Kulturkroniko

20 novaj objektoj kaj fenomenoj ektroviĝis en la pola Landa Registro de Nemateria Kulturheredaĵo. Temas pri listo notanta vivajn manifestiĝojn de la nemateria kulturheredaĵo el la tereno de Pollando, rolanta kiel protektoformo de la kulturheredaĵo baze de la rilata Unesko-konvencio el 2003, kiun subskibis Pollando. La listo havas informan karakteron kaj priskribon de eventoj kaj fenomenoj kun detaligo de ilia historia fono, aperolokoj kaj signifo por la kultivantaj ilin medioj. Aktuale troviĝas en ĝi 49 registroj, inkluzive de la lingvo Esperanto aldonita en 2014. Dum la lastmarda solenaĵo estis enmanigitaj decidoj de la Pola Kuturministerio por 20 novaj eventoj en ĉi tiu listo. Al ĝi aldoniĝis i.a. la pola nacia danco polonezo, kaŝuba kristnaska kutimo Gwiôzdka, la karnavala kutimo vagi kun urso el Opole-regiono, la samregiona oramado de paskaj ovoj per batika tekniko, la kapablo mane pentri Opole-regionan ornamaĵojn, procesioj de la Dikorpa Festo kun la aranĝado de flortapiŝoj en la lokoj Klucz, Olszowa, Zalesie Śląskie, Zimna Wólka; brodtekniko el la apudvistula Urzecze. Dum la solenaĵo estis aldonitaj ankaŭ registroj al la Landa Listo de Bonaj Praktikoj favore al la Protektado de Nemateria Kulturheredaĵo. La solenaĵo okazis dum la 7-a Kongreso de Regionaj Kulturoj organizita de la Krakovregiona Kulturcentro Sokół (falko) en Nowy Sącz.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Maciek – 1′ 46″

La nunjara filatela konkurso „Eŭropo 2021” estis dediĉita al la temo „Animaloj minacitaj de formorto”. Kiel la plej bela estis taksita kaj ricevis la Oran Medalon la pola poŝtmarko, kiu prezentas la eŭrazian linkon. La poŝtmarko projektita de Bożydar Grozdew superis poŝtmarkon el Alandaj Insuloj, kiu prezentis ranon „arvelis” kaj tiun el Ukrainio, kiu prezentis la brunan urson. Linko kiel minacita besto estis plej ofte proponita animalo en la nunjara konkurso. Ĝi aperis sur poŝtmarkoj el Bosnio kaj Hercegovino, Kroatio, Francio, Litovio kaj Hispanio. La nunjara venko de la Pola Poŝto en la konkurso PostEurop estas la dua laŭvice. Pasintjare ĝi gajnis en la kategorio de la ĵurio proponante poŝtmarkon dediĉitan al la temo „Malnovaj poŝtistaj itineroj”. Ekde 1956 kadre de la kunlaboro de eŭropaj poŝtadministracioj estas aperigataj poŝtmarkoj en la serio „Eŭropo”. Ili estas dediĉitaj al diversaj temoj montrantaj komunajn radikojn, kulturon, historion kaj komunajn celojn de la eŭropaj nacioj.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Pamela – 1′ 25″

