Kulturkroniko

Komence de oktobro pasis la 205-jariĝo de la establo de sekreta Societo de Konoamantoj (pole Filomatoj). Inter la kreintoj, studentoj aŭ diplomitoj de la Universitato en Wilno estis ses personoj i.a. Adam Mickiewicz. Kvankam li ne estis la ĉefa persono, se temas pri la organiza hierarkio, sendube li superis aliajn per poezia talento. En 1818 li presis en la gazetaro sian unuan versaĵon, kaj en 1822 aperis libroforme liaj „Baladoj kaj romancoj” agnoskitaj kiel simbola komenco de la pola romantikismo.
La kreintoj de societo estis la plej grava grupo en la generacio, kiu okazigis la klerigajn/romantikajn transformiĝojn en Pollando. Komence ilia ĉefa celo estis intelekta evoluo superanta la universitatan programon, gravis ankaŭ morala perfektiĝado kaj polurado de siaj karakteroj, por kio ili serĉis inspiron en fontoj same antikvaj kiel modernaj. Kun la fluo de la tempo kreskis iliaj ĉiam pli ambiciaj celoj literaturaj, kulturaj kaj patriotaj-klerigaj. Aldoniĝis al ĉio ĉi ideoj pri disvastigado de konoj (agado malpermesita de la rusa aneksinto), formado de civitanaj sintenoj. Tio kaptis la atenton de la cara polico kaj alkondukis al juĝproceso kontraŭ la membroj de la societo kaj ĝia malfondo.

El la elsendo 20.10.2022. Legas Maciek – 01’33”

En septembro en Vroclavo, la sudokcidenta Pollando, estis establita Reto de la Mondaj Ĉefurboj de Libro de Unesko. Aliĝis al ĝi 14 aliaj urboj el la tuta mondo kaj ĝia celo estas popularigi literaturon kaj ĝiajn kreantojn.
La establoakton en la Malnova Urbodomo de Vroclavo subskribis reprezentantoj de 15 urboj: Akra, Antverpeno, Ateno, Buenos Aires, Guadalajara, Incheon, Kuala Lumpur, Madrido, Montrealo, Lubljano, Strasburgo, Ŝarĵo, Tbilisi, Torino kaj Vroclavo. La eventon partoprenis reprezentantoj de Unesko kaj Internacia Eldonista Societo (IPA). Dum la solenajo estis substrekite, ke libroj estas unikaj kulturobjektoj kreantaj reciprokan kompreniĝon, dialogon, pacon. Ili estas helpantaj konstrui komunan estontecon.
La ideo de la reto sub la egido de Unesko kompletigas kaj evoluigas la koncepton de la Monda Tago de Libro kaj Aŭtoraj Rajtoj de Unesko, la unuan fojon solita en 1995. En 2001 Unesko nomumis la Unuan Ĉefurbon de Libro por unujara periodo, kiu estis Madrido. Laŭvicaj ĉefurboj akiras la titolon pro la distingiĝantaj programoj popularigantaj librojn kaj librolegadon. Vroclavo ricevis ĉi tiun titolon en 2016. Aktuale la Ĉefurbo de Libro estas Guadalajara, en 2023 estos Akra kaj en 2024 Strasburgo. La novkreiĝinta Reto de la Mondaj Ĉefurboj de Libro de Unesko utiligos potencialon, spertojn kaj engaĝitecon de la urboj, establintoj. La celo estas krei komunajn projektojn kaj programojn formantaj la socian konscion pri la signifo, kiun por la nuntempa mondo, havas literaturo kaj ĝiaj kreantoj, libromerkato, altigado de librolegaj kompetentoj kaj kontraŭbatalado de analfabetismo.

El la elsendo 10.10.2022. Legas Maciek kaj Barbara – 02’23”

En la Urbodomo de Poznano, la iama jezuita kolegio, estis malkovritaj sur la volbo de iama klostra manĝoĉambro, aktuale debatsalono, interesaj freskoj.
Laŭ enkondukaj ekzamenoj ili kreiĝis en la 30-aj jaroj de la 18-a jarcento, jam post la finkonstruo de la kolegio kaj nun rolas kiel eksterordinare valora pruvo pri la origina baroka interno de la kolegio. La unuajn freskojn oni malkovris en 2018.
Komence de la restaŭristaj laboroj oni sukcesis malkovri freskojn nur sur ĉirkaŭ 20 procentoj de la volbo, nun estis prezentita la cetera parto. Ĝi konsisitas el tri scenoj kun religia temaro, el inter kiuj nur la unua jam estis plene identigita kun la 4-a ĉapitro de la Jeremia Lamentado, unu el la libroj de la Malnova Testamento. La scenoj sur la volbo estas ĉirkaŭitaj de 12 jezuitaj sanktuloj en lunetoj – inter kiuj troviĝas Stanisław Kostka, Andrzej Bobola, Jan De Goto, Jakub Kisai, Franciszek Borgiasz, Alojzy Gonzaga kaj Ignacy Loyola.

