Pola RetRadio

nia komuna lingvomedio

Sciencaj informoj

Pola kontraŭleŭkemia farmaciaĵo ekzamenata en Usono

En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj. En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj.

El la elsendo 23.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’44”

sc_bp_tm_Pola farmaciajo kontrau akuta medola leukemio_01’44”

Klimatŝanĝoj kaj psika sano

Klimatŝanĝoj influas ne sole la naturan medion, sed ankaŭ influas psikan sanon de homoj en la tuta mondo. Pri tio antaŭnelonge raportis  Usona Psikologia Societo kaj senprofita ekologia organizo ecoAmerica. Pri la negativa influo de la klimatŝanĝoj je la homa psiko plej laŭte oni parolas en la kunteksto de naturkatastrofoj, surpizaj veterfenomenoj. Ili elvokas traŭmaton ĉe damaĝitoj, ŝokon pro vundoj, pro perdo de proksimuloj aŭ havaĵo. En la unuaj reagoj de homoj dominas timo, kolero kaj aliaj negativaj emocioj, kiuj povas transformiĝi en longiĝan komplekson de posttraŭmata streso PTSD. La raportoaŭtoroj kiel ekzemplon menciis la uraganon Katrina en Usono en 2005. Sur la damaĝitaj terenoj duobliĝis la nombro de memmortigoj aŭ memmoritigaj obsedoj. PTSD-on oni diagnozis ĉe ĉiu sesa persono suferinta la kataklismon. Ĉe 49 procentoj de la homoj ĝi elvokis longiĝan timon, agordomalekvilibron, inkluzive de deprimo. Ankaŭ longiĝa, daŭra klimatŝanĝo kaj ĝiaj konsekvencoj ŝarĝas la homan psikon. Eĉ se ili ne estas rektaj tamen ili estas samefikaj. Temas pri ilia negativa sekvo por agrikulturo, infrastrukturo aŭ ĝeneralaj vivkondiĉoj, kiuj en la sekvo ligiĝas kun ŝanĝoj sur la lokaj labormerkatoj aŭ  malpli alta vivkvalito. En la raporto oni atentigis pri la avantaĝo kontraŭstari la traŭmaton pere de interhoma helpo kaj subteno, firmigado de sociaj ligoj.  Oni ankaŭ akcentis la pozitivan influon de ekologia vivo  je la homa psiko kaj stresonivelo, kiel bicikla aŭ pieda atingado de laborlokoj, ofta restado en la naturo.

El la elsendo 16.05.2017. Legas  Tomek – 1’48”

Eblaj vivkondiĉoj sur la luno de Saturno

Nur antaŭ nelonge NASA anoncis, ke sur Encelado, la luno de Saturno kun la diametro de 500 kilometroj povas ekzisti kondiĉoj sufiĉaj por apero de la vivo. La sondo Cassini esploris la konsiston de gejseroj sur ĝia surfaco kaj  evidentiĝis, ke ili enhavas i.a. hidrogenon. Sciencistoj supozas, ke en la oceano de Encelado – profunda je ĉ. 30 kilometroj – sub la glacitavolo dika kelkajn-dekkelkajn kilometrojn povas ekzisti la t.n.  termaj turoj. Kvankam Encelado ne ŝajnas aparte gastama, ekzistas tamen sur ĝi kelkaj faktoroj, favorontaj vivon. Temas ne sole pri akvo kaj varmo necesaj por inaŭguro de kemiaj procezoj. La dika glacitavolo povus protekti virtualajn vivoformojn kontraŭ la danĝera kosma radiado. Ne eblos tion baldaŭ esplori, ĉar Cassini post kelkaj monatoj finos sian longan mision proksime al Saturno, kaj ne estas planataj pliaj misioj. Sciencistoj devos do dume kontentiĝi pri la glaciskuita luno de Jovo, Eŭropo. Ĝi estas pli granda kaj estas pli facile atingi ĝian orbiton. Jam nun estas planata lanĉo de satelito, kiu ĝin esploros.

