varsovio. En la finalo rivalis entute 16 arboj, por kiuj oni donis  42,5 mil voĉojn. La Tilio de s-ta Jan Nepomucen venontjare reprezentos Pollandon en la internacia plebiscito por la Eŭropa Arbo de la Jaro.

El la elsendo 11.08.2020. Legas Maciek – 1’17”

Post la fermo de lernejoj en 160 landoj unu miliardo da lernantoj en la mondo ektroviĝis ekster la lernejaj muroj. La kronvirusa pandemio alkondukis al la plej grandaj damaĝoj en la edukado, konstatis la ĝenerala sekretario de UNo, Antonio Guterres. Unuiĝintaj Nacioj taksas, ke la pandemio tuŝis pli ol unu miliardon da studentoj en la tuta mondo. 40 milionoj da infanoj en la kritika antaŭlerneja aĝo devis ĉesigi la lernadon. Laŭ Guterres la longiĝanta fermo de lernejoj povas plie kreskigi problemojn de multaj lernantoj, se temas pri aliro al la lernado. La plej grava prioritato devas do esti refunkcigo de lernejoj kaj edukinstitucioj. Malgraŭ klopodoj daŭrigi la instruadon en la krizotempo – pere de lecjonoj en radio, televido kaj rete – multajn lernantojn oni ne sukcesis atingi. En plej malfacila situacio troviĝis lernantoj neplenlertaj, membroj de malplimultoj, infanoj de rifuĝintoj kaj transloĝigitoj. Guterres akcentis la neceson apliki bitajn teknologiojn kaj modernajn instruprogramojn kun samtempa subteno de instruistoj kaj lokaj sociaj.

El la elsendo 11.08.2020. Legas Milada – 1’40”

Komence de julio la Eŭropa Komisiono nomumis laŭvicajn 24 konscorciojn, en kies konsiston eniras 165 institucioj de la supera edukado el 26 membraj ŝtatoj kaj el aliaj landoj partoprenantaj la Programon Erasmus+. En ilian konsiston eniris ankaŭ  la polaj altlernejoj – Min-Fandindustria Akademio en Krakovo, la Varsovia, Poznana kaj Silezia Politeknikoj kaj la Silezia Universitato de Katowice. La Eŭropaj Universitatoj formas specifan supernacian aliancon de la institucioj de la supera instrusistemo el la tuta Eŭropo. Tiu reto de la altlernejoj sur la unia teritorio ebligos al studentoj akiri diversajn sciencajn gradojn dank’ al la ebleco ligi studojn en kelkaj landoj de la Eŭropa Unio, tiel kontribuante al evoluo de la internacia kokurenco inter la eŭropaj superaj lernejoj. En 2019 estis elektitaj 17 tiaj konscorcioj.  Entute 41 eŭropaj univeristatoj inkluzive de la novaj ricevos el la unia buĝeto subvencion en la alteco de 287 milionoj da eŭroj.

El la elsendo 04.08.2020. Legas Maciek – 1’16”

En julio kelkajn varsoviajn kvartalojn plagis voremaj aziaj noktopapilioj. Temas pri tre invada specio Cydalima perspectalis traiĝinta al Pollando kun buksostikaĵoj el Germanio, kie oni konstatis ĝin en 2006. Ĝi dekumas niajn buksojn kaj tiel endanĝerigas la tutan ekosistemon. Kvankam aziaj noktopapilioj ne estas minacaj por homo ili kapablas ĝene, eĉ amaskvante invadi domojn ankaŭ dumtage. Multaj personoj havas rezerovojn neniigi la insektojn, sed aliflanke – kiel argumentas sciencistoj – ĉiu ekzemplero de la neniigita nociva insekto povas signifi kelkajn savitajn buksoarbustojn.

El la elsendo 28.07.2020. Legas Maciek – 0’47”

Per 167 milionoj da zlotoj estos kromfinancitaj el la uniaj fondusoj tri projektoj en marhavenoj de Szczecin, Gdynia kaj Świnoujście. Temas pri profundigo de ennaviga kanalo al la haveno en Gdynia, aĉeto de moderna fajrobrigada ŝipo kaj  alirfaciligo al la havenoj en Szczecin kaj Świnoujście. Realigo de tiuj investaĵoj altigos la konkurencon de la polaj havenoj kaj de la transkarga sektoro kaj krome altigos la mediokvaliton kaj navigsekurecon. La valoro de la nun daŭrantaj investaĵoj en la mara mastrumado egalas al preskaŭ 10 miliardoj da zlotoj. Ĝis la 2030-a jaro estas planitaj pliaj projektoj kun la suma valoro de 15 miliardoj da zlotoj.

El la elsendo 28.07.2020. Legas Maciek – 0’50”

La polaj fervojistoj ne forgesas pri someraj atrakciaĵoj por turistoj. Dum ĉiuj semajnfinoj de julio kaj aŭgusto funkcias en la suda Pollando retrotrajnoj laŭ la historia Galicia Transa Fervojo. La itinero kondukas de Chabówka ĝis Mszana Dolna tra la pitoreska Rabka-rivera valo, tra Rabka Zdrój. En la finstacio Mszana Dolna la halto daŭras 45 minutojn – ebligante fari mallongan promenon aŭ ĝui la gastronomiajn servojn, atendantaj la gastojn. En aŭgusto, se la epidemiologia situacio ebligos tion, la itinero estos plilongigita ĝis Kasina Wielka, unu el la plej belaj kaj plej alte situantaj fervojaj stacioj en Pollando. Tie eblos uzi la seĝan telferon al la pinto de Śnieżyca, de kie etendiĝas belega panoramo i.a. al la Insula Beskidy-montaro. La iama Galicia Transa Fervojo kondukanta tra la montoregionoj de Karpatoj havas pli ol 135 jarojn. Ĝia 77-kilometra segmento de Chabówka ĝis Nowy Sącz estas taksata kiel unu el la plej pitoreskaj fervojaj linioj ne sole en Pollando, sed ankaŭ en la tuta Eŭropo. Komence de la 90-aj jaroj de la pasinta jarcento ĝi ludis gravan rolon en la persona kaj vara transporto, ĝis kiam ĝian signifon priombris la aŭtomobila transporto. Plimulto de la stacikonstruaĵoj estas originalaj, eĉ se iom damaĝitaj. La trajnon konsisitigas vagonoj kaj lokomotivoj el la Parko de la Fervoja Veturilaro en Chabówka.

El la elsendo 21.07.2020. Legas Maciek – 1’40”

La varsovia artgalerio Kordegarda lige kun la 610-a datreveno de la venka batalo super teŭtonoj apud Grunwald – la 15-an de julio 1410 – pretigis la subĉielan publikan ekspozicion „Potenco de simbolo”. La venka batalo el 1410 estis la plej granda batalo de la mezepoka Eŭropo. Ĝia historio fariĝis la nacia mito kuraĝiganta polojn en la plej mornaj jaroj de la 18-jarcentaj dispartigoj ĉiam vekante esperon pri renaskiĝo kaj spronante dignosenton. La ekspozicio „Potenco de simbolo” rakontas pri la historio kaj legendo, pri la plej fama tolaĵo de  Jan Matejo, pri la sortoj de la bildo ligita kun la sorto de la lando. La ekspozicio  funkcios ĝis la fino de la monato. Ĝi estas prezentita ankaŭ en la reta versio libere elŝutebla kaj konigebla al kulturinstitucioj, komunumoj, lernejeoj, eksterregistarj organizoj kaj prsonoj privataj.

https://nck.pl/projekty-kulturalne/projekty/galeria-kordegarda/aktualnosci/potega-symbolu-wystawa-do-pobrania

El la elsendo 15.07.2020. Legas Maciek – 1’03”

La Eŭropa Komisiono atribuis al Pollando 28 milionojn da eŭroj por realigo de 6 projektoj rilatantaj al la naturprotektado. La rimedoj el la programo LIFE servos i.a. por kontraŭbatalado de aerpolucio kaj grandigo de la provizoj de trinkakvo. Ili estos realigataj i.a. en la krakova regiono, kie temos pri malatigo de la emisiado de la forcejaj gasoj. En la centra Pollando la rimedoj i.a. helpos revenigi la rezervujon de la trinkakvo kaj samtempe ripoziga akvotereno, kiu estas Akvoreceptaklo de Sulejów. La Nacia Fondaĵo por la Naturprotektado kaj Akva Mastrumado lige kun la laŭvica programo LIFE kun la buĝeto de 450 mlionoj da eŭroj atentigas koncernajn subjektojn interesiĝi pri la kromfinancado de iliaj projektoj el ĉi tiu programo.

El la elsendo 07.07.2020. Legas Maciek – 1’03”

En la prestiĝa rangolisto de la plej bonaj altlernejoj de la mondo – QS World University Ranking – ĉi jare ektroviĝis 15 polaj superaj lernejoj. La plej bona evidentiĝis la Varsovia Universitato okupinta la 321-an lokon. Plej alte estis poentita ĝia renomo kaj opinio de la labordonantoj. Ĝi avancis kompare al la lasta enketo je 28 lokoj. La Jagelona Universitato el Krakovo avancis je 12 lokoj. Sian pozicion plibonigis ankaŭ la Varsovia Politekniko. Krome inter la 801-a kaj unumila loko ektroviĝis ceteraj 12 polaj altlernejoj. La ĉefajn lokojn okupis usonaj universitatoj. Entute oni pritaksis 5500 altlernejojn el la tuta mondo. En la listo troviĝas mil. La rangolisto kreiĝas baze de 6 kriterioj: prestiĝo en la akademia medio, prestiĝo inter labordonantoj, la rilato de la nombro de lekciantoj al la nombro de studentoj; kvanto de citaĵoj kaj nombro de eksterlandaj studentoj kaj laborantoj. Ĉiujare la brita firmao Quacquarelli Symmonds publikigas tri apartajn listojn, en kiuj estas taksita la tuto de la altlerneja funkcido, sciencaj fakoj kaj studdirektoj.

El la elsendo 30.06.2020. Legas Maciek – 1’24”

La porekologiajn sintenojn de poloj oni ekzamenis antaŭneloge laŭ la komisio de BIG InfoMonitor. Eĉ 82 procentoj de poloj konscias pri la ekologiaj problemoj kaj 44 procentoj envivigas la porekologiajn rekomendojn. Inter klimatkonscia parto de la socio dominas personoj en la aĝo 35+ kaj pli aĝaj, kiuj en la ĉiutaga vivo zorgas pri la sorto de la planedo. Por 65 procentoj de la enketitoj la medioprotektado estas „nepra”, kaj ĉiu kvina taksas ĝin grava. La plej grandan atenton donas al ĝi personoj pli ol 45-jaraĝaj. En la enketo plej ofte (73-procente) estis menciita la neceso de segredado de la forfalaĵoj. 58 procentoj de la respondintoj deklaris la uzon de ekologiaj sakoj (materialaj), 44 procentoj zorgas pri la neforĵetado de manĝaĵoj kaj ĉiu kvara limigas la kvanton de uzata akvo. Unu triono de la enketitoj deklars, ke ilia porekologia sinteno ebligas al ili ŝpari, por 30 procentoj la porekologia sinteno kostas nenion. Tamen 17 procentoj de la respondintoj deklaris kreskon de siaj elspezoj. La enketo elmontris krome, ke kompare kun aliaj eŭropaj landoj la produktado de la forfalaĵoj en Pollando ne estas granda. Temas pri 315 kilogramoj je persono, dum la meza eŭropa indico egalas al 487 kilogramoj. Aliflanke en iuj ŝtatoj la nivelo de la reciklado de la forfaloĵoj estas preskaŭ 100-procenta, ĉe ni nur 30-procenta.

El la elsendo 23.06.2020. Legas Maciek – 1’47”

La estro de la  germana diplomataro Heiko Maas post la renkontiĝo kun la iraela ministro por la eksterlandaj aferoj esprimis esprimis „serioznan maltrankvilon” de la berlinaj aŭotitatoj lige kun la planita de Israelo anekso de la palestinaj teritorioj ĉe la Okcidenta Bordo kaj avertis la isrealajn aŭtoritatojn kontraŭ ĉi tiun paŝon. La germana diplomatao substrekis, ke la deklarita de Benjamin Netanjahu anekso de preskaŭ unu triono de la palestinaj teritorioj signifus perforton de la normoj de la internacia leĝaro. Maas ne precizigis, kiel Germanio reagus kaze de anekto.

El la elsendo 16.06.2020. Legas Barbara – 0’47”

Je 18 procentoj kreskis la nombro de laborpermesoj eldonataj por civitanoj el la aziaj landoj. En 2019 tio estis  69 mil aziaj civitanoj pli ol en 2018. Plej multajn laborpermesojn ricevis nepalanoj pli ol 9 mil kaj civitanaj de Hinda Unio, 8 mil. Sur la listo troviĝas ankaŭ 7400 kartveloj. Tiuj donitaĵoj paliĝas kompare al la nombro de ukrainanoj ricevintaj pasintjare la laborpermeson  en Pollando. En 2019 la laborpermeson ricevis 330 mil ukrainanoj, tio estas je 38 procentoj pli ol unu jaron pli frue.