El la elsendo 10.10.2022. Legas Maciek kaj Barbara – 01’15”

La 7-an de oktobro 2022 okazos en Poznano la inaŭguro de la 16-a eldono de unu el la plej prestiĝaj muzikkonkursoj en la mondo, Internacia Violonista Muzikkonkurso de Henryk Wieniawski. Nunjare partoprenos ĝin 36 muzikistoj elektitaj inter pli ol 220 kandidatoj el 30 landoj de la mondo. En la daŭro de la trietapa konkurso, en kies ĵurio troviĝas elstaraj muzikistoj el la tuta mondo, la kvalifikitaj muzikistoj rivalos ludonte sonatojn de Johann Brahmns, Ignacy Jan Paderewski, Franz Schubert, Robert Schuman, Nicola Paganini, Ludwig van Beethove, Johann Sebastain Bach kaj Heneryk Winiawski. La unua eldono de la violonkonkurso de Wieniawski okazis en 1935. Ekde 1962 ĝi estis raportita de la Poznana Filio de Pola Televdo kaj ekde 1977 relajsita. La nunjarajn relajsojn, registrojn de priaŭskultoj kaj koncertojn prezentos la televido de Poznano, la 2-a programo de la Pola Televido kaj la kulturkanalo de la Pola Televido. La interacia Violonkonkurso de Henryk Wieniawski daŭros ĝis la 21-a de oktobro. Henryk Wieniawski (1835 – 1880) estis pola komponisto, violonisto kaj pedagogo. Unu el la plej renomaj violonistoj kaj komponistoj en la historio.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 1′ 35″

Korusoj el Armenio, Belorusio, Moldavio kaj Ukrainio akiris la unuajn premiojn en la Internacia Festivalo de Ortodoksa Muziko „Hajnówka 2022”. En ĝia konkursa parto prezentiĝis 12 ensembloj el Eŭropo, Afriko kaj la Proksima Oriento. Temis i.a. pri korusoj el Pollando, Armenio, Egiptio, Hispanio, Serbio, Palestino kaj Ukrainio. La rivaldo okazis en kvar kategorioj de paroĥaj, amatoraj, laikaj kaj profesiaj korusoj. Inter la paroĥaj koruoj la unuan lokon akiris la episkopa koruso “Znamiennia” el la loko Rivne en Ukrainio. En la grupo de amatoraj laikaj korusoj venkis la koruso “Concordia” el Belorusio. En la plej prestiĝa kategorio de profesiaj korusoj estis atribuitaj du egalrangaj unuaj premioj. Ricevis ilin la moldawa koruso „Gloria” el Kiŝinevo kaj la Ŝtata Ĉambra Koruso el Erevano en Armenio. La festivalo „Hajnówka 2022” ne sole popularigas konatajn komponaĵojn el la abundo de la otodoksa muziko, sed ankaŭ prezentas ĵus malkovratajn verkojn. La evento de preskaŭ 20 jaroj okazas en Bjalistoko, kvankam komence ĝi startis en la loko Hajnówka, kion konservas la festivala nomo.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 1′ 29″