Ĉi-foje gesinjoroj ni proponas konatiĝi kun laŭvica vizitinda loko de Pollando kaj hodiaŭ ni proponas Kastelon en Wiśnicz. La situanta ne plenajn 50 kilometrojn for de Krakovo baroka arkitektura-panorama komplekso estas loko kun precipa signifo por la pola kulturo kaj heredaĵo. Ĝi spegulas la politikan kaj ekonomian signifon de la pola magnataro dokumentante la brilon de la 17-jarcenta Respubliko. La elano, la arta nivelo kaj trafa enkompono en la ĉirkaŭan panoramon de la defenda rezidejo en la speco „palazzo in fortezza” atestas pri la signifo de la kreinta ĝin Lubomirski-familio. Ĝi staris ĉe la flankvojo de la iama komerca intinero el Krakovo al la sudaj Spisz-regiono kaj Hungario. Nun la kastelo en Wiśnicz troviĝas – ekde 2020 – inter 126 polaj Historiaj Monumentoj, t.e. nemoveblaj objektoj kun aparta historia, scienca kaj arta valoro havanta grandan signifon por la kultura heredaĵo de Pollando. La objekto, ĉirkaŭita de bastionaj forikaĵoj kaj enveturpordego el la 17-a jarcento, en la formo de regula, kvarala konstruaĵo kun korto kaj kvar turoj havas gotikan genezon. La ekziston de la kastelo „castrum” konfirmas jam fakturoj el salminejoj en Bochnia el 1396. Ĝi apartenis ekde la komenco al la grandsinjoraj, magnataj familioj Gryfit- sekve Kmita. Iliajn havaĵojn fine de la 16-a jarcento aĉetis grafo Sebastian Lubomirski, tamen ne li sed lia filo Stanisław famiĝis kiel alikonstruinto de la gotika-renecanca kastelo de Kmita-familio en pompan barokan rezidejon, ĉe kies piedoj dank’ al li estis establita urbo, poste alpreninta la nomon Nowy Wiśnicz (la nova Wiśnicz). Stanisław kiel dekunujarulo estis sendita edukcele al jezuitoj en Munkeno. Post dujara lernado tie li daŭrigis studojn en Padovo. Li entreprenis sekve vojaĝojn tra Italio, Francio, Nederlando kaj Germanio. Stanisław Lubomirski fariĝis la plej potenca magnato en la krakova regiono multobliginta la fmilihavaĵojn. Al liaj posedaĵoj kalkuliĝis 18 urboj, 313 vilaĝoj kaj 163 bienoj. Li plenumis gravajn funkciojn en la politika kaj miitista vivo de la lando kaj ĝuis grandan popularecon inter la pola nobelaro. Stanisław Lubomirski dum 6 jaroj ĝisfunde alikonstruis la kastelon transformante ĝin en fortresan palacon. Ĝia interno plenplenis de murornamaĵoj, pentraĵoj de tiaj majstroj kiel Ticiano, Rafaelo, Dürer. Distron certigis itala kortega muzikensemblo kaj privata teatro. En la kastelo ĉiam svarmis cento da koreteganoj, kelkdek ĉasistoj, multnombre nobela junularo ŝlifanta en la koretego de Lubomirski sian bonkonduton kaj pozicion. Dum la vivo de Stanisław Lubomirski en lia rezidejo gastis ankau reĝoj, i.a. Władysław la 4-a kaj Jan Kazimierz. Dum la milito kontraŭ la invadintaj svedoj la kastelo dank’ al liaj arbitraciaj talentoj saviĝis, eĉ se ĝi estis grave, preskaŭ ĝisfunde prirabita. Dum laŭvicaj jarcentoj la kastelo kaj ĝiaj havaĵoj estis la posedaĵo de plej potencaj polaj magnataj gentoj, tamen Lubomrski-familio reakiris ĝin en 1901. Post la 2-a mondmilito la kastelo en Wiśnicz fariĝis la propraĵo de la fisko, sed la ŝtato zorgis dum jardekoj pri restaŭristaj laboroj. Nun la posedanto de la kastelo denove estas la familio de Lubomirski-princoj. Ne ĉiuj scias, ke Wiśnicz estas ankaŭ loko ligita kun la pola kuirarta tradicio. Ekde la 17-a jarcetno fariĝis inter nobeloj moda la kolektado de la kuirreceptoj el la kastela menuo. Verkis ilin kaj eldonis la kuirmajstro de la princo Stanisław. Pri ĝia populareco atestas la fakto, ke ĝis la 19-a jarcento ĝi havis eĉ 20 eldonojn. Kiam en Pollando aperis la unuaj terpomoj, kio okazis post la venka defendo de Vieno kontraŭ turkoj, tie oni pretigis la unuajn receptojn por frititaj kaj bakitaj terpomoj, tiam nomataj en la pola „tertofelli”. Ili celis la kortegon de la reĝo Jan 3-a Sobierski, kiu la unuajn tuberojn ricevis el a imperiestraj ĝardenoj de Leopoldo la 1-a. Ankoraŭfoje ni referencu al la figuro de Stanisław Lubomirski, kiu la 9-an de oktobro 1621 – do antaŭ 400 jaroj – famiĝis ankaŭ kiel komandanto de la venka batalo kontraŭ la turka armeo de sultano Osman la 2-a, batalo apud Chocim. Kun tiu venko estas ligita legendo pri prenitaj turkaj aŭ tataraj ostaĝoj, kiuj laboris sekve ĉe la konstruado de la fortreso en Wiśnicz. Iliajn sensukcesajn provojn klopodojn fuĝi helpe de konstruitaj de si flugiloj el arbobranĉoj kaj birdaj plumoj alkrocitaj al brakoj signas kvar kolonoj lokitaj diversloke kaj en malsama tempo. Nun la kastelo denove en tre bona stato estas malfermita al la vizitantojn. La troviĝantaj en ĝi fotoj bildigas ĝian malnovan aspekton, la salonoj estas ekipitaj per 19-, 20-jarcentaj mebloj. La vizitantoj povas admiri grandegan redutan salonegon, salonegon kun la orumita plafono, akustikan salonegon, iam rolantan kiel loko de pekkonfesoj, la kastelan kapelon kaj kripton kun 6 sarkofagoj, inkluzive de tiu, kiu kaŝas la terajn restaĵojn de Stanisław Lubomirski. Ili povas admiri ankaŭ la terenon de panorama parko ĉirkaŭanta la kastelon, en kiu plej valorajn fragmentojn konsistigas arbarakompleksoj, en kiuj troviĝas interesaj rokaj formacioj.

