Kulturkroniko

Ekde la fino de februaro la Artgalerio de Lanckoroński-familio en la varsovia Reĝa Kastelo prezentiĝas en nova aranĝo. Salonoj estas plenigitaj de nederlanda kaj itala pentroarto. Inter la nederlandaj tolaĵoj denove eblas rigardi du verkojn de Rembrandt „Knabino en la bildokadro” kaj „Sciencisto ĉe pupitro”. Ĉi-lastaj tolaĵoj devenas el la kolekto de princa Lanckoroński-familio. Tra generacioj ĝi kreis unu el la plej renomaj privataj artkolektoj en Pollando. En 1994 parto de ĝi estis donacita de reprezentanto de la familio, profesorino Karolina Lanckorońska al du reĝaj rezidejoj – en Wawel Kastelo en Krakovo kaj Reĝa Kastelo en Varsovio.
Dank’ al la nova aranĝo la varsovia Artgalerio de Lanckoroński-familio vastĝis je nova trisalona spaco dediĉita al la itala arto ekde la 14-a ĝis la mezo de la 18-a jarcento. Oni donis apartan informatenton al la verkoj kaj ilia deveno, por ke la donacoj de profesorino Lanckorońska estu facile rekoneblaj fone de alies donacoj aŭ kastelaj aĉetoj. Lastatempe la Artgalerio riĉiĝis per du novaj tolaĵoj – la pentraĵo de Matti Pretti „Triktrak-ludo” kaj de Jacop Bassan „La miraklo eligi akvon el roko”. Krome la kolekto vastiĝis per 32 renesancaj majolikaj teleroj el Montelupo kaj unusolaj en Pollando „deschi da parto”, belege dekoritaj renesancaj donacpletoj, sur kiuj en Toskanio la patrino post la nasko de la unua infano estis ricevanta simbolajn donacojn.
Profesorino Karolina Lanckorońska estis arthistoriisto, verkistino, soldato de la konspira Landa Armeo, malliberigitino de Ravensbrück, poste aktiva membro de la poldevenularo en Italio, kunestablintino de la Pola Historia Instituto en Romo.

El la elsendo 15.03.2025. Legas Gabi – 02′ 33′

En la Muzeo de la Belarta Akademio en Krakovo estas prezentataj skulptaĵoj de Igor Mitoraj el la kolekto de la akademio, de la Jagelona Universitato kaj de la Silezia Muzeo en Katowice. Parto de la eksponaĵoj devenas el la privata familikolekto. Estas prezentataj krome liaj desegnaĵoj el Pietrasanta, kie Mitoraj vivis kaj mortis. Multaj el la eksponaĵoj ne estas konataj al vasta publiko. La krakova Belarta Akademio tiel daŭrigas la solenadojn de 2024, ligitajn kun la 80-a naskiĝdatreveno kaj la 10-a mortodatreveno de la artisto.
Igor Mitoraj estis fascinita de la antikva arto, aparte greka kaj romia, kio speguliĝas en lia kreado. Karakteriza elemento de lia skulptista stilo estas monumentecaj formoj, kiuj bone kongruas kun vasta spaco. Eblas renkonti liajn skulptaĵojn sur placoj kaj en ĝardenoj de multaj urboj de la mondo, kiel Krakovo, Varsovio, Parizo, Milano aŭ Tokio.
La skulptaĵoj de Igor Mitoraj ofte havas formon de korpofragmentoj inspiritaj de la antikvaj formoj, sed konscie difektitaj aŭ ne finverkitaj. Tiu estetiko simbolas la fragilecon de la homa ekzisto, tempopasadon kaj neeviteblan detruon, kiun portas tempo. Samtempe la skulptaĵoj de Mitoraj emanas ekstertempan belecon kaj harmonion spegulante univeralajn valorojn ligitajn kun la homa ekzisto.
Igor Mitoraj daŭre kalkuliĝas al la plej gravaj nuntemapj artistoj. Lia kreado daŭre ravas kaj inspiras pliajn generaciojn.

