Sciencaj informoj

Tri mil personoj pli ol 65-jaraĝaj estas ĉirkaŭprenitaj per la ekzamenadoj, kiuj ebligos prilabori sistemon de la frua malkovrado de la tiel nomata muta, tio estas sensimptoma oscilado de la koraj mitralklapoj. Ĝi apartenas al la plej oftaj perturboj de la korritmo, kiu eĉ kvinoble grandigas la riskon de cerboembolo. En plej signifa grado estas je ĝi elmetitaj personoj grizaĝaj kaj ĝi estas unu el la plej oftaj kaŭzoj de morto kaj invalideco. La entreprenita ekzamenado ebligos ricevi donitaĵojn pri la sensimptoma oscilado de la koraj mitralklapoj en la pola populacio kaj ĝiaj riskofaktoroj inter personoj pli ol 65-jaraĝaj. Tio ebligos laŭvice prilabori novajn kuracmetodojn. La projekto estas realigata kadre de la strategia programo de sciencaj esploroj kaj evoluigaj projektoj „Profilakto kaj kuracado de civilizaciaj malsanoj”. La ekzamenado okazas kun la utiligo de modernaj instrumentoj i.a. veŝtoj por EKG-ekzamenado el biomaterialo kun specialaj elektrodoj ne incitantaj haŭton, ebligantaj registri la korsignalon dum 30 tagoj.

El la elsendo 21.02.2017. Legas Tomek – 1’14”

sc_tm_Polaj esploroj pri sensimptomaj korproblemoj_01’14”

Du krakovaj altlernejoj, la Agronomia Universitato kaj Akademio de la Fizika Eduko funkciigas la postdiplomajn studojn por terapeŭtoj, kiuj utiligos plantojn kaj ĝardenlaboron en sia laboro kun pacientoj suferantaj deprimon, psikajn peturbojn, aŭtismon, demencon kaj neplenlertecon. Tiu metodo helpas ankaŭ en resociigo de malliberigitoj kaj personoj socie ekskluditaj pro siaj dependiĝoj. La ĝardenterapio estas efika same en laboro kun homoj intelekte neplenlertaj, kiel ankaŭ kun inteligentaj personoj, kiuj frontas problemojn pro sia alta aĝo, suferas traŭmaton, estas solecaj. Laborante sub la gvido de specialistoj pri hortikulturo tiuj personoj reakiras kredon pri sia krea povo. La streĉo en malferma spaco kaŭzas, ke iliaj organismoj produktas endorfinoj. Pacientoj kvankam estas lacaj sentas satisfakcion, kiu ne estas pasema sento. Hortiterapio estas grava alternativo por la rekomendata al ĉiuj amatora sporto, kiu ne ekzameniĝas kiel formo de terapio. La hortiterapion oni ne povas erarigi kun la terapia ĝardenumado, kion oni rekomendas al personoj sanaj. Hortiterapio estas organizata kun la penso pri personoj kun konkretaj malsanoj, troviĝantaj sub kuracista kontrolo.  La terapicela utiligado de plantoj kaj ĝardenoj apartenas al metodoj jam aplikataj i.a. en Usono, Britio, skandinaviaj landoj, Germanio, Aŭstrio kaj Svislando. Ankaŭ en Japanio kaj Koreio.

El la elsendo 21.02.2017. Legas Maciek – 1’47”

sc_mj_Hortiterapio enkau en Pollando_01’47”

Unu kaj duona milionoj da poloj suferas dormapneon, danĝeran dormoperturbon, sed en plimulto ne scias pri tio, ĉefe pro limigita ebleco diagnozi la malsanon.  Ekzameno konfirmanta dormapneon (polisomnografio, en kies daŭro oni faras EEG, EMG, EOG-ekzamenojn)  estas malfacile alirebla, multekosta, postulanta necesan aparataron kaj prizorgadon de paciento. En Pollando subiĝis al. ĝi ĉ. 14 mil personoj. Laŭ doktoro Zbigniew Gaciong plibonigon en la alireblo al diagnozado de dormapneo eblus akiri aplikante pli simplan kaj pli ol duoble malpli kostan metodon, kiun de kelka tempo eblas okazigi en hejmaj kondiĉoj. Ebligas tion aranĝaĵo prilaborita de polaj inĝenieroj kaj sciencistoj el Infoscan Akcia Kompanio. Temas pri la unua ĉi-speca aranĝaĵo en Europo. Kvankam pri dormapneo oni parolas kutime en la kunteksto de ronkado, tamen ne ĉiu ronkulo suferas dormapneon. Dormapneo estas tre serioza sanperturbo, kiu karakteriziĝas per ofta spirhalto dum la dormo, kion favoras troa pezo kaj obezeco. Ĝi aperas rezulte de la labileco de gorĝomuskoloj kaj aerblokado de pulmoj pro fleksiĝo de ilia mola parto. Dirante rekte homoj suferantaj dorapneon sufokiĝas dum dormo, kaj post vekiĝo sentas kapdolorojn, estas dormemaj kaj lacaj, ili estas pli subiĝemaj al deprimo kaj agordoperturboj, pli ofte suferas impotentecon. Nekuracita dormapneo kreskigas riskon de pluraj seriozaj malsanoj. Sed por proponi al pacientoj efikan terapion de dormapneo unue necesas ĝin diagnozi kaj helpa ĉi-rilate povas esti la menciita inventaĵo de polaj sciencistoj kaj inĝenieroj. La kosto de diagnozo kun ĝia apliko estas duoble malpli alta ol kaze de klasika polisomnografio.