El la elsendo 02.06.2020. Legas Maciek – 0’42”

Ekspertoj el la Pola Ekonomika Instituto asertas, ke la pandemio grave influos la mondan komercon kaj la formon de la globskalaj liverĉenoj. Malkreskos spezoj, la komerco reakiros regionan karakteron,  kreskos protektismo kaj la rolo de Ĉinio malkreskos. Oni atentigas, ke Covid-19 senmaskigis la malfortaĵojn de la aktuala modelo, en kiu internaciaj korporacioj signifan parton de la plej laborrbaj produktoetapoj lokis en Ĉinio. La problemoj ligitaj kun certigo de liveroj de duonproduktoj el ĉinaj fabrikoj devigas ilin nun serĉi novajn solvojn. Inter ili estos diseriĝo de liverĉenoj, kio plibonigos sekurecon,  transmeto de pli granda parto de la produktado en la proksimecon de la lando, en kiu troviĝas la firmaa sidejo. Tio koncernas aparte strategiajn branĉojn, al kiuj lastatempe oni kalkulas produktadon de medikamentoj. Aparte subiĝema je la postpandemiaj ŝanĝoj estos produktado de komputiloj, elektroniko kaj optikaj elfaraĵoj, de elektraj aranĝaĵoj, motorizo kaj farmacio.

El la elsendo 26.05.2020. Legas Maciek – 1’16”

Lastatempe deputito Marek Jaubiak el Kukiz 15 atentigis pri ĉiam pli da judoj ricevantaj la polajn pasportojn. Se en 2002 la konsulo de Pollando en Telavivo eldonis al civitanoj de Israelo 836 polajn pasportojn, en pliaj jaroj tiu nombro kreskis. En la jaro 2014 temis jam pri 2526 paportoj, kaj ekde la 2015-a jaro tiu nombro superas tri kaj duonan milojn da polaj pasportoj ĉiujare. Novaj polaj civitanoj el Israelo rajtas entrepreni en la Eŭropo Unio laboron kaj studojn, investi kaj gvidi merkatistan agadon sen limigoj. Plimulto de la petintoj ne kaŝas, ke ili ne interesiĝas pri alveno al Pollando,  sed esperas libere veturi, labori kaj studi en aliaj uniaj landoj. Plimultaj personoj klopodantaj akri polan civitanecon apartenas al la tria generacio (malpli al la dua generacio) de personoj, kiuj venis al Isrealo el Pollando. En iuj kazoj ili entute ne konas la polan lingvon. Leviĝis la demando, ĉu judoj el Isrealo, kies prauloj devenas el Pollando por akiri polan civitanecon ne devus plenumi la samajn kriteriojn, kiel poloj loĝantaj en Oriento. Ĉi-lastaj kaj aliaj  por ricevi la Ĉarton de Polo devas pruvi sian ligon kun poleco almenaŭ pere de la baza kono de la pola lingvo kiel la gepatra, devas koni kaj kultivi polajn tradiciojn kaj kutimojn. Temas do pri  egalaj ŝancoj por ĉiuj idoj de la polaj civitanoj,  al kiuj la pola ŝtato devas morale certigi la akiron de la pola civitaneco.

El la elsendo 24.04.2018. Legas Milada – 2’09”

Pollando estas la 4-a en la mondo eksportanto de mebloj. La valoro de la meblo­eksporto en 2014 superis 8 miliardojn da eŭroj. Nia plej granda kliento estas Germanio, kreskas eksporto al Ĉeĥio kaj Francio. Pollando entute en ĉi tiu sfero estas bone notita ne nur en Eŭropo, sed ankaŭ en la mondo. Pasintjare sur ĉiuj merkatoj estis notitaj kreskoj. En la monda rangolisto de meblo­produktantoj Pollando okupas la 7-an lokon preterpasante tiajn branĉo­potenculojn kiel Kanado aŭ Brazilo.

Malgraŭ bonaj rezultoj la pola meblo­produkta sektoro devas zorgi pri daŭra evoluo, ligita kun dezajno, novumoj, konkurenco. Ĝi bezonas ankaŭ politikan apogon por daŭrigi la por­eksportaj klopodojn kaj konstrui novajn meblo­markojn. La polan meblo­produktan sektoron formas ĉ. 24 mil firmaoj, inter kiuj ĉirkaŭ 100 enlaborigas pli ol 250 personojn, ĉirkaŭ 350 havas inter 50-250 laborantojn kaj ĉirkaŭ 1500 dungas 10-50 personojn. La cetera merkato ligita kun la mebloprodukta sektoro apartenas al mikro­firmaoj.

El la elsendo 07.04.2015. Legas Milada

Pasintjare je 7 procentoj kreskis la nombro de turistoj vizitantaj Pollandon kaj ĝi egalis al 6,1 milionoj da personoj. Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo plej multnombre turistoj venis el Germanio, sekve el Britio kaj el Ukrainio. Entute ili mendis preskaŭ 15 milionojn da tranoktoj en turismaj objektoj almenaŭ 10-personaj. Turistoj el Germanio utiligis 5,4 milionojn da tranoktoj,  el Britio preskaŭ 1,1 milionojn. Turistoj el Ukrainio tranoktis en Pollando pli ol 868 mil fojojn. Tiun situacion favoris la geopolitika situacio. Turistoj volas ripozi sekure kaj tio estis unu el la motivoj de kresko de turisma interesiĝo pri Pollando. Aldone ŝanĝigis la percepto de Pollando kiel turisma produkto. Kreskon de turismaj vizitoj favoris en 2016 ankaŭ la kurzo de eŭro, pro kiu Pollando logis eksterlandajn gastojn per favoraj prezoj.

El la elsendo 07.03.2017. Legas Maciek – 1’02”

Preskaŭ unu miliono da loĝantoj de la tiel nomataj  popolaj respublikoj en la regiono de Donecko, alivorte teritorio kontrolata de porrusiaj separatistoj en la orienta Ukrainio disponas pri ukraina bioelktronika pasporto. Bioelektronikajn ukrainajn pasportojn ricevis krome 150 mil personoj loĝantaj sur la aneksita de Rusio Krimeo. Tiuspecaj pasportoj estas eldonataj en Ukrainio ekde 2015. Ili ebligas ekde junio 2017 la sendevizan persontrafikon kun la Eŭropa Unio. En aprilo 2019 la rusa prezideto Vladimir Putin decidis, ke la civitanecon de Rusio povas akiri laŭ faciligita proceduro ankaŭ ukrainanoj troviĝantaj sur la teritorio de Rusio, kiuj iam loĝis en la donecka regiono. La faciligita proceduro  i.a. signifis, ke la koncernatoj ne devas rezigni pri la ukraina pasporto.

El la elsendo 25.02.2020. Legas Milada – 1’19”

Poloj estas malfermaj je ŝanĝo de iuj kutimiĝoj kaj ĉiam pli ofte aplikas profilakton. Ĉiutagaj kutimoj ligitaj kun la manĝado, sporta aktivado aŭ dependiĝoj povas gravagrade influi tumorajn malsanojn. La esploroj konfirmas, ke la maniero kiel kaj kion ni manĝas, kiom ni dormas kaj kiel ni sukcesas superi streson influas la reziston de la organismo. Aktuale polaj ĉiam pli volonte subiĝas al morfologiekzamenoj, USG-ekzamenoj, profilaktaj ekzamenoj. Ĉiu dua polo subiĝas al ili almenaŭ unu fojon jare. Pli ofte virinoj kaj personoj post la 60-a vivojaro. Sed gravas ankaŭ, kiel elmontras specialistoj, pli regulaj memekzamenadoj, kiuj povas malkovri ŝanĝojn en la organismo. Tio koncernas aparte malsanoriskojn je mamkancero kaj testikokancero.

El la elsendo 25.02.2020. Legas Maciek – 0’55”

Sur la tereno de tri komunumoj en la okcidenta Pollando estis malkovritaj novaj provizoj de arĝento kaj kupro, kiuj troviĝas tamen en profundo pli granda ol unu kaj duona kilometroj. Dokumentis ilin kaj konfirmis la kanada firmao, kiu gvidis la serĉlaborojn apud la loko Nowa Sól ses jarojn. La ministan dokumentaron oficiale konfirmis la pola klimatministerio. La geologia dokumentaro de la provizoj „Nowa sól” estis konfirmita por la firmao Zielona Góra Copper, kiu eniras la konsiston de la kanada Miedzi Copper Corp. Temas pri provizoj enhavantaj 848 milionojn da tunoj da ercoj da kupro kaj arĝento, 11 milionojn da tunoj da kupro kaj 36 mil tunojn da arĝento. La elkonstruo de elteriga komplekso estas taksata je ĉirkaŭ 13-15 miliardojn da zlotoj.

El la elsendo 25.02.2020. Legas Milada – 1’14”

Laŭ la donitaĵoj de la pola Oficejo por la Elektronika Komunikado 70 procentoj de poloj utiligas la Interreton. Pli ol 91 procentoj aliras la reton helpe de la poŝtelefonoj. Ilin utiligas pli ol 9 je 10 respondintoj en la oficeja enketado. Pli ol la duono uzas krome en la poŝtelefonoj la bankan aplikaĵon. Iom alie aspektas la situacio, se temas pri senjoroj pli ol 60-jaraĝaj. Nur 30 procentoj de ili uzas la Interreton. Bremsas tion la timo fariĝi viktimo de la reta trompo kaj malkredo pri la kapablo lerni la retouzon. Nur 26,5 procentoj de la senjoroj deklaras la uzon de komputilo. Aliflanke preskaŭ 82 procentoj de poloj en la aĝo de 60 jaroj utiligas poŝtelefonon. Tio ne malhelpas, ke unu kvinono de la senjoroj daŭre disponas pri la firmloka, dratligita telefono. Kiel la motivon pli ol la duono de ili mencias „kutimiĝon”. Preskaŭ 90 procentoj de la instituciaj klientoj disponas pri interretaliro, kiu estas necesa por la komunikado kun la klientoj, por la interna komunikado kaj akirado de necesaj informoj. Laŭ la pola Oficejo por la Elektronika Komunikado pli ol 60 procentoj de la respondintoj konas la difinon „reto 5G”. Plimulto tamen asertas, ke la aktualaj parametroj uzi interreton el ilia firmao ne estas kontentigaj por ĝia apliko.

El la elsendo 18.02.2020. Legas Milada – 2’04”

Pollando notis en 2019 pozitivan bilancon en la eksporto de la agrikulturaj-konsumaj produktoj. Ĝia valoro egalis al 31,4 miliardoj da zlotoj kaj estis je 5,8 procentoj pli bona ol en la jaro pli frua. En ĝia strukturo plej altan pozicion okupis viando, ĝiaj alifaraĵoj kaj porkaro. Pasintjare oni notis ankaŭ pli altan importon kompare al 2018 je 5,2 procentoj. Tiel la saldo de la ekonomia interŝanĝo atingis la valoron de 10 miliardoj 400 milionoj da eŭroj. La polaj nutraĵoj celas unuavice la unian merkaton. Pasinjare la eksporto tien alportis 81 procentojn de la enspezoj pro la eksporto de la agrikulturaj-nutraĵaj produktoj. La ĉefa komerca partnero de Pollando restis tradicie Germanio. Gravaj klientoj de la polaj produktoj estis ankaŭ Britio, Niderlando, Italio kaj Francio. Eksporto al la ceteraj landoj – ekster la Unio kaj la Komunaĵo de la Sendependaj Ŝtatoj – kreskis je 12 procentoj kaj ĝia valoro egalis al 4,3 miliardoj da eŭroj. En ĉi tiu grupo apartan lokon okupis Usono, Saŭda Arabio, Israelo kaj Ĉinio.

El la elsendo 18.02.2020. Legas Maciek – 1’21”

Dum la antaŭnelonga Monda Ekonomia Forumo en Davos oni konsideris la statuson de virinoj kaj viroj unuavice el la ekonomia vidpunkto en la monda skalo. En la egaligo de la seksoŝancoj oni rimarkas pli bonan utiligon de talentoj kaj kapabloj, kio tradukiĝas al akcelita ekonomia evoluo de la mondo. La konkludoj ne estas optimimaj. Malgraŭ ŝanĝoj en la vira-virina egaleco necesa estas ankoraŭ unu jarcento, por ke virinoj egalpaŝu kun viroj konsiderante sian ekonomian pozicion. En la forumo estis prezentita raporto ilustranta diferencojn ĉi-sfere, kiuj nun egalas al 68,6 procentoj. Vera egaleco venos, kiam ĝi estos 100-procenta. La indico pri la ekonomia seksoegaleco kreiĝas baze de detalaj informoj kaj donitaĵoj ilustrantaj la partoprenon kaj la statuson de virinoj kaj viroj en kvar sferoj. Temas pri ekonomio, politiko, edukado kaj sano. Koncerne la mezuradon de la ekonomia statuso oni utiligas tiajn donitaĵojn, kiel ekzemple strukturon de la labormerkato, diferencon en salajroj ĉe la samaj laborpostenoj, altecon de la enspezoj (kun la konsidero de la aĉetopovo en la unuopaj landoj), partoprenon de virinoj ĉe superaj menaĝeraj postenoj. La eduka statuso estas difinata baze de donitaĵoj pri skalo de analfabeteco, kvanto de viroj kaj virinoj atingantaj laŭvicajn eduknivelojn. La pritakso de la sanstato dependas de la prognozata vivodaŭro de virinoj kaj viroj en la unuopaj landoj. La politika pozicio dependas de partoprenoproporcio en la parlamentoj, ĉe la registaraj postenoj. Konsiderante ĉiuj ĉi faktorojn en 153 landoj, en la monda skalo, de multaj jaroj avanas Islando. Sur pliaj lokoj troviĝas Norvegio, Finnlando kaj Svedio. La egalecindico en Islando estas difinita je 88 procentoj. Malgraŭ tre alta partopreno de islandaj virinoj sur la labormerkato kaj ilia kvanto en la firmaaj estraroj kaj en la politika vivo daŭre aperas tie diferencoj ĉe la analogaj laborpostenoj. Pollano ne apartenas al avanuloj, se temas pri la seksa egalecnivelo. La indico egala al 73,6 procentoj estas pli alta ol la meza en la mondo, kiu egalas al 68,6 procentoj, sed metas nian landon voste de la plimulto de la eŭropaj landoj. Analogan nivelon atingis Niderlando kaj Serbio. Temas pri la 40-a loko en la mondo. De la lasta raporto pri ĉi tiu temo Pollando avancis je  2 lokoj kaj ekde 2006 la de egalrajteco pliboniĝis je 5,6 procentoj. El pli detala analizo de la donitaĵoj pri Pollando rezultas, ke la malgrandiĝanta, sed daŭranta diferenco en la statuso de viroj kaj virinoj sekvas unuavice el la ĉeesto en la publika vivo sur altaj postenoj kaj multe malpli forta ekonomia situacio de virinoj. Signifa estas ankaŭ diferenco favore al viroj, se temas pri enspezoj. La fora loko de Pollando se temas pri seksoegaleco ligiĝas krome kun malmulta partopreno de virinoj en strukturoj administrantaj la laborentreprenojn kaj la ŝtaton.

