Novaĵoj

La nederlanda KLM decidis grandigi la flugkonektojn el Amsterdamo al diversaj polaj urboj, ofertonte en la aŭtuna-vintra sezono 102 flugkonektojn semajne. Aktuale KLM proponas flugojn el la Nederlando al kvin polaj urboj – Gdansko, Poznano, Krakovo, Varsovio-Okęcie kaj Vroclavo. Baldaŭ la flugkonektoj grandiĝos je duono. Plimulto el la menciitaj flughavenoj havos po unu plia flugkonekto, Gdansko eĉ je du pli. La rektajn flugkonektojn el la flughaveno Schiphol en Amsterdamo certigas la Pola Flugkomoanio LOT kaj KLM. Aliflanke el la alia nederlanda flughaveno en Eindhoven la vojaĝantoj helpe de la flugkompanio Ryanair povas flugi al Krakovo kaj Varsovio-Modlin. Kun la flugkompanio WizzAir el Eindhoven eblas flugi al Gdansko, Katowice, Krakovo, Varsovio-Okęcie kaj Vroclavo. La flugojn el Eindhoven al Katowice certigas ankaŭ la flugkompanio Transavia.

El la elsendo 20.09.2023. Legas Milada – 01′ 27″

Laŭ raporto de la Eŭropa Parlamento sume ĉiuj uniaj landoj foĵetas jare 88 milionojn da tunoj da nutraĵoj. El tiu kvanto 8,8 milionoj da tunoj estas malŝparataj pro malbona interpretado de etikedoj. Tio sekvas el esploroj faritaj en 2019. Por plimulto de la konsumantoj produktoj post la finiĝo de ilia validecoperiodo estas nefreŝaj kaj estas forĵetataj. La uniaj landoj devontiĝis ĝis la 2030-a jaro limigi 50-procente la forĵetadon de nutraĵoj. Produktantoj devos ŝanĝi la informetikedojn kaj adapti al la nova unia leĝaro. Krom alivortumo de informo pri fino de konsumvalideco aperos sur ili informoj pri nutrovaloroj de koncerna produkto; krome la informo, ke produkto estas konsumebla pli longe ol ĝia konsumvalideco. Daŭras esploroj pri tio ĉu la konsumantoj legas etikedojn kaj kiamaniere komprenas la vortumitajn informojn. La Unio planas novajn vortumojn, kiel „plej bone konsumi antaŭ…”, „La plej bona kvalito antaŭ la fino de…..”, „Ofte konsumtaŭga pli longe”. Ĉi lasta koncernos tiajn produktojn kiel salo, sukero, kelkiuj mieloj, vinagro, rizo, altprocentaj alkoholaĵoj, pastoj, kafograjno, spicaĵoj, iuj dolĉaĵoj.

El la elsendo 20.09.2023. Legas Milada – 02′ 01″

En Pollando kaj en aliaj landoj de la regiono kreskas inter la studentoj la populareco de la nederlanda lingvo. En Vroclavo funkcias Katedro de la Nederlanda Filologio, la plej granda en la centra-orienta Eŭropo. Tie la nederlandan dum la bakalaŭraj kaj magistraj studoj lernas ĉiujare inter 170 kaj 200 studentoj. Temas pri la sama nombro de studentoj, kiu lernas ĝin dum la unua studjaro en Nederlando mem. La nederlandan filologion eblas studi ankaŭ en aliaj polaj altlernejoj kiel ekzemple en Poznano aŭ Lublino. La populareco de la nederlanda lingvo kiel studobjekto parte ligiĝas kun ekonomiaj konsideroj. Nederlandaj firmaoj eksterlande kaj aliaj internaciaj korporacioj volonte dungas personojn konantajn la lingvon. Pro la fakto, ke ĝia kono estas malpli ofta ol de la angla aŭ germana, la regantaj ĝin personoj povas kalkuli je bonaj salajroj.

El la elsendo 10.09.2023. Legas Maciek – 01′ 04″

Laŭ la raporto de Internacia Platformo pri Biologia Varieco kaj Ekosistemaj Servoj (IPBES) en la ekosistemoj de la tuta mondo estis konstatitaj 37 mil fremdaj specioj. Pli ol 3, 5 mil kalkuliĝas al specioj nocivaj, grave minacantaj al la naturo kaj la kvalito de la homa vivo. Krom dramecaj ŝanĝoj en la biologia diverseco kaj ekosistemoj la invadspecioj kaŭzas mezureblajn ekonomiajn kostojn. La perdoj ligitaj kun ili en 2019 estis taksitaj je 423 miliardoj da dolaroj. Ekde 1970 tiuj kostoj kvarobliĝas ĉiun dekan jaron. La invadspecioj estas unu inter kvin plej gravaj faktoroj kaŭzantaj perdojn en la biologia varieco apud ŝanĝoj en la utiligado de grundoj kaj maroj, rekta ekpluatado de la specioj, klimataj ŝanĝoj kaj poluado. La raporon komisiitan de IPBES prilaboris 86 ekspertoj el 49 landoj. La laboroj pri ĝi daŭris kvar kaj duonan jarojn. Rezultas el ĝi krome, ke 34 procentoj de la sekvoj el la bilogia invado estis konstatitaj en ambaŭ Amerikoj, 31 procentoj en Eŭropo kaj Centra Azio, 25 procentoj en Azio kaj Pacifiko kaj ĉ. 7 procentoj en Afriko. La negativaj sekvoj (ĉirkaŭ 75 procentoj) estis notitaj sur kontinentoj, multe malpli en la dolĉakvaj kaj maraj medioj. Kvankam 80 procentoj de la landoj en siaj planoj konsideras celojn ligitajn kun batalado kontraŭ trudspecioj, nur 17 procentoj havas reguligojn, kiuj traktas tiun problemon. 45 procentoj de la landoj antaŭvidas neniujn investojn por fronti la biologian invadon de la specioj.