En la Muzeo Villa Caro en Gliwice estis lanĉita la retrorigarda ekspozicio de la verkoj de Wojciech Siudmak la “Universo”. Pentraĵoj, desegnaĵoj kaj skulptaĵoj de fama pentristo estas rigardeblaj ĝis la 10-a de oktobro, kiam la artisto solenas sian 80-jariĝon. Post Gliwice liaj verkoj estos prezentitaj al la publiko en Gdańsk, Varsovio kaj Krakovo (en Wawel-kastelo). La naskiĝinta en 1942 Wojciech Siudmak studis en la Akademio de Belartoj en Varsovio kaj en la Ecole des Beeux-Arts en Parizo. De preskaŭ 50 jaroj li vivas kaj laboras en Francio. Siudmak estas konsiderata la ĉefa reprezentanto de fantazia realismo. La artisto dum multaj jaroj laboris kun unu el la plej grandaj francaj sciencfikciaj eldonejoj, libere interpretante la prozon de Frank Herbert, Philip K. Dick kaj aliaj elstaraj verkistoj. Liaj pentraĵoj aperis sur la afiŝoj de tri eldonoj de Cannes-Festivalo (1975, 1976, 1977), evento unika en la festivala historio. La fama Pocket-eldonejo dum pli ol 35 jaroj ornamis per liaj pentraĵoj la kovrilojn de sciencfikciaj kolektoj, kaj la ekspozicio de liaj verkoj ĉe la Eiffel-Turo en Parizo oficiale bonvenigis la trian jarmilon. La pola eldonejo Rebis eldonis la 23-voluman kolekton de “Diuna” de Frank Herbert kun la ilustraĵoj de Wojciech Siudmak. La sama eldonejo publikigis ankaŭ „Don Quijote” de Cervantes kun liaj ilustraĵoj kaj plurajn bibliofilajn albumojn de liaj verkoj. En la lastaj 20 jaroj kreiĝis pli ol 200 liaj desegnaĵoj por la serio “Dune”, pli ol 150 por la verkoj de Philip K. Dick, pli ol 40 por “Don Quijote” de Cervantes, pli ol 35 desegnaĵoj por la nokturnoj de Chopin. La kreado de Wojciech Siudmak fascinis plurajn generaciojn, kaj inter liaj admirantoj troviĝas eminentaj reĝisoroj kiel Denis Villeneuve (direktoro de la filmo “Dune” (2021), George Lucas, Federico Fellini kaj Jean-Jacques Annaud.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 2′ 19″

La Muzeo de Ikonoj, funkcianta en la loko Supraśl apud Bjalistoko, riĉigis sian kolekton per la t.n. Paradiza Pordego, karakteriza elemento de ĉiu ikonostazo. Ĝis nun la muzeo ne havis ĝin en sia kolekto dume temas pri grava elemento por preĝejoj de la orienta rito.
La historian objekton eblis rigardi nur dum tri tagoj antaŭ ol ĝi estis subigita al konservistaj laboroj. La muzeo esploros ankaŭ la historion de la objekto. La 17-jarcenta Pordego estis trovita kaj aĉetita en unu el la antikvaĵistaj butikoj en Krakovo. Ĝi estis vendita de privata persono, kiu aĉetis ĝin plej verŝajne eksterlande. La historia objekto karakteriziĝas ĉefe per riĉaj aĵuraj ĉizaĵoj, iam multkoloraj polikromiaĵoj, poste plurtavole supentritaj. Sur la dorsa flanko, ekzistas spuroj de la uzitaj lignoĉiziloj kaj forĝitaj ĉarniroj, sur kiuj la pordego iam estis alkroĉita al la ikonostazo.
La Paradiza (cara) Pordego estas la ĉefa, duala pordo de la ikonostazo en ĝia centra parto, malfermata nur dum diservoj. Oni difinas ĝin ankaŭ kiel Sanktan aŭ Reĝan Pordegon.

El la elsendo  20.09.2022. Legas Barbara kaj Maciek – 01’23”

Ĝis la 8-a de septembro en la Podlaĥia Libraro en Bjalistoko estis prezentata ekspozicio dediĉita al la ĉiutaga vivo kaj laboro de virinoj en koncentrejoj. Ĝian ĉefan parton konsisitigis arkivaj desegnaĵoj kaj akvarelaĵoj de polaj artistinoj, mem koncentrejaj malliberigitinoj. Temis pri verkoj de Jadwiga Simon-Pietkiewicz, Maria Spanish, Maja Berezowska kaj postmilitaj pentraĵoj de Halina Ołomucka kaj Janina Tollik. Ĉiuj eksponaĵoj estis grupigitaj laŭ apartaj temoj kaj koncernis la vivkondiĉojn en koncentrejo, la estadon en la koncentreja hospitalo, la koncentrejan laboron.
La duan parton de la ekspozicio formis verkoj de la nuntempaj artistinoj kiuj, uzante la nuntempan artlingvaĵon rilatis al la koncentrejaj spertoj de virinoj.
La ekspozicio “Aktiva Kulturo de Memoro – la Virina Sperto de Koncentrejo” en sia emfazo estis tre forta. Ĝi samtempe montris, kiel ĉi tiu memorkategorio, la memorado pri diversaj eventoj, kiuj kreas la nuntempan mondon, estas tre grava.