El la elsendo 15.03.2025. Legas Maciek – 01′ 51′

Oliver Hirschbiegel, nomumita por Oskar-premio en 2005 pro sia biografia filmo „Falo” planas novan projekton. Li kunkreos la adapton de unu el la rakontoj de Stanisław Lem el la kolekto „Rakontoj pri la piloto Pirx” (1968). La ĉefheroo kaj rakontisto estas la titola Pirx, piloto, sekve komandanto de kosmaj ŝipoj. Lia ekperimenta kosma vojaĝo trapasas kun la partopreno same de homoj, kiel ankaŭ de perfekte imitantaj ilin robotoj. Dum la flugo unu el la maŝinoj komencas saboti la mision dezirante alkonduki al la morto de la pasaĝeroj, ebligonte tiel al androidoj transpreni la kontrolon super la mondo. La verkoj de Stanisław Lem plurfoje inspiris filmistojn. Hirschbiegel mem konfesas, ke li de multaj jaroj estas admiranto de Lem-genio.
La anglalingva filmo „Testo de la piloto Pirx” kreiĝos en kunlaboro kun la dramverkisto kaj scenaristo Peter Harness kaj kun Adrian Tchaikovsky, brita poldevena verkisto kies specializo estas la sciencfikcio.

El la elsendo 05.03.2025. Legas Maciek – 01′ 16″

En la nuna jaro kadre de la projekto „Protekto de historiaj objektoj” subvencion de la pola kulturministerio ricevis 278 projektoj. La ministerian financan helpon ricevos krome 63 projektoj.
La programo „Protekto de historiaj objektoj” celas konservi la materian kulturheredaĵon pere de la konservado kaj restaŭrado de moveblaj kaj nemoveblaj kulturaj objektoj kaj disponigo de ili al la publiko. Aparta celo nunjare estas la historiaj objektoj damaĝitaj de la inundo, kiu plagis kvar sudajn vojevodiojn en septembro 2024.
Plej granda subvencio en la alteco de 2 milionoj 260 mil zlotoj estis atribuita al Jan Potocki por la realigo de la 4-a etapo de la projekto „Rudno, la ruino de la 14-jarcenta kastelo en Tenczyn”.

El la elsendo 05.03.2025. Legas Maciek – 0′ 57″

La mezepoka „Rolandkanto”, klasikaĵo de la eŭropa literaturo aperis en la pola lingvo en la nova poezia traduko, kiu ebligas ĝin kanti. Tradukis ĝin arthistoriisto doktoro Jacek Kowalski el Adam Mickiewicz-universitato en Pollando. Li estas ankaŭ tradukisto, plenumanto kaj populariganto de la malnova franca poezio.
La devenanta el la fino de la 11-a jarcento Rolandkanto estas la plej malnova kaj fama franca kavalira eposo pri heroaj agoj. Ili koncernas la militekspedicion de Karlo la Granda al Hispanio kontraŭ saracenoj.
La jam ekzistanta en la pola lingvo traduko de Tadeusz Boy-Żeleński baziĝas sur la traduko el la nuntempa franca lingvo. La plej nova traduko kiel bazon prenis la malnovfrancan originalon redonante ne nur la enhavon, sed ankaŭ formon kun aparta konsidero de kantpreta finpoluro.
La tradukeldono estis kompletigita per sondokumenta unuhora prezento de ĝiaj fragmentoj en la plenumo de la tradukinto mem. Doktoro Jacek Kowalski fascinita pri la malnova muziko koncertas kun la ensemblo >Klubo de s-ta Ludoviko< plenumante siajn kanzonojn kaj tradukojn de kantoj el la malnovfranca kaj franca originalo.
La nova traduko de „Rolandkanto” kun la originala malnovfranca teksto kaj kantversio aperis en la eldonejo Dębogóra.