El la elsendo 10.09.2023. Legas Milada -02′ 38″

La 4-a de septembro signifas novan lernojaron por infanoj ne nur en Pollando. Ĉirkaŭ 100 infanoj el polaj familioj komencos la novan lernojaron en la Pola Lernejo ĉe la Pola Ambasado en Romo. En ĝia programo la infanoj en la kompletiga instrusistemo akiros konojn pri la pola lingvo kaj Pollando, sendepende de sia lernado en italaj lernejoj. Ĝia programo malsimilas tamen de la pola instrubazo por polaj lernejoj ĉe diplomatiaj centroj eksterlande. La lernejo en Ostia funkcias ekde lundo ĝis merkredo kaj ĉiu klaso havas okupojn nur unu fojon semajne. La instruado estas senpaga, komplete financata de la pola edukministerio sub la administa kaj pedagogia kontrolo de la Evolucentro pri la Pola Edukado Eksterlande. Pli ol 600 instruistoj laborantaj kun dekkelkaj mil polaj infanoj kaj junuloj en 74 Polaj Lernejoj ĉe la Polaj Ambasadoj en 36 diversaj landoj frontas altajn postulojn ligitajn kun sia profesia preparo. Krom universitata diplomo koncerne sian instruspecializon, instruista preparo ili devas fini krome specialan preparkurson por la instruado en la polaj lernejoj ekterlande.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Barbara – 03′ 31″

Ekde la lernojaro 2023/24 ĉiujare laŭvicaj jaraloj de lernantoj el la 4-aj klasoj de la bazaj publikaj kaj nepublikaj lernejoj ricevos senpage tekokomputilojn. Pri ilia aĉeto zorgos oficejo de la ministro pri informdiko baze de donitaĵoj de kleriginistro pri nombro de lernantoj en ĉi tiu grupo. Sekve la tekokomputiloj trafos al la lernejoj, kiuj transdonos la komunikilojn al la gepatroj de la 4-klasanoj ĝis la 30-a de septembro baze de individuaj interkonsentoj. Nunjare tio devos okazi plej laste ĝis la 31-a de decembro. La tekokomputiloj fariĝos la propraĵo de la gepatroj de la lernantoj. Ili ne povos esti venditaj dum 5 jaroj. Kiam lernanto devos ŝanĝi klason aŭ lernejon la tekokomputilo ne devos esti redonita, tamen lernantoj povos disponi nur pri unu tekokomputilo financita el la publikaj rimedoj.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Maciek – 01′ 03″

Venontjare komenciĝos la konstruado de la unua mara ventoturbina parko ĉe apartenanta al Pollando parto de la Balta Maro. Janusz Gajowiecki, la prezidanto de la Pola Ventoenergia Asocio asertas, ke la disvolviĝo de ĉi tiu energisektoro estas la plej granda entrepreno de la pola ekonomio post la dua mondmilito. En la polaj kondiĉoj, ĝuste ventoenergio estas, kaj restos dum longa tempo, unu el la ĉefaj kolonoj de energitransformo kaj senkarbonigo. Krome, ĝia kreskanta rolo en la landa energiproduktado signife plibonigos la energian sekurecon de la Pollando, kiu – rezulte de la atako de Rusio kontraŭ Ukrainion – ĉesis esti abstrakta koncepto en nia mondoparto. Laŭ ekspertoj pri enerigproduktado, la mara ventoenergio povus kontentigi ĝis 57 procentoj de la elektrobezonoj de Pollando. Dume, oni antaŭvidas, ke elektro el la unua pola ventoturbinaro en la Balta Maro fluos jam en 2026. Akorde kun la pritaksoj, investoj en tiu ĉi brancxo de la energiprodukta sektoro generos dum la evolufazo pli ol cent mil laborlokojn kaj 178 miliardojn da zlotoj kaj 46 miliardojn da zlotoj ĉiujare en la funkcia fazo. Maraj ventoturbinoj estas ankaŭ la plej bona, grandskale disponebla teknologio por ĉerpi renovigeblan energion, kiu ebligos al Pollando plenumi eŭropajn klimatajn celojn. Nuntempe, la evoluo de la tuta sektoro de renovigebla energio estas neĉesigebla. Registaroj de multaj landoj igis ĝin la prioritata cele al redukto de la karbonoksida emisiadio kaj internaciaj klimataj celoj. Tamen, la ambicioj ligitaj kun tiu ĉi sektoro estas multe pli vastaj kaj inkluzivas ankaŭ la sociekonomiajn avantaĝojn, kio estas precipe grava en la kunteksto de la daŭra ĝisdatigado de la energiopolitiko de Pollando ĝis 2040 kaj plia evoluo de la landa mastrumado.

