Hodiaŭ gesinjoroj ni volas prezenti la silueton de Marceli Nencki, la pioniro de la biokemio. Li naskiĝis antaŭ 177 jaroj en 1847 en la vilaĝo Boczki, unu el la posedaĵoj de la devenanta el Livonio nobela Nencki-familio. La gepatroj donis grandan atenton al la eduko de siaj infanoj – kvin filoj kaj du filinoj – tiel do la komenca instruado okazis ankoraŭ hejme. Bedaŭrinde rapide Marceli orfiĝis, ĉar la patro mortis kiam li estis 13-jaraĝa, 4 jarojn poste mortis la patrino. Sed ankoraŭ kiam li estis sub iliaj protektaj flugiloj kiel la 9-jarulo li daŭrigis la hejman lernadon en la humanisma klaso de klasika gimnazio en Piotrowice, kiun karakterizis alta kaj patriota eduknivelo. La lernadon en ĝi li finis en 1863, kaj tuj li aliĝis al la kontraŭcara Januara Insurekcio. Post ĝia falo li forveturis al Krakovo, kie li komencis filozofiajn studojn. Pliaj vivosortoj kondukis lin al Dresdeno, kie protekton super li transprenis konata pola romanverkisto Józef Ignacy Kraszewski, amikiĝinta kun Nencki-famiio. Laŭ lia instigo Marceli entreprenis filologiajn studojn en la filozofia fakultato en Jena. Li daŭrigis ilin en Berlino, sed tie subite ŝanĝigis liaj interesiĝoj kaj kun sia frato Leon li komencis en 1864 medicinajn studojn kaj studojn pri natursciencoj. Lian intereson kaptis kemiaj procezoj en la vivaj organismoj. Kun Otto Schultzen kaj Bernhard Naunyn li komencis esplorojn pri sukero en organismo kaj pri ureo. Kune kun Schultzen Marceli Nencki publikigis en 1869 sian unuan sciencan disertaĵon pri tiuj esploroj en „Raportoj de Germana Kemia Societo”. Samtempe en la daŭro de la berlinaj studoj Marceli aktivis en la Scienca Akademia Societo, kiu kunordigis la kulturan agadon de la polaj societoj en Berlino flegante, subtenante ilian polecon. La sekvan jaron Marceli Nencki doktoriĝis pri medicino kaj kirurgio. Baldaŭ li komencis labori en la kemia laborejo de Teknika Akademio en Berlino sub la gvido de renoma kemiisto, profesoro Adolf von Bayer dank’ al kiu li riĉigis sian esplorstablon kaj farĝis membro de la Germana Kemia Societo. Tiu sperto difinis lian plian sciencistan vojon dediĉitan al la esplorado de vivaj organismoj laŭ la vidpunkto de la okazantaj en ili kemiaj procezoj. Jam la unuaj sciencaj laboroj alportis al Marceli Nencki famon kaj proponon de asistanto en la Universitato en Berno. Tie en 1877 jam kiel profesoro li fariĝis estro de la speciale por li establita Katedro de la Fizjologia Kemio. Lia famo logis sciencistojn el la tuta Eŭropo. En siaj laboratorioj li esploris nitrogenajn kombinaĵojn, ureatan acidon, ureon kaj iliajn derivaĵojn. Dum sia svisa vivperiodo li estis ankaŭ profesoro pri bakteriologio kaj dekano de la kuracista fakultato en la Berna Universitato. Liaj esploroj pri kemio de bakterioj igis lin pioniro de la monda biokemio de mikroorganismoj kaj lia biokemia esplorado ricevis la difinon Nencki-skolo. En Svislando li edzigis al Maria Helena Shultzen kun kiu li havis filon, kiu fariĝis kuracisto. La geedziĝo ne daŭris longe. Marceli ne estis logita de la mondana vivo, kiun ŝatis lia edzino kaj reciproke. Malgraŭ la disiĝo, la divorco ili ambaŭ flegis amikajn rilatojn kaj korespondis dum la tuta vivo. Kvankam Marceli Nencki revis pri reveno al Pollando en la apogea periodo de sia sciencista kariero li decidis forlasi Svislandon por transpreni en Peterburgo estran postenon en la Kemia Subinstituto de la kreata tiam Instituto pri Eksperimenta Medicino. Bonegaj laborkondiĉoj, pli bonaj ol en Berno, fruktis per pliaj gravegaj esploroj pri biosintezo de ureo, konsisto kaj efikado de stomaksuko, konsisto de proteinoj kaj enzimoj. Lia kunlaboro kun Iwan Pawłow fruktis per atribuita al ili stipendio de Adolf Nobel, kiu vigle interesiĝis pri iliaj laboroj. La plej grandan famon alportis al Nencki esploroj gviditaj kun Leon Marchlewski pri hemoglobino kaj klorofilo. Dank’ al Nencki la Peterburga Instituto brile evoluis kaj li mem meritiĝis krome en esploroj pri kontraŭbatalado de kolero kaj bruta pesto prilaborante proprajn injekcimetodojn kaj desinfektometodojn. Li iniciatis esplorojn kaj poste produktadon de seroj kontraŭ kontaĝaj malsanoj. La ĉefaj laboroj de Marceli Nencki koncernas organikan kaj fizjologian kemiojn, bakteriologion. Li okupiĝis ankaŭ pri la procezoj de la putrado kaj malkomponiĝado de proteinoj. Kiel la unua li komencis sisteme apliki bakteriojn en la biokemiaj esploroj. Tre grandan signifon havis liaj esporoj pri la rolo de akvo en la organismo. Dum sia peterburga vivperiodo Nencki estis aktiva membro de la Societo de Rusaj Kuracistoj kaj Peterburga Farmacia Societo, sed samtempe li estis forte ligita kun la loka pola kolonio, aktivis en la Rondo e Polaj Kuracistoj, kiu gvidis karitatan agadon zorgante pri malriĉaj malsanuloj. Marceli Nencki publikigis entute 174 disertaĵojn germanlinge, franclingve, pollingva kaj ruse. Li konis krome la anglan, italan, latinon kaj la grekan lingvojn. Nencki estis erudiciulo rilate al pluraj sciencbranĉojn. Liaj disertaĵoj en 1906 – jam postmorte – aperis en la kolekto „Opera Omnia”. Lia esolormetodoj estis vaste utiligataj en la kemia analizo kaj sintezo, ankaŭ en la industriaj procezoj en farmakologio kaj kuracado. Lian nomon portas la varsovia Instituto pri la Eksperimenta Biologio de la pola Sciencakademio. En 1897 okaze de la 25-jariĝo de lia sciencista laboro Nencki fariĝis honora membro de Kuracistaj Societoj de Varsovio, Vilno, Krakovo kaj Lvovo. La rusaj aŭtoritatoj atribuis al li la titolon de generalo. Nencki dankis pro la distngo samtempe skribe petante, ke oni liberigu lin de la devo porti la generalajn uniformon kaj distingojn. Li sopiris al la lando ofte feriante en la naskiĝbieno en Boczki tamen konsciante, ke pli grandajn evlueblecojn certigas al li grandaj, bone ekipitaj esplorcentroj. En la pleno de kreaj kapabloj atakis lin stomakkancero. Li mortis en Peterburgo apenaŭ 54-jara. Laŭ lia lasta deziro liaj teraj restaĵoj estis sepultitaj en la evangelia-reformita tombejo en Varsovio.
El la elsendo 05.05.2024. Legas Barbara – 09′ 10″