El la elsendo 05.03.2025. Legas Maciek – 01′ 39″

Komence de februaro en la varsovia Nacia Filharmonio okazis la 53-a Tutlanda Chopin-konkurso. Ĝi konsistis el tri etapoj, en kiuj necesis prezenti komponaĵojn sen akompano de muziknotoj. En la unua etapo la pianistoj ludis etudojn, nokturnojn, baladojn, valsojn aŭ preludojn de Chopin. En la dua etapo ili povis elekti inter du sonatoj kaj devis prezeti plenan ciklon de Chopin-mazurkoj. La konkursan rivaladon komencis dudek ok pianistoj, al la finalo kvalifikiĝis ok, oni elektis 6 laŭreatojn.
La 1-an premion akiris Mateusz Dubiel, la 2-an Krzysztof Wierciński, la 3-an egalrange dividis Antoni Kleczek kaj Julia Łozowska. La 4-a kaj 5-a premio ne estis aljuĝitaj. La sesan egalrange dividis Yehuda Prokopowicz kaj Kamila Sacharzewska.
En la finala koncerto la laŭreatoj ludis laŭ sia elekto konĉerton de Frederiko Chopin Mi-minoran aŭ konĉerton Fa-minoran.
La laŭreatoj de la 1-a kaj 2-a premioj rajtos partopreni la nunjaran 19-an Internacian Chopin-konkurson sen enkonduka eliminado. Laŭreatoj de la 3-a premio rajtos partopreni la eliminadojn, sed sen la kvalifikiga proceduro.

El la elsendo 20.02.2025. Legas Maciek – 01′ 32″

La ensemblo de kanto kaj danco „Śląsk” gajnis konkurson por reprezenti la polan kulturon lige kun la pola prezidanteco en la Eŭropa Unio. Ĝi koncertos i.a. en Bruselo kaj Strasburgo. La kulmina estos koncerto sur la Silezia Stadiono en Chorzów en junio 2025.
Aktuale, post la decembraj koncertoj en Usono, „Śląsk” preparas sin al du artaj vojaĝoj en Japanio. Jam en marto ĝi inaŭguras dusemajnan koncertan itineron, dum kiu ĝi proksimigos al japanoj i.a. la kreadon de Stanisław Hadyna, la kreinto de la ensemblo, komponaĵojn de Wojciech Kilar kaj Frederiko Chopin. Post tiu koncerta ciklo „Śląsk” reprezentos Pollandon dum la evento Osaka 2025.

El la elsendo 20.02.2025. Legas Maciek – 0′ 53″

En la varsovia Muzeo de tekniko daŭras la ekspozicio „Amaskomunikiloj de nia epoko – radio kaj televido”. Ĝi referencas al la pasanta nunjare 100-jariĝo de la Pola Radio. Ni aldonu, ke nunjare ni solonas entute la 105-an datrevenon de radio kiel amaskomunikilo kaj krome aldonendas, ke la 103-an datrevenon de la kreiĝo de la E-lingva radiofonio.
La 2-a duono de la 19-a jarcento abundis je malkovroj kaj inventaĵoj kun senprecedenca influo je la historio de la komunikado. La kapablo komuniki helpe de la radioondoj fulmrapide, je grandegaj distancoj, ne havis tiam egalajn. La homaro ekkonis la novan manieron realigi la plej gravan el la sociaj bezonoj – interŝanĝon de pensoj, impresoj, emocioj. Radio kaj televido daŭre en maniero signifa influas nian kulturon kaj civilizacion. Homoj daŭre volas aŭdi kaj esti aŭdataj, daŭre volas observi kaj esti rimarkitaj.
La ekspozicio „Amaskomunikiloj de nia epoko – radio kaj televido” ebligas retroveturon. Preskaŭ laŭvorte, prezentante la komercajn kaj hejmajn internojn el la 30-aj, 50-aj, 70-aj kaj 90-aj jaroj de la 20-a jarcento. Ĝi respondas al la demando pri tiamaj teknikaj aranĝajoj sur la vendejaj bretoj, pri tio kian lokon en niaj hejmoj okupis radio kaj televido. Eblas ankaŭ sekvi kiel dum la lastaj 100 jaroj ŝanĝiĝis la aspekto de radio- kaj televidaparatoj, de teletekniko.
La Nacia Teknika Muzeo disponigis por la ekspozicio kelkcent eksponaĵojn landajn kaj eksterlandajn, ligitajn kun la radia kaj televida tekniko. Signifa nombro de ili estas unikaj, nerenkonteblaj aliloke. Al ili apartenas aparatoj inaŭgurintaj la kulturajn ŝanĝojn, kiel la detektora radioaparato Detefon, kiu en Pollando post 1918 estis vendita en la kvanto de preskaŭ duona miliono da ekzempleroj. Dank’ al ĝi oni povis aŭskulti la radion unuavice sur la senkurentaj terenoj. Inter la eksponaĵoj troviĝas televidilo Belweder, surmerkatigita en 1957, fariĝinte klara signalo, ke la pola televido suriris la evoluvojon.