El la elsendo 30.08.2023. Legas Maciek – 02′ 20″

La Nacia Agentejo por la Altlerneja, Akademia Interŝanĝo i.a. gvidas la programon Polaj Revenoj. Ĝis nun en la daŭro de ĝiaj kvin eldonoj utiligis ĝin 71 distingiĝantaj esploristoj revenintaj al Pollando el Britio, Usono, Germanio kaj Svislando. En plimulto ili reprezentis ekzaktajn sciencojn. Aktuale ili realigas projektojn en 14 polaj altlernejoj kaj esplorinstitutoj. Dank’ al la programo ili ricevis la eblecon krei en Pollando propran projektogrupon kaj gvidi esplorojn en optimumaj kondiĉoj. La landaj altlernejoj, sciencaj institutoj kaj esplorinstitutoj akiris aliflane specialistojn kun internaciaj spertoj, kun konoj pri la plej novaj esplorfluoj en la reprezentata de ili sciencbranĉo. La laŭreatoj de la programo pritaksas ĝin tre pozitive kiel ŝancon reveni al la hejmlando, interpretante ĝin samtempe kiel formon de moderna patriotismo. Ili facile adaptiĝas al polaj kondiĉoj kaj pro tio, ke la esplorinfrastrukturo en Pollando estas ĉiam pli bona senprobleme ili povas gvidi siajn esplorojn sen malaltigi ilian kvaliton. Kvankam la decido pri translokiĝo, ofte kun la tuta familio, ne estas facila, tamen tiuj kiuj volas reveni al Pollando utiligas ĉi tiun solvon pro atrakcia formulo de la programo, kiu ebligas al ili financan stabileon por la komencaj tri, kvar jaroj. La programo Polaj Revenoj celas ankaŭ kontraŭefiki la fenomenon de la cerboŝtelado, kiam altklasaj specialistoj estas logataj labori ekster Pollando.

El la elsendo20.08.2023. Legas Maciek – 01′ 49″

Komence de aŭgusto liceaj lernantoj el Tsuruga, Japanio plantis ĉ. 100 memorpomujojn ĉe la deklivo de la varsovia Nacia Stadiono lige kun la 101-a datreveno de savo de polaj infanoj el Siberio fare de la japana registaro kaj la Japana Ruĝa Kruco.
Post la regajno de la suverenco fare de Pollando en 1918 la posteuloj de la poloj ekzilitaj de la caraj aŭtoritaoj al Siberio establis en Vladivostoko Polan Savkomitaton de Infanoj el la Fora Oriento. Ĝia celo estis ebligi al orfoj, infanoj kaj prainfanoj de la polaj ekzilitoj reveni al Pollando. En la kondiĉoj de la rusa revolucio kaj civitana milito la polaj infanoj estis komence loĝigitaj en la usona kazerno helpe de Usona Ruĝa Kruco. Kiam ĝi estis likvidita, reprezentanto de la pola savkomitato, veturis al Tokio kaj en la tieaj ministerioj por la defendo kaj por la eksterlandaj aferoj petis helpon por transporti la polajn infanojn al Japanio. La dokumento de la japanaj aŭtoritatoj devontigis ĉiujn subalternajn servojn liveri ĉian helpon. Dank’ al tio, kaj dank’ la japana Ruĝa Kruco al Tsuruga trafis 765 polaj infanoj. Komence la polaj infanoj estis loĝigiaj en la centro por la socia helpo Fukudenkai en Tokio. Poste ili estis per la ŝipoj de la japana komerca floto transportitaj al Pollando.
La polaj infanoj estis varme bonvenigitaj de la urboloĝanoj de Tsuruga kaj regalitaj per pomoj. Tio fariĝis la ĝerma simbolo de la pola-japana amikeco en Tsuruga, kiu nun alprenis formon de ĉ. 100 pomujoj plantitaj de japanaj junuloj en Vasovio.

El la elsendo20.08.2023. Legas Milada kaj Barbara – 02′ 19″

.

Antaŭ 80 jaroj, la 11-an kaj 12-an de julio 1943, Ukraina Ribela Armeo okazigis kunordigitan, planitan atakon kontraŭ 150 lokoj enloĝataj de poloj en 4 komunumoj de la iama pola Wołyń-vojevodio. La „sangoverŝa dimanĉo” estas takstata kiel apogea momento de la Masakro, kiun efektivigis ukrainaj naciistoj rilate polojn en Wołyń kaj la Orienta Galicio en la jaroj 1943-45. Laŭ la Pola Nacia Instituto ĝi plenumas kriteriojn de naci-etna ekstermo.
Rezulte de la masakro en Wołyń mem pereis preskaŭ 100 mil poloj. Ili estis pereantoj pro pafkugloj, hakiloj, mastrumforkegoj, tranĉiloj kaj aliaj murdoinstrumentoj ne malofte dum sanktaj mesoj kaj aliaj religiaj celebradoj. La kaŭzintoj de Wołyń-masakro estis membroj de la naciista Bandera-frakcio, la subalterna al ĝi Ukraina Ribela Armeo kaj instigitaj de ili ukrainaj loĝantoj, najbaroj de poloj.
Dum sia lastvendreda vizito en ne plu ekzistata vilaĝo Puźniki, kie i.a. oni serĉas amastombojn de poloj la pola ĉefministro Mateusz Mazowecki difinis Wołyń-masakron kiel hombŭadon, hekatombon, inferon kaj ripetis la deziron de poloj, ke ĉiuj polaj murditaj dum la Masakro estu retrovitaj kaj digne entombigitaj.
La 22-an de julio 2016 Wołyń-masakro estis proklamita en Pollando kiel ŝtata omaĝfesto. Jam antaŭtage de ĝi, okazis kaj okazas solenaĵoj, memorigaj eventoj, interpaciĝaj gestoj. Poloj en prema plimulto, daŭre kreskanta, kiu nun egalas al 92 procentoj, aŭdis pri Wołyń-masakro. Ĝis nun flanke de ukrainaj aŭtoritatoj, krom eŭfemismaj deklaroj pri bedaŭro, aŭdiĝis neniu pardonpeta mesaĝo adresita al poloj. 78 procentoj de poloj enketitaj de CBOS-instituto asertas, ke okaze de la nunjara 80-jara datreveno de la Masakro la ukraina prezidento devintus oficiale direkti al poloj la pardonpeton en la nomo de sia nacio.

