Sciencaj informoj

Nur malmultaj personoj havas la tiel nomatajn konsciajn sonĝojn. Dum ili la dormantaj personoj konscias, ke bildoj kreataj de ŝia/lia cerbo ne estas realo. Dank’ al tio ili povas en maniero preskaŭ laŭplaĉa gvidi eventojn vidatajn en la sonĝo kaj krei la nerealan spacon. Sciencistoj el Britio faris eksperimentojn kun personoj, kiuj estis dotitaj de ĉi tiu kapablo. Evidentiĝis, ke ili en iugrado superas homojn, kiuj ne kontrolas siajn sonĝojn. Sciencistoj el  Lincoln-Universitato en Britio dum unu monato ekzamenis grupon de 68 personoj en la aĝo de 18-25 jaroj. Parto de ili spertis la konsciajn sonĝojn dum la aliaj dormis normale. Evidentiĝis, ke homoj havantaj konsciajn sonĝojn manifestis pli grandan facilon solvi problemojn en la reala vivo. Partoprenantoj de la eksperimento estis ricevantaj sekvencojn de tri vortoj, kiujn ligis laŭvica vorto. Ilia tasko estis trovi vorton-ŝlosilon. Homoj, kiuj spertis konsciajn sonĝojn havis je 25 procentoj pli bononajn rezultojn ol la ceteraj membroj de la grupo. Kiel konkludis doktoro Patrick Bourke, kiu gvidis la eksperimenton, homoj, kiuj havas konsciajn sonĝojn povas en maniero multe pli natura fronti la problemon el alia perspektivo kaj trovi alian vojon por ĝin solvi. Onidire eblas tiun kapablon sonĝi konscie ellerni.

El la elsendo 24.01.2017. Legas Tomek – 1’36”

sc_tm_Avantagoj havi konsciajn songojn_01’36”

Kirurgoj el la Univiersitata Klinika Hospitalo en Vroclavo gvidata de doktoro Adam Domanasiewicz en decembro efektivigis senprecedencan operacion. Ili transplantis al 32-jaraĝa paciento, denaske senigita je mano, ĉi tiun organon de persono mortinta. Temis pri la unua ĉi-speca kazo, kiu havas enorman signifon por la evoluo de transplantologio kaj neurofiziologio. Ĝis nun estis asertite, ke tia operacio estas neebla, ĉar paciento kun denaska difekto ne havas ĉiujn anatomiajn elementojn, iuj estas subevoluintaj la aliaj tute ne ekzistas. Oni asertis krome, ke en la cerbo de tiuj personoj ne funkcias rilataj konektoj. La sukceso de la vroclavaj kirurgoj estas la unua paŝo por faligi tiun ĉi tezon kaj malfermas novajn eblojn por multaj personoj kun anatomiaj difektoj. La operacio daŭris 13 horojn. La paciento komencis movi la manon tuj post la vekiĝo. Dum la unua monato post la operacio li estis subigita al rekapabligado. La tutan tempon li troviĝos sub la kuracista protekto.

El la elsendo 17.01.2017. Legas Tomek – 1’11”