El la elsendo 20.02.2025. Legas Tomek – 02′ 29″

La marko de la Eŭropa Kultura Heredaĵo estas atribuata al diverslandaj objektoj, kiuj distingiĝas per forta, simbola, eŭropa valoro reliefigante la komunan eŭropan historion, konstruadon de la Eŭropa Unio, eŭropajn valorojn kaj homajn rajtojn, kiuj fundamentas la procezon de la eŭropa integriĝo. Ĝis nun la marko de la Eŭropa Heredaĵo estis atribuita al sep objektoj el Pollando.
La selektoproceduro okazas ĉiun duan jaron kaj trapasas en du etapoj – la landa kaj la unia. En la nuna jaro ĉe la landa etapo en Pollando estis elektita manuskripto de „Konstitucio por Eŭropo” el 1831 de Wojciech Jastrzębowski. Ĝi prezentas modernan vizion de Eŭropo baziĝantan sur la principo de la supereco de la eŭropa leĝaro rilate la nacian kaj elmontras elementojn, kiuj estas esencaj por la eŭropa civilizcio – libreco kaj subjekteco de homo. La alia kandidato estas „Ĝardeno de Krzysztof Penderecki – la kultura heredaĵo de la biendoma-parka komplekso en la loko Lusławice”. Tio estas komplekso de la historiaj objektoj radikantaj en la 12-a jarcento. Ĝi estas ankaŭ loko, en kiu realiĝas multaj artaj projektoj kun la celo interproksimigi generaciojn kaj ĉiujn, kiuj sendepende de la deveno, konfesio, mondkoncepto aŭ kultura aparteno zorgas pri valoroj servantaj al la komuna bono.

El la elsendo 10.02.2025. Legas Gabi – 01′ 48″

La rekonstruitaj de poloj vestoj de reĝoj, reĝinaj patrinoj kaj episkopo el la mezepoka Nubio estas inter la 6-a de februaro kaj la 12-a de aprilo 2025 prezentitaj en ekspozicio en Bode-Muzeo en Berlino. En oktobro la vestoj estis prezentitaj dum la modparado en la pariza Luvro.
La rekonstruon faris arkeologoj el la Varsovia Universitato kaj projektantoj el la varsovia Supera Lernejo de la Socia Psikologio. La vestoj estis rekonstruitaj baze de pentraĵoj en la katedralo en Faras, kiuj nun troviĝas en la Nacia Muzeo en Varsovio kaj en la Sudana Nacia Muzeo en Ĥartumo.
La unua tasko de la sciencistoj estis rekreo de la historiaj koloroj de la reĝaj kaj sacerdotaj vestoj. En tiu tasko oni apogis sin je arkeologiaj esploroj kaj je spertoj de polaj sciencistinoj pri la kolorigado de teksaĵoj helpe de tradiciaj metodoj kaj naturaj kolorigiloj. El la kolorpaleto estis elektitaj tiuj plej proksimaj al la originalaj koloroj baze de kolekto de originalaj nubiaj teksaĵoj en la nederlanda Lejdeno kaj Faras-pentraĵoj en Varsovio. La plej ambicia tasko estis transformo de dudimensiaj pentraĵoj en tridimensiajn vestoformojn.
En la 60-aj jaroj de la 20-a jarcento la egiptia registaro decidis elkonstrui Grandan Digon en Asuano. La esplora savkampanjo sur la terenoj minacitaj de priinundo okazis kun la partopreno de sciencistoj el 26 landoj. La pola kolektivo esploris la urbon Faras. Ĝi estis la ĉefurbo de Nobatio unu el la tri mezepokaj nubiaj reĝolandoj en la suda Egiptio kaj norda Sudano. La malkovroj de polaj esploristoj de la katedralo en Fraras kun unikaj panetraĵoj inaŭguris studojn, kiuj ĝis hodiaŭ estas la pola dominkampo de la pluesplorado.

El la elsendo 10.02.2025. Legas Maciek – 02′ 09″