El la elsendo 08.10.2021. Legas Barbara – 7′ 51″

La direktoro de Auschwitz-muzeo, Piotr Cywiński transprenis en Italio la premion Cherasco Storia pro la meritoj en popularigado de historio, kiu estis al li aljuĝita en 2020. La premio Cherasco Storia inaŭgurita en 1997 estas unu el la plej prestiĝaj ĉi-sfere en Italio. Ĝia celo estas eksponi historion kiel la bazan sciencbranĉon pri la kunekzistado de civitanoj en la socio kaj veki la pasion konatiĝi kun historio, instruante ke amon al historio eblas peri nun aplikante klaran kaj logan lingvaĵon ligitan kun profundeco de esploroj. La ĵurio apartan atenton donis al la libro de Piotr Cywiński „Epitafo…. Kaj aliaj surpaperigitaj maltrankviloj”, kiu estis tradukita en la italan lingvon kaj aperis ĉe la eldonejo Bollati Boringhieri”. Pro la pandemio la enmaigo de la premio okazis nur nunjare en la kunligo kun la premio 2021. Antaŭtage de la premienmanigo ĝiaj laŭreatoj renkontiĝis tradicie kun lernantoj kaj studentoj de Piemonto. Piotr Cywiński prezentis prelegon pri la nuntempaj defioj de la eksa germana koncentrejo Auschwitz. I.a. li diris: „Simile al la homa sperto la memoro estas unuavice instrumento por konstrui la nuntempon kaj estontecon de nia mondo. Aliajn simile grandajn instrumentojn ni ne havas. Tial la memoro devas veki en ni moralan maltrankvilon kaj la deziron serĉi vojojn de propra respondeco”.

El la elsendo 08.10.2021. Legas Maciek – 1′ 45″

La 3-an de oktobro, en la biblioteko de la Varsovia Universitato jam la 25-an fojon okazis solena enmanigo de Nike-premio. La premio Nike, la plej prestiĝa en Pollando literatura premio estis establita en 1997 kaj ĉiujare estas aljuĝata al aŭtoro de la plej bona libro de la antaŭa jaro. Ĉi-jare ricevis ĝin Zbigniew Rokita, ĵurnalisto kaj raportisto, specialistiĝanta pri la problemaro de la Centra kaj Orienta Eŭropo, de la Supra Silezio. La premiita libro “Kajś. Rakonto pri la Supra Silezio” estas rakonto pri identeco, aparteneco, pri klopodoj kompreni malsamecojn. Dum la solena vespero la jubilean premion okaze de la 25-a datreveno de la establo de Nike-premio ricevis Mariusz Szczygieł pro sia libro Nie ma (“Ne estas”). Dum kelkaj semajnoj antaŭ la solena premiproklamo la legantoj de “Gazeta Wyborcza” povis rete voĉdoni favore al la tiel nomata premio de legantoj por unu el la sep libroj troviĝantaj en la finalo. Ankaŭ tiun ĉi premion ricevis la gajninto de la nunjara eldono de Nike-premio, Zbigniew Rokita.