El la elsendo 10.07.2023. Legas Barbara kaj Krystyna – 02′ 09″

Świnoujście en la nordokcidenta Pollando estas la unusola urbo en Pollando situanta sur 44 insuloj. La plej grandaj estas Wolin kaj Uznam, sur kiu troviĝas la administra-serva urbocentro kaj markvartalo. Ekde hodiaŭ anstataŭ trafikado per du pramoj – kio kaŭzis delonge trafikprokrastojn, aparte en la somera sezono, ekligis ilin la subrivera tunelo.
Ĝi estas la plej longa subakva trafikvojo en Pollando havanta 1484 metrojn. Ĝia borado komenciĝis en marto 2021. La tuta vojo inter ambaŭ insuloj longas ĉirkaŭ 3, 2 kilometrojn. La traveturo per la subakva tunelo postulos du minutojn. Pliaj du necesos por trapasi la tutan vojon inter la insuloj aldonante la ekstertunelan alveturvojon. La tuta entepreno kostis pli ol 912 milionojn da zlotoj. La Eŭropa Unio subvenciis la entrepenon per 775 milionoj, la ceteraj rimedoj devenis el la propra buĝeto de la urbo.
Hodiaŭ, post la oficiala inaŭguro la tunelo estis disponigita al la publiko, okazis organizita laŭe de ĝi vetkuro kaj sekve traveturo de biciklistoj. La loĝantoj kaj iliaj gastoj trafikis per turismaj veturiloj. La tunelon ekde la vendreda vespero uzas jam stiritoj. Busoj ekfunkcios morgaŭ, tio estas sabate.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Barbara kaj Krystyna – 01′ 46″

En aprilo FAO [la UN-a organizaĵo por la Nutrado kaj Agrikulturo] kune kun la Monda Sanorganizo publikigis raprton pri laboratoriaj nutraĵoj. La 134-paĝa dokumento mencias eĉ 53 minacojn por la homa sano – de alergioj ĝis tumoroj – lige kun la nova speco de nutraĵoj, anstataŭigontaj viandon. Krom tio la raporto elmontras erarigadon de konsumantoj flanke de la produktantoj de sintezitaj nutraĵoj. Laŭ la aŭtoroj de la dokumento la aplikado de tiaj difinoj kiel „viando”, kokidaĵo” aŭ „fiŝo” trompas klientojn. Spite tiun oficialan difinon la nutroprodukto el laboratorio estas nek viando, nek estis bredita. La raporto de ambaŭ organizoj atentigs ankaŭ pri aliaj aspektoj – krom minacoj por la homa sano – ligitaj kun surmerkatigo de la sintezitaj nutraĵoj. Temas pri etikaj demandoj, mondkonceptaj konsideroj, preferoj kaj akceptemo de la konsumantoj, nutrodilemoj, produktokostoj, prezoj de finproduktoj. La aŭtoroj de la dokumento atentigas, ke la tuta laboratoria procezo de nutraĵproduktado pli similas la produktadon de medikamentoj kaj tial – rilate ilin – necesaj estas postuloj, kiuj validas en la faramacia industrio.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Milada – 01′ 48″

En 2022 Ĉeĥio, Slovenio kaj Pollando estis tiuj uniaj landoj, en kiuj la procento de personoj minacitaj de mizero kaj socia ekskludo estis malplej alta. Ĉe la kontraŭa flanko troviĝis Rumanio, Bulgario, Greklando kaj Hispanio. Minaciaj de mizero kaj la socia ekskludo estis entute 95,3 milionoj da personoj vivantaj en la familioj kun infanoj. Tiuj ĉi donitaĵoj estis pli-malpli samaj kiel en 2021. La situacio signife diferencis inter la unuopaj uniaj landoj. Rumanio taksis tiun minacon je 34,4 procentoj, Bulgario je 32,2 procentoj kaj Greklando je 26,3 procentoj. Aliflanke Ĉeĥio notis la rilatan minacion je 12 procentoj, Slovenio je 13 procentoj kaj Pollando je 16 procentoj. La meza indico por la tuta Unio egalis al 21,6 procentoj. La risko de mizero aŭ socia ekskludo estis en 2022 pli alta rilate la virinojn kompare al la viroj. La minaco de mizero aŭ socia ekskludo ne ligiĝas strikte kun la enspezoj de la hejma mastrumado, tamen unu el la ĉefaj soci-ekonomiaj kakarterizaĵoj influantaj ĉi tiun staton estis la profesia statuso. La risko de minaco esti endanĝerigita de mizero aŭ la socia ekskludo koncernis 11,1 procentojn de personoj laborantaj kaj 19, 1 procentojn de la emeritoj. Rilate al la senlaboruloj ĝi egalis al 65 procentoj kaj koncerne personojn profesie neaktivajn al 42, 9 procentoj.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Maciek – 01′ 56″