El la elsendo 09.05.2017. Legas  Tomek – 1’15”

sc_tm_Vivo sur la luno de Saturno_01’15”

Katoj ŝatas kontakton kun homo

Laŭ usonaj sciencistoj, pri kio raportis „Behavioral Processes”, la katoj ŝatas kontaktojn kun homo en grado pli signifa ol supozite. Esploristoj el  Oregon State University i Monmouth University en Usono faris eksperimenton kun du grupoj de katoj. Unuj loĝis kun homoj, la aliaj troviĝis en rifuĝejo. Ĉiu grupo konsistis el 19 animaloj. La esplorcelo estis pritaksi ĝis kiu grado diversaj aferoj estas por katoj atrakciaj kaj stimulaj. Ĉiu el la bestoj estis izolita disde la aliaj dum du kaj duona horoj. Sekve ili povis elekti inter manĝado, ludo, aromstimulo aŭ kontakto kun homo. La grado de interesiĝo estis mezurita baze de la elektovico kaj pasigita tempo. Inter preferoj de individuaj katoj oni notis signifajn diferencojn, tamen ili ne ligiĝis kun tio, kie la bestoj vivis. Pli ol la duono de la katoj preferis kontaktojn kun homo, eĉ se alternative ili povis elekti manĝon. Kontaktoj kun homoj prenis meze ĉirkaŭ 65 procentojn de la tempo dediĉita al la esplorado. Evidentiĝis, ke katoj ŝatas pasigi tempon kun homo sendepende de tio, kiel ili kondutas. La aserto, ke tiel ne estas, ligiĝas unuavice kun manko de scioj, kiu stimulospeco estas por katoj plej atrakcia. 

El la elsendo 09.05.2017. Legas  Tomek – 1’23”

La biologia deveno de mazoviaj princoj

Genetikistoj el Szczecin ekzamenis la korporestaĵojn de du mazoviaj princoj (el la centra Pollando), Janusz kaj Stanisław, kiuj vivis komence de la 16-a jarcento. Ĉe unu el la reprezentantoj de la pola Piast-dinastio estis difinita haplogrupo R1b de la kromosomo Y. Ĝi estas  nomata ankaŭ kiel kelta aŭ atlantika. En genetiko temas pri grupo de similaj – pro komuna deveno haplotipoj, alivorte serio de aleloj, kiu estas unu el nombraj alternativaj formoj de la sama geno aŭ sama genetika lokuso.  Haplogrupoj ebligas sekvi la populacimigradon.  Haplogrupo R1b estas karakteriza por la okcidenta Eŭropo, kie ĝi aperas kun eĉ 80-procenta ofteco. En la orienta Eŭropo la ofteco de ĝia apero ne atingas 10 procentojn. La haplogrupon R1b havis reprezentantoj  de konataj gentoj regantaj en Eŭropo, kiel i.a. Burbonoj, Habsburgoj aŭ Stuartoj. La malkovro de polaj genetikistoj povas rilati al la deveno de la tuta Piast-dinastio. Sciencistoj tamen faros pliajn esplorojn baze de genetika materialo devenonta de aliaj personoj el Piast-dinastio. La esploroj okazas baze de la interbranĉa esplorprojekto gvidata de profesorino Anna Drążkowska el la Arkeologia Instituto de Mikołaj Kopernik-Universitato en Toruń. Laŭ kunordiganto de la esploroj, antropologo d-ro Tomasz Kozłowski,  la esplorrezultoj rilatas sole al biologiaj demandoj kaj ne al ekzemple naciecaj. Ĉi-lastaj estas firme ligigitaj kun kulturo kaj tradicioj, en kies influsfero vivis koncerna persono.

El la elsendo 03.05.2017. Legas   Barbara kaj Tomek – 1’50”

sc_bp_tm_La unuaj genetikaj esploroj de Piast-dinastiaj princoj_01’50”

Obezeco,  ne sole kosmetika difekto

La unua semajnfino de aprilo 2017 venigis al Poznano (la okcidenta Pollando) ekspertojn por la 5-aj Tutlandaj Tagoj de Obezeco. La kunvenintaj specialistoj postulis, ke obezologio fariĝu aparta medicina specializo, ĉar kiel ili substrekis, temas pri serioza malsano kaj neniu kosmetika difekto. En Pollando la problemo de obezeco, inkluzive de triagrada obezeco, difinata kiel grandega, koncernas preskaŭ 700 mil personojn. La obezecon de la 1-a, 2-a kaj 3-a gradoj suferas en Pollando 27 procentoj de la socio, kaj aldonante personojn kun diagnozita superpezo temas entute pri preskaŭ 70 procentoj de poloj. Kuracistoj kaj specialistoj okupiĝantaj pri la problemo venintaj al  Poznano atentigis, ke obezeco estas tiel nomata senbrua mortiganto, kaj la kuracado de la sekvoj de obezeco estas multe pli kosta ol la kuracado de la malsano mem. Kiel sekvo de obezeco aperas diabeto, la supertensio, skleroto. Obezeco favoras ankaŭ tumorojn. Laŭ profesoro Paweł Bogdański el la Subinstituto pri Edukao kaj Kuracado de Obezeco kaj Metabolaj Pertruboj de la Medicina Universitato en Poznano la socio devas forgesi pri la difino „kosmetika difekto”, forigebla dank’ al mirakla dieto, sed oni devas trakti ĝin kiel seriozan kaj longiĝan malsanon, kiu mortigas ĉiam pli da personoj.  La solvo de la afero ne estas aparta defio por la pola medicio, sed por la medicino en la tuta Eŭropa Unio kaj eĉ en la tuta mondo. Ne sengrava estas la fakto, ke obezeco sendepende de la aĝo malaltigas la vivkvaliton.

