Kulturkroniko
Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz
Kajero kun poeziaĵoj de malliberigitinoj el germanaj koncentrejoj, titolita „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz” kreiĝis laŭ la iniciato de la Pola Instituto en Stokholmo kaj estis la unuan fojon prezentita dum la Librofoiro en Gotenburgo, okazinta lime de septembro kaj oktobro nunjare. La poezikajero enhavanta la manuskriptojn konserviĝis dank’ al la malliberigitino de la koncentrejoj Auschwitz-Birkenau kaj Ravensbrueck – Bożena Janina Zdunek (1918-2015), kiu postmilite dank’ al la kampanjo de blankaj busoj de la Sveda Ruĝa Kruco ektroviĝis en Svedio. La genezo de la poezikolekto plej verŝajne radikas en 1943, kiam la polino trafis al la koncentreja hospitalo. Tie dum maloftaj liberaj momentoj malliberigitinoj parkerrecitis la kreiĝintajn en la mallibereco poeziajojn. Origine la kajero estis servonta kiel registro de la koncentrejaj numeroj de la mortintaj virinoj. Laŭ iniciato de la Pola Instituto la 32-paĝa kajero kun 18 poeziaĵoj skribitaj de malsamaj personoj – kion reliefigas la malsama skribmaniero – estis prezentita en februaro 2020 en ekspozicio en Stokholmo. Sekve la filo de Bożena Janina Zdunek transdonis ĝin por konservista pritrakto en Auschwitz-muzeo. Post la pandemio la poeziaĵoj estis tradukitaj en la svedan kaj anglan lingvojn kaj eldonitaj kiel „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz”. Dum la lasta tago de la gotenburga librofoiro la poeziaĵojn interpretis aktorinoj ligitaj kun Svedio Małgorzata Pieczyńska oraz Sara Sommerfeldt.
El la elsendo 05.10.2023. Legas Maciek – 01′ 57″
Latva filmo pri polino kandidatigita al Oskar-premio
En la latvaj kinejoj la lastan tagon de septembro aparis filmo „Mia libereco” dediĉita al pola aktivulino en ĉi tiu lando. Temas pri historia dramo rakontanta pri unu el la plej gravaj figuroj en la tempo, kiam Latvio batalis por sendependeco. Latvio kandidatigis la filmon al Oskar-premio. Ĝia heroo estas Ita Kozakiewicz, establinto de la Asocio de Poloj en Latvio kaj ĝia unua prezidantino. Kiel deputitino al la Plej Supera Konsilio de Latvio ŝi senkompromise batalis por suverenco de Latvio kun respekto rilatante tamen al ĉiuj socioj vivantaj en la lando. Kvankam ŝi estas grava figuro en la vivo de Latvio tamen nun iom forgesita. Nur pasintjare en la loko Jēkabpils oni starigis ŝian monumenton kaj nunjare unu el la stratoj de Rigo ricevis ŝian nomon. La tragike mortinta en 1990 Ita Kozakiewicz estas ankaŭ patrono de la pola lernejo en la latva ĉefurbo. Ita Kozakiewicz naskiĝinta en 1955 en Rigo devenis el la latva-pola familio. En 2001 ŝi estis postmorte distingita per la Komandora Kruco kun Stelo de la Meritordeno de Pola Respubliko.
El la elsendo 05.10.2023. Legas Pamela – 01′ 28″
Tago de la Pola Muziko
Morgaŭ, la 1-an de oktobro okazos la kvina eldono de Tago de la Pola Muziko. Temas pri socia kampanjo populariganta la polan muzikon kaj kreskiganta/kreskigonta la konscion de poloj pri la signifo de muziko por la evoluo de la pola kulturo kaj… mastrumado. La kulimina momento de la tago estos unu horo inter la 10-a kaj 11-a matene, dum kiu 100 tutlandaj radiostacioj, subtenantaj la kampanjon, aŭdigos ekskluzive la pola muzikon. Ankaŭ en la muzikaj televdistacioj estos prezentataj ĉefe la polaj telediskoj. Nunjare la Tago estis riĉigita per diversaj intersektoraj agadoj, popularigantaj la polan muzikon pere de libroj, videoludoj kaj filmoj. Krome dank’ al la partnereco kun la Societo de Studkinejoj en ĝiaj filmsalonoj en la tuta lando estos disbiligata la antaŭpremiera prezento de la muzika filmo „Por ĉiam muzikŝatantoj”. La 1-an de oktobro aldone estos lanĉita nova iniciato-konkurso „La urbo de muziko”. Ĝi celas premii kaj distingi urbojn, kiuj subtenas la lokan muzikan scenejon. La unua Tago de la Pola Muziko okazis en 2019 kiel projekto engaĝigonta ĉiujn subjektojn de la muzika merkato. Post rekorde bona 2021, en kiu la valoro de la pola fonografia merkaro kreskis je pli ol 28 procentoj Pollando ektroviĝis en la grupo de 20 plej grandaj muzikmerkatoj de la mondo.