En 2017 komenciĝos esploroj en Solaris,  la plej moderna sinkrotrono, unusola ĉi-speca aranĝaĵo en la Centra-Orienta Eŭropo, kiu troviĝas en Krakovo kaj apartenas al la Jagelona Universitato. Sinkrotrono, akcelilo de elektronoj,  Solaris troviĝanta en la konstruaĵo de la Nacia Centro de Sinkrotrona Radiado estis funkciigita en septembro 2015. Ekde tiam kolektivo de pli ol 40 personoj pretigas tiun lokon al laboro tiel, ke post kelkaj monatoj sciencistoj povu komenci unikajn mezuradojn el diversaj sciencbranĉoj: fiziko, kemio, medicino, geologio. La esploroj servos por prilaboro de novaj teknologie materialoj, ekzemple sunĉeloj, detektiloj. Por marto estis planita akcepto de esplorprojektoj kaj la unuaj sciencistoj komencos labori tie meze de 2017. Sinkrotrono kun la perimetro de 96 metroj troviĝas sub la kovraĵo el 180 betonaj platoj, kiuj pezas de tri ĝis kvin tunoj. Ili konsistigas radiologian barilon, kiu ebligas sekuran laboron. Sinkrotrono funkcianta tutdiurne, tagnokte ebligos esplorojn al dek kelkaj grupoj en la sama tempo. La krakova aranĝaĵo estas aktuale la plej moderna, sed ne la plej granda en la mondo. Ĝi estas la unusola sinkrotrono en la Centra-Orienta Eŭropo. Alia, simile moderna akcelilo funkcias en la laboratorio Max IV en la universitato de Lund. La tieaj sciencistoj helpis en la kreo de Solaris. La kosto de la kvinjaraj laboroj pri Solaris egalis al ĉ. 200 milionoj da zlotoj kaj devenis el la Eŭropa Unio. La tutjara funkciado de la Centro kostas 14 milionojn da zlotoj kaj estas financata el la ŝtata buĝeto. En la mondo funkcias ĉ. 60 sinkrotronoj, sed duono de ili estas malnoviĝinta. Ili troviĝas ĉefe en la Norda Ameriko, la Fora Oriento kaj la Okcidenta Eŭropo.

El la elsendo 10.01.2017. Legas Tomek – 2’05”

sc_tm_La pola sinkrotrono Solaris_02’05”

Fringo venkis en la pola eldono de la Eŭropaj Tagoj de Birdoj-2016. Tio estas parto de la kampanjo EŭroBirdwatch, organizata de BirdLife International en la tuta Eŭropo kaj en la Centra Azio. En la 2016-a jaro homoj el 36 ŝtatoj – de Norvegio ĝis Kipro kaj de Portugalio ĝis Uzbekio – komune observis, konatiĝis kun la traflugoitineroj kaj kun minacoj endanĝerigantaj birdojn dum la aŭtunaj traflugoj. En Pollando tiuokaze oni organizis 150 promenojn kaj aliajn eventojn. Fringo estis observita en Pollando pli ol 122 mil fojon. La sekvajn lokojn okupis sturno, observita 38 mil fojojn kaj granda paruo – 15 mil fojojn. En la unua kvinopo ektroviĝis krome blatbeka anaso, rimarkita pli ol 14 mil fojojn kaj vanelo rimarkita pli ol 10 mil fojojn. Grandegaj gregoj de fringoj kaj sturnoj estis konstatitaj en multaj landoj kaj ili estis la plej oftaj birdospecioj dum la Eŭropaj Tagoj de Birdoj 2016. Entute en 40 ŝtatoj de Eŭopo kaj la Centra Azio estis observitaj sume 5 milionoj 800 mil migrantaj birdoj kaj en ĉiuj ĉi eventoj partoprenis pli ol 24 mil personoj.

El la elsendo 03.01.2017. Legas Barbara – 1’37”

sc_bp_Fringo la heroo de la pola Europa Tago de Birdoj-2016_01’37”

