Sciencaj informoj

Pro la daŭre malkreskanta populacio de abeloj oni intense serĉas novajn metodojn de eksternatura polenado de plantoj. Japanaj sciencistoj el Japan Advanced Institute of Science and Technology proponas kiel solvon sapvezikojn. Iliaopinie fajnigitaj sapvezikoj distingiĝas per elstaraj proprecoj, dank’ al kio ĉi speca polenado estas same efika, kiel la polenado permana. La ideodoninto de ĉi tiu metodo, profesoro Eijiro Miyako asertas, ke dank’ al delikata kaj elasta formo de sapvezikoj oni evitas dum la polenado la floradmaĝon. Ne eblas diri  la samon pri la testataj manieroj de la polenado helpe de dronoj. Eijiro Miyako kaj Xi Yang multan laboron dediĉis al ricevo  de adekvata likvaĵo produktonta efikajn  sapvezikojn. Siajn pliajn testojn Miyako kaj Yang gvidis en ĝardeno de ĉina pirujo (Pyrus pyrifolia) unue helpe de pistolo produktanta sapvezikojn. Tiu maniero ebligis poleni elektitajn florojn kaj akiri fruktojn.  Sekve ili uzis kontrolatan de GPS (tutmonda loktrova sistemo) dronon kun la aranĝaĵo produktanta sapvezikojn. Ĉi-foje ili testis la teknikan faceton de la lanĉado de sapvezikoj. La sciencistoj, kiujn raportis publike pri sia metodo atentigas, ke necesas ankoraŭ pli multe labori pri precizeco de ilia sistemo. Negativa flanko de ilia ideo apliki por la polenado sapvezikojn dume ligiĝas kun  la vetero. Pluveroj povas forfluigi de sur la floroj sapvezikojn kun la poleno, forta vento povas forblovi ilin.

El la elsendo 04.08.2020. Legas Barbara – 2’03”

La kronvirusa pandemio akcelis teknologian revolucion en Ĉinio. Tie kreiĝis la unuaj kontraŭepidemiaj apoj, kiuj kolektante lokalizajn donitaĵojn kapablas difini la minacogradon. En la lokoj de kvaranteno kaj hospitaloj parton de la homa laboro transprenas robotoj. Al ili apartenas Baoxiaodi (baŭŝjaŭdi), kiuj en la pandemia tempo anstatŭigas homojn en iom facilaj laboroj. En hoteloj, kie troviĝas homoj subigitaj al kvaranteno ili kapablas mezuri la homan korpotemperaturon. Baoxiaodi funkcias ankaŭ en  pekinaj hospitaloj alportante al pacientoj medikamentojn kaj kuracistajn instrukciojn. Ilia laboro limigas kontakton inter virtualaj infektitoj kaj la ceteraj personoj. En la lokoj de kvaranteno robotoj disportas ankaŭ manĝaĵojn. Ilia grandco similas al la dimensio de malgranda glaciŝranko. Baoxiaodi ne laciĝas kaj ne iritiĝas. Sur ilia „vizaĝekrano” troviĝas senĉese la elektronika motivo de ridetanta buŝo.

El la elsendo 28.07.2020. Legas Milada – 1’29”