Ekde septembro en polaj lernejoj komencos funkcii 700 ekolaborejoj, por kio la ministerio por la klimato kaj medio destinis 42 milionojn da zlotoj. La ideo kreiĝis laŭ la demalsupra iniciato de lernejoj adresita al la vojevodiaj medioprotektaj instancoj. La prilaborita sekve de tio, kaj jam akceptita programo, estos realigita en du variantoj: programo naturprotekta-media kaj programo koncentriĝonta pri renovigeblaj energifontoj. Ĝi havas pilotan karakteron kaj kaze de neceso la nombro de ekolaborejoj multiĝos. Ĉiuj ekolaborejoj estos ekipitaj i.a. per plurmediaj tabuloj kaj pluraj didaktikaj helpiloj kiel sunpaneloj, modeloj de ventoelektrejoj ks. La programo celas la elformadon de porekologiaj sintenoj kaj kreskigon de ekologia konscio ĉe la juna generacio koncerne puran aeron, renovigeblajn energifontojn kaj malaltemisian transporton.

El la elsendo 30.06.2023. Legas Tobiasz – 0′ 13″

Kuriozaĵoj, priskribo de 41 mamulaj specioj (sen vespertoj) vivantaj en Bjalistoko estas la temo de la libro el la ciklo Biodiverseco de Bjalistoko. Oni prezentas en ĝi plurajn mapojn kaj lokojn de mamulvivejoj, speciopriskribojn kaj fotojn de la animaloj. Temas pri la 6-a volumo en la planita 14-voluma ciklo. Baldaŭ aperos libroj pri araneoj kaj poliporoj. Estas preparata eldonaĵo pri polenigaj insektoj. Ĉiuj volumoj kreiĝis por montri kiom valora estas biodiverseco, kiom grava kaj bezona en nia vivo, kvankam kelkfoje subtaksata. Sciencistoj utiligis por prepari la eldonaĵon ĉiujn disponeblajn informojn kaj informfontojn – la rezulojn de siaj esploroj, verkojn de doktoriĝantoj, studentoj. Multajn interesajn informojn liveris personoj por plezuro ĉiutage fotantaj la bestojn en Bjalistoko. Apartan karakteron de la urbo rimarkis ankaŭ la Eŭropa Komisiono du fojojn difininte Bjalistokon la plej vivkomforta urbo en Pollando. La urboaŭtoritatoj atentigas, ke tio koncernas ankaŭ la vivantajn en Bjalistoko animalojn. La tuta eldonserio pri Biodiverseco de Bjalistoko finiĝos en 1924. La kolektitaj marĝene informoj fariĝos bazo por la protektoplano de la plej valoraj por la naturo urbolokoj. Okupiĝos pri tio speciala komisiono.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Maciek – 01′ 43″

La Nacia Tatry-montara Parko informis, ke sur ĝia tereno estis malkovritaj du novaj nestotruoj de marmotoj. Ilia pola populacio ne estas granda kaj konsistas el ĉirkaŭ 200 animaloj. Ĉe la slovaka flanko ili estas trioble pli multnombraj. Vivas tie ĉirkaŭ 600 marmotoj. Des pli tiu ĉi informo pri pliaj marmotoj ĉe la pola flanko ĝojigas. Marmotoj evitas kontakton kun homoj. Plej ofte ili vivas sur la alteco de 1500 ĝis 2300 metroj super la marnivelo. Iliaj nestotruoj en plumulto troviĝas ĉe paŝtejaj terenoj pli ol 1800 metrojn super la marnivelo. Pli facile estas aŭdi la marmoton ol ĝin rimarki. De ilia nomo deriviĝas kelkaj nomoj en la pola Tatry-montaro kiel Świstowa Valo aŭ Świstówka. Marmotoj ne hazarde elektas siajn vivejojn. Pro sia enorma atentemo, timemo ili vivas en lokoj, el kiuj ili povas bone observi la terenon. Ideala loko por la alrigardado estas i.a. grandaj montaraj rokoj, malantaŭ kiujn ili povas kaŝiĝi kaze de danĝero. Ĉiuj subspecioj de marmotoj sur la Tero similas unuj al la aliaj. Ili diferencas per la felokoloro aŭ grandeco. Marmotojn vivantajn en altaj montoj karakterizas riĉa socia vivo kontraste al aliaj, kies vivejoj troviĝas ne tiom alte.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Milada – 02′ 06″

Pollando per la voĉoj de 177 ŝtatoj-membroj estis elektita por la jaroj 2024-2026 al la Ekonomia kaj Socia Konsilio de UNo – ECOSOC, la plej grava organo okupiĝanta pri la globskala politiko de evoluo. La gvidmotivo de la pola membreco estos „Solidara evoluo”. Pollando traktas la ekonomiajn kaj sociajn agadojn de UNo kiel ŝosilan elementon de la klopodoj favore al la mondskala, ekvilibra evoluo, stabileco kaj protektado de la homaj rajtoj. Aktuale en tiu ĉi debato en la unuan lokon enŝoviĝas bezonoj de la disvolviĝantaj landoj ligitaj kun justa evoluo. La Ekonomia kaj Socia Konsilio de UNo estas unu el la ses ĉefaj organoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kiun formas 54 membroj elektataj de la Ĝenerala UNo-Asembleo por la trijara oficperiodo. Ĝi gvidas, prilaboras kaj iniciatas esplorojn pri la ekonomia kaj socia evoluo. Ĝi pretigas raportojn, konvenciprojektojn por la Ĝenerala Asembleo, rekomendojn por la membraj ŝtatoj kaj UNo-sistemo. Al ĝia taskoj apartenas ankaŭ la kunordigado de agadoj de la plimulto de specializaj organizoj en la UN-oa sistemo.