El la elsendo 30.09.2023. Legas Maciek – 01′ 45″
Kvin ekspozicioj dum la lasta jarkvarono en la Reĝa Kastelo
La varsoviaj kulturŝatanoj kaj gastoj de la pola ĉefurbo ricevis belan imformon de la Reĝa Kastelo, anoncinta por la lasta jarkvarono 2023 kvin novajn, portempajn ekspoziciojn. Jam komence de oktobro estos konatiĝi kun la „Genio de Lvovo”, 91 tolaĵoj el la Artgalerio de Borys Woźniacki kaj el la kolektoj de la Historia Muzeo de Lvovo. La prezentotaj bildoj funkcias kiel la legendo de antaŭmilite pola urbo kaj ekzemplo de la 19-a artverka kolekto de Lvovo. Kelkajn tagojn poste en Palaco sub Ladtegmento estos inaŭgurita ekspozicio omaĝe al la 210-a mortodatreveno de princo Józef Poniatowski, fama pola 18-jarcenta generalo kaj militministro. Samloke eblos admiri la pentroarton de Théodore Géricault, Horace Vernet kaj François Gérard, elstaraj pentristoj de la franca arto el la napoleoa periodo. La ekspozio „El Nurimbergo ĝis Milano. Laŭ la vojo de la plej bonaj armiloj de moderna Eŭropo”, kun armiloj el la limo de la 16-a kaj 17-a jarcento, proksimigos elstarajn ekzemplojn de la ladaj armilakcesoraĵoj kaj manpafiloj. Komene de decembro lige kun la 100-a naskiĝdatreveno de Jerzy Nowosielski funkcios ekspozicio prezentanta liajn tolaĵojn en la akompano de verkoj de aliaj famaj polaj kreantoj el la 2-a duono de la 20-a jarcento.
El la elsendo 25.09.2023. Legas Barbara – 01′ 52″
Sepultaj solenaĵoj de prof. Aleksander Brückner
La plej proksiman vendredon dum solena ceremonio estos venigita el Berlino kaj sepultita en Krakovo urno kun la postmortaj restaĵoj de profesoro Aleksander Brückner. Temas pri elstara pola sciencisto-slavisto, historiisto de la pola literaturo kaj kulturo, la estro de la katedro de slavistiko en la Berlina Univesitato dum 43 jaroj. Dank’ al li slavistiko en Germanio estis konsiderita kiel aparta novfilologio egale al la angla aŭ franca filologioj. La solenaĵojn akompanos ekspozicioj kaj sciencaj konferencoj. En la Nacia Biblioteko ekde fino de septembro estos prezentataj ses eksterordinare valoraj mezepokaj manuskriptoj. Meze de oktobro en Berlino okazos internacia konferenco dediĉita al Aleksander Brückner kaj lia heredaĵo. Profesoro Brückner kiel elstara erudito jam dum sia vivo ĝuis la famon esti legendo, simbolo de ampleksaj konoj kaj titana laboro. En siaj esploroj li ligis lingvistikon kun etimologio, okupiĝis pri la slava prahistorio, historio de la pola literaturo ekde mezepoko, pri la slavaj literaturoj, kulturoj, religioj kaj moroj, pri folkloraj problemoj. Ĝis nun la tombo de profesoro Brückner troviĝas en la berlina tombejo Parkfriedhof Tempelhof, likvidota en 2027. Laŭ la decido de la pola ĉefministro pri transportado de restaĵoj de famaj poloj al la patrolando Aleksander Brückner kun sia edzino estos sepultitaj en la Aleo de Meritiĝintoj en Rakowicki-tombejo en Krakovo.