El la elsendo 11.02.2020. Legas Milada – 4’35”

Poloj spertis antaŭ du jaroj veran ŝokon post la decido pri femitaj vendejoj dimanĉe. La ideo celis ebligi al vendistoj – aparte en grandaj komercaj centroj kaj ĉenaj vendejretoj – ĝui dimanĉon en la familia etoso. Pasintjare eblis butikumi nur en la lastaj dimanĉoj monate kaj en kelkaj pliaj, strikte difinitaj kazoj. En 2020  enviviĝis la tria etapo de la reformo, sekve de kiu nur 7 fojojn  en la jaro eblos butikumi dimanĉe. Tiuj limigoj ŝanĝis la kutimojn kaj oni rimarkis, ke klientoj ne rezignas pri butikumado dimanĉe, sed butikumas interrete. Ankaŭ la komerca sektoro reagis je novaj decidoj aplikante alternativajn solvojn por malkreskigi siajn perdojn. Temas plej ofte pri favora varoferto en la tagoj antaŭantaj la nekomercajn dimanĉojn, aparte vendrede. La Pola Konsilio de Komercaj Centroj aperigis en novembro 2019 socidiagnozan raporton. Laŭ ĝi  multaj klientoj estas malkontentaj pro la nekomercaj dimanĉoj, kiuj malebligis al ili pasigi dimanĉon en la komercaj centroj „plurdimensie”. Ili kutimiĝis, ke grandaj komercaj vendogalerioj ebligis al ili  ligi distron kun servoj, dimanĉan tagmanĝon en restoracio kun familia butikumado. La organizantoj elmontris negativajn ekologiajn sekvojn de la pli ofta interreta butikumado. Tio iliaopinie ligiĝas kun multeco de la uzataj pakumoj kaj varliveroj.

El la elsendo 04.02.2020. Legas Maciek – 1’44”

Internacia humaneca organizo Oxfam alarmas, ke sociaj malegalecoj grandiĝas laŭ hororiga ritmo. 1 procento de la plej riĉaj homoj en la mondo dispons pri riĉaĵoj superantaj pli ol duoble la havaĵojn de la cetera homaro. En raporto publikigita antaŭ la Ekonomia Forumo en Davos Oxfam, organizaĵo okupiĝanta pri kontraŭbatalado de malsato kaj helpo en la disvolviĝantaj landoj konstatis, ke registaroj amase malaltigas impostojn de riĉaj personoj kaj korporacioj dum la sektoro de la publikaj servoj estas subfinancita. La raporto atentigas, ke la „ekonomiaj malegalecoj eskapis la kontrolon”. En la 2019-a jaro  2153 miliarduloj havis pli da riĉaĵoj ol 4,6 miliardoj da homoj. Referencante al la esploroj de la Monda Banko Oxfam asertas, ke malkreskigo de malegalecoj havas pli grandan influon je malgrandigo de eksterma mizero ol ekonomia kresko. Laŭ ĝia analizo, se la landoj malgrandigus la enspezmalegalecojn je unu procento jare, tiam en 2030 la nombro de homoj vivantaj en ekstrema mizero malkreskus je 100 milionoj da personoj.

El la elsendo 04.02.2020. Legas Maciek – 1’25”

La pasinta lastdimanĉe religia festo de la Prezento de Jesuo en la Templo estis la okazo doni la atenon al personoj konsekritaj, alivorte gemonakoj en Pollando. La 2-a de februaro kiel Tago de la Konsekrita Vivo estis lanĉita en 1997-a jaro. La polaj gemonakoj konsisitigas ĉirkaŭ 32-milmembran socian grupon. Plimulton konsisitigas virinoj. Temas pri ĉirkaŭ 20 240 mil personoj, inkluzive de 1290, kiuj vivas en izoliteco. Monakinoj gvidas i.a. 400 antaŭlernejojn, 115 elementajn, superelementajn kaj specialajn lernejojn; 79 kleriĝejojn, kie infanoj pasigas tempon ekster la lernejaj okupoj jam post la forlaso de la hejmo, 64 protektoedukajn centrojn, inkluzive de infandomoj, 31 vivofenestrojn (kie eblas lasi bebon kun certeco, ke ĝi ricevos konforman vivprotekton); 29 protektodomojn, 33 manĝejojn por mizeruloj, 47 centrojn, en kiuj oni disponigas al bezonantoj nutraĵojn kaj 72 domojn de spirita koncentriĝo. Ĉirkaŭ 100 monakinoj laboras kun malliberigitoj. Monakinoj aktivas krome en la amaskomunikiloj gvidante ĉirkaŭ 500 interretajn portalojn, ĉirkaŭ 400 fejsbukajn  kaj tviterajn profilojn. Ili havas ankaŭ 6 eldonejojn.

El la elsendo 04.02.2020. Legas Milada – 2’04”

La unia organizaĵo ARLEM alarmas, ke ĉiuminute en Meditereaneon enfalas 30 mil plastaj boteloj. Tio signifas endanĝerigon de la marspecioj, ekosistemoj kaj nutroĉeno, kies parto estas ankaŭ homoj.  Samtempe la meditereanea regiono varmiĝas 20 procentojn pli rapide ol la cetera mondo. La raporto de ARLEM alvokas establi organizon de la meditereaneaj landoj sub la gvido de la Unio. Ĝi kompetentus pri direktivoj validaj por ĉiuj landoj de la regiono. La raporto pro la nuna stuacio kulpigas la aktivadon de homo, prognozante krome, ke en 2050 en la maroj estos pli da plastikaĵoj ol fiŝoj.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Krystyna – 0’49”

Dum la lastlundaj solenaĵoj omaĝantaj la 75-an datrevenon de la liberigo de la eksa germana koncentrejo kaj mortotendaro Auschwitz-Birkenau partoprenis ĉirkaŭ 200 eksaj saviĝintaj  malliberigitoj kaj 60 delegacioj reprezentantaj ŝtatojn kaj internaciajn organizojn. Dum la porokazaj solenaĵoj la prezidento de Pollando, Andrzej Duda akcentis, ke la falsado de la historio de la 2-a mondmilito, kontestado de la krimoj de la hombuĉado, neado de holokaŭsto kaj ankaŭ instrumenta utiligado de Auschwitz por kiu ajn celo signifas senhonorigadon de la memoro de la viktimoj. Germanoj establis la koncentrejon Auschwitz por poloj en 1940. Du jarojn poste kreiĝis Auschwitz II-Birkenau, kiel ekstermoloko de judoj. Germanoj murdis tie ĉirkaŭ unu milionon 100 mil virinojn, virojn kaj infanojn, ĉefe judojn, sed ankaŭ polojn, romaojn, sovetuniajn ostaĵojn kaj homojn de diversaj naciecoj. La koncentrejon la 27-an de januaro 1945 liberigis la Ruĝa Armeo. La usona prezidento deklaris la 27-an de januaro 2020 la Nacia Tago de memoro pri la 75-a datreveno de la liberigo de Auschwitz. Li alvokis ĉiujn usonanojn soleni ĉi tiun tagon per specialaj programoj, solenaĵoj, preĝoj kaj rememoroj. La solenaĵojn sur la tereno de la koncentrejo Auschwitz finis komuna interreligia preĝo de kristanoj kaj judoj.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Milada – 2’01”

Komisiono por la interna merkato de la Eŭropa Parlamento proklamis antaŭnelonge rezolucion, per kiu ĝi alvokas la Union, ke la evoluigon de la Artefarita Inteligenteco kaj Aŭtomata Alprenado de Decidoj (ADM) akompanu forta protekto de la konsumantoj. Aŭtomata alprenado de decidoj signifas procezojn de decidalprenado helpe de teknologiaj rimedoj sen la homa interveno (ekzemple en la interretaj bankoj). Eŭropaj deputitoj asertas, ke konsumantoj rilatantaj kun la sistemo ADM devas estis konforme informitaj kiel ĝi funkcias, kiel eblas kontakti homon kun decidkompetentoj kaj kiel eblas ekzameni kaj korekti la decidojn de la sistemo. La deputitoj alvokas ankaŭ la Eŭropan Komisionon prezenti leĝdonan propronon, alkonformigontan la uniajn sekurecregulojn rilate al produktoj por protekti konsumantojn. Ili alvokas ankaŭ prilabori taksosistemon de risko ligita kun la Artefarita Inteligenteco kaj Aŭtomata Alprenado de Decidoj. La rezolucipropono estos prezentita al la ŝtatoj membroj kaj Eŭropa Komsiono dum la plej proksima plensesio.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Maciek – 1’18”

Hodiaŭ, la 1-an de oktobro pasas la 70-a datreveno de la proklamo de la komunista Ĉina Popola Respubliko. Tiuokaze en Pekino estis planitaj oficialaj solenaĵoj kaj granda militista parado. Ne ĉie regas festa etoso. La ĉinajn aŭtoritatojn enzorgigas la situacio en Hongkongo, kie la daŭrantaj de junio kontraŭregistaraj protestoj elvokis en ĝi  la plej grandan politikan krizon ekde kiam ĝi estis kunigita kun Ĉinio en 1997. Reuter-agentejo reference al diplomatoj laborantoj en Hongkongo informis, ke Ĉinio duobligis en la lastaj monatoj la grandecon de la militista garniozono en Hongkongo ne informante pri tio publike. Lastsabate, en la 5-a datreveno de la tiel nomata ombrelrevolucio, la pordemokrata movado, kiu en 2014 alkondukis al bloko de la urbocentro denove aperis kontraŭregistaraj sloganoj, aŭdiĝis pordemokrataj kantoj, okazis strattumultoj kaj interpuŝiĝoj kun polico. La registaro en Pekino akrigis en la lastaj monatoj retorikon pri protestoj en Hongkongo komprenigante, ke estas ebla militista interveno.

El la elsendo 01.10.2019. Legas Milada – 1’40”

Eĉ 69 procentoj de poloj asertas, ke ilia voĉo gravas en la Unio. La nombro de personoj konvinkitaj pri la reala influo je la funkciado de la Unio kreskis je 13 procentoj dum tri monatoj antaŭintaj la parlamentajn balotojn. La postbalota opinisondado de la unia esplorcentro Eurobarometr analizis ankaŭ problemojn, kiuj motivis la uniajn civitanojn partopreni la balotojn. La polaj respondintoj elmontris ekonomion kaj ekonomian kreskon (41 procentoj), la manieron en kiu la Unio devintus labori estonte (38 procentoj),  homajn rajtojn kaj demokration (32 procentoj). Inter pliaj motivoj poloj menciis sekurecon kaj defendon, kontraŭbataladon de klimataj ŝanĝoj kaj medioprotektadon kaj enmigradon. La balotojn al la Eŭropa Parlamento en 2019 partoprenis 50,6 procentoj de la balotrajtaj civitanoj, je 8 procentoj pli kompare al la lastaj balotoj. Plej granda kresko estis notita en Pollando, en kiu voĉdonis 46 procentoj de la balotrajtaj civitanoj. Temas pri la 22-procenta kresko kaj samtempe la plej alta balotfrekventeco en la historio de la eŭropaj balotoj en Pollando.

El la elsendo 24.09.2019. Legas Krystyna – 1’40”

Lastlunde en Novjorko komenciĝis klimata pintrenkonto antaŭtage de la debato de la Ĝenerala Asembleo de UNo. Partoprenas ĝin estroj de la registaroj kaj ŝtatoj el 60 landoj. Ili prezentas siajn ideojn pri limigo de la emisiado de la forcejaj gasoj kaj plibonigo de porekologia politiko. Pasintjare en la mondo la unuan fojon oni fermis pli da karboelektrejoj ol kreiĝis novaj. Laŭ Boomberg dum la lastaj 10 jaroj la produktado de karboenergio malkreskis en Eŭropo je ĉirkaŭ 25 procentoj, en la Norda Ameriko je 40 procentoj. Samtempe en Azio energio akirata el karbo kreskis je 63 procentoj. Kaze de Pollando la uzo de karbo en la energiproduktado malkreskas, sed daŭre ĝi estas la plej grava fuelo. Merkrede estos publikigita la plej nova raporto de la Internacia Kolektivo pri Klimatŝanĝo pri oceano kaj kriosfero en la ŝanĝiĝanta klimato.