El la elsendo 20.09.2022. Legas Barbara kaj Maciek – 01’19”

Antaŭ la pola ambasado en Vilno en septembro estis senvualita la 6-metra monumento de Adam Mickiewicz. Temas pri la monumento en la skalo 1:2 kreita laŭ la projekto de skulptisto, Zbigniew Pronaszko el 1922. La solenaĵo ligiĝis kun la daŭranta Jaro de la Pola Romantiko.
La realigo de la monumento okazis el la rimedoj de la Pola Adam Mickiewicz-instituto, Pola Instituto en Vilno kaj Muzeo de Vilno. Pasintjare en la vilna muzeo okazis ekspozicio dediĉita al la nerealigitaj arkitekturaj projektoj planitaj en Wilno en la 20-a jarcento. Zbigniew Pronaszko, estis skulptisto kaj lekcianto en la Belarta Universitato de Stefan Batory en Vilno. Tamen antaŭ 100 jaroj ne estis akirita permeso por starigi en la urbo tiom modernan kaj grandan, ĉar 12-metran monumenton. En 1931 kreiĝis alia projekto aŭtorita de alia pola skulptisto Henryk Kuna, sed laboroj lamis, kaj rompis ilin la eksplodo de la 2-a mondmilito.
Ses elementoj de ĉi tiu monumento kiel basreliefoj ĉirkaŭas grantitan, 4 kaj duonmetran monumenton de Adam Mickiewicz en Vilno faritan de la litova skulptisto Gediminas Jokubonis en 1984.

El la elsendo 20.09.2022. Legas Barbara kaj Maciek – 01’33”

Ne multaj memoras la emociojn ligitajn kun la rekonstruo de la varsovia Reĝa Kastelo, por kiu en la 70-aj engaĝigis ne sole la polaj aŭtoritatoj kaj la pola socio, sed ankaŭ eksterlandaj donacintoj, inter kiuj ne mankis esperantistoj, organizitaj aparte de Ludwig Pickel. Iuj kolektis monrimedojn, aliaj riĉigadis la kastelajn kolektojn per siaj propraj donacoj.
En aŭgusto estis inaŭgurita en la varsovia Reĝa Kastelo la ekspozicio “Ora Kolekto. Moneroj de André van Bastelaer”. Ĝi enhavas 583 numismatajn objektojn, inkluzive de moneroj el la romia kaj bizanca imperioj, el Brabanto kaj Belgio, kiuj estas prezentataj ĝis la 27-a de novembro. Temas pri nekonata al la vasta publiko trezoro de la Reĝa Kastelo en Varsovio, al kiu apartenas unu el plej brilaj kolektoj de la numismataj oraj moneroj de la mondo. En la 70-aj jaroj de la pasinta jarcento la polajn rekonstruaŭtoritatojn kontaktis sciencisto, notario, kolektanto kaj historiisto, André van Bastelaer, kiu oferis sian kolekton kiel fondodonacon por la rekonstruata Kastelo. La ekspozicio omaĝas la homon, kiu kredis, ke la Kastelo estos grava loko, grava simbolo rekonstruata rapide, bele kaj kun granda majstreco.
La unua el la tri ĉefaj sekcioj de lia kolekto, nun prezentita al publiko por la unua fojo, konsistas el romiaj kaj bizancaj moneroj. Vizitantoj trovas kuriozan grupon de imperiestroj portretitaj „sur aureus kaj solidi”, orajn romiajn monerojn, des pli valorajn, ke la aŭtoro de la kolekto sukcesis kolekti kopiojn en bonega stato. Ekzistas iomete malpli da moneroj el Bizanco, sed daŭre temas pri unu el la plej bonaj ĉi-specaj kolektoj en Pollando. Laŭ la takso de la organizantoj, “la plej belaj estas mezepokaj oraj moneroj. Brabant scudata, flandraj nobeloj, oraj ŝafidoj, rajdantoj, leonoj kiel reprezentantoj de la rilataj metioj. Atendintaj estas krome moneroj emisiitaj en la Belga Reĝolando post 1830, aparte korproksimaj al la kolektokreinto. La lasta sekcio de la kolekto prezentas monerojn el aliaj landoj kaj mondopartoj.
André van Bastelaer naskiĝis la 17-an de aŭgusto 1907 en Bruselo. Li studis medicinon en la Katolika Universitato de Loveno, kie en 1933 li akiris sian doktorecon. La familia tradicio influis lian interesiĝon pri scienco kaj arto. Sian fasciniĝon pri numismatiko li hereis de sia patro, de kiu li ricevis la unuajn monerojn. Ili fariĝis la kerno de la estonta kolekto. André van Bastelaer mortis en 1990. En la lastaj jaroj de sia vivo li venis al Pollando kaj kortuŝita de la konscio pri la militaj perdoj, kiujn ĝi suferis, decidis donaci al ĝi sian kolekton.
La ekspozicio estis preparita lige kun la XVI Internacia Numismatika Kongreso, kiu okazos en Varsovio la 11/16-an de septembro 2022.

El la elsendo 10.09.2022. Legas Pamela – 03’49”