El la elsendo 08.10.2021. Legas Maciek – 1′ 16″

La 2-an de oktobro komenciĝis la 18-a Internacia Chopin-konkurso por kiu biletoj estis finvenditaj jam en 2019. Dum la inaŭgura solena koncerto audiĝis komponaĵoj de Robert Schumann, Johann Sebastian Bach kaj Ludwig van Beethoven en la plenumo de kvin laŭreatoj de la Chopin-konkursoj. Ekde la 3-a ĝis la 20-a de oktobro daŭras la konkursaj priaŭskultoj de 87 pianistoj el la la tuta mondo. 78 estas elektitaj de la elimina ĵurio kaj 9 estas laŭreatoj de aliaj piankonkursoj, kiuj kvalifikiĝis al la ĉefa konkurso sen partopreni la eliminadojn. En la 1-a etapo ludos 22 ĉinoj, 16 poloj, 14 japanoj, 7 civitanoj de la suda Koreio, 6 italoj kaj ankaŭ pianistoj el Armenio, la ĉina Tajpej, Kanado, Kubo, Latvio, Rusio, Hispanio, Tajlando, Usono, Britio kaj Vjetnamio. La konkursantajn pianistoj pritaksas la ĵurio en kies konsisto troviĝas 17 elstaraj reprezentantoj de la monda pianludo. La 2-a programo de Pola Radio la kunorganizanto de la evento relajsas la tutan konkurson ekde la inaŭgira koncerto ĝis la koncerto de la laŭreatoj. Ĝia konkursa studio programo prezentas krome konkursajn aktualaĵojn, interparolojn kun ĵurianoj, ekspertoj kaj partoprenantaj pianistoj kaj sondokumentojn de la antaŭaj konkursoj. Ĉiuj priauskultoj estas transmisiitaj i.a. per apo Chopin Competition (iOS, Andreoid), per paĝo Chopin2000.pl, per jutuba kanalo de Chopin Institut.

El la elsendo 03.10.2021. Legas Barbara – 2′ 14″

Muzeo de Jacek Malczewski en Radom de multaj jaroj kolektas pentraĵojn kaj memoraĵojn ligitajn kun la naskiĝita en ĉi tiu urbo elstara pola pentristo-simbolisto. La aĉetitaj en 1925 triptiko „Mia sepulto” kaj la pentraĵo „Aŭtoportreto” kreita por la debatsalonego de la Urbokonsilio inaŭguris kolekton de liaj pentraĵoj en Radom. Nun la urba Muzeo estas la kvara laŭ sia grandeco en Pollando. De kelkaj jaroj ĝi prezentas konstantan ekspozicion dediĉitan al la kreado de Jacek Malczewski. Troviĝas tie ĝiaj propaj posedaĵoj kaj tolaĵoj deponitaj de privataj kolektantoj. Nun en Radom kreiĝis la unua el la ciklo de dommuraj pentraĵoj prezentantaj la verkojn de Jacek Malczewski, kadre de la civitana projekto „Pentraĵoj de Jacek Malczewski XXL-dimensiaj”. Ĝi prezentas unu el la plej konataj pentraĵoj de la artisto. Ĝia originalo troviĝas en la muzeaj kolektoj. La murpentraĵo „Venenita puto kun kimero” ornamos la lokan Teknologian-Humanisman Universitaton.

