Sciencaj informoj

Estas jam sciate, kiuj proteinoj povas partopreni en la kreiĝado kaj aktiviĝo de toksaj substancoj en la veneno de araneo kaj kiuj estas necesaj por ke kreiĝu araneaĵo. En la mondo vivas 44 kaj duona mil specioj de araneoj, kiuj aplikas ankaŭ tre malsamajn ĉas­taktikojn. Pro diversspecaj mutadoj eblas renkonti ilin en ekstreme malsamaj medioj. La araneaĵo pro sia ekterordinara rezisto kaj elasteco senĉese estas la esplor­objekto de bioteknik­istoj, kiuj ne sukcesis ĝis nun lerni kiel produkti ilin malmultekoste kaj amasskale. Kiel efikaj ĉasistoj araneoj estas grava elemento de ekosistemoj, aparte en la natura kontrolo de insektoj, inkluzive de la insektoj plant­damaĝaj. Siajn viktimojn ili atakas per ĉasveneno produktata en speciala glando. Pro siaj biokemiaj kaj strukturaj proprecoj ilia ĉasveneno ankaŭ estas la esplorobjekto de sciencistoj. La veneno de iuj araneoj estas danĝera por la homo, sed oni ne ekskludas, ke aranea toksaĵo povus esti aplikita en medicino. Por kompreni ĝian biologion sciencistoj el Danlando, Ĉinio kaj Saŭda Arabio ekzamenis la genomon de du araneoj, la afrika stegodyphus mimosarum kaj devenanta el Brazilo acanthoscurria geniculata. Iliaj genomoj evidentiĝis tre grandaj kaj laŭ tio ili similaj al genomoj de mamuloj. La sciencistoj okupiĝis aparte pri genoj respondecaj pro la produktado de veneno kaj identigis 2193 proteinojn de araneaĵo. La esplor­rezultoj povas helpi en estonta utiligo de veneno por la produktado de neŭr­otoksinoj kaj insekto­detruaj kemiaĵoj. Ili povas ankaŭ rapidigi esplorojn pri utiligo de araneaĵa proteino por la produktado de novaj, tre rezistaj biomaterialoj.

 El la elsendo 20.05.2014. Legas Tomek

Ĉiam pli da personoj grizaĝaj malaperas en Pollando senspure, kio sekvas el la donitaĵoj de la fondaĵo serĉanta la malaper­intojn ITAKA. Multaj tiaj kazoj ligiĝas kun perturboj de la memoro kaŭzitaj de demenco aŭ Alzheimer-malsano. Por pli facila retrovo de ili servas la t.n. Wanted Clock (serĉhorloĝo). Temas pri la inventaĵo de la pola 19-jarulo, Mariusz Blaszka, lernanto de la lasta klaso de la Elektronika Teknikumo el la suda Pollando.  La aranĝaĵo aspektas kiel horloĝo kun la enmuntita GPS-gvidilo kaj  karto SIM.  La programitaj en ĝi lokalizaj donitaĵoj rilatas al la regiono, kiun uzanta ĝin grizaĝulo ne devus forlasi. Se tamen tio okazas la horloĝo sendas elekt­ronikan mesaĝon kun informo pri lokalizo konsideranta distancon de kelkaj metroj. Tamen se eĉ en la horloĝo ne estas en­programita „ne­transpasebla regiono” sufiĉas sendi elektronikan mesaĝon al ĝia SIM-karto kaj responde oni ricevas informon pri lokalizo de koncerna persono. La inventita de la pola junulo horloĝo memorigas ankaŭ pri horo apliki medikamentojn. Se oni sendas al ĝi elektronikan mesaĝon ĝi mem rekontaktas la telefon­inton funkciig­ante la laŭtparolan sistemon, tiel ke oni povas alparoli la horloĝ­portanton. Se tio ne sukcesas la enmuntitaj diodoj ekemisias intensan lumsignal­adon, kio povas servi dum la noktaj serĉadoj, kiam la horloĝ­portanto perdiĝis. La horloĝo de Mariusz Blaszka akiris jam la oran medalon kaj specialan premion dum la brusela foiro „Brussels Innova”, distingon dum la polaj konkurso por junaj sciencistoj E(x)plory 2014 kaj tutlanda Olimpiko de Teknikaj Novumoj. En majo ĝi estis prezentita dum la invento­foiro en Parizo, sekve ĝi partoprenis la konkurson INFOMatrix en Bukureŝto.