El la elsendo 20.06.2023. Legas Tobiasz – 01′ 24″

La geoterma energio konsisitgas ne nur la neelĉerpeblan energifonton, kiu garantias puran aeron, sed gravas ankaŭ por la ĝenerala evolo de la mastrumado kaj novaj laborlokoj. Ĝi devenas el la interna varmo de la Tero troviĝanta en ĝiaj rokoj kaj akvoj. Aktuale en Pollando troviĝas 35 dokumentitaj tavoloj de termaj akvoj, kies provizoj en plimulto estas utiligataj en sep geotermaj hejtejoj kaj 12 ripozcentroj. Unu el la plej famaj hejtejoj utiligantaj la geotermajn akvojn estas la entrepreno Geotermia Toruń, en la norda Pollando. Nun en Pola Geologia Institio kreiĝas profesia mapo indikanta la polajn fontojn de geotermaj akvoj, kion povos utiligi lokaj komunumoj dezirantaj elkonstrui geotermajn hejtejojn kaj elektrejojn. La utiligo de la geotermaj fontoj konformas al la klimata politiko de Pollando kaj al la uniaj premisoj pri energetika transformiĝo.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Maciek – 01′ 05″

Analizo de kultura kaj media transformiĝo en la regiono de Biebrza- rivero ekde pratempo ĝis la nuno estas la ĉefa premiso de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo”. Iniciatis ĝin la Biebrza-rivera Nacia Parko, Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko, Arkeologia Fakultato de la Varsovia Universitato kaj Fakultato de Ekzaktaj kaj Naturaj Sciencoj de la universitato en la loko Kielce. Oni analizos same praktikojn de la prehistoriaj loĝantoj kiel ankaŭ evoluon de la rivera ekosistemo. Biebrza estas la riverbranĉo de Narew. Ĝi fluas laŭ la tuta longo de la pravalo, kiu en Pollando havas la plej grandan retenakvan kapaciton. En Biebrza-valo troviĝas krome la plej vastaj ŝlimaj kaj marĉaj terenoj. La rivero Biebrza rolas kiel ŝlosila kovejo por multaj birdospecioj kaj estas ilia ripozloko. La unuaj laboroj de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo” disvolvĝos ĉe la supra fluo de Biebrza. Antaŭ kelkaj jaroj estis retrovitaj tie unikaj estadspuroj de la historiaj ĉasantoj-plukantoj el la ŝtona epoko kaj de la posta homa vivo sur ĉi tiu tereno.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Maciek – 01′ 20″

La konvencia bredado de akvobestoj en simbiozo kun la enakva plantkultivado fariĝas ĉiam pli populara. En Vroclavo, la sudokcidenta Pollando estis funkciigita la unu tia urba akvosimbioza farmejo. Ĝi ligas la sengrundan kultivadon de manĝeblaj plantoj, sen apliko de sterkoj kaj kun minimuma akvouzo kun la bredado de fiŝoj kaj krustuloj. Ĝi kreiĝis dank’ al la pola-norvega projekto Usage kaj ĝia celo estas produkti nutraĵojn por la loka loĝantaro. La unuaj konteneroj estis lokitaj en Vroclavo en oktobro de la pasinta jaro. La alia akvofarmejo troviĝas en Oslo. Temas pri eksperimenta programo, dank’ al kiu oni ekzamenos la eblecojn de ĉi tiu solvo. La sistemo, sur kiu baziĝas la vroclava farmejo, troviĝas en tri adaptitaj por la nutraĵproduktado maraj konteneroj. En la malsupra okazas bredado de akvobestoj. Dume temas pri kankroj, al kiuj aldoniĝos estonte fiŝoj. En la supra kontenero estas kultivataj plantoj tiaj, kiel ruĝa beto, japana sinapo kaj akvokreso. La farmejo estas ligita kun la fermita sistemo de kolektado kaj purigado de pluvakvo. Tiamaniere la kultivado povas daŭri dum la tuta jaro senkonsidere al la atmosferaj kondiĉoj. Ĝi certigas eĉ 90-procentan akvoŝparadon, kompare al tradicia agrikulturo. Ĉar la tuta produktao okazas en kontrolataj, fermitaj kondiĉoj estas limigita eblo de aperontaj malsanoj kaj invado de damaĝaj organismoj. La vroclava akvofarmejo funkcias same kiel laboratorio servonta al la evoluigo de estontaj sistemoj de nutraĵproduktado, kiel ankaŭ loko de estonta spertointerŝanĝo, fakulaj kaj instruaj laborrenkontiĝoj.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Milada – 02′ 36″