El la elsendo 14.02.2017. Legas Tomek – 2’04”

sc_tm_cirkau problemoj de dormapneo en Pollando_02’04”

Senjorinoj pasigantaj sidmaniere pli ol 10 horojn tage kaj malaktivaj fizike estas je 8 jaroj pli aĝaj, ol tiuj kiuj estas moviĝemaj. Tiun konkludon tiris sciencistoj el la Kalifornia Universitato en San Diego analizinte donitaĵojn pri preskaŭ 1500 virinoj en la aĝo de 64 ĝis 95 jaroj, kiuj partoprenis vastskalan analizon WHI (Women’s Health Initiative). La senjorinoj estis plenigantaj tabelojn pri sia sano kaj fizika dispozicio kaj dum sep tagoj portis ĉe karpeo rubandojn kun enmuntita akcelometro. Analizinte donitaĵojn sciencistoj konstatis, ke la virinoj kiuj sidpozicie pasigis ĉiutage pli ol 10 horojn kaj engaĝiĝis en fizikan aktivadon kun modera intenseco dum malpli ol 40 minutoj havis malpli longajn telomerojn, tio estas finaĵojn de kromosomoj. Telomeroj estas ofte komparataj al la finaĵoj de laĉoj, kiuj protektas kromosomojn kontraŭ difektoj kaj perdo de la genetika materialo dum la ĉeldividiĝado. Kiam telomeroj fariĝas tro mallongaj ili maljuniĝas kaj formortas. Tiun procezon influas tamen la vivstilo kaj tiaj faktoroj kiel obezeco. Ankaŭ la fumado povas akceli la procezon de la mallongiĝado de telomeroj. Kiel informis Usona Epidemologia Revuo tio kauzas  tumorojn, diabeton kaj malsanojn de la korangia sistemo.

El la elsendo 14.02.2017. Legas Tomek – 1’35”

sc_tm_Minacoj de la senmova vivmaniero de senjorinoj_01’35”

Duvalvulo apartenanta al la specio Mercenaria vivas eĉ 500 jarojn helpos kompreni la klimatoŝanĝojn okazintajn dum jarcentoj. Analizante la kemian konsiston de la ringoj aldoniĝantaj sur la konko de la duvalvulo Macenaria macenaria sciencistoj rekonstruos la klimatajn ŝanĝojn, kiuj okazis en la daŭro de la lastaj jarcentoj en la regiono de la norda parto de Atlantiko. La  aldoniĝantaj ringoj de la duvalvulo memorigas la ringojn en la arbotrunkoj, kiuj ankaŭ regule aldoniĝas. Laŭ sciencistoj el la britaj universitatoj en Cardiff kaj Bangor University antaŭ la industria epoko – ĝis la 1800-a jaro – la signifaj ŝanĝoj en Atlantiko estis elvokitaj ekskluzive per la funkciado de la Suno kaj vulkanoj. Post la 1800-a jaro, samtempe kun la komenco de la industria epoko la akvojn de la norda Atlantiko influis ankaŭ atmosfero, tio estas la forcejaj gasoj produktataj de la homo. Analizante la konkojn de marcenaria sciencistoj kapablas analaizi la historion de la klimato eĉ kun unumiljara retrorigardo. Tiuj esploroj estas esencaj por kompreni kiamaniere ŝanĝoj en la regiono de la norda Atlantiko povas influi klimaton kaj veteron en la norda hemisfero.