 El la elsendo 20.05.2014. Legas Tomek

La esploroj de germanaj sciencistoj sugestas, ke elektraj aranĝaĵoj povas perturbi la navigadon de birdoj dum ilia migrado. Eĉ malforta elektromagneta kampo difektas la internan kompason de animaloj. Germanaj sciencistoj asertas, ke tiu ĉi efekto estas plej forta, kiam la birdoj flugas super la urbanizitaj kompleksoj.  Iuj birdoj migras laŭ tre grandaj distancoj, preskaŭ je mondoduono. Oni asertas, ke retrovon de ĝusta vojo helpas al ili interna kompaso alkonformiĝ­anta al la magneta kampo de la Tero. Profesoro Henrik Mouritsen el la germana universitato de Oldenburg dum 7 jaroj ekzamenis kiel malforta elektromagneta kampo influis ruĝgorĝulojn. Evidentiĝis, ke ekzempleroj influitaj de la elektra kampo de 50 kilohercoj ĝis 5 megahercoj tutece perdas la dir­ekosenton. Post ĝia elŝalto ili denove kapblas „retrovi sin” en la spaco. Kiel atentigis la esploristo la migrantaj birdoj traflugas super la urboj, en kiuj en ĉiam pli da domoj kaj oficejoj oni utiligas multajn elektrajn aranĝaĵojn. Tio  signifas, ke tiuj birdoj devas uzi alian metodon de sia flug­navigado. Ili disponas pri tri diversaj kompasoj: la stela, la suna kaj magneta, kiuj funkcias sendepende.  Sciencistoj ne scias ĝisfine kiel funkcias la magneta kompaso, sed ekzistas pruvoj, ke ili utiligas kemiajn reagojn stimulatajn de la lumo, kiuj dependas de la orientiĝo de la birdo rilate al la magneta kampo de la Tero.

El la elsendo 13.05.2014. Legas Barbara

Laŭ esploroj de sciencistoj el la Franca Sciencakademio kaj Landa Ĉascentro la klimat¬varmiĝo kaŭzas amasan formortadon de kapreoloj. La rimarkita varmiĝo egala al unu grado en la daŭro de unu jarcento kaŭzis, ke sur la teritorio de Francio multaj specioj de flaŭro kaj faŭno sukcese adaptiĝis. Tamen ne junaj kapreoloj. Printempo venas nun pli frue ol en la antaŭaj jaroj kaj se plantoj en specifa maniero al tio adaptiĝas al tiuj kalendaraj ŝanĝoj kelkiuj animaloj ne. Sekve maturaj kapreoloj naskas antaŭdate idojn kaj ili estas signife malpli¬f ortaj kaj malpli rezistaj je tio, kio okazas en la atmosfero. Estis konstatite, ke en Francio dum la lastaj 30 jaroj kapreoloj naskas ideojn pli-malpli du semajnojn antaŭdate. En la 1970-a jaro en Francio estis sukcese inaŭgurita kampanjo, kies celo estis grandigi la populacion de kapreoloj kaj cervoj. Ilia nombro de 200 mil bestoj 10-obligis. Nun francaj sciencitoj denove alarmas, ke la novnaskitaj kapreoloj vivas signife malpli longe kaj tial estas ĉiam malpli da ili.

El la elsendo 06.05.2014. Legas Gabi

Ekzamenado de pli ol 1800 infanoj en la aĝo de 6 monatoj ĝis 8 jaroj elmontris ligon inter ofta televidrigardado kaj evidenta mallongiĝo de la dormodaŭro. Grupo de esploristoj el Harvardo kaj de la Infana Hospitalo MassGeneral en Bostono okazigis eksperimenton, kiu celis analizi longdaŭran (kelkajaran) influon de diversspecaj faktoroj je sano kaj evoluo de malgrandaj infanoj. Inter tiuj faktoroj estas televido. La patrinoj de ĉiuj ĉi infanoj estis difinantaj kioman tempon tage iliaj infanoj pasigas ĉe televidilo. En la unua vivojaro temis pri tempo troviĝi en ĉambro kun la funkcianta televidilo. Poste unu fojon jare dum 7 jaroj la patrinoj estis informantaj pri tempo de aktiva rigardado de televido fare de iliaj infanoj. Ĉiufoje la patrinoj sciigis la mezan dormo­kvanton de siaj infanoj diurne. Evidentiĝis, ke ĉiu kroma horo pasigita antaŭ la televidilo ligiĝis kun malkresko de la tagnokta dormo je 7 minutoj. Oni rimarkis, ke ĉe infanoj dormantaj en ĉambroj, en kiuj funkciis televidilo la dormdaŭro malkreskas meze je duona horo diurne. La ricevitaj rezultoj konfirmas pli fruajn sciencajn esplorojn, ke same la rigardado de televido, kiel ankaŭ dormado en ĉambro kun televidilo rezultigas mallongigon de la domodaŭro. Tio povas havi negativan influon je la psika kaj fizika sano de la infanoj.