La Vroclva Universitato establis la Konfucean Instituton kiel interaltlernejan strukturon en 2008 kune kun la Ĉefa Centro de la Konfucea Instituto, Hanban kaj la ĉina universiato en Xiamen. Ĝi funkciis en la universitata strukturo kiel didaktika cetro. Fine de januaro la interkonsento pri la kunlaboro kun la pola Konfucea Instituto finiĝis, pri kio la pola flanko antaŭinformis interesatojn. La ĉefa motivo por ĉesigi kunlaboron estas, ke proponitaj de ĉinoj instruistoj de la ĉina lingvo laboris kiel „volontuloj”. Samtempe en amaskomunikiloj aperis ankaŭ informoj, ke Konfuecaj Institutoj, funkciantaj ĉe la usonaj kaj la uniaj altlernejoj estas „instrumento de ĉina propagando”. Post la nunaj kontrollaboroj en la Konfucea Instituto de la Vroclava Universiato la universitato decidos pri plia agadformo de ĉi tiu strukturo. Samtempe la altlernejaj aŭtoritatoj certigas, ke ilia zorgo estas plia evoluigo de sinologiaj studoj, establitaj en 2019 kaj ĝuantaj grandan interesiĝon. Oni planas plian studetapon, t.e. magistrigajn studojn. Nun daŭras formalaĵoj pri enlaborigo de lekciantoj el Ĉinio.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 25″

Laŭ la iniciato de Pollando la Plenumkonsilio de Unesko alprenis decidon pri la popularigado de biciklo kiel universala transportorimedo sub la devizo „Biciklo por ĉiu – biciklo favore al ekvilibra kaj sana vivstilo”. Favore al tiu iniciato Pollado establis interregionan koalicion, kiun eniris Aŭstrio, Azerbajĝano, Vjetnamio, Meksiko, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Kenio. La decido havas historian signifon, kaj por Pollando gravas ankaŭ pro tio, ĉar ĝi referencas al polaj historiaj biciklaj tradicioj.Nome tiaj polaj famuloj kiel la dufoja Nobel-premiito Maria Curie-Skłodowska, verkistoj Stefan Żeromski, Bolesław Prus kaj Henryk Sienkiewicz uzis biciklon. Antaŭ 100 jaroj polaj biciklistoj dum la olimpiko en Parizo akiris por nia lando oran medalon. La dokumento havas ankaŭ simbolan dimension en la kunteksto de la Monda Tago de Biciklo starigita de la Ĝenerala UN-o Asembleo antaŭ kvin jaroj. Pollando estas unu el la plej grandaj produktantoj de bicikloj en la Eŭropo kaj en la monda skalo ĝi troviĝas inter 10 plej avanaj bicikloproduktantoj.La pola iniciato proklamita per aklamo reliefigas la signifon de biciklo kiel rimado amika al la klimato, facile uzebla, kiel elemento de la intergeneracia integriĝo. Ĝi alvokas ŝtatojn membrojn plukonstrui la biciklan infrastrukturon certigonte tiel sekurecon same por biciklantoj kiel ankaŭ por piedirantoj. Raporto de Unesko pri envivigo de la rekomendoj sekvantaj el ĉi tiu decido estas planita por printempo de la venonta jaro.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 53″

Kiel scias jam multaj aŭskultantoj, dank’ al la aperinta hieraŭ GK de UEA, la provizoj de la Biblioteko Hector Hodler troviĝintaj dum 68 jaroj en la sidejo de la CO de UEA en Roterdamo estas jam en Varsovio. Ili nova loko estos la sidejo de la Pola Nacia Biblioteko. La solena transdono de la biblioteka kolekto okazos la plej proksiman lundon dum speciala ceremonio en la ĉeesto de la pola ministro por la kulturo kaj nacia heredaĵo, Piotr Gliński. La Nacian Bibliotekon reprezentos ĝia direktoro Tomasz Makowski, vicdirektorino Julia Konopka-Żołnierczyk kaj E-parolanta kuratoro de la kolekto Gabriela Skonieczna. La Universalan E-Asocion reprezentos ĝia prezidanto Duncan Charters, kies tasko estas oficiale transdoni la Bibliotekon Hector Hodler al la Pola Nacia Biblioteko. Post oficiala ceremonio en la lingvoj pola, angla kaj Esperanto okazos mallonga simpozio pri la signifo de la kolekto por la Pola Nacia Biblioteko kaj pri E-esploristoj. Dum ĝi oni prezentos kvar prelegojn, kies trilingvaj resumoj estos liveritaj al la publiko. La unua prelego en la angla lingvo de prof. Pascal Dubourg Glatigny (CNRS, Parizo) estos dediĉita al la temo:  La defio de konservado de transnacia heredaĵo, la futuro de kolekto Hector Hodler. Sekvos la pollingva prelego de d-ino Ida Stria el la Varsovia Universitato pri Havebleco de Esperantaj bibliotekaj kolektoj el lingvistika perspektivo; la anglalingva prelego de profesoro Denis Eckert (Géographie-cités, Paris/ Centre Marc Bloch, Berlin) traktos pri Varsovio kiel deirpunkto por la disvastigo de lingvo internacia: La unuaj Esperanto-lernolibroj kaj vortaroj kaj iliaj aŭtoroj [1887-1890]. La lasta, pollingva prelego de profesoro Marek Nahajowski el la Muzika Akademio en Lodzo estos dediĉita al  Esperanto kaj muziksciencoj – la nuna stato kaj perspektivoj por plua disvolviĝo. La kelkjara cerbumado pri la sortoj de la Biblioteko Hector Hodler, aparte post la decido pri la fermo de la sidejo de la CO efektiviĝis dank’ al la klopodoj de eksa UEA-prezidanto Mark Fettes kaj membro de la Financa Komisiono de la Asocio Pascal Dubourg Glatigny, kunlabore kun prezidanto Duncan Charters, Ĝenerala Direktoro Martin Schäffer kaj stabanoj de la Centra Oficejo. La Pola Nacia Biblioteko, en kiu jam troviĝas pli ol mil E-lingvaj libroj same kiel la Aŭstria Nacia Biblioteko prizorgos la konservadon de la kolekto kaj daŭran bitigadon de ĝiaj partoj. Ĝi estos alirebla al esploristoj kaj al la publiko kaj uzebla ĉeeste kaj rete al ĉiuj posedantoj de senpaga biblioteka karto. Jam lastmarde en la paĝo de la Nacia Biblioteko aperis la informo pri tio, ke baze de interkonsento kun UEA el Roterdamo al Varsovio venis preskaŭ sep kaj duona tunoj da unikaj materialoj el UEA-bliblioteko kaj arkivo. La plej valoran parton de la venintaj dokumentoj konsisitigas la Biblioteko Hector Hodler, unu el la plej grandaj en la mondo E-libraroj, kiu per sia historio radikas en 1908, la aktivado de la Svisa E-Societo en Ĝenevo kaj la postmorta donaco de Hector Hodler, la kunfondinto de UEA. Kiel ni legas en la paĝoj de la Nacia Biblioteko temas pri preskaŭ tridek mil libroj, gazetaraj jarkolektoj, skatoloj kun fotografaĵoj kaj diskoj. Inter ili estas la unuaj presaĵoj en Esperanto el la fino de la 19-a jarcento. Inter aterialoj el UEA-arkivo, trovintaj lokon en la Nacia Biblioteko en Varsovio troviĝas i.a. kolekto dokumentanta la agadon de UEA, inkluzive de organizaj dokumentoj, korespondaĵoj kun membroj, literaturaj konkursaĵoj. Temas ankaŭ pri kolekto de maloftaj E-poŝtkartoj, afiŝoj ligitaj kun la vivo de UEA, registraĵoj de Esperanto-kursoj sur vinilaj diskoj, kasedoj VHS, kasedoj magnetofonaj kaj KD-oj, akcesoraĵoj por ludoj kaj ludiloj por instruado de Esperato al infanoj, fotoalbumoj, memorstampoj. La provizoj de Hodler-Biblioteko kaj arkivaj materialoj de UEA estas nun subigataj al laŭplana, iom-post-ioma desinfektado kaj konservista laboro. Sekve ili estos katalogitaj kaj ankaŭ bitigotaj. Kiel oni informas en la informo la pola Nacia Biblioteko fariĝis la ĉefa centro de E-dokumentaro por esploristoj el la tuta mondo, kiel grava parto de la monda kaj la pola E-heredaĵo.