El la elsendo 03.10.2021. Legas Maciek – 1′ 16″

Esploristoj el la Belarta Fakultato de la Universitato en Toruń (Toruno) en la norda Pollando esplordifinis, ke la tegmenta trabaro de la katedralo en la loko Kamień Pomorski estas la unika tiom bone konserviĝinta lignokonstruaĵo sur la tereno de la lando. Ĝi devenas el la 13-a jarcento kaj lignon por ĝia konstruo oni venigis el la proksima insulo Wolin. Ĝis hodiaŭ ĝi havas la saman strukturon kiel en la 13-a jarcento, tamen kelkloke en la daŭro de ĝia pli ol 650-a historio estis ŝanĝtaj iuj lignaj elementoj kaj aldoniĝis novaj. La lignaj, kverkaj grandparte, elementoj konserviĝis en „almenaŭ bona stato”. Kelkaj entenas spurojn pri la flosigado de lignopecoj. Temas pri malgrandaj truoj, tra kiuj helpe de ŝnuroj, la lignopecoj estis ligitaj kaj flosigitaj. La katedralo en Kamień Pomorski ĝis nun estis taksata kiel la plej malnova sakrala objekto en la Okcidenta Pomemrio. Ĝia historio radikas en la 12-a jarcento. Post la konkero de Pomerio fare de la Piast-dinastia reganto, princo Bolesław Krzywousty la regiono estis kristanigita. La unua episkopejo sur la insulo Wolin establita en 1140 post danaj invadoj estis transportita al Kamień Pomorski. La novan katedralon, en kiu ĵus okazis esploroj fondis la pomeria princo, Kazimierz la 1-a.

El la elsendo 25.09.2021. Legas Maciek – 1′ 36″

La laŭreatino de la premio de Ryszard Kapuściński pro 2020 fariĝis Jessica Bruder, la aŭtorino de la raportaĵo „Nomaland. Survoje serĉante laboron”, en la originalo „Nomadland: Surviving America in the Twenty-First Century”. La premio kun la internacia karaktero estas atribuata ĉiujare pro la plej bona libro-raportaĵo publikigita pollingve en Pollando. Premiita estis ankaŭ ĝia tradukistino, Martyna Tomczak. Inter la aŭtoroj troviĝintaj en la finalo de konkurso, ĉi-jare sole virinoj, estas Matilda Voss Gustavsson, Karolina Sulej, Jelena Kostiuczenko kaj Eliane Brum. Por la konkurseldono 2020 siajn liberojn proponis eĉ 41 eldonejoj. La premiita raportaĵo „Nomaland. Survoje serĉante laboron” de Jessica Bruder koncernas iom aĝan generacion de usonanoj. La aŭtorino estas ĵurnalistino, kunlaborinta dum pli ol 10 jaroj kun “New York Times”. Ŝi verkis ankaŭ por multaj aliaj periodaĵoj. La premiita nun en Pollando libro ricevis pli frue la premion de librovendeja reto Barnes & Noble en la kategorio „Malkovro”.

El la elsendo 25.09.2021. Legas Przemek – 1′ 17″

En la unua duono de la nuna jaro 232 mil eksterlandanoj ricevis laborpermeson en Pollando. Tio estas je 34 mil pli ol en la sama periodo de antaŭa unu jaro. Plej multaj pemesoj koncernis stiristojn de kamionoj kaj industraiajn laboristojn. Laŭ la firmao Personnel Service ĝis 11 mil kreskis ilia enlaborigo ĉe la oficejaj postenoj, ĝis ĉ. 6,5 mil en la teknikaj profesioj kaj en grupo de specialistoj. Krome en la sama periodo en la registroj de laboroficejoj estis anoncitaj 998 mil deklaroj pri enlaborigo de laboristoj el la orientaj regionoj, kio signifas 63-procentan kreskon. La kondiĉo de enlaboigo de eksterlandano de Pollando estas konforma permeso kaj legala estado de eksterladano sur la tereno de Pollando. Pri laborpermeso ĉe adiministraj aŭtoritatoj petas labordonanto de koncerna eksterlandano. Civitanoj de Armenio, Belarusio, Kartvelio, Moldavio, Rusio kaj Ukrainio povas labori en Pollando laŭ simpligita proceduro, tio estas deklaro, ke al ili estis konfiditaj labortaskoj. La kondiĉo estas, ke la enlaborigo ne superos 6 monatojn en la daŭro de 12 sekvaj monatoj kaj ĝi ne koncernas sezonlaborojn.

El la elsendo 21.09.2021. Legas Maciek -1′ 24″