Doktoro inĝeniero Jacek Wilk-Jakubowski el la Sanktakruca Politekniko (Kielce) aŭtoras novuman kontraŭincendian estingilon, kiu ĉesigas brulon pere de sonondoj. Lia aranĝaĵo estingante fajron ne detruas la medion, kio sekvas post la apliko de akvo- aŭ ŝaŭmestingiloj., Se temas pri la ekspluatado ĝi estas malpli kosta. La kontraŭincendia sonestingilo efikas je preskaŭ du metroj kaj povas esti priservata distance, do la homo ne devas troviĝi proksime de la fajro. La aranĝaĵo utiligas la akustikan ondon, kiu grandigas la aermoviĝon rande de la flamoj. Per tio malgrandiĝas la spaco,  en kiu okazas la forbrula procezo. La oksigenpartikloj influite de la sonondo densiĝas kaj maldesiĝas. Sekve de tiu ĉi oscila movo la flamoj disŝirigas kaj ĉesas influi sin reciproke, ĉar en la loko en kiu okazas la procezo de forbrulado estas ĉiam malpli da oksigeno. Dank’ al tio apenaŭ dek kelkajn sekundojn post la funkciigo de la sonestingilo eblas ĉesigi la fajron. Malsame al la tradiciaj fajroestingiloj la sonestingilo povas funkcii dum relative longa tempo, tamen necesas grantii la alfluon de la elektra energio al la aranĝaĵo. Laŭ la eksperimentoj por estingi fajron plej taŭgas la malaltaj tonoj, rande de la aŭdokapablo de la homa orelo. La inventinto kunlabore kun Paweł Stawczyk kaj sciencistoj el bulgara Teknika Universitato faris jam la unuajn provojn de la prototitpo. La sonestigilo efike ĉesigis la bruladon de likvaĵoj kaj gasoj. Laŭ fajrobrigadaj ekspertoj la novuma estingilo bone taŭgus kiel firma elemento de la kontraŭincendia sistemo en konstruaĵoj.

El la elsendo 21.07.2020. Legas Tomek – 1’59”

Francis Collins, la usona kuracisto kaj elstara genetikisto fariĝis la nunjara laŭreato de Templeton-premio.  Li gvidis internacian projekton pri rekono de la Homa Genomo, kaj nun estas direktoro de la Naciaj Saninstitutoj en Usono. Li aŭtoras vicon da popularsciencaj libroj, en kiuj li okupiĝas pri la problemoj de la rilato inter scienco kaj kredo. En 2009 papo Benedikto la 16-a invitis lin al la Papa Sciencakademio. La plej vaste konata verko de   Francis Collins estas „La lingvo de Dio: la vivokodo – scienco konfirmas kredon. La aŭtoro priskribas en ĝi siajn spertojn kaj rakontas kiel de ateisto li fariĝis agnostikulo, fine kristano. La ĉiujare atribuata Templeton-premio distingas personojn pro „elstara kontribuo al aserto de la spirita dimensio de la vivo pere de percepto, malkovro aŭ praktikaj laboroj”. Lia argumento estas, ke la scienco en la strikta signifo ne povas pruvi la ekziston de Dio, ĉar Li superas ĝiajn instrumentojn. La racio ebligas tamen ekhavi argumentojn, kiuj pri la ekzisto de la Kreinto konvinkas.

El la elsendo 15.07.2020. Legas Tomek – 1’16”

Ĉiam pli ofte aperas lastatempe mallongaj komunikoj, aparte videaj. Tio estas respondo al la atendoj de klientoj, ĉefe la generacio de la nunaj dudekjaruloj, unuavice pro la hasta maniero de la informkonsumado pere de poŝtelefonoj. La elsendfluaj platformoj ĉiam pli ofte eksperimentas kun tre mallongaj seriaj filmoj, kiuj ne plu daŭras 30 aŭ 50 minutojn, sed nur 10. Simile estas kun tekstaj informoj, kiujn ofte akompanas la kromnoto, ke koncernan tekston oni legos nur dum ekzemple unu minuto. Samtempe videbliĝas alia tendeco, interesiĝo pri iom longaj sonrakontoj, plej ofte en la podkasta formato. Laŭ doktoro Krzysztof Kuźmicz el la Akademio de Leon Koźmiński ĉiam pli da personoj serĉas sonproduktojn en la elsedfluaj platformoj kaj laŭpetaj stacioj. Sed tio ne ŝanĝas la fakton, ke kreiĝas ĉiam pli da produktoj mallongdaŭraj. Laŭ psikolgo, doktoro Iwona Werner troa plurfonta ekscitado povas krei problemon, kiam nia atnentosistemo postulos ekskluzive enhavojn rapidajn, intensajn kaj senĉese ŝanĝiĝantajn. Tio povas konduki al perturbo de la emocia kaj kogna sistemoj, kio emfaziĝas en inklino al maltrankvilo, iritiĝo, manko de pacienco kaj malfortigo de la kapablo koncentriĝi. Tamen – ŝiaopinie – ne mallongeco de informoj en bitaj medioj estas revolucia por niaj cerboj, sed la bitaj informoj mem. Malgraŭ tiuj rezervoj ambaŭ sciencistoj konfirmas, ke mallongaj komunikformoj povas bone plenumi sian taskon en distanca lernado.