El la elsendo 25.05.2023. Legas Barbara – 06′ 29″

En Bjalistoko ĵus finiĝis la 19-a Podlaĥia Festivalo de Scienco kaj Arto, kiun kunorganizis 12 altlernejoj el la regiono kaj kunordigis iliajn laborojn la Bjalistoka Politekniko. La nunjara festivala devizo estis „Scienco estas pli ol la konoj”. La aranĝon inaŭguris familia pikniko de scienco kaj arto ĉe la urba stadiono. Dum la sekvaj tagoj la festivala programo disvolviĝis en unuopaj altlernejoj, kiuj malfermis por la publiko siajn lekciejojn kaj laboratoriojn. Kaj tiele la Bjalistoka Politekniko planis ĉirkaŭ 40 diversajn programerojn. La publiko konatiĝis kun tio, kio estas la pasio de ĝiaj studentoj, pri kio laboras ĝiaj sciencistoj. La Medicina Universitato en Bjalistoko pretigis vicon da eventoj ligitaj kun la sekretoj de medicino. Temis i.a. pri demonstroj ligitaj kun kirurgio, fizjoterapio, kosmetikologio, voĉemisiado. En ĝiaj laboratorioj oni eksciis kiel kreiĝas medikamentoj. Pli ol 140 diversajn programerojn pretigis la Bjalistoka Universitato. Ĝia riĉa festivala oferto rilatis al 20 sciencbranĉoj, pri kiuj la universitato gvidas sciencajn laborojn. Apartan festivalan programon pretigis la universitata planedario kaj ĝia astronomia obsevejo. La festivala publiko konatiĝis krome kun la muzikaj proponoj de la bjalistoka filio de la Muzika Akademio de Frederiko Chopin.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Krystyna – 01′ 44″

Komence de julio en Varsovio okazos la 1-a Monda Kongreso de la Pola Klerigo kaj Scienco Eksterlande. Ĝia ĉeforganizanto, Instituto de la Pola Lingvo antaŭvidas podiajn diskutojn, sciencpopularajn prelegojn, laborrenkontojn kaj instrukciadon. Okazos renkontiĝoj kun sciencistoj, didaktikistoj kaj ekspertoj agantaj por la evoluo de la pola scienco eksterlande kaj por popularigo de la pola kaj polkolonia edukado en la mondo. Oni antaŭvidas partoprenon de personoj laborantaj favore al la pola klerigo kaj scienco eksterlande. Tio estas i.a. instruistoj, reprezentantoj de la polkoloniaj organizoj, gepatroj de lernantoj el la polkoloniaj klerigcentroj, reprezentantoj de ekstelandaj altlernejoj, en kiuj oni instruas la polan lingvon aŭ en la pola lingvo. Por la kongreso estis invitita 50-persona grupo de volontuloj el eksterlando, diplomitoj de polaj lernejoj, kiuj laboras eksterlande kiel asistantoj en polaj lernejoj. La kongreson kunorganizas i.a. pola klerigministerio, ministerio por la eksterlandaj aferoj kaj Nacia Agentejo de la Akademia Interŝanĝo.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Maciek – 01′ 26″