El la elsendo 25.09.2023. Legas Barbara – 02′ 01″
Nova eksponaĵo en Puszczykowo
Ekde 49 jaroj en la loko Puszczykowo apud Poznano ekzistas Muzeo – Literatura Laborejo de Arkady Fiedler (1894-1985). Temas pri unu el la plej konataj polaj mondvojaĝantoj kaj verkistoj, kiu partoprenis 30 ekspediciojn kaj mondvojaĝojn. Ilia frukto estis pli ol 32 libroj aperintaj en 23 lingvoj en pli ol 10-miliona eldonkvanto. Post lia morto la gvidadon de la muzeo transprenis familioj de liaj du filoj. De dek kelkaj jaroj funkcias tie aldone Ĝardeno de Kulturoj kaj Toleremo. Troviĝas en ĝi diversaj figuroj kaj modeloj, kiel kopioj de Granda Piramido kaj Granda Sfinko el Gizo el Egiptio, La Sunpordego el Bolivio, la ŝtona diskoforma kalendaro de aztekoj kaj figuro el la Paska Insulo. Estas i.a. repliko de la legendeca velŝipo de Kristoforo Kolumbo „Santa Maria” el la skalo 1:1. Fine de aŭgusto 2023 la Ĝardeno riĉiĝis per la kopio de la praslava dio Światowid, en 1848 eltirita el la riverfluo Zbrucz (iama limrivero de Pollando) en la vilaĝo Liczkowce. Ĝia originalo troviĝas en la Arkeologia Muzeo de Krakovo. Temas pri brika kolono el la limo de la 9-a kaj 10 jarcentoj, kies flankoj formas bazon por prezentitaj sur ĝi homfiguroj kaj diversaj simboloj. Kronas ĝin ĉapelo kovranta kvar homajn kapojn, rigardantajn al la kvar flankoj de la mondo. La ideodoninto por enkonduko de ĉi lasta figuro en la Ĝardenon, unu el la simboloj de la slava tempo el la antaŭkristana epoko, estas Arkady Radosław Fiedler. Ĝi jam simbole enkondukas en la 50-jariĝon de la Muzeo, pasonta kaj solenota venontjare.
El la elsendo 15.09.2023. Legas Maciek – 02′ 05″
La varsovia Reĝa Kastelo riĉiĝis per pentraĵo de Paolo Uccello
La kolekto de la Reĝa Kastelo en Varsovio riĉiĝis per la tolaĵo “Madono kun Di-Infano”, pentrita en Florenco ĉirkaŭ 1430. La verkon aŭtoras Paolo Uccello, unu el la ĉefaj artistoj de la itala Renesanco. Informoj pri la aĉeto de ĉi tiu unika pentraĵo estis anoncitaj komence de septembro dum la gazetara konferenco de profesoro Wojciech Fałkowski, la direktoro de la Reĝa Kastelo en Varsovio. Kiel li diris “temas pri unu el la plej gravaj muzeaj akiraĵoj de Pollando en la lastaj jardekoj. Ĝi riĉigas nian kulturan heredaĵon”. Paolo Uccello (1397-1475) estis unu el la plej elstaraj reprezentantoj de la itala Quattrocento (15-a jarcento), kiam Mezepoko gravitis jam al Renesanco. La kultura kaj intelekta centro de tiu epoko estis Florenco, regata de la familio Medici. La florencano Paolo Uccello, studento de Lorenzo Ghiberti kaj amiko de Donatello, ĝuis tiutempe la famon de virtuozo de perspektivo. “Por li, ĝi estis unu el la rimedoj por krei buntajn kaj fantaziajn reprezentojn de la mondo inter realismo kaj abstrakto, escepteco kaj reguleco, malordo kaj ordo, gotika kaj renesanca stiloj”, informas la retejo de la Reĝa Kastelo. La vera nomo de la artisto estis Paolo di Dono, kaj Uccello estis la kromnomo signifanta “birdo”. Ĝi rilatis al la pasio de Paolo desegni bildojn de animaloj. La artisto laboris en Florenco, Venecio, Bolonjo kaj Padovo. Li pentris freskojn kaj panelpentraĵojn, desegnis mozaikojn. Uccello pentris “Madonon kun Di-Infano” sur lignotabulo ĉirkaŭ 1430, kiel juna artisto, verŝajne post la reveno el Venecio al Toskanio. La pentraĵo daŭre havas gotikan oran fonon, sed la alproksimiĝo de la figuroj kaj la aranĝo de la drapaĵoj superas la kadron de malfrua gotika stilo. Ĝi prezentas la Dipatrinon sidantan sur la blanka trono. Maria estas en fronta pozicio, en longa blua robo kun elstaranta el sub ĝi ruĝa ŝtofo. La malgranda Jesuo vestita per ruĝbruna tuniko, staras sur ŝia dekstra genuo. Sub la nudaj piedoj de la Infaneto, oni vidas malgrandan ruĝan objekton, kiu aspektas kiel malfermita libro. La verkoj de Uccello tre malofte aperas sur artmerkatoj. Ĉi tiu lastatempe apartenis al privata eksterlanda artokolektanto. La Reĝa Kastelo en Varsovio portempe montris ĝin de la 25-a de januaro 2022 ĝis la 18-a de junio 2023 en sia Galerio de Ĉefverkoj. Samtempe daŭris intertraktoj pri ĝia akiro por la kastelkolektoj. La aĉetoproceduroj efektiviĝis komence de septembro. Oni ne malkaŝis la koston nek detalojn pri la posedinto de la pentraĵo. “Madono kun Di-Infano” de Paolo Uccello trovos lokon en la konstanta ekspozicio de la kastelo jam ĉi-aŭtune. Oni povos ĝin admiri en la reĝkastela Itala Ĉambro kun artaĵoj de la 14-a kaj 15-a jarcentoj, kies inaŭguron oni planas por la venonta jaro.