El la elsendo 24.09.2019. Legas Barbara – 1’14”

Laŭ la disponeblaj donitaĵoj de la Ĉefa Statistika Ofiejo pri la spezoj en la eksterlanda komerco la kanada importo al Pollando en 2018 kompare kun 2016 kreskis je 28 procentoj atinginte la valoron de ĉirkaŭ 1,8 miliardoj da zlotoj dum la pola eksporto kreskis je 8 procentoj kaj atinigis la valoron de ĉirkaŭ 5 miliardoj da zlotoj. La kanada importo konsisitigis du dekonojn de procento de la tuta valoro de la pola importo, la pola eksporto egalis al duona procento de la tuta valoro de nia eksporto. Pasintsemajne en la periodaĵo CanadaExport aperis mallonga prolaboraĵo rilatanta al la komerca interŝanĝo inter la Eŭropa Unio kaj Kanado dum preskaŭ du jaroj de la portempa funkciado de la komerca interkonsento CETA. Ĝi enviviĝis la 17-an de septembro 2017 forigante 98 procentojn de doganpagoj en la reciproka komerco.  Eksporto de varoj el Kanado al la Unio dum 21 monatoj kreskis je 9,1 procentoj, importo el la Unio grandiĝis je 18, 1 procentoj. Laŭ la kanadaj donitaĵoj unu el la plej grandaj eksportokreskoj koncernis komercon kun Pollando, kiu kreskis je 22 procentoj ĉefe lige kun tiaj krudaĵoj kiel petrolo, tergaso kaj karbo.

El la elsendo 10.09.2019. Legas Milada – 1’54”

Laŭ la donitaĵoj de la Eŭropa Komisiono pri la 2017-a jaro Pollando, Malto kaj Kipro inter ĉiuj uniaj landoj plej efike batalis kontraŭ perdoj ligitaj kun trompoj pri  la aldonvalora imposto. Por Pollando la agadoj entreprenitaj de la registaro konkretiĝis en rekonstruo de la mastrumado. En la tuta Unio la manko – inter la atendataj kaj faktaj enspezoj lige kun perdoj pro la aldonvalora imposto egalis al 137 miliardoj da eŭroj. Plej grandajn perdojn notis la rumana registaro. Manko pro la aldonvalora imposto egalis al 36 procentoj de ĉiuj impostoenspezoj en ĉi tiu lando. Simile estis en Greklando (34 procentoj) kaj Litovio (25 procentoj). Konsiderante absolutan valoron plej grandan mankon en la aldonvalora imposto notis Italio. Ĝi egalis al ĉirkaŭ 33,5 miliardoj da eŭroj. Manko rilate aldonvaloran imposton malgrandiĝis en 25 uniaj ŝtatoj, en tri ĝi kreskis. La ŝtatoj, kiuj atingis tre bonajn rezultojn kaj signifan malkreskon de la perdoj estis Malta, kie ĝi malkreskis je 7 procentoj, Pollando, kie ĝi malkreskis je 6 procentoj kaj Kipro, en kiu malkresko egalis al 4 procentoj.

El la elsendo 10.09.2019. Legas Milada – 1’53”

Kiel ni jam informis, morgaŭ la 7-an de septembro 2019 en Pollando okazos laŭvica, la jam 8-a Tago de la Nacia Legado. Ekde la komenco patronecas al ĝi la polaj prezidentoj, ekde 2015 la prezidenta paro Andrzej kaj Agata Duda. La inaŭgurita en 2012 socia kampanjo popularigas la konon de la nacia literaturo en la vastaj sociaj rondoj, dum kiu ampleksaj fragmentoj de la elektitaj verkoj estas legataj publike,  ankaŭ en la amaskomunikiloj. Por la nuna tago estis elektitaj 8 polaj noveloj aŭtoritaj de Eliza Orzeskowa, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Bruno Schulz, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Henryk Sienkiewicz kaj Henryk Rzewuski. Ankaŭ nunjare al la evento kontribuos landaj kaj eksterlandaj esperantistoj.  Bjalistoka E-Societo tiuokaze lanĉas sabate la E-version de la proponitaj por la nuna jaro noveloj. En Krakovo estos lanĉita E-traduko de la novelo de Henryk Sienkiewicz „Sachem”. En la porokaza renkontiĝo partoprenos tradukintino Maria Majerczak kaj la aŭtorino de la kovrilpaĝo Barbara Jeziorek. La eventon riĉigos profesia muzika kadro en kiu Izabela Jeziorek kantos en Esperanto. Al la popularigo de la Tago inter eksterlandaj esperantistoj aparte kontribuis/as Maria Majerczak. Ĵus aperis ŝia broŝuro „Esperantistoj en la pola NACIA LEGADO 2016 – 2018 Invito por 2019”. Ĝi bildigas tiujn aktivadojn entreprenitajn tra la mondo en la jaroj 2016, 2017 kaj 2018 listigante la rilatajn aranĝojn en pluraj landoj, fotojn, spertojn, ligojn al filemtoj, informojn pri ilia eĥo en memovadaj amaskomunikiloj, oficialajn konfirmojn kaj reagojn en la formo de dankleteroj kaj porokazaj librodonacoj. Estas cititaj tradukitaj vortoj de la pola prezidenta paro pri la esperantista kontribuo dum la solenaĵo sumiginta la Nacian Legadon en 2018. La rete legebla kaj elŝutebla broŝuro de Maria Majerczak povas servi al esperantistoj kiel inspiro por ilia priliteratura aktiviĝo lige kun la pola Tago de la Nacia Legado.

El la elsendo 06.09.2019. Legas Barbara – 2’53”

Lunde finiĝis la oficiala vizito de la usona vicprezidento Mike Pence, kiu venis al Pollando por la solenaĵoj de la 80-a datreveno de la eksplodo de la 2-a mondmilito. Antaŭ la forflugo la usona gasto renkontiĝis kun la ĉefministro Mateusz Morawiecki. Ambaŭ politikistoj subskribis en la ĉefministra kancelario deklaracion pri sekureco de la konstruata reto 5G. La telekomunika reto de la kvina generacio estas nova, intense disvolviĝanta telekomunika normo, kies celo estas grandigi la rapidecon de la transmisiado de donitaĵoj kompare kun nunaj retoj 4G. La nova teknologio akcelos i.a. evoluigon de la interneto IoT, de la telemedicinaj servoj, aŭtomataj veturiloj kaj inteligentaj urboj. Post la subskribo la sekva paŝo estas sciencaj esploroj por krei sekureckadron por la nova reto de la poŝtelefona telefonio. Tio ligiĝos kun elekto de konkreta telefonia liveranto. Pasintĵaŭde la ĉefministro Morawiecki gastis en Svedio. Dum sia vizito li esprimis la konvinkon, ke la sveda Ericsson  decidis jam pri sia investaĵo  en Pollando lige kun la teknologio 5G.

El la elsendo 03.09.2019. Legas Krystyna – 1’25”

La lasta semajnfino en Pollando pasis sub la omaĝsigno pri la 80-a datreveno de la eksplodo de la 2-a mondmilito kaj ĝiaj viktimoj. I.a. ili okazis en la lokoj kiel unuaj atakitaj de germanoj frumatene de la 1-a de septembro 1939 – la Promontoro Westerplatte kaj la urbo Wieluń. La ĉefaj solenaĵoj okazis la 1-an de septembro en Varsovio. La ĉefparoladojn sur Piłsudzki-placo, kie troviĝis reprezentantoj de pli ol 40 ŝtatoj, inter kiuj estis la germana kanceliero Angela Merkel,  faris la prezidentoj de Pollando kaj Germanio – Andrzj Duda kaj Franz-Walter Steinmeier kaj la vicprezidento de Usono Mike Pens. Iliaj elpaŝoj reliefigis la historian veron pri la viktimoj – 6 milionoj da polaj civitanoj murditaj de germanoj kaj sovetunianoj. Kiel enorme gravaj estis akceptitaj la vortoj de la germana prezidento deklarinta plenan respondecon de la germana nacio pro la eksplodo de la 2-a mondmilito. La la gvidmotivo de la solenaĵoj estis la vortoj „Memoro kaj Averto”, kiuj aperis sur la rubando de la florkrono, kiu en la nomo de ĉiuj delegacioj estis metita ĉe la Tombo de Nekonata Soldato. Ili estas gravuritaj sur la sonorilego la unuan fojon eksoninta fine de la solenaĵo post 21 kanonaj salutpafoj, kiam per ĝia koro memore kaj averte frapis la pola, germana prezidentoj, la usona vicprezidento kaj reprezentantoj de ĉiuj ŝtataj delegacioj.

El la elsendo 03.09.2019. Legas Barbara – 1’56”

La gvidantoj de G7 renkontiĝintaj en Francio favoras destinon de 20 milionoj da dolaroj por kontraŭbatali incendiojn de la amazoniaj arbaroj. Financan helpon por Brazilo proponis Eŭropa Komisiono. Laŭ informanto de Reuter-agentejo la rimedoj estus destinitaj por la financado de la savkampanjo kun la uzo de aviadiloj. La brazilaj aŭtoritatoj informis, ke ili rifuzos helpooferton de la landoj el G7. Pli frue la brazila ministro por la medioprotektado deklaris, ke la helporimedoj estas bonvenaj. La brazila prezidento Jair Bolsonaro decidis direkti 44 mil soldatojn por la kontraŭbatalo de la incendioj kaj de kelkaj aviadiloj-cisternuloj Hercukes por estingi la incendiojn el la aero. Laŭ oficialaj donitaĵoj la incendioj en Amazonio estas nunjare je 83 procentoj pli grandaj kompare al la analoga periodo de la pasinta jaro. Ili estas fenomeno normala en ĉi tiu jarsezono. Ĉi-foje tamen ekologoj asertas, ke signifa kvanto de ĉi tiuj incendioj estas provokita de farmistoj, kiuj volas grandigi paŝtejojn kaj kultiveblajn grundojn.

El la elsendo 27.08.2019. Legas Milada – 1’40”

Laŭ la opinisonda CBOS-centro la elcento de poloj fumantaj estas la plej malalta en la historio de la esploroj. Aktuale temas pri 26 procentoj de plenkreskuloj, ĉiu kvina fumas regule, ĉiu dudeka porokaze. Fumas pli da viroj ol virinoj. Laŭ CBOS la nombro de tradiciaj fumantoj  samas, sed estas rimarkebla malkreska tendenco. Plej ofte fumas enketitoj 45-64-jaraĝaj. Estas rimarkebla la influo de edukiteco je fumado. Inter altlernejaj diplomitoj regule fumas sole 17 procentoj de respondintoj. Plej ofte fumas personoj kun la baza aŭ gimnazia edukiteco, senlaboruloj. Plej malmulte la estra personalo kaj specialistoj, lernantoj kaj studentoj. Oni notis ankaŭ dependecon inter la religiemo de la respondintoj kaj ilia fumado. Personoj nereligiemaj fumas multe pli ofte ol personoj praktikantaj. Laŭ la nunjaraj esploroj 42 procentoj de la socio ne toleras personojn fumantajn. Eĉ 90 procentoj de la enketitoj subtenas la malpermeson de la fumado en publikaj lokoj, 84 procentoj subtenas tiun malpermeson koncerne elektronikajn cigaredojn. Eĉ 92 procentoj de la respondintoj asertas, ke devus validi malpermeso vendi elektronikajn cigardedojn kaj iliajn akcesoraĵojn al personoj malpli ol 18-jaraĝaj.

El la elsendo 27.08.2019. Legas Milada – 2’05”

Dum la Internacia Matematika Olimpiko en Britio polaj liceaj lernantoj akiris unu oran, tri arĝentajn kaj du bronzajn medalojn, atinginte la 10-an lokon en la teama rivalado. Jan Fornal, abiturientekzamenito el Rzeszów (la sudorienta Pollando) ricevinta la oran mealon solvis senerare ĉiujn olimpikajn taskojn. Tiel li grandigis la kolekton de siaj oraj kaj bronzaj medaloj el la antaŭaj eldonoj de la olimpiko. Krom li en la Olimpiko partoprenis lernantoj el Gdansko,  Potrków Trybunalski, Szczecin kaj Krakovo. Internacia Matematika Olimpiko estas la plej malnova inter prestiĝaj lernoobjektaj konkursoj, en kiu rivalas lernantoj el la tuta mondo. Ĉiujare ĝi okazas en malsama lando.

El la elsendo 20.08.2019. Legas Maciek – 0’51”

La unuaklasanoj de polaj lernejoj en Litovio en la nova lernojaro komencos la lernadon de la gepatra lingvo laŭ lernolibroj el Pollando. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj kontraŭis tion. Nun la litova registaro destinis por ilia adapto kaj aĉeto 100 mil eŭrojn. Laŭ la prezidanto de la Societo de Polaj Instruistoj en Litovio tio ebligos altigi la instrunivelon de la pola lingvo. La lernolibroj de la pola lingvo kaj literaturo estis prilaboritaj de polaj filologoj instruantaj en Litovio kunlabore kun sciencistoj el Litovio kaj Pollando. En la sekvaj jaroj aperos lernolibroj por lernantoj de la dua kaj tria klasoj. La pola socio atendas tamen la revenigon de deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo, kies rezultoj gravos dum studentigaj ekzamenoj en litovaj altlerejoj. En 1998 ĝi estis sengradigita ĝis la nivelo de nedeviga ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la pola lingvo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, en kiuj lernas 11, 5 mil lernantoj.