Laŭ d-ro Tatsuya Amano el Zoologia Instituto de Cambridge-Universitato la lingvaj barieroj daŭre malfaciligas la kolektadon kaj utiligadon de sciencaj konoj en la monda skalo. Homoj,  por kiuj la angla estas la baza lingvo tendencas premisi, ke ĉiuj esencaj sciencaj konoj estas disponeblaj anglalingve. Aliflanke homoj, por kiuj la angla ne estas la unua lingvo ofte premisas, ke la plej grava prioritato estas gvidi esplorojn anglalingve, el kio sekvas, ke ili ignoras neanglalingvajn konojn. Esploristoj el Cambridge aldonas, ke manko de ekvilibro en la konoperado estas plej videbla en la landoj, en kiuj la angla ne estas la baza lingvo. En multaj vivsferoj, ekzemple en la sciencoj pri la medio signifa parto de konoj, kreiĝintaj en ĉi tiuj landoj estas referencebla nur en la angla lingvo. Sciencistoj esplorantaj tiun fenomenon kontaktis i.a. homojn respondecajn pro la protekto de la natura medio en Hispanio. Pli ol la duono de la respondintoj konfesis, ke unu el la plej gravaj barieroj por utiligi la plej novajn esplorojn estas ĝuste la lingva baro. Esploristoj el Cambridge analizis ankaŭ la sciencajn tekstojn el 2014  pri la protekto de la biodiverseco el la gugla platformo Scholar. Pli ol 35 procentoj de pli ol 75 mil dokumentoj estis anglalingvaj. Nur ĉ. La duono de ili enhavis ankaŭ titolojn, ŝlosilvortojn en la angla lingvo. Tio kaŭzas, ke tiuj ĉi tekstoj ofte estas nekonsiderataj en sistemaj trarigardoj. En la sumigado de la aktuala stato de la sciencaj konoj oni ofte favoras tekstojn anglalingvajn. En sciencoj pri la naturprotekto tio signifas ankaŭ, ke la informoj pri lokaj animalspecioj k.s. estas prisilentataj en la anglalinga scienca literaturo. Eĉ se la angla estas agnoskata kiel la baza lingvo de la scienco tamen pli ol unu triono de la informoj estas publikigata en aliaj lingvoj. La informoj pri sciencaj malkovroj nur en unu lingvo – eĉ se tiu estus la angla – kaŭzas breĉon en la trafluo de la sciencaj konoj. Unu el la manieroj kontraŭbatali tiun fenomenon estas provizi artikolojn publikigatajn en la sciencaj periodaĵoj per plurlingvaj resumoj. La alia solvo devas ligiĝi kun helpo de universitatoj en la tradukado de tekstoj, publikigitaj de iliaj laborantoj.

El la elsendo 03.01.2017. Legas Barbara – 3’14”

sc_bp_Malavantagoj de unulingva scienca literaturo_03’14”

Geologoj kolektis en Gronlando rokajn pruvojn pri la plej malnovaj spuroj de la biologia aktiveco sur la Tero  havantajn ĝis 3,7 miliardoj da jaroj. Se tio estus konfirmita, la fosiliaĵoj estus la plej malnovaj sur la Tero, kio povas ŝanĝi la sciencan komprenon de la vivorigino. La defio estas respondi la demandon ĉu la strukturoj priskribitaj en la plej nova raporto kreiĝis pro biologiaj motivoj aŭ sekve de neorganikaj procezoj. La fosiliaĵoj estis malkovritaj antaŭ kvar jaroj, sed la malkovro ne estis diskonigita antaŭ ol la afero ne estis ĝisfunde priesplorita. Jam pli frue sciencistoj asertis, ke la ekzamenataj rokoj havas kemiajn proprecojn, kiuj elmontras eneston de pli fruaj vivoformoj,  dum kritikistoj dubigis ilin asertante, ke tiuj rokoproprecoj povis kreiĝi rezulte de nebiologiaj procezoj. La nova raporto laŭ Gerald Joyce, eksperto pri la vivorigino en Scripps Research Institute en la kalifornia  La Jolla,  liveras la plej malnovajn rektajn pruvojn pri mikrobiologia vivo.