El la elsendo 15.09.2023. Legas Maciek – 03′ 48″
La Nacia Legado 2023 Apud Niemen-rivero
Fine de aŭgusto en la reta paĝo de la pola prezidento aperis invito por la nunjara eldono de la Tago de la Nacia Legado. Ĝi okazos sabaton, la 9-an de septembro kaj kiel legaĵo jam antaŭlonge estis elektita la romano de Eliza Orzeszkowa „Apud Niemen-rivero”. Tio estas la plej konata romano de Eliza Orzeszkowa, kiu libroforme aperis en 1888. Pro buntaj priskriboj, reliefaj siluetoj de la herooj kaj historiaj referencoj ĝi estas komparata al „Sinjoro Tadeo” de Adam Mickiewicz. Neniu alia libro de la aŭtorino estis same entuziasme akceptita de recenzantoj. Oni alte taksis ligon de ĝia didaktika emfazo kun arta valoro kaj fajna konstruo de la tuta intrigo. „Apud Niemen-rivero” ĝuis popularecon kaj rekonon inter pluraj generacioj de la legantoj. Fine de la intermilita periodo oni pretigis baze de ĝi filmon, kiu tamen perdiĝis. Ĝia laŭvica filma versio aperis surekrane en 1987. „Apud Niemen-rivero” kalkuliĝas al la plej gravaj polaj literaturaj verkoj referencantaj al la Januara Insurekcio, kies 160-an datrevenon oni solenas nunjare.
El la elsendo 05.09.2023. Legas Pamela – 01′ 27″
Krakovo ekde 45 jaroj sur Unesko-listo
Nunjare Krakovo solenas la 45-jariĝon de la apero de la malnova ĉefurbo de Pollando sur la listo de la Monda Kulturheredaĵo de Unesko. La ĉefaj solenaĵoj disvolviĝos en la urbo inter la 7-a kaj la 9-a de septembto. La 7-an en la palaco Krzysztofory la estos inaŭgurita ekspozicio proksimiganta la laboron de la Socia Komitato por la Rekonstruo de la Antikvaĵoj de Krakovo, kion akompanos la sonorilbatoj de la sonorilo Boleslao de sur la urba sonorilturo. Samtage estos solene enmanigita la Eŭropa Premio de la Heredaĵo / Europa Nostra Award pro konservistaj laboroj ĉe Wit Stwosz-altaro en Maria-baziliko en la jaroj 2015-2021. Por la 8-a de septembro estas planita malferma simpozio kun reprezentantoj de Unesko kaj Europa Nostra, post kio oni malfermos porokazan memortabulon ĉe La Reĝa Kastelo sur Wawel-altaĵo. La lastan tagon tra la urbo moviĝos bunta parado, al kiu patronecos Nikolao Kopernik.
El la elsendo 05.09.2023. Legas Barbara – 01′ 17″
Restaŭrita krono sur la turo de Maria-baziliko en Krakovo
La turon de la Maria-baziliko en Krakovo denove ornamas la 17-jarcenta krono post la restaŭristaj laboroj. Ĝi pezas 350 kilogramojn, ĝia diametro egalas al 3,5 metroj kaj alteco al 1,2 metroj. La konservistaj laboroj koncernis ĉiujn elementojn de la krono kaj ŝlosila estis ĝia galvaniza reorumado, dank’ al kio la ortavolo estas pli dika kaj pli rezista je eksteraj kondiĉoj. Oni revenigis ankaŭ la estetikajn valoroj de la krono. La restaŭristaj laboroj kongruas kun la 45-jariĝo de la registro de la historia centro de Krakovo sur la Monda Listo de la Kultura Heredaĵo de Unesko. La krono estis instalita ĉe pinto de la Maria-preĝeja turo en 1628 kaj ligiĝas kun la revelacio de la itala jezuito Gulio Mancinelli kiun Dipatrino petas lin nomi ŝin Reĝino de Pollando. Origine la krono estis ligna kaj kovrita per orkolorigita lado. La sekva, kupra, sed jm orumita – konserviĝinta ĝis hodiaŭ- devenas el 1666. En tiu jaro pasis la 10-jariĝo de la solena Ĵuro de reĝo Johano Kazimiro (1656) en la Katedralo de Lvovo proklamanta la Dipatrinon kiel la Patronon kaj Reĝinon de Pollando.
El la elsendo 05.09.2023. Legas Pamela – 01′ 40″