El la elsendo 20.08.2019. Legas Krystyna – 1’26”

Ekde la plej proksima sabato en la loko Kalisz (la centra Pollando) dum la tuta semajno daŭros la 11-a Somera Akademio de Latunaj Blovinstrumentoj. Temas pri la unusemajna majstriga kurso por ĉiuj klasoj de la latunaj blovinstrumentoj – trumpeto, korno, trombono, eŭfono, tubjo kaj ankaŭ perkuto, saksofono, ĉasistaj kornoj kaj blovorkestroj. Oni ne sole lernos. Same  disĉiploj kiel ankaŭ  iliaj mastroj el Pollando, Argentino, Brazilo, Hispanio, Litovio kaj Usono prezentiĝos antaŭ la publiko dum senpagaj koncertoj. La Akademion organizas la Ŝtata Muziklernejo en Kalisz por ebligi al talenta junularo kontaktojn kun polaj kaj eksterlandaj solartistoj kaj pedagogoj, evoluigon de la praktikaj kapabloj ludi la instrumentojn. La evento kun ĉiu jaro plivastiĝas. En la unuaj eldonoj de la festivalo partoprenis ĉirkaŭ 70 personoj, nunjare jam 350.

El la elsendo 16.08.2019. Legas Krystyna – 1’12”

La dota kestego gajnis en la nunjara, deka eldono de la konkurso por la regiona memoraĵo el la regiono Varmio kaj Mazurio (la norda Pollando). Temas pri ĝia miniaturo mane pentrita, dekorita per plantornamaĵoj. Similaj kestegoj estis iam nemalhavebla elemento de la doto de la junedzino, kiu servis kiel ekipaĵo de la vilaĝa ĥato en tiu ĉi regiono. Por la konkurso – kiu laŭ la premiso de la organizantoj veku asociaciojn kun la valoroj de la vojevodio, simbolantaj ĝiajn kulturon, tradicion kaj kutimoj – venis 58 laboraĵoj el la tuta Pollando. Eblos ilin rigardi dum la tuta oktobro en la Vojevodia Publika Biblioteko de la urbo Olsztyn. Ekde nun la minatura dota kestego rolos por turistoj kiel kroma simpatia memoraĵo instigonta la denovan viziton de la regiono.

El la elsendo 16.08.2019. Legas Maciek – 0’58”

Fine de junio la Eŭropa Unio subskribis interkonsenton pri libera komerco kun Vjetnamio. Tio estas la unua ĉi-speca interkonsento kun la disvolviĝanta azia lando. Ĝi postulas ankoraŭ aprobon flanke de la Eŭropa Parlamento. La Unio estas por Vjetnamio la dua post Usono vendomerkato, al kiu ĉi tiu lando eksportas ĉefe vestaĵojn kaj ŝuojn. La interkonsento kondukos al elimino de 99 procentoj de doganoj en la daŭro de  10 jaroj.  Por aliaj varoj, aparte agrikulturaj, estos difinotaj kvotoj. Vjetnamio jam pli frue subskibis dek kelkajn interkonsentojn pri libera komerco kun 11 ŝtatoj el la regiono de Pacifiko. Pasintjare Vjetnamio eksportis al la Unio varojn kaj servojn kun la suma valoro de 42, 5 miliardoj da eŭroj dum la valoro de la importo el la Unio egalis al 13,8 miliardoj. La vjetnama registaro informis, ke la interkonsento grandigos ĝis 2020 la unian eksporton al Vjetnamio je 15, 28 procentoj, de la vjetnama eksporto al la Unio je 20 procentoj.

El la elsendo 13.08.2019. Legas Maciek – 1’10”

Kvin polaj universitatoj estis kvalifikitaj en junio kiel laŭreatoj de la konkurso de la Eŭropa Komisiono „Eŭropaj Universitatoj”. Entute estis elektitaj 17 konsorcioj de la altlernejaj institucioj, kiuj ricevis rimedojn por evoluigi kunlaboron i.a. koncerne klerigon, esplorojn kaj peradon de teknologioj, intersanĝon de sciencistoj, studentoj kaj administraciaj laborantoj. El Pollando temas pri Adam Mickiewicz-universitato en Poznano, la universitatoj en Opole kaj Gdańsk, Jagelona Universitato en Krakovo kaj la Varsovia Universitato. En la daŭro de tri jaroj la altlernejaj konsorcioj ricevos sume 85 milionojn da eŭroj, maksimume 5 milionojn por ĉiu. Ekzemple la Varsovia Universitato apartenas al la konsorcio 4EU+, en kiu troviĝas ankaŭ la Sorbona Universitato, la universitatoj en Heidelbergo kaj en Prago kaj universitatoj en Kopenhago kaj en Milano. La Jagelona Universitato el Krakovo estas parto de la konsorcio UNA Europa, kiun formas sep altlernejoj – la Katolika Lovena Universitato, la franca Universitato Paris 1, Universitato Complutense en Madrido, Libera Berlina Universitato, Universitatoj en Edinburgo kaj Bolonjo.La elektitaj altlernejaj konsorcioj reprezentas vastan gamon de altlernejaj institucioj el la tuta unio komencante de universitatoj okupiĝantaj pri aplikataj sciencoj tra teknikaj altlernejoj kaj belartaj akademioj ĝis esplorcentroj.

El la elsendo 16.07.2019. Legas Milada – 2’18”

Laŭ Eusrostat en 2018 la pola eksporto de jaktoj en la Eŭropa Unio konsistigis 60 procentojn de la ĝenerala valoro de la unia jaktoeksporto. En la daŭro de 4 jaroj (2014-2018) ĝia valoro en Pollando duobliĝis de 184,8 milionoj ĝis 395,8 milionoj da eŭroj. Longe post Pollando lokiĝas Finnlando (60 milionoj da eŭroj, kio egalas al 9,1 procentoj de la unia eksporto) kaj Italio (36,7 milionoj da eŭroj, kio egalas al 5,6 procentoj de la unia eksporto). La polaj jaktofarejoj apartenas al la plej modernaj en Eŭropo kaj produktas ĉirkaŭ 22 mil ekzemplerojn de navigunuoj. Pro ilia alta prezo egala de kelkcent mil ĝis kelkaj milionoj da eŭroj ilia aĉetateco en la lando estas malgranda. Tiel do 95 procentoj de la polaj jaktoj estas eksportataj. Iliaj ĉefaj klientoj estas Usono, Norvegio, Francio, Germanio, Rusio kaj la Proksima Oriento. Oni aĉetas ilin ankaŭ en Aŭstralio, Japanio kaj Ĉinio.  La pola specializo estas motorjaktoj kaj ĉi rilate Pollando estas la dua post Usono produktanto de tiaj jaktoj kun la longeco ĝis 9 metroj. La atuto de la pola jaktoproduktado estas ne sole sperto kaj ofte unikaj kvalifikoj de polaj jaktofaristoj, sed ankaŭ teknologiaj ebloj de niaj jaktofarejoj, la polaj dezajno kaj konstrufinaj elementoj.

El la elsendo 16.07.2019. Legas Maciek – 1’34”

La novelektita prezidento de Litovio, Gintas Nausėda la 16-an de julio, do kvar tagojn post la ĵurenoficigo,  por sia unua eksterlanda vizito direktiĝas al Varsovio. Ankoraŭ antaŭ la balotoj Gitanas Nausėda deklaris sian intencon – kaze de la gajno – dum sia unua eksterlanda vizito veni al Varsovio. Sian decidon li pravigis per granda potencialo, kiun li rimarkas en plua evoluo de la rilatoj kun Pollando koncerne kunlaboron ekonomian, socian, en la sfero de sekureco kaj defendo. Laŭ la estro de la litova ministerio por la eksterlandaj aferoj, Linas Linkeviczius, post la ŝanĝo ĉe la prezidenta posteno en la eksterlanda politiko de Litovio „povos okazi etaj taktikaj ŝanĝoj”, sed oni ne atendu „ŝanĝojn strategiajn”. Jam pli frue la litova prezidento-elektito anoncis pluan dialogon kun Belorusio kaj ŝanĝon de retoriko rilate Rusion.

El la elsendo 09.07.2019. Legas Milada – 1’20”

La unia horarplano pri la industria politiko kreiĝos aŭtune. Dume unuopaj ŝtatoj-membroj pretigas siajn rilatajn starpunktojn. Faris tion jam Francio kaj Germanio. La pola starpunkto akceptita jam de Komitato por la Eŭropaj Aferoj estos bazo por pli profunda diskuto. Pollando deziras, ke la politiko koncerne klimaton kaj energetikon konsideru diferencojn en la evolunivelo de la uniaj landoj proponante konkretajn instrumentojn. Unu el ili estas Fonduso de Justa Energetika Transformiĝo direktota al sektoroj, regionoj kaj ŝtatoj, por kiuj la transformo signifus plej gravajn kostojn sociajn aŭ politikajn. La pola starpunkto en aparta maniero integras diversajn sferojn de la unifunkciado.  Temas en ĝi pri politiko de konkurenco, novaj teknologioj, natura medio kaj eksteraj defioj por la Unio ligitaj kun la komerca politiko. Pollando atentigas pri la bezono establi Eŭropan Kontraŭmonopolan Oficejon, precipe koncerne la ciferecan mastrumadon.

El la elsendo 09.07.2019. Legas Maciek – 1’03”

Konsilio de la Eŭropa Unio amendis la leĝdonan dekreton Bruselo II bis, reguligantan la familiajn aferojn sur la tereno de la Unio. La korekto celas i.a. lertigi la decidojn pri protekto de infano en la translimaj disputoj koncerne la gepatran respondecon. Temas pri aferoj ligitaj i.a. kun la protekto super la infano, rajto al la personaj kontaktoj kun la infano aŭ forkonduko de la infano. Unu el la plej gravaj modifoj en la leĝdona dekreto estis enkondukita pro la interveno de la pola justicministerio. Dank’ al ĝi infano forprenita de la gepatroj sur la tereno de la Unio estos lokita en vicfamilio religie, kulture kaj lingve identa kun ĝi. La nova leĝo enviviĝos post tri jaoj.

El la elsendo 02.07.2019. Legas Przemek – 0’54”

Irano rompis la nuklean interkompreniĝon el 2015 superinte la provizojn de malaltgrade riĉigita uranio.  Informis pri tio lastlunde la irana ministro por la eksterlandaj aferoj.  La nuklea interkonsento de antaŭ 4 jaroj antaŭvidis limigon de la iranaj provizoj de 12 tunoj ĝis 300 kilogramoj. Dum 15 laŭvicaj jaroj ĉi tiu lando ne plu estis kolektonta provizojn de peza akvo kaj la produktata nuklea fuelo ne povis esti uzita por la produktado de nuklea armilaro. En majo Irano suspendis la observadon de kelkaj devontiĝoj rezultantaj el la interkompreniĝo kun la mondaj ŝtatpotencoj (Usono, Rusio, Ĉinio, Britio, Francio kaj Germanio). Tio estis reago je maldeklaro de la interkompreniĝo fare de Usono en majo 2018 kaj poste restarigo de ĝiaj ekonomiaj sankcioj. La decido pri la grandigo de la produktokvanto estis alprenita de Teherano antaŭ kelkaj tagoj kaj celas eldvigi ĉe la eŭropaj sigelintoj de la nuklea interkompreniĝo tujajn agadojn  ebligontajn al Irano vendi petrolon. La aferprezentanto de la irana ministrio deklaris, ke tiuj agadoj estas renverseblaj. Aliflanke eĉ grandigante la povizojn de riĉigita uranio Teherano ne kapablas produkti nuklean armilaron.

El la elsendo 02.07.2019. Legas Milada – 1’52”

La Ĝenerala Asembleo de UNo unuanime proklamis rezolucion baze de kiu la 22-a de aŭgusto estos solenata kiel Internacia Tago omaĝanta viktimojn de perforto pro religio aŭ konfesio. La iniciatinto de la rezolucio estis Pollando. La estro de la pola diplomataro dum la sesio de la Asembleo atentigis pri la kreskanta netoleremo kaj senprecedenca kresko de perfortoagoj rilate al homoj apartenantaj al la religiaj malplimultoj. Li esprimis la opinion, ke la rezolucio krom aspekto memorindiganta grandigos konscion de la internacia socio rilate al la situacio de viktimoj de religiaj persekutoj, instigos al pripensoj kaj intensigo de agadoj favore al plena respektado de konfesiaj malplimultoj, popularigos religian toleremon kaj respekton de diverseco. La laboroj pri la rezolucio komenciĝis fine de 2018. La prilaboron de ĝia teksto kunpartoprenis interregiona grupo de ŝtatoj, en kiu troviĝis Brazilo, Egipto, Irako, Jordanio, Kanado, Niĝerio, Pakistano kaj Usono.

El la elsendo 25.06.2019. Legas Maciek – 1’15”

Ĝis la fino de junio daŭras la nunjara eldono de la interreta plebiscito (www.drzeworoku.pl),  en kiu estos elektita Arbo de la 2019-a jaro organiata de la klubo Gaja. Ĝi kreiĝis meze de la 80-aj kaj 90-aj jaroj en Bielsko-Biała (la suda Pollando) por realigi programojn kaj kampanjojn, profundigantaj komprenon de la homa pozicio en ekosistemo. Unu el la konkursaj celoj estas formi la respektosintenon al la naturo. La alia inspiras serĉi ekzemplojn de interesaj kaj firmaj ligoj inter kulturo kaj historio de loka socio kaj arbo regione plej alte aprecata. La elekto okazos inter 16 kandidatoj. La plej malnova arbo havas 600 jarojn, la plej alta estas 26-metra kaj la perimetro de la plej vasta atingas 9 metrojn. Sed ne tiom beleco, dimensio aŭ aĝo de arbo gravas, kiom ĝia historio kaj ligo kun homoj. Priskribo de ĉiu arbo troviĝas en la retejo de la plebiscito. La venkonta arbo reprezentos Pollandon en la Eŭropa Konkurso Arbo de la Jaro 2020.