El la elsendo 15.11.2016. Legas Tomek – 1’12”

sc_tm_la_plej_malnovaj_vivospuroj_0112-mp3-filename-utf-8sc_tm_la-plej-malnovaj-vivospuroj_01%2712%27%27

La longo de la birda kolo, ĝiaj muskoloj kaj rapideco, kun kiu birdo sekvante predon subakviĝas kaŭzas, ke ili kapablas toleri la kontraŭpuŝigon kontraŭ la akvospegulo, kiam ili eniĝas en la akvon. Usonaj sciencistoj dum siaj analizoj, pri kiuj informis PNAS, atentigis, ke parto de marbirdoj i.a. nordaj suloj plonĝas dum la ĉasado kun la rapideco de ĉirkaŭ 24 metroj je unu sekundo. Kvankam ili estas sveltaj kaj iliaj koloj impresas kiel delikataj tamen okazas nenio malbona dum ilia enakviĝo. Por ekzameni la limojn de ilia kolostabileco la esplorista kolektivo sub la gvido de Brian Chang el la Ŝtata Politekniko kaj Universitato en Virginio faris plurajn esperimetojn kun morta, frostigita nordaj suloj kaj kun birdomodelo. Konklude estis konstatite, ke la hidrodinamikaj rezistofortoj kontraŭ la kapo povus lezi la kolon de la birdo, kion tamen efike antaŭmalhelpas la kolomuskoloj. En analizoj rezultas ankaŭ, ke tiuj muskoloj ebligus transdaŭri la akvokontraŭpuŝiĝon pli fortan ol normale. Laŭ kalkuloj rezultas, ke nur la rapideco de 80 metroj je unu sekundo kaŭzus morton de birdo. Kaze de homo jam la rapideco de 24 metroj je sekundo povus kaŭzi lezon de la kolo.

El la elsendo 15.11.2016. Legas Gabi – 1’35”

sc_gk_misteroj_de_la_birda_plongxado_0135-mp3-filename-utf-8sc_gk_misteroj-de-la-birda-plongxado_01%2735%27%27

Profesoroj Ryszard Kierzek el Pollando kaj Douglas H. Turner el Usono, esploristoj de RNA estis distingitaj per la Pola-Usona Scienca Premio. Atribuis ĝin la duan fojon Fondaĵo por la Pola Scienco kaj la plej granda sciencista societo American Association for the Advancement of Science (AAAS). Profesoro Ryszard Kierzek kaj Douglas Turner estis distingitaj pro la esplorado de termodinamikaj, biologiaj kaj strukturaj proprecoj de ribonukleata acido  kaj ĝia kemia sintezo. Dank’ al la rezultoj de iliaj esploroj fariĝis ebla antaŭvidado de la la strukturo de ajna RNA baze de ĝia sekvencostrukturo. Iliaj esploroj ebligis ankaŭ difini la termodinamikajn regulojn de RNA-faldado. Nun ĉi tiu metodo estas aplikata de plimulto de grupoj okupiĝantaj pri RNA. Profesoro Kierzek estras la Subinstituton pri Kemio kaj Struktura Biologio de Nukleataj Acidoj en la Instituto de Bioorganika Kemio de la Pola Sciencakademio en Poznano kaj aplikas siajn konojn pri RNA rilate homajn malsanojn. Plurfoje li vizitis Usonon kiel gastprofesoro. Li publikigis pli ol 150 disertaĵojn cititajn ĉirkaŭ 6 mil fojojn.  Prof. Douglas H. Turner ligita kun la Kemia Fakultato de Rochester-universitato estas internacia eksperto pri la biofiziko de RNA. Li publikigis pli ol 230 disertaĵojn cititajn pli ol 15 mil fojojn. La premio celas ne sole distingi konkretajn sciencistojn kaj iliajn atingaĵojn, sed ankaŭ inspiri al internacia kunlaboro, kiel la plej bona rimedo por progreso en diversaj sciencbranĉoj.