El la elsendo 25.04.2017. Legas   Barbara kaj Tomek – 1’53”

sc_bp_tm_Trakti obezecon kiel malsanon_01’53”

Mielo – dolĉa kuracilo

Mielo ne estas sole la nutroprodukto. Multaj personoj uzas ĝin en la ĉiutaga dieto, krome ankaŭ propolison aŭ polenon.  Entuziasmuloj akcentas, ke aparte nun, kiam signife malkreskas la kvalito de nutraĵoj estas konsilinde kompletigi la menuon per abeldevenaj produktoj, kiuj fortigas sanreziston, nutras, fajnigas metabolon kaj efikas profilakte. Mielo efikas bonege kiel kosmetikaĵo, pri kio oni sciis jam en la antikva Egipto kaj Romio. Mielo estis aplikata por konservi junecon, sanan haŭton kaj harojn. La fama Kleopatro aplikis ĝin por siaj laktobanadoj.  La enestanta en mielo glukozo rekte nutras histojn kaj efikas renovige. Ĝenerale oni scias ankaŭ pri kuracado per mielproduktoj, kio estas difinata kiel apiteratio. Mielo, propoliso kaj poleno estas utiligata kiel bazo por apartigi farmakologiajn frakciojn, fundamentantajn poste medikamentojn. Laŭ ekspertoj ĝi povas helpi ankaŭ en la kuracado de senfekundeco. Mielon kaj aliajn produktojn eblas uzi praktive senlimige, ĉar preparaĵojn bazitajn sur la abelproduktoj ne eblas trouzi. Oni rekomendas uzi mielon en ĝia natura formo kaj temperaturo sen varmigado. Laŭ pola endikrinlogo kaj ginekologo, d-ro Arkadiusz Kapliński aparte savfavora estas poleno kaj abelpano, tio estas poleno fermentita ene de abelujo. Li elmontras ilin kiel faktoron, kiu povas helpi dum la gravedeco, procedoj kondukantaj al gravediĝo aparte ĉe virinoj, kiuj frontas generoproblemojn, estas altaĝaj, aŭ suferis aborton.

El la elsendo 25.04.2017. Legas   Barbara kaj Tomek – 1’50”

sc_bp_tm_Miel ciel sanfavora_01’50”

Feliĉemfaza rideto de Gioconda

La itala sciencistino, Emanueala Liaci laboranta en la universitata medicina centro en la germana Friburgo konkludis, ke la rideto de Gioconda sur la pentraĵo de Leonardo da Vinci emfazas feliĉon. Ŝi ekzamenis la reagojn de grupo de volontuloj por konstati, kiel la cerbo deĉifras emociojn rigardante unu el la plej konataj, sed samtempe misteraj mienoj. Konklude ŝi ne konstatis ambiguecon nek misterecon en la vizaĝesprimo de Gioconda, sed feliĉon kaj kontenton. Juergen Kornmeier kunordiganto de la esplorgrupo ne kaŝas surprizon, ke Mona Lisa estas senescepte perceptata kiel feliĉa, kio kontestas la ĉi-rilatajn  asertojn de arthistoriistoj.   Por malĉifri la rideton de Gioconda sciencistoj prezentis al la volontuloj la verkon de da Vinci kaj krome ĝiajn ok iom  modifitajn versiojn. Tiuj modifoj konsistis  en tio, ke la buŝanguloj de Gioconda estis iom kurbigitaj supren aŭ malsuprenon, por ke ŝi havu pli feliĉan aŭ malpli gajan vizaĝesprimon. Preskaŭ 100-procente volontuloj elmontris la orignalon kaj kvar aliajn variantojn kun pozitiva vizaĝesprimo kiel esprimon de feliĉo, farante tiun rekonon pli rapide ol kaze de mienoj esprimantaj la malĝojon. Kvazaŭ nia cerbo emus pli rapide rekoni la pozitivan vizaĝesprimon. La alia eksperimento konsistis [ne konstatis] en tio, ke oni prezentis al la volontuloj la originalon kun 7 modifitaj versioj esprimantaj pli da melankolio. Ĉiuj estis agnoskitaj kiel malĝojaj. Konklude  – la esplorrezultoj emontras, ke nia percepto de tio, ĉu io estas malgaja aŭ feliĉa ne estas absoluta, sed adaptiĝas tre rapide al la kunteksto. Pri la esploroj informis „Scientific Reports”.