El la elsendo 29.04.2014. Legas Barbara

Baze de partaj informoj pri la lingvo carabayo sciencistoj retrovis ĝian lokon kadre de la amazoniaj lingvoj. Oni konas ĉ. 50 vortojn de ĉi tiu lingvo rezulte de mallonga kontakto kun unu el la familioj Carabayo, kiam ĝi fariĝis ostaĝo de militista trupo. Dum mallibereco­periodo oni klopodos komuniki kun ĝi helpe de lingvoj uzataj en la regiono. Senrezulte. Frank Seifert el Instituto pri Evolua Antropologio en Lajpcigo, Germanio kaj Juan Alvaro Echeverri el la Nacia Universitato de Kolombio en Leticia subigis la kolektitajn tiam leksikajn donitaĵojn al denova analizo kaj komparis kun historiaj donitaĵoj pri diversaj lingvoj uzataj en la regiono. La komparoj pruvis, ke carabayo multkaze similas al la mortinta lingvo yuri kaj daŭre uzata tikuna. Laŭ sciencistoj la tribo carabayo rekte aŭ malrekte deriviĝas el la popolo yuri, kies lingvo kaj kutimoj estis priskrib­itaj en la 19-a jarcento. Seifart kaj  Alvaro identigis 4 elementojn, kiuj memorigas la lingvon yuri, inkluzive pronomon, kiu apartenas al formoj plej imunaj je pruntoj, elmontrante prefere genealogiajn rilatojn. Nun en la mondo vivas ĉirkaŭ 100 grupoj de originaj triboj, kiuj ne volas kontaktiĝi kun la ekstera mondo. Multaj el ili loĝas en la pluvarbaroj de Amazonio. Carabayo vivas en la kolombia parto de Amazonio, en la supra parto de la rivero Pure.

El la elsendo 29.04.2014. Legas Barbara

Laŭ du hispanaj sciencistoj Mar­ga­ri­ta Tor­res kaj Jose Mi­guel Or­te­ga del Rio – la Sankta Graal, la legendeca kaliko uzata de Jesuo dum la Lasta Manĝo – troviĝas en la baziliko de sankta Izidoro en León, la norda Hispanio. Iliaj esploroj daŭris tri jarojn. La specialist­iĝantaj pri la mezepoko sciencistoj esploris la donacojn de la arabaj regantoj troviĝantajn en la baziliko. Por konfirmi ilian devenon ili analizis en Egipto la font­informojn. Tie ili retrovis du pergamenojn el la 11-a jarcento kun priskribo de pokalo ŝtelprenita el la Tombo de Kristo kaj donacitaj en 1054 al la reĝo de León, Fernando la 1-a. Ĝi estas tenata en la tiea baziliko kaj laŭ la sciencistoj tio estas sankta Graal. Ili krom­argumentas, ke konforme al onidiroj la legendeca pokalo estas iom damaĝita kaj ĉe tiu en León ankaŭ mankas fragmento.  Laŭ la esploristoj la kaliko estis produktita en Qumram kaj ĝuste ĝi troviĝis surtable dum la Lasta Manĝo. Pri tio estis scianta Fernando la 1-a, kiu ordonis pentri en la baziliko­ freskon kun la Lasta Manĝo, en kiu ne aperas Graal. Laŭ sciencistoj ne estis tia bezono, ĉar la pokalo troviĝis en la sanktejo.