El la elsendo 30.11.2016. Legas Tomek – 1’47”

sc_tm_premio_por_la_pola_kaj_usona_esploristoj_de_rna_047-mp3-filename-utf-8sc_tm_premio-por-la-pola-kaj-usona-esploristoj-de-rna_0%2747%27%27

La internacia kolektivo sub la gvido de esploristoj el la Instituto pri Paleontobiologio de la Pola Sciencakademio malkovris, ke la plej malnovaj organismoj, kiuj posedas ĉelkernon estas malpli junaj je preskaŭ unu miliardo da jaroj. La konataj ĝis nun havis 1,8-1,6 miliardojn da jaroj. Tiu malkovro rompas kelkajn paradigmojn akceptitajn en esploroj pri la plej malnovaj vivospuroj kaj situacio de la Tero en la frua evolufazo. Tio signifas, ke la evoluo alkondukis al kreiĝo de organismoj ĉelkernohavaj multe pli frue ol premisite, tio estas jam antaŭ 2,8-2,7 miliardoj da jaroj. La esplorrezultoj de polaj sciencistoj aperis en “Precambrian Research”. La spurojn de ĉi tiuj organismoj ili trovis en Sudafrika Respubliko, kiu en pratempo estis vasta lago situanta en la tektona ravino. Temis pri mikroorganismoj kun maksimuma grandeco de  kelkcent mikrometroj, kiuj kolorigis la akvobasenon je verda koloro. La demando kiamaniere la tera atmosfero estis provizata per oksigeno antaŭ miliardoj da jaroj delonge estas objekto de sciencistaj diskutoj. Multaj asertis, ke estis tro malmulte da oksigeno por tiuepoka kreiĝo de pli komplikaj organismoj, inkluzive de >eukariota<. Nova malkovro kontestas tion. La konserviĝo de tiuj organismoj ĝis hodiaŭ dankŝuldiĝas al mineralizaj procezoj.  Entute la plej malnovaj vivospuroj sur la Tero devenas de antaŭ 3,7 miliardoj da jaroj. Temas pri la t.n. stromatolitoj, t.e. mineralaj strukturoj, kiuj estas la vivospuro de bakterioj >Cyanobacteria<.

El la elsendo 08.11.2016. Legas Tomek – 1’55”

sc_tm_polaj_sciencistoj_sxangxas_la_historion_de_vivantaj_organismoj_0155-mp3-filename-utf-8sc_tm_polaj-sciencistoj-sxangxas-la-historion-de-vivantaj-organismoj_01%2755

Modesta, delikata planto >Arabidopsis halleri< el la montaraj terenoj kun la fluo de la tempo komencis vastiĝi je postminejaj karboŝutejoj kaj minejoj. Ĝi evidentiĝis esti unu el malmulaj hiperakumulantoj, plantoj akumunataj grandan kvanton de metaloj kaj pro ĉi tiuj proprecoj ĝi estas uzata por purigi la grundojn. >Arabidopsis halleri< troviĝas inter 400 specioj, kiuj havas inter 100 kaj 500oble pli grandan akumuliĝon de metaloj en siaj surteraj partoj ol aliaj plantoj. Sciencistoj ne scias dume, kio kaŭzas tion kaj kial okazas ĉi tiu fenomeno. Ĉiuj ekzamenitaj ĝis nun populacioj de >Arabidopsis halleri< en Eŭropo toleras kaj hiperakumlas metalojn sendepende sur kiu grundo ili kreskas. Polaj sciencistoj realigas aktuale projekton krofinancitan de la Fondaĵo por la Pola Scienco,  kadre de kiu ili esploras la genetikajn kaj fizjologiajn fundamentojn de la hiperakumulado de metaloj, aparte zinko fare de >Arabidopsis halleri<. La esperoj ligitaj kun utiligo de la planto estas grandegaj, ekzemple por  apliki >Arabidopsis halleri< por restaŭri terenojn damaĝitajn de polucio. Kvankam la planto estas malgranda eblas akiri rapdan rezulton stabiligante grundojn per la planto de ĉi-specaj kreskaĵoj malebligante la traiĝadon de malsalubraj substancojn en akvojn kaj visvastiĝon de metaloj blovataj de ventoj.

El la elsendo 02.11.2016. Legas Maciek – 1’45”

sc_mj_metalovora_planto_0145-mp3-filename-utf-8sc_mj_metalovora-planto_01%2745%27%27