El la elsendo 25.06.2019. Legas Maciek – 1’45”

La finaj konkludoj de la antaŭnelonga klimata pintrenkonto, kiuj koncernis atingon de klimata neŭtraleco en la Unio ĝis 2050 estis blokitaj de Pollando, Ĉeĥio, Hungario kaj Estonio. Tio okazis, ĉar laŭ fonto proksima al la pola diplomataro ne eblas allasi la difinadon de novaj klimataj celoj sen necesaj prikalkuloj kaj rimedoj. Dume neniu kapablis prezenti ekonomiajn kalkulojn de la proponata solvo. Plimulto de la landoj volis, ke la unia pintrenkonto devontigu la Eŭropan Komisionon kaj Konsilion de la Eŭropa Unio krei kadron difinontan kiel certigi transformiĝon al la klimata neŭtraleco de la Unio ĝis 2050. Pollandon renkontis kritiko pro kontraŭstaro malgraŭ tio, ke ne ĝi estas la plej granda emisianto de la karbona dioksido en Eŭropo. Avanas Germanio en 22,5 procentoj respondeca pro la emisiado de la karbona dioksido, sekvas Britio respondeca pro 11,3 procentoj de la emisiado. Pollando emisias pli ol duoble malpli ol Germanio. Temas pri 10,3 procentoj.  La plej grandaj emisiantoj de la karbona dioksido en la mondo estas Ĉinio, Usono, Hinda Unio, Rusio, Japanio kaj ĝuste Germanio.

El la elsendo 25.06.2019. Legas Krystyna kaj Barbara – 1’46”

Laŭ la rangolisto de la superaj lernejoj de la Edukfondaĵo Perspektywy 2019 la Varsovia Universitato okupis la unuan lokon, la duan Jagelona Universitato kaj la trian la Varsovia politekniko. Inter nepublikaj altlernejoj la 20-an fojon gajnis Akademio de Leon Koźmiński en Varsovio.  La rangolisto koncernas ĉiujn altlernejojn ekscepte de la artaj, kiuj havas la rajton atribui doktorajn gradojn kaj havas almenaŭ 200 firmlokajn studentojn. Pritaksante unuopajn altlernejojn oni prenis en konsideron tiajn faktorojn, kiel ilia prestiĝo, iliaj diplomitoj sur la labormerkato, novumoj, scienca potencialo, scienca efikeco, edukkondiĉoj kaj nombro de eksterlandaj studentoj.

El la elsendo 19.06.2019. Legas Maciek kaj Barbara- 1’01”

Plimulto de junuloj elektas studojn konforme al siaj interesiĝoj kaj la perspektivo de atrakcia laboro post la studoj okupas la sekvan lokon. Pli ol la duono de la enketitaj studentoj kontentiĝus per la unua salajro en la alteco de tri mil zlotoj (ne plenaj 700 eŭroj) kaj multe pli grava por ili estas la dungoformo. Preskaŭ 90 procentoj de la respondintoj en la esplorado de la Supera Banka Lernejo en Varsovio elmontras, ke tiu faktoro decidos pri elekto de labodonanto. Favore al realigado de siaj studinteresiĝoj deklaris sin studentoj de humanismaj kaj artaj, sociaj kaj pedagogiaj studobjektoj. Por studentoj de teknikaj, juraj kaj ekonomikaj fakultatoj  pli gravas profesiaj perspektivoj. Inter la aliaj kriterioj prenataj en konsideron fare de junuloj troviĝas la prestiĝo de la altlernejo, opinioj de la gepatroj aŭ konatoj. Inter la malplej gravaj kriterioj estis menciitaj familiaj tradicioj kaj modo. Laŭ la enketintoj inter la nuna kaj antaŭaj studentaj generacioj rimarkeblas kelkaj principaj diferencoj. I.a. antaŭe pli multe gravis modo je iu studdirekto, nun junuloj serĉas evoluŝanĉojn en fakultatoj, pri kiuj ili vere interesiĝas kaj kelkfoje jam kompetentas.

El la elsendo 19.06.2019. Legas Maciek kaj Barbara- 1’32”

Shanghai Maritime University publikigis liston de 15 plej grandaj konteneraj havenoj en Eŭropo. Inter ili troviĝas la pola Gdansko. Iliaj rezultoj estas je 5,5 procentoj pli bonaj kompare al la antaŭa jaro. La plej grandaj maraj havenoj restas Roterdamo, Antverpeno kaj Hamburgo, kies transkargoj egalis al 44,5 procentoj de ĉiuj 15 havenoj. La gdanska haveno okupis en la listo la lokon de la portugala Sines. Samtempe ĝi notis la plej signifan kreson de transkargoj rilate al 2017, egalan al 23,3 procentoj. La antaŭan jaron, t.e. en 2016 tiu transkargokresko estis eĉ pli granda kaj egalis al 47, 4 procentoj. En januaro 2019 en la Gdanska Haveno la kresko de transkargoj altiĝis je 9,7 procentoj rilate al la sama periodo de 2018. Ĝi estas la unua haveno ĉe Baltiko, se temas pri la transkargitaj varoj, sed se temas nur pri la transkargado de konteneruloj Gdansko ĉe la Balta Maro avanas.

El la elsendo 19.06.2019. Legas Maciek kaj Barbara- 1’20”

Merkrede, la 12-an de junio komeniĝis kelktaga oficiala vizito de la pola prezidento Andrzej Duda kun la edzino en Usono. Dum la lunda gazetara konferenco la estro de la prezidenta kabineto Krzysztof Szczerski informis, ke la vizito de la prezidenta paro havas tri aspektojn – politikan, energetikan kaj rilatan al novaj teknologioj kaj ekonomia kunlaboro. La polan prezidenton akmpanas vasta delegacio, en kies konsisiton eniras i.a. ministro por la eksterlandaj aferoj kaj defendministro. Post la finiĝo de la oficiala vizito en Blanka Domo  la 13-an de junio komenciĝos labora vizito de la prezidenta paro en Usono daŭronta ĝis la 17-a de junio. Estas planitaj i.a. renkontiĝo kun usona ministro pri energio, vizito en la onkologia centro de Teksasa Universitato, kun reprezentantoj de Silicia Valo. En Nevado la pola prezidento inaŭguros Polan Semajnon de Merkatiko kaj Novumoj, kaj en Menlo Park la Polan-Usonan Forumon de Novaj Teknologioj. En Houston kaj Kalifornio okazos renkontiĝoj kun la reprezentantoj de Pola Kolonio. La pola prezidenta paro vizitos ankaŭ la sidejon de Google, dum kiu okazos ankaŭ renkontiĝo kun polaj inĝenieroj laborantaj por ĉi tiu firmao.

El la elsendo 12.06.2019. Legas Milada – 1’53”

En la rangolisto HackerRank pritaksanta la kvaliton de specialistoj pri Informa Teknologio IT, en kiu  partoprenis 300 mil programistoj el la tuta mondo poloj okupis la trian lokon. Pli bonaj estis ĉinoj kaj rusoj. Malantaŭ poloj lokiĝis japanoj (la 6-a loko), germanoj (la 14-a), koreanoj (la 22-a), usonanoj (la 28-a) kaj britoj (la 29-a loko). En prilaborado de algoritmoj poloj lokiĝis tuj post rusoj ĉe la dua loko. Laŭ direktoro de la Pola Ekonomika Instituto Pollando fieras pri grandega personala potencialo, dank’ al kiu ni povas tre aktive partopreni la kreadon de la artefarita inteligenteco. Se tiu potencialo estos konforme utiligita tiam de informadiko kiel sciencbranĉo eblos transiri al vera industrio 4.0, inkluzive de la kreado de necesa komponaĵo por konstrui aŭtonomiajn veturilojn.

El la elsendo 12.06.2019. Legas Maciek – 1’05”

Hodiaŭ pasas la 27-a datreveno de la abolo de la unua postmilite nekomunista registaro, formiĝinta sekve de plene liberaj balotoj en aŭtuno 1991, kiun gvidis ĉefministro Jan Olszewski. La faligo okazis nokte inter la 4-a kaj la 5-a de junio 1992. Ĝia ĉefa kaŭzo estis afero de senkomunismigo de la publika vivo kaj dividoj en la solidareca tendaro. La 4-an de junio 1992 la ministerio por internaj aferoj publikigis liston de  64 deputitoj, senatanoj kaj membroj de la registaro, kiuj kunlaboris kun la komunista sekurecservo. Inter ili estis prezidento Lech Wałęsa. Reage en la Sejmo komenciĝis tuj hastaj konsultoj de prezidento Wałęsa kun gvidantoj de kontraŭregistaraj postsolidarecaj grupiĝoj. La kreiĝinta koalicio, en kiun eniris ankaŭ Pola Kampanara Partio kaj kiu ricevis subtenon de Alianco de Demkrata Maldekstrularo sukcesis voĉdoni la malfidesprimon. La senkomunismigo estis ĉesigita por pli ol 20 jaroj. Hodiaŭ antaŭ la kancelario de la ĉefministro estis metita fondoŝtono por la omaĝa monumento honore al Jan Olszewski.

El la elsendo 04.06.2019. Legas Barbara – 1’38”

Hodiaŭ matene en la Prezidenta Palaco okazis solenaĵo de rekonstruo de la pola kabineto. Tiu paŝo estis necesa, ĉar eĉ 9 ministroj de la nuna kabineto  akiris mandadojn dum la lastaj balotoj al la Eŭropa Parlamento. Antaŭ la nomumo de la novaj vicĉefministro kaj ministroj okazis revoko de la malnovaj politikistoj.La reganta Juro kaj Justeco havos en la Unia Parlamento dudek sep mandatojn, la kreiĝinta por la balotoj el diversaj grupiĝoj Eŭopa Koalicio havos en Bruselo dudek du parlamentantojn, la partio Printempo havos tri. 

El la elsendo 04.06.2019. Legas Barbara – 0’46”

Antaŭ 30 jaroj, la 4-an de junio 1989 okazis la unua raŭndo de parte liberaj balotoj al la pola Sejmo (deputita ĉambro) kaj plene liberaj balotoj al la Senato. Ili okazis laŭ principoj difinitaj dum la t.n. „Rondtablaj debatoj” kaj signifis venkon de „Solidareco”. La balotoj estis unu el la faktoroj kondukintaj al faligo de komunismo kaj demokrataj transformiĝoj en Pollando kaj en la tuta Centra-Orienta Eŭropo. Inter multaj eventoj ligitaj kun la tiuokazaj solenaĵoj troviĝas specialaa kunsido de la Senato, kiun partoprenis i.a. prezidento Andrzej Duda kaj ĉefministro Morawiecki. Instituto pri la Nacia Memoro pretigis du sciencajn konferencojn. I.a. hodiaŭ en Gdansko komenciĝis dutaga konferenco „La reĝima transformiĝo: genezo, mekanismoj, sekvoj”, kiun partoprenas krom polaj specialistoj ankaŭ esploristoj el Danlando, Germanio, Hungario kaj Slovakio. 

El la elsendo 04.06.2019. Legas Krystyna – 1’08”

La malgajninta en la prezidentaj balotoj la ĝisnuna ŝtatestro de Ukrainio Petro Poroszenko subskribis leĝon pri la ukraina lingvo en la publika vivo. Ĝi devantigas uzi ĝin en la ŝtataj institucioj, komunumaj organoj kaj aliaj sferoj de la publika vivo. Post la proklamo de la leĝo la prezidento-elektito Wołodymyr Zełenski informis, ke post la transpreno de la povo li analizos ĝin por kontroli ĉu ĝi konformas al la konstitucio kaj interesoj de ĉiuj civitanoj. La hungara ministo por la eksterlandaj aferoj deklaris, ke ĝi lezas la rajtojn de la hungara malplimulto en Ukrainio. Reprezentanto de la rusa ministerio por la eksterlandaj aferoj esprimis la opinion, ke la leĝo signifas „trudan ukrainigadon” kaj multaj ĝiaj decidoj malkongruas kun la internaciaj normoj. La ukraina leĝo ne koncernas la religiajn ceremoniojn, nek lingvon uzatan private. Ĝi garantias, ke en la infanlerejoj kaj komencaj lernejaj klasoj la instrudo de la naciaj malplimultoj okazos en iliaj gepatraj lingvoj egale kun la ŝtata lingvo.  La ukrainan lingvon devos regi i.a. personoj klopodantaj akiri la ukrainan civitanecon. La amaskomunikiloj devas destini por ĝia uzo ne malpli ol 90 procentojn de sia elsendotempo. En unu eldonejo ne malpli ol 50 procentoj de libroj jare devas aperi en la ukraina lingvo.

El la elsendo 28.05.2019. Legas Krystyna – 1’42”

La pola sportministro, Witold Bańka fariĝis komuna kandidato de la reprezentantoj de la kontinentoj por la nova estro de la Monda Antidopa Agentejo (WADA). Oficiale li estos aprobita en novembro. Sian postenon li plenumos ekde la 1-a de januaro.  Lia antaŭulo,  brito Craig Reedie oficanta ekde 2014 gvidis la Agentejon kiel reprezentanto de la olimpika movado.  Konforme al la principo de alternado nun la prezidenton de la Agentejo elektis reprezentantoj de la ŝtatoj. Witold Bańka, eksa leĝeratletikisto en 2015 fariĝis ministro pri sporto kaj turismo. Li iniciatis vicon da esencaj programoj popularigantaj sporton inter infanoj kaj gejunuloj, subvenciantaj elstare talentajn sportemulojn. Li estis ideodoninto de leĝo pri kontraŭbatalado de dopado en la sporto kaj de la Pola Antidopa Agentejo (POLADA). Ekde majo 2017 Witold Bańka estas membro de la Plenumkomitato de la Monda Antidopa Agentejo. Ekde sia membriĝo li postulas grandigi financajn rimedojn por la kontraŭdopa batalo.