El la elsendo 07.07.2020. Legas Tomek – 1’49”

Pu Zhang kaj liaj kolegoj el Binghamton University kreis formmemorkapablan materialon, kiun konsistigas kristala reto el likva metalo enkadrita en silician kruston. La silicia krusto kontrolas la formon kaj la integran tuton. Post la frakaso de la materialo kaj sekva varmigo ĝi reakiras la originalan formon. La metalo kreiĝis el speciala miksaĵo de bismuto, indio kaj stano. Difinata kiel Fields-ajolo ĝi havas multajn eksterordinarajn proprecojn. Ekzemple ĝia fandotemperaturo egalas al apenaŭ 62 celsiusaj gradoj, do sufiĉas varma akvo,  por ke metalo ektroviĝu en fandita stato.  Fields-ajolo estas krome eksterordinare eltenema kaj stabila, multe pli rigida ol plimulto de polimeroj kun formmemorkapablo. La materialo povas esti aplikebla en robotiko, elektroniko aŭ kosma industrio. La ĉefa avantaĝo de la nova inventaĵo estas, ke por la tempo de transporto, provizora staplado  la materialo povas esti frakasita. Post la sekva varmigo ĝi revenos al la originala formo. Tial ĝi  povos ekzameniĝi ekzemple por transporto dum la kosmaj ekspedicioj. Plia avantaĝo de la nova materialo estas la ebleco de ĝia plurfoja uzo. 

El la elsendo 30.06.2020. Legas Tomek – 1’24”

Ĝis nun estis asertite, ke la cerbostrukturoj, kiuj ebligis la evoluon de parolo aperis antaŭ 5 milionoj da jaroj. Nun internacia sciencista kolektivo konsistanta el eŭropaj kaj usonaj esploristoj konkludis, ke la komencon de tiuj strukturoj necesas serĉi almenaŭ 20 milionojn da jaroj pli frue. Sciencistaj kolektivoj el Eŭropo kaj Usono esploris baze de cerboskanaĵoj kaj analizo de  lokoj responecaj pro aŭdokapablo la rilatajn strukturojn en la cerboj de homo, ĉimpanzo kaj rezuso.  Ili malkovris fragmenton de strukturo, kiu ligas la aŭdokortekson kun la regionoj de frunta lobo, respondecaj pro la alifarado de parolo, trajtoj karakterizaj nur por la homoj. Ĉe aliaj primatoj tiu strukturo nur sugestas la evoluan bazon por kognaj kapabloj ligitaj kun aŭdokapablo kaj por komunikado pere de voĉo. Pri siaj konkludoj ili informis publike. Ilia artikolo donas novan prilumon al eksterordinara transformiĝo de la parolstrukturo, konstatita ekskluzive ĉe la homoj.  Nome la maldekstra flanko de tiu strukturo ĉe la homoj estas pli evoluinta, kaj ĝia dekstra flanko karakteriziĝas per forta malsimetrio, malsame ol ĉe la primatoj. Ĝuste tiu ĉi strukturo ludas principan rolon en la parolevoluo.