El la elsendo 07.02.2017. Legas Tomek – 1’23”

sc_tm_Duvalvulo helpos sekvi klimatsangojn_01’23”

Kolektivo de fizikistoj el Pollando kaj Nederlando deklaras turnopunktan, principan ŝanĝon en la registrado kaj konservado de informdonitaĵoj. Ili sukcesis ĉirkaŭiri la barieron en la rapideco kaj efikeco de la informregistrado. Dank’ al iliaj metodoj la donitaĵojn sur la dura disko eblos registri miloble pli rapide ol nun kaj krome dank’ al pli pova memoro la komputiloj estos pli energiŝparaj. Temas pri la tiel nomata teknologio de malvarma ultrarapida fotomagneta registro, pri kio informis la prestiĝa „Nature”. Ekzemple dank’ al la apliko de la prilaborita de ili teknologio, grafikaĵoj 3D, kies alifarado daŭras kelkdek minutojn estas generitaj dum kelkaj sekundoj. Ankaŭ tekokomputiloj povas labori pli longe sen kroma ŝargado. Laŭ polaj kaj nederlandaj sciencistoj la vera povo de ĉi tiu solvo estos aparte rimarkebla en grandegaj servilejoj aŭ centroj por la konservado kaj alifarado de donitaĵoj. Iliakaze ŝparoj – se temas same pri tempo,  kiel ankaŭ pri energio necesa por la registrado kaj alifarado de donitaĵoj – estas vere revolucia.

El la elsendo 07.02.2017. Legas Tomek – 1’14”

sc_tm_Revoluciaj sangoj enregstrado de informdonitajoj_01’14”

La devenanta el Afriko kaj la Suda Azio rezistema, agresa kaj inteligenta kolumpsitako rapide adaptiĝas en la novaj vivcirkonstancoj. Nun ĝi vivas en 35 landoj de kvar kontinentoj kaj en Eŭropo mem eblas renkonti ĝin en pli ol 100 urboj, plej multnombre en Britio, Belgio, Nederlando kaj Germanio. Laŭ ekologoj tiuj allogaj, verdoplumaj birdoj tre negative influas la faŭnon, aparte  birdojn nestantajn en arbotrunkaj truetoj kiel eŭropaj sitoj, pegoj, sturnoj. La komunaj esploroj de polaj kaj israelaj sciencistoj elmontras, ke kolumpsitako grave minacas al la populacio de upupoj en Isrealo. D-ro Piotr Zduniak el la Biologia Fakultato de Adam Mickiewicz-Universitato en Poznano kun profesoro Reuven Yosef el Ben Gurion University of the Negev en Israelo kaj doktoro Michał Żmihorski el la Instituto pri Naturprotekto de la Pola Sciencakademio en Krakovo observis la invadon de kolumpsitakoj en Israelo kaj ĝian sekvon por la lokaj birdoj. Dum naŭ jaroj (de la dumila ĝis 2009) oni regule nombris birdojn sur kvar spacoj en la suda Israelo en la ĉirkaŭaĵoj de Ejlat. Samtempe estis ekzamenataj grandaj kompleksoj de daktilujoj plantataj de homo en la dezerto, kie vivas upupo la unusola birdospecio nature vivanta en ĉi tiu loko, bezonanta arbartrunkajn truetojn. En la jaroj 2002 kaj 2006 sur du terenoj oni komencis noti la aperon de  kolumpsitakoj, kio rezultis per forta malkresko de la upupopopulacio. Sur aliaj terenoj ne estis rimarkita tiu dependeco.  La afero konsistas en tio, ke same kolumpsitakoj kaj upuoj por kovi idojn bezonas arbotrunkajn truetojn. Israelo kiel lando signifagrade dezerta suferas ilian deficiton. Ĉar la kolumpsitakoj komencas la kovadon pli frue ol upupoj ili senigas tiel upupojn je kovolokoj. Laŭ d-ro Piotr Zduniak aldoniĝas al tio aliaj minacoj por upupo, kiel por specio impresiĝema je ŝanĝoj en la medio. Nome kolumpsitakoj plej ofte aperas en amaso, ili estas fortaj kaj inteligentaj kaj kapablas esti tre agresaj rilate al aliaj birdospecioj. Konkurante pri teritorio ili kapablas forpeligi kaj kelkfoje eĉ mortigi aliajn birdojn. Agresaj kolumpsitakoj influas ankaŭ la konduton de la aliaj birdoj trudate al ili daŭran singardemon tiel negative influate ilian efektivan sinnutradon.