El la elsendo 21.05.2019. Legas Przemek – 1’17”

La pola prezidento Andrzej Duda kune kun la edzino en junio faros viziton en Vaŝingtono. Kiel informis la Blanka Domo la 12-an de junio okazos renkontiĝo de la usona prezidento Donald Trump kun la pola gasto. La vizito konfirmas historiajn kaj kulturajn ligojn inter Usono kaj Pollando, kio alprenas apartan signifon en la kunteksto de la 80-a datreveno de la eksplodo de la 2-a mondmilito. Ambaŭ prezidentoj traktos dum la renkontiĝo la disvolviĝantan strategian partnerecon kaj vicon da aliaj problemoj i.a. pri la defendo, sekureco, energio kaj komercaj aferoj. Post la vizito en Vaŝingtono Andrzej Duda en la akompano de merkatistoj kaj reprezentantoj de startfirmaoj faros viziton ĉe la Okcidenta Marbordo en Teksaso, Nevado kaj en  Silicia Valo, Kalifornio. Dum la usona vizito de la pola prezidenta paro en San Francisco okazos renkontiĝo kun la tiea pola kolonio.

El la elsendo 21.05.2019. Legas Milada – 1’20”

Inter la 21-a kaj la 26-a de majo en Krakovo daŭras la 6-a eldono de la Kopernika Festivalo. La evento populariganta sciencon kaj kulturon okazos nunjare sub la devizo „Lingvo estas centra kaj por la kulturo kaj por la scienco”. Dum la gazetara konferenco antaŭanta la festivalon profesoro Michał Heller atentigis, ke lingvo rolas la centran rolon kaj por la kulturo kaj por la scienco estante enorme interesa fenomeno laŭ diversaj vidpunktoj.  Li atentigis ĉeokaze, ke la aktuala lingvaĵo de la publika politika debato en Pollando grave lin enzorgigas, ĉar oni ricevas la impreson, ke „homoj forgesis en la publika interparolo pri bona konduto dum tiel ne devintus okazi”. Pastro Heller atentigis tamen, ke dum la festivalo oni ne parolas pri politikistaj disputoj, sed pri tio,  por kio estas lingvo kaj kiom ĝi gravas. La festivala programo estas tre varia, kaj al la fenomeno „lingvo” oni referencas same dum la renkontiĝoj, kiel ankaŭ dum spektakloj kaj en ekspozicioj. Ĉiu festivala tago – krom la inaŭgura – komenciĝas per „Matenmanĝo kun la majstroj”. La gastoj de la matenaj interparoloj en la librovendejo-kafejo „De Revolutionibus…” estas sciencistoj: lingvisto, filologo kaj tradukisto, fizikisto kaj astronomio. La festivalajn tagojn fermos „vespero de steluloj” en la Nacia Muzeo, dum kiu aŭdiĝos prelegoj de elstaruloj de la scienca mondo. I.a. de la brita fizikisto kaj kosmologo, serĉanta la eksterteran vivon  Paul Davies, la usona antropologo kaj lingvisto, esploristo de la lingvaĵoj de amazoniaj triboj Daniel Everett, la okupiĝanta pri la animala lingvaĵo filozofo el McGill Universiato en Montrealo, Charles Taylor kaj lingvisto, membro de la Konsilio de la Pola Lingvo Jerzy Bralczyk. La festivalon inaŭguris en la Nacia Muzeo de Krakovo koncerto „Gramatiko de la kreado”. En ĝia programo troviĝis komponaĵoj kaj renesancaj kantoj el la epoko de Leonardo da Vinci kaj frubarokaj verkoj.

El la elsendo 21.05.2019. Legas Barbara – 2’32”

La pola prezidento kaj la ĉefministro, politikistoj de diversaj politikaj grupiĝoj kondamnis la fizikan kaj parolan atakon kontraŭ la polan ambasadoron en Isrealo, Marek Magierowski, kiu okazis lastmerkrede.  La atakinto estas la 65-jara arkitekto Arik Lederman rilate kiun post la priaŭskulto estis decidita  hejma aresto. En la polaj publikaj reagoj kaj la pola gazetaro oni skribas pri la intensiĝantaj en Israelo kaj sur la internacia areno kontraŭpolaj elpaŝoj,  kio kaŭzas streĉitecon en la reciprokaj rilatoj. La atakon kondamnis la vokita al la pola ministerio por la eksterlandaj aferoj ambasadorino de Isrealo.

El la elsendo 17.05.2019. Legas Krystyna – 0’48”

La plej proksiman ĵaŭdon en Bruselo estos funkciigita centro Business & Science Poland.  Ĝia celo estas logi laŭeble plej multajn firmaojn al la lobiado favore al la pola scienco kaj entreprenemo. Kvankam temas pri merkatista iniciato ĝi estis inspirita kaj apogita de la Ministerio por la Entreprenemo kaj Teknologio. Ĝis nun apartenas al ĝi nur la ŝtataj firmaoj aŭ publikaj institutoj kiel  Orlen, Lotos, PLL LOT, Grupo Azoty, KGHM, PPL Aviadilaj Havenoj,  Pola Produktejo de Valorpaperoj, Invest Bank, Pola Poŝto. La centro estas malferma al la privataj merkatistoj, entreprenistaj asocioj, komercaj ĉambroj, sciencaj establoj kaj aliaj. Poloj ĝis nun konsistigas malgrandan elcenton inter miloj da lobiuloj en la uniaj institucioj. En la registro de la Eŭropa Koisiono estas registritaj prreskaŭ 12 mil subjektoj el inter kiuj preskaŭ la duonon konsisitigas lobiuloj, branĉaj, industriaj aŭ profesiaj societoj. Krom tio estas pli ol mil konsultofirmaoj, juristaj kacelarioj kaj senependaj konsultantoj.

El la elsendo 14.05.2019. Legas Milada- 1’37”

Laŭ la plej nova raporto de la Internacia Telekomunika Asocio pli malpli antaŭ kvar jaroj la kvanto de aktivaj SIM-kartoj en la mondo superis la populacion de la Tero. Kvankam daŭre ĉirkaŭ unu miliardo da homoj ne havas elektrokonekton nun estas 8,1 miliardoj da aktivaj SIM-kartoj dum la tera populacio egalas al 7,6 miliardoj da homoj. Tio ligiĝas kun la fakto, ke personoj en la evoluintaj regionoj uzas kelkajn telefonnumerojn. Ili servas aparte por kontaktoj  kun laborloko, por kontaktoj privataj aŭ eksterlandaj. Nur 5,28 miliardoj da posedantoj de la poŝtelefoj povas konketiĝi kun la interreto. El ĉi tiu grupo 45 procentoj konsultas sian fejsbukan profilon almenaŭ unu fojon monate. Malgraŭ tio, ke de 10 jaroj malkreskas la nombro  de telefonabonoj ĝi daŭre superas la naturan kreskon de la tera populacio.

El la elsendo 14.05.2019. Legas Maciek – 1’01”

Ekde 2006-a jaro en Krakovo funkcias Centro de Johano Paŭlo la 2-a „Ne timu”. En ĝian konsiston eniras preĝejo, al kiu patronecas la sankta Johano Paulo la 2-a, Volontula Centro, Instituto de Johano Paulo la 2-a, Muzeo kun konferenca segmento kaj pilgrimdomo. Sur pli ol 20 hektaroj estis aranĝita vasta parko kun ludplaco, aŭtoparkejo. La Centron kun la fama Sanktejo de Dia Mizerikordo kunigas aparta pasejo. Nun estis decidite, ke sur la tereno de la centro  troviĝos ankaŭ sidejo de la Papa Universitato kun riĉe ekipita scienc-esplora bazo.

El la elsendo 14.05.2019. Legas Maciek – 0’42”

La 1-an de majo i.a.  poloj  solenis la 15-jariĝon de Pollando en la Unio. Konforme al la plej novaj esploroj de opinisonda CBOS eĉ 91 procentoj de poloj aprobas la membriĝon de nia lando en la Unio. 78 procentoj rimarkas pozitivajn sekvojn de la membiĝo. Interesajn donitaĵoj sekvas ankaŭ el aliaj sondadoj.  La opinisonda PEW Research Centrer esploris la kontentostaton de la civitanoj de 18 landoj, inkluzive de Pollando pro la stato de demokratio en ilia ŝtato. Evidentiĝis, ke poloj sentas pli grandan satisfakcion pri la stato de demokratio en la lando ol multaj okcidenteŭropaj nacioj kiel francoj, hispanoj, britoj aŭ italoj. Inter poloj la kontentoindico egalas al 51 procentoj, en Francio al 48, en Britio al 42, en Italio al 29 kaj en Hispanio al 20 procentoj. Malkontentaj pri la stato de demokratio en sia lando estas 44 procentoj de poloj, 51 procentoj de francoj, 55 procentoj de britoj, 70 procentoj de italoj kaj 81 procentoj de hispanoj. El la esploro de PEW Research Centrer rezultas, ke la plej kontantaj pri la stato de demokratio en sia lando estas svedoj (69 procentoj kontentaj, 30 procentoj malkontentaj). Plej malkontentaj estas grekoj 84 procentoj. Kontentaj estas nur 16 procentoj.

El la elsendo 07.05.2019. Legas Milada – 2’02”

Laŭ la esploroj de CBOS-instituto 49 procentoj de la enketitaj poloj realigas la dugeneracian familimodelon, 22 procentoj – plurgeneracian. 11 procentoj vivas en familioj seninfanaj, 10 procentoj apartenas al solecaj personoj, tri procentoj deklaras la partneran vivrilaton kaj unu procento samsekseman. Plimulto de la respondintoj deziras konservi la familimodelon en kiu edukiĝis. Plej kontentaj estas personoj devenantaj el grandaj familioj – 81 procentoj, sekve personoj el dugeneraciaj familioj – 78 procentoj. Nur 23 procentoj de enketitoj vivantaj solece ŝatas sian vivsituacion, kaj 38 kaj 26 procentoj preferus vivi en familio dugeneracia, respektive plurgeneracia. 59 procentoj de personoj el familioj seninfanaj preferus vivi en malgranda familio kun infanoj same kiel 57 procentoj de solecaj gepatroj. Inter la enketitoj 47 procentoj ŝatus havi du infanojn, 28 procentoj – tri infanojn, 4 procentoj – kvar infanojn kaj 6 procentoj – nur unu idon. Du procentoj entute ne ŝatus havi infanojn. Inter la enketitoj 23 procentoj estis personoj seninfanaj, 20 procentoj havis unu infanon, 35 procentoj – du, 15 procentoj  – tri infanojn. Nur kvar procentoj de la enketitoj havis kvar infanojn kaj tri procentoj – kvin kaj pli.

El la elsendo 07.05.2019. Legas Maciek – 1’42”

Komence de aprilo la Eŭropa Parlamento proklamis reguligojn pri novaj principoj rilatantajn al la gepatraj forpermesoj. Ili antaŭvidas, ke la poredukan forpermeson almenaŭ du monatojn devos utiligi la patro sen la  ebleco cedi ĝin al la patrino. Tiuj reguligoj celas helpi al la patrinoj reveni al la profesia laboro kaj instigi patrojn al pli signifa eduka engaĝiĝo. La propono de la direktivo pri la ekvilibro inter la profesia  kaj privata vivo  de antaŭ unu jaro proponita de Eŭropa Komisiono antaŭvidis la 4-monatan devigan poredukan forpermeon de la patroj, do estis pli rigora.  Nun tio ŝanĝiĝas. La direktivo enviviĝas la dudekan tagon post la publikigo en la Oficiala Ĵurnalo de la Unio. La membroŝtatoj devos adapti novajn reguligojn en la daŭro de tri jaroj. Tio okazos ankaŭ en Pollando, en kiu ĝis nun la propatriniĝa kaj la gepatra poreduka forpermesoj povis esti utiligitaj tutece de la patrino.

El la elsendo 30.04.2019. Legas Maciek – 1’03”

La Eŭropa Parlamento malpermis vendadon de la sama produkto kun malsama konsisto en unuopaj uniaj landoj. Tiun decidon subtenis 474 eŭropparlamentaj deputitoj, 163 estis kontraŭ kaj 14 sindetenis. Malantaŭ ĉi tiu decido troviĝas plendoj el la Centra kaj Orienta Eŭropo pri malpli alta kvalito de produktoj, kiuj aperas en la landoj de ĉi tiu regiono. Ekzemple ĉokoladproduktoj de konataj markoj en Pollando estis farataj el malpli bonkvalitaj kaj malmultekostaj konsisteroj ol tiuj, kiuj trafis sur la germanan merkaton. Simile estis kun lavpulvoro kaj aliaj produktoj. Ekde nun la firmaoj devos vendi siajn produktojn en la tuta Eŭropa Unio baze de samaj ingrediencoj, se ili volos gardi sian markon.

El la elsendo 30.04.2019. Legas Maciek – 0’54”

produktanto de la kortbirda viando. En 2018 la uniaj landoj produktis 15,2 milionojn da tunoj da kortbirda viando, kio signifas kreskon je 3,2 milionoj da tunoj kompare al 2010. Ĉirkaŭ 70 procentoj de la unia produktado devenis el Pollando, Britio, Hispanio, Germanio kaj Italio. Pollando produktis 2,55 milionojn da tunoj. Statistika polo konsumas jare 30, 5 kilogramojn  da kortbirda viando. En 2017 preskaŭ la duono de la pola kortbida produktado, 1, 2 milionoj  da tunoj,  estis eksportita.  La plej grandaj eksportantoj de la kokida viando en 2018 estis Brazilo (3,69 milionoj da tunoj), Usono (3,16 milionoj da tunoj) kaj la Eŭropa Unio (1, 43 milionoj da tunoj).