El la elsendo 18.04.2014. Legas Tomek

La esploroj de ĉirkaŭ 5 mil mezaĝaj britaj viroj pruvis, ke se ili dum jaroj multe drinkas, ili estas en pli signifa grado elmetitaj je demenco ol abstin­entuloj. Ĉi-specajn esplorojn aŭtoris doktorino Severine Sabia el UniversityCollege en Londono. Oni konstatis, ke viroj, kiuj drinkis tre multe maljuniĝis pli rapide ol aliaj,  kiuj drinkis moderamaniere aŭ entute ne drinkis. Ilia kapablo de logika rezonado estis tia, kiel de homoj du jarojn pli aĝaj. Se temas pri la memorkapablo la situacio aspektis ankoraŭ malpli bone. La diferenco inter personoj drinkantaj kaj abstinentuloj egalas al 6 jaroj. Kvankam laŭ sciencistoj ne estis duboj pri negativaj sekvoj de troa drinkado je cerbo, sed iliaj esploroj ĝis  nun rilatis nur al junaj viroj. La situacio en la aĝogrupo de 44-69 jaraĝaj viroj ne estis plene klara, ĉar estis malfacile distingi la malkreskon de la psika dispizicio kaŭzita de la natura maljuniĝado disde tiu, kiun motivis la troa drinkado. La esploroj ne identigis tamen minimuman dozon de alkoholaĵo, ĉe kiu aperas ĉe viroj la demenco­risko ligita kun la tro­dirinkado. Oni samempe ne konstatis similajn dependecojn ĉe virinoj.

 El la elsendo 15.04.2014. Legas Barbara

Dank al la aranĝaĵo Face Controller kreiĝinta por personoj ne­plenlertaj eblas movi kursoron, alivorte muso­montrilon tra la ekrano helpe de kapomovo. Malfermo de la buŝo efikas kiel musoklako kaj helpe de voĉo eblas  skribi per virtuala klavaro unuopajn vortojn kaj frazojn kaj literumi ĉiun sekvon de signoj. La aŭtoroj de la projekto, kolektivo Power of Vision  el la Politekniko de Rzeszów (la sudorienta Pollando) okupis la unuan lokon en la pola eldono de  Imagine Cup en la kategorio “Sociaj Projektoj”. Temas pri la plej granda en la mondo teknologia konkurso de Microsoft por studentoj. Ĝis nun sur la pola merkato ekzistis nur tre multekostaj aranĝaĵoj, kiujn povis utiligi personoj paralizitaj, kvankam en la uzo ili ne estis plej komfortaj.  Studentoj el Rzeszów proponas multe pli favorprezan alternativon utiligante la popularan sistemon Kinect. Face Controller povas esti adaptita al la ebloj kaj bezonoj de konkreta utiliganto kaj neplenlertulo kapablos fari tion mem. La laboroj pri la sistemo daŭras. La kolektivo laboras nun pri tio, ke la sistemon povu utiligi homoj kun diversaj formoj de neplenlerteco. Power of Vision estos unu el la polaj kolektivoj, kiuj partoprenos interrete la mondan duonfinalon de Imagine Cup en majo. La monda finalo okazos en julio en Usono.

El la elsendo 15.04.2014. Legas Barbara

Riĉaj Pompejanoj manĝis rafinite, malpli riĉaj – ĝissate kaj sane. Ilia dieto estis ankaŭ varia konsistanta el olivoj, juglandoj, fiŝoj, fazeolo, marfruktoj aparte eĥinoj, vinberoj, vino kaj iom da seka viando. Sur la tabloj de bonstatuloj troviĝis  spicoj el Indonezio, ekzotikaj birdoj, kiel pelikanoj kaj flamengoj kaj eĉ ĝirafa viando. Ĉio ĉi estas sciata dank’ al profesoro Steven Ellis – specialisto pri klasika literaturo – kaj lia kolektivo el la Universitato en Cincinnati gvidantaj foslaborojn en Pompejo. Ilia atento ne koncentiĝas tamen pri marmoraj statuoj kovritaj per vulkana cindro rezulte de la eksplodo de Vezuvio en la 79-a jaro. Ili de jaroj esploras rubujojn, kanalizajn tubojn kaj necesejoj en loĝejoj, vendedoj, manĝejoj kaj bazaroj. Arkeologoj esploras ankaŭ kiujn kurirejajn restaĵojn forigadis la loĝantoj de la fama urbo. Ili ĉiuj devenas el la 500-jara periodo ekde la 4-a erao antaŭ Kristo ĝis la katastrofo en 79. Sciencistoj trovis nenion, kio atestus pri tio, ke la urboloĝantojn plagis malsato aŭ ke ilia dieto estu modesta. Ĉiuj ĉi esplor­rezultoj estis prezentitaj en Ĉikago dum ĉiujara konfereco organizita de Arkeologia Instituto de Usono.

El la elsendo 08.04.2014. Legas Barbara