El la elsendo 19.04.2017. Legas   Gabi – 2’24”

sc_gk_kion signifas la rideto de Gioconda_02’24”

Progrmo protektanta mevojn kaj ŝternojn

En Pollando komencis funkcii programo protektonta mevojn kaj ŝternojn kontraŭ vulpoj kaj vizonoj realigata de la Tutlanda Societo Protektanta Birdojn sur la insulo en la minejo Wójcice – la ĉefa kovejo de mevoj kaj ŝternoj en la sudokcidenta Pollando. La rabemo estas natura procezo kaj nedisigebla elemento de interrilatado inter la specioj, tamen pro la agado de homo la influo de rabobestoj je siaj viktimoj estas kelkfoje neproporcie granda. Kiel ekzemplo povas servi dinamika kresko de vulpopopulacio sekve de la aplikado de konraŭrabiaj protektiloj aŭ ĉeesto de invadaj specioj, kiel vizono – enpenetrigita en la medion fare de homo – kiu dekumas la originajn birdospeciojn. Aparte minacitaj estas birdoj nestantaj surtere en grandaj kovokolonioj, kiel mevoj kaj ŝternoj. Unu el la gravaj en la regiona skalo iliaj kovokolonioj troviĝas sur insulo de la akvoreceptaklo de Nysa. Dum certaj jaroj nestas tie pli ol du mil kovoparoj de ridmevo, ĝis 70 paroj de hirundaj ŝternoj, kaj ĝis 10 kovoparoj de nigrakapaj mevoj. Laste en 2016 estis notita tie alta nivelo de rabodamaĝa efikado de vulpo kaj vizono, kiu forte dekumis la kvanton de la kovantaj birdoj. La menciita projekto celas limigi tiun specidetruan efikadon de rabobestoj i.a.  per de la instalado de kontraŭrabobestaj bariloj.

El la elsendo 19.04.2017. Legas   Tomek – 1’33”

sc_tm_programo protektonta mevojn kaj sternojn_01’33”

La fumantaj gepatroj kaj risko de leŭkemio

La fumado de cigaredoj fare de patrino aŭ patro povas kaŭzi genetikajn mutaciojn ligitajn kun aperonta ĉe iliaj infanoj akuta limfa leŭkemio ALL. Jam pli fruaj esploroj elmontris dependecon inter la fumado, aparte fare de la patro kaj la risko de ALL. Nun la unuan fojon oni sukcesis identigi konkretajn genetikajn ŝanĝojn en tumoraj ĉeloj de infanoj suferantaj la malsanon. Sciencistoj el la Kalifornia Universitato en San Francisco ekzamenis la provaĵojn de tumoraj ĉeloj antaŭ ol komenci la kuracadon de 599 pacientoj. Iliaj gepatroj plenigis enketojn pri kutimoj ligitaj kun la cigaredfumado. Ĉirkaŭ du trionoj de la provaĵoj enhavis almenaŭ unu genetikan mutacion. Ili estis signife pli oftaj ĉe tiuj infanoj, kies patrinoj dum la gravedeco aŭ poste fumis. Ĉiuj kvin cigaredoj tage dum la gravedeco tradukiĝis al la 22-procenta kresko de la nombro de mutacioj. La sama kvanto de cigaredoj dum la mamnutrado estis laŭvice ligita kun la 74-procenta kresko de mutacioj.  La sama kvanto de fumataj cigaredoj de patrino aŭ patro antaŭ  la koncipiĝo de la infano ligiĝis kun ĉ. 8-procenta kresko de mutacioj. Tiu dependeco estis rimarkita plej klare ĉe infanoj malpli ol 6-jaraj. Kiel komentis en “Cancer Research” la esploraŭtoro doktoro Adam, la akiritaj rezultoj sugestas, ke la fumado fare de viro antaŭ la genero de infano ligiĝas  kun difektoj en DNA de spermo, kio povas konduki al pli granda kvanto de mutacioj ĉe infanoj en la frua fazo de ALL.

El la elsendo 11.04.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’50”<a