El la elsendo 31.01.2017. Legas Maciek – 2’55”

sc_mj_Kolumpsitakoj dangeraj por indigenaj specioj_02’55”

Cerboj de personoj dulingvaj pli ŝpareme mastras siajn provizojn, dank’ al kio ili pli longe konservas regulkonformajn konigajn funkciojn. Dum la esploroj de kanadaj sciencistoj, en kies kadro estis observataj cerboj de senjoroj, ekzamenatoj  estis petitaj koncentriĝi pri vidinformo (koloro de objekto), sed ignori samtempe la spacan informon (lokalizon de la objekto). La eksperimenton partoprenis du grupoj de kanadanoj. En la unua troviĝis sole franclingvuloj, en la alia dulingvuloj uzantaj kaj la francan kaj la anglan. Ĉiuj estis samaĝaj, 74 jaraj kaj havis similan klerignivelon. Kiel informis „Journal of Neurolinguistics” evidentiĝis, ke la cerboj de unulingvuloj engaĝis multajn cerbosferojn ligitajn kun la alifarado de vidinformoj, selekta koncentriĝo kaj kun funkcioj plenumi ĉi tiun taskon. La cerboj de la dulingvuloj ŝparis la energion engaĝante malpli da cerbosferoj, sed sferojn pli taŭgajn por plenumi la taskon. Ĉe la dulingvuloj oni konstatis ankaŭ pli grandan nombron de nervokonektoj en la cerboparto, kiu rolas en la alifarado de vid- kaj spac-informoj. Konkludante la kanadaj sciencistoj konstatis, ke tiu efika cerboselektiveco, kiu ebligas atingi la saman rezulton per malpli granda streĉo favoras regulkonforman funkciadon de cerbosferoj en >lobus temporalis<, kiu pro sia naturo estas subiĝema en la procezoj de maljuniĝado. I.a. dank’ al tio personoj dulingvaj en malpli granda grado estas minacitaj de demenco.

El la elsendo 24.01.2017. Legas Tomek – 1’42”

sc_tm_malsameco en la cerbolaboro de unu- kaj dulingvuloj_01’42”

Nur malmultaj personoj havas la tiel nomatajn konsciajn sonĝojn. Dum ili la dormantaj personoj konscias, ke bildoj kreataj de ŝia/lia cerbo ne estas realo. Dank’ al tio ili povas en maniero preskaŭ laŭplaĉa gvidi eventojn vidatajn en la sonĝo kaj krei la nerealan spacon. Sciencistoj el Britio faris eksperimentojn kun personoj, kiuj estis dotitaj de ĉi tiu kapablo. Evidentiĝis, ke ili en iugrado superas homojn, kiuj ne kontrolas siajn sonĝojn. Sciencistoj el  Lincoln-Universitato en Britio dum unu monato ekzamenis grupon de 68 personoj en la aĝo de 18-25 jaroj. Parto de ili spertis la konsciajn sonĝojn dum la aliaj dormis normale. Evidentiĝis, ke homoj havantaj konsciajn sonĝojn manifestis pli grandan facilon solvi problemojn en la reala vivo. Partoprenantoj de la eksperimento estis ricevantaj sekvencojn de tri vortoj, kiujn ligis laŭvica vorto. Ilia tasko estis trovi vorton-ŝlosilon. Homoj, kiuj spertis konsciajn sonĝojn havis je 25 procentoj pli bononajn rezultojn ol la ceteraj membroj de la grupo. Kiel konkludis doktoro Patrick Bourke, kiu gvidis la eksperimenton, homoj, kiuj havas konsciajn sonĝojn povas en maniero multe pli natura fronti la problemon el alia perspektivo kaj trovi alian vojon por ĝin solvi. Onidire eblas tiun kapablon sonĝi konscie ellerni.

El la elsendo 24.01.2017. Legas Tomek – 1’36”

sc_tm_Avantagoj havi konsciajn songojn_01’36”

Kirurgoj el la Univiersitata Klinika Hospitalo en Vroclavo gvidata de doktoro Adam Domanasiewicz en decembro efektivigis senprecedencan operacion. Ili transplantis al 32-jaraĝa paciento, denaske senigita je mano, ĉi tiun organon de persono mortinta. Temis pri la unua ĉi-speca kazo, kiu havas enorman signifon por la evoluo de transplantologio kaj neurofiziologio. Ĝis nun estis asertite, ke tia operacio estas neebla, ĉar paciento kun denaska difekto ne havas ĉiujn anatomiajn elementojn, iuj estas subevoluintaj la aliaj tute ne ekzistas. Oni asertis krome, ke en la cerbo de tiuj personoj ne funkcias rilataj konektoj. La sukceso de la vroclavaj kirurgoj estas la unua paŝo por faligi tiun ĉi tezon kaj malfermas novajn eblojn por multaj personoj kun anatomiaj difektoj. La operacio daŭris 13 horojn. La paciento komencis movi la manon tuj post la vekiĝo. Dum la unua monato post la operacio li estis subigita al rekapabligado. La tutan tempon li troviĝos sub la kuracista protekto.

El la elsendo 17.01.2017. Legas Tomek – 1’11”