El la elsendo 23.06.2020. Legas Tomek – 1’30”

La Onkologia Centro en la Universitata Klinika Hospitalo de Bjalistoko ricevis la konfirmateston de la Eŭropa Societo de Onkologia Ginekologio. Per ĝi oni deklaras, ke la centro atingis altan kuracan kvaliton de la progresinta ovarikancero. Ĝi estas la unua en Pollando kaj la 25-a en Eŭropo centro kun ĉi tiu atesto. La bjalistoka centro kuracas ne sole ovarikanceron, sed ĉiujn ginekologiajn tumorojn. Antaŭ la atribuo de la konfirmatesto oni taksis la aplikatajn en la centro kuracteknikojn kaj la vastecon de la okazigataj operacioj. Tio havas ŝlosilan signifon, por la transvivo de paciento suferanta la onkologian malsanon, ĉar la progresinta kancero ligiĝas kun la neceso operacii ankaŭ aliajn organojn en la ventra kavo. Ĉiujare en la bjalistoka Onkologia Centro estas kuracataj ĉirkaŭ 75 pacientinoj el la tuta lando suferantaj ovarikanceron. En ĉirkaŭ 50 kazoj temas pri progresinta malsano.

El la elsendo 16.06.2020. Legas Tomek – 1’11”

Kolektivo el la Universitato Aalto kaj PET-centro en la finna Turku prilaboris metodon de samtempa skanado de la cerboj de du personoj helpe de magneta resonanco. Tio ebligis observi la reagon de la cerboj en interrilatado kun aliaj homoj. La finnaj sciencistoj skanis cerbojn de 10 paroj. Ĉiu el ili pasigis en skanilo 45 minutojn en proksima fizika kontakto laŭ la rekomendo de esploristoj frapante reciproke per la fingro siajn buŝojn. Dum la skanado de iliaj cerboj  evidentiĝis, ke la homaj cerboj laŭvorte sinkronigis. La ligita kun tio mensa imitado de la movoj de la partnera persono verŝajne konsisitigas la plej fundamentan mekanismon de sociaj interagoj. Laŭ profesoino Rita Hari dum interparolo aŭ solvado de iu problemo la cerbofunkcioj de homoj kunligiĝas. Tamen ni eblas kompreni la okazantajn en la reala tempo bazajn sociajn interreagojn, se samtempe  oni ne skanas la cerbofunkciojn de ambaŭ engaĝitaj personoj. Kiel ŝi klarigis sian eksperimenton en „Frontiers in Psychiatry” tio estas bonega komenco de esploroj pri maturaj interagoj. Homoj reagas ne sole je eksteraj impulsoj, sed de unu sekundo al la alia, akordigas sian konduton al tio, kion ili atendas.

El la elsendo 16.06.2020. Legas Tomek – 1’29”

Ĝis nun kardiokirurgoj opraciante pacienton por apliki by-pass ne disponis pri optimuma ebleco monitori laboron de la pulsanta koro ĉe signifa parto de pacientoj en kritika momento. Tiun problemon solvas novuma sondo prilaborita de la ekonta firmao Heart Sense sub la gvido de d-ro Grzegorz Suwalski. Ĝi kapablas deĉifri la signalon de EKG rekte de sur la korsurfaco. Helpas en tio maldika kaj elasta sondo, kiu peras signalon fortan kaj stabilan garantiantan, ke EKG-monitorado estas optimuma. Pri  ĝia teknika arkitekturo laboris kolektivo de inĝenieroj specialistiĝantaj pri elektronika presteknologio, ĉar la aranĝaĵo devis esti ekstreme leĝera, elasta kaj neinvada, kongrua kun ĉiuspeca kardiologia monitoro. Ĝi devis krome esti strikte alĝustigita al la surfaco de la batanta koro kaj senerare peri EKG-signalon. Ĉiuj 30 prototipoj de la sondo Heart Sense estis subigitaj al 6 ekzamenoj „ex-vivo”, al du serioj de ekzamenoj sur la modelo de la batanta koro de animalo kaj al esploroj pri imuneco je la gamma-radiado, necesa por sterilizo. La elektrodo povas esti plurfoje almetita al koro kaj forprenita de ĝi sen la risko damaĝi koron aŭ elektrodon. Dank’ al apliko de grafena tavolo EKG-signalo estas pura, forta kaj stabila, plene diagnozebla. La sondo estas patentumata.

El la elsendo 09.06.2020. Legas Tomek – 1’35”