El la elsendo 24.04.2019. Legas Milada – 1’23”

La pola ĉefministro Mateusz Morawiecki dum la partia kunveno de Juro kaj Justeco en Lublino – meze de aprilo deklaris, ke Pollando aktuale ne povas konsideri akcepton de eŭro, ĉar tio ligiĝus kun risko de ekonomia krizo. La ĉefministro atentigis, ke iuj uniaj landoj post la akcepto de eŭro, ne nur ne disvolviĝis, sed rekte suferis regreson kiel Italio aŭ Hispanio. Greklando, kiu en 2007 havis mastrumadon 10-oble malpli grandan ol Germanio nun havas ĝin 18-oble malpli grandan. Malgraŭ tio, ke Pollando estas unu el plej dinamike evoluantaj uniaj landoj – en kiu en 2018 kresko de malneta enlanda produkto egalis al 5,1 procentoj dum en la eŭrosfero al 1,8 procentoj – ĝi povos atingi la mezan eŭropan indicon koncerne aĉetopovon je unu loĝanto nur post 15-25 jaroj. Tion konstatis ekspertoj de Paris Polish Forum. En 2018 la meza aĉetopovo je unu loĝanto en Pollando egalis al 7 228 eŭroj, kio egalas al pli malpli duono de la eŭropa indico. En la eŭropa rangolisto Pollando okupis la 29-an lokon.

El la elsendo 24.04.2019. Legas Maciek – 1’14”

Finnlando oficiale proponis enmeti en la liston de la nemateria kulturheredaĵo de Unesko la „kulturon de saŭno”. La propono estis vortumita baze de la nacia kulturregistro de Finnlando, kiu ampleksas pli ol 50 diversspecajn kulturajn fenomenojn kaj tradiciojn. La decido estos anoncita en decembro 2020. Inter la argumentoj por la finna saŭno oni reliefigis, ke ekzistas neniu finna vorto, kiu tiom populariĝus en aliaj lingvoj kaj krome, ke la tempo pasigata en saŭno estas signifa elemento de la finna realo.  Oni elmontris, ke statistika finno iras al saŭno la unuan fojon antaŭ la fino de duona vivojaro kaj poste uzas ĝin pli ol unu fojon semajne. Finnoj ne rezignas pri saŭnoankaŭ grizaĝe. Oni taksas, ke en la lando, en kiu vivas iom pli ol 5,5 milionoj da personoj troviĝas tri milionoj da saŭnoj. Ĝis  nun neniu el la finnaj kutimoj aŭ elementoj de la nemateriala kulturo troviĝas sur Unesko-listo. Finnaj oficistoj preparas nun kroman proponon, kiu koncernas la tradicion de la popola violonludo, kiu estas kultivata en la komunumo Kaustinen, en la okcidenta Finnlando, kie de 50 jaroj en julio okazas la plej granda en la nordiaj landoj festivalo de la popola kulturo.

El la elsendo 24.04.2019. Legas Milada – 1’50”

Lastdimanĉe, dum la tn. Palma Dimanĉo en Lipnica Murowana en la krakova regiono okazis la 61-a Konkurso de Paskaj Palmoj kaj Artmetio. Venkis preskaŭ 38-metra palmo de 21-jaraĝa kreanto superinte la rekordon de antaŭ ok jaroj. La nunjaran rivaladon partoprenis 48 paskaj palmoj en kvar kategorioj – pli ol 22-metraj, altaj inter 14-22 metroj, inter 7 kaj 14 metroj kaj inter 3 kaj 7 metroj. Estis prezentitaj krome 122 palmoj ne pli ol trimetraj faritaj de infanoj. Kvankam en Pollando palmoj ne kreskas, la paska palmotradicio estas kultivata. La Paskajn Palmojn oni konstruas baze de alta tigo, kelkfoje picea trunko  ĉirkaŭ kiu estas volvitaj  junaj salikbranĉetoj. La kunmetolokojn ornamas salikpaperaj floroj. Ĉe la pinto aldoniĝas buntaj rubandoj, amentoj kaj verdaj branĉetoj de ruĝa vakcinio. La plej altaj postulas kelksemajnan laboron kaj povas pezi ĉirkaŭ 100 kilogramojn. La palmoj estas pritaksataj de plastikistoj kaj etnografoj. Gravas ne sole ilia alteco, sed ankaŭ ilia arta aspekto, la plenummaniero kaj ornammaniero, la formoharmonio. Klasika palmo estas farata el salikbranĉetoj, ornamata per naturaj plantoj kaj floroj karaktrizaj por la jarsezono.

El la elsendo 16.04.2019. Legas Krystyna kaj Barbara – 1’44”

Parlamentaj balotoj en Finnlando

Lastdimanĉe en Finnlando okazis parlamentaj balotoj, tamen pli ol unu triono de la rajtohavaj balotintoj, ĉirkau unu kaj duona milionoj da homoj,  jam faris elekton en pli frua balotado, kiu daŭris sep tagojn kaj finiĝis marde. Laŭ Reuters la rezultoj de la pli frua balotado povas esti ne fidindaj pro la malsamaj politikaj preferoj de batolitntoj en diversaj regionoj. La parlamentajn balotojn en Finnlando gajnis la Socialdemokrata Partio (SDP) kun 17,7 procentoj de la voĉoj, la dua lokon okupis la Partio Finnoj (PS) kun 17,5 procentoj de la voĉoj.  La trian lokon kun la 17-procenta subteno okupis la konservativula-liberalula Nacia Koalicio (KOK). La kvaran lokon okupis Centro de Finnando, la partio de la aktuala ĉefministro, por kiu voĉdonis 13,8 procentoj de la balotintoj. La balotrezultoj signifas, ke en la 200-persona parlamento SDP disponos pri 40 mandatoj, dum PS pri 39. La venko de SDP signifas, ke ĝia gvidanto Antti Rinne povas fariĝi la unua de post 20-jaroj maldekstrula ĉefministro de ĉi tiu lando. La agentejoj atentigas, ke la formiĝado de la koalicio povas esti afero komplika pro la partiplureco en la finna parlamento kaj  deklaro de plimulto de la partigvidantoj, ekskludantaj kunlaboron kun PS.

El la elsendo 16.04.2019. Legas Milada – 2’04”

Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj publikigis la plej novan raporton pri la plej feliĉaj por vivi landoj. Venkis Finnlando kun 7769 poentoj, sekvis ĝin Norvegio kaj Danlando kun 7600 respektive 7554 poentoj. Dum la prilaborado de la raporto oni prenis en konsideron ses kriteriojn: malnetan enlandan produkton je unu loĝanto, la vivlongon laŭ la donitaĵoj de la Monda Sanorganizo,   socian subtenon, pritaksan liberon alprenadi vivdecidojn, malavarecon, pritaksan nivelon de la konsumado. Pollando akiris 6 182 poentojn okupinte la 40-an lokon. Antaŭis nin ĉe la 39-a loko Trinidado kaj Tobago, ĉe la 38-a loko Slovakio. La lastan lokon inter 156 landoj, rilate kiujn oni disponis pri donitaĵoj okupis la Sud-Sudano kun 2853 poentoj. Al la plej feliĉaj 10 landoj krom la jam menciitaj komence apartenas Islando, Nederlando, Svislando, Svedio, Novzelando, Kanado kaj Aŭstrio.

El la elsendo 09.04.2019. Legas Maciek – 1’21”

La pola parlamento povos ratifila kontrakton inter Pollando kaj Danlando pri la gasokondukilo Baltic Pipe. Ĉi-rilatan dokumenton subskribis lastsemajne la pola prezidento. La internacia interkonsento pri Baltic Pipe estis subskribita fine de 2018. Ĝi antaŭvidas, ke la pola transporta operatoro Gaz-System estos la posedanto kaj operatoro de la submara parto de gasokondukilo eĉ ĝis la dana marbordo. Gaz-System tutece kovros la kostojn de la entepreno. La kontrakto rilatas ankaŭ al la gaspumpilo Everdrup sur la insulo Zelando. Ĝia posedanto kaj operatoro estos la dana Energinet, sed Gaz-System kunpartoprenos la konstrukostojn.  En la kontrakto la flankoj konfirmas ankaŭ, ke ili helpos al investontoj en preparo kaj realigo de Baltic Pipe, tiel ke ĝi estu finita ĝis la 1-a de oktobro 2022. Baltic Pipe estas projekto celanta ligi Pollando kun la provizoj de tera gaso sur la Norvega Kontinenta Breto pere de la dana kaj norvega transportaj sistemoj. La transportopreteco de la gaskondukilo estas antaŭvidita sur la nivelo de 10 miliardoj da kubometroj jare.

El la elsendo 09.04.2019. Legas Milada – 1’39”

Lastsabate en Pollando estis solenata la Nacia Memortago pri Poloj savataj judojn dum la germana okupacio. Ĝi omaĝas polajn heroajn civitanojn, kiuj per akto de heroeca kuraĝo, eksterordinara braveco, empatio kaj interhoma solidareco, fidelaj al la plej superaj etikaj valoroj, la instruo de la kristana mizerikordo kaj etoso de la suverena Pola Respubliko savis siajn judajn najbarojn minacitajn de la planita kaj realigata ekstermo fare de la germanaj okupaciintoj. La 1-an de januaro 2018 sur la interreta paĝo de Yad Vashem inter preskaŭ 27 mil personoj distingitaj per la medalo Justulo inter la Nacioj de la Mondo 6863 poloj konsistigas la plej grandan grupon inter civitanoj de 51 landoj de la mondo. En la landoj troviĝantaj sub la germana okupacio ĉia helpo al judoj estis punata, tamen en Pollando malsame ol en la Okcidenta Eŭropo, kia ajn helpo al judoj estis minacita de morto. Laŭ pritaksoj en la savadon de judoj aktive engaĝigis miloj da poloj, plej ofte oni mencias  300 mil personojn.

El la elsendo 26.03.2019. Legas Milada – 01’37”

La pola vicministro por la eksterlandaj aferoj, Konrad Szymański asertas, ke kreskas ŝancoj por ke Britio forlasu la Eŭropan Union baze de interkonsento. Liaopinie ĉi-rilate tre grava estis la starpunkto de la pola ĉefministro Morawiecki dum la lasta pintrenkonto de la Unio. Ĝi malebligis, ke la Brieliro okazu seninterkonsente, cetere la plej proksiman vendredon. La malpli supera ĉambro de la brita parlamento voĉdonis lunde vespere favore al okazigo de oreintigaj voĉdonoj pri la Briteliro la plej proksiman merkredon. Ili ebligos ekzameni la subtenon de deputitoj por diversaj modeloj de la rilatoj inter Britio kaj la Unio, kaj povas esti por la dua referendumo.

El la elsendo 26.03.2019. Legas Krystyna – 00’57”

Preskaŭ 90 milionojn da zlotoj el la tiel nomataj norvegaj fondusoj kaj Eŭropa Ekonomia Areo ricevos Pollando i.a. por la profesia edukado. La ĉefcelo estas malgrandigi ekonomiajn kaj sociajn diferencojn ĉe la limoj de la Eŭropa Ekonomia Areo kaj firmigo de la duflankaj rilatoj inter ŝtatoj-donacintoj kaj ŝtatoj ricevantaj. Rekompence la subvenciantaj landoj havas alireblon al la interna merkato de la Unio malgraŭ tio, ke ili ne estas la uniaj membroj. La monsubteno disponigita en tri partopagoj estos akirebla por studvizitoj, instrukciado de instruistoj, evoluo de la instruado, inkluzive de profesia, spertointerŝanĝo kaj laborasistado al laborantoj el eksterlanda partnera institucio. La rimedoj estos destinitaj ankaŭ por projektoj realigataj komune de la polaj institucioj kaj institucioj de la subvencidonaj ŝtatoj.

El la elsendo 12.03.2019. Legas Maciek – 01’0″

Ankoraŭ en 2015 en 60 procentoj de la divorcoj la rajton eduki infanojn estis akirantaj patrinoj. Laŭ la plej novaj donitaĵoj tiu procento nun malkreskis je 20 procentoj. En 2017 la tribunaloj verdiktis 39 mil divorcojn inter la geedzoj, kiuj posedis infanojn. En 15 mil kazoj la edukrajto estis  atribuita nur al la patrinoj, en 20 mil kazoj la edukado estis konfidita al ambaŭ gepatroj. Laŭ ekspertoj tion motivas du aferoj. Nome en 2015 okazis amendo de la familia kodo. Laŭ la novaj reguloj la gepatra rolo estas atribuata al ambaŭ gepatroj, do al la patrino kaj al la patro kondiĉe, ke ĝi ne damaĝas la infanon. Samtempe ĉiam pli da divorcintoj asertas, ke divorco rilatas al ili kiel vivpartneroj kaj ne al iliaj infanoj. Ĉiam pli da divorcoj finiĝas per verdikto ne indikanta la kulpinton. La divorcintaj patroj fariĝas ĉiam pli aktivaj, se temas pri sia daŭra kontakto kun la infano. Ne plu ili kontentiĝas per la difino „semajnfina patro”. Ili volas havi kontakton kun sia infano pli ofte, ankaŭ dum la laborsemajno, ili deziras ke la infano estadu kun ili ne nur tage, sed ankaŭ nokte.

El la elsendo 12.03.2019. Legas Maciek – 01’25”