Kulturkroniko

La Nacia Muzeo en Poznano havas unu el la plej grandaj kolektoj de la pola pentristo Jacek Malczewski, unu el la ĉefaj reprezentantoj de simbolismo el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj. Entute temas pri ĉirkaŭ 100 tolaĵoj, kelkdek oleoskizoj kaj granda kolekto de surpaperaj desegnajoj kaj akvarelaĵoj. Aktuale daŭras la rekonstruado en la muzea alo, en kiu troviĝas la artgalerio de la pola arto. Por ĝia reinaŭguro en la nuna jaro, plej verŝajne en julio reĝisoro Lech Majewski pretigas premieron de 12 video-etudoj, ligantaj al la pentroarto de Jacek Malczewski. En la projekto „Jacek Malczewski/Lech Majewski” moviĝantaj kaj vivigitaj komponaĵoj el la tolaĵoj de la pentristo funkcios kiel „vivaj bildoj” kun karakterizaj motivoj kaj figuroj el la pentrista artdeponejo de Malczewski. Ĉiujn eblos rigardi surekrane en Poznano, poste parton de ili, ankaŭ en la pariza Luvro.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Maciek – 01′ 08″

En Longacre Theater ĉe Brodvejo estas prezentata muzikalo pri la renoma pola pentristino el la epoko art déco, Tamara Łempicka. Kiel Tamara Łempicka, la virino kiu por ĉiam ŝanĝis arton kaj kulturon, rolas aktorino kaj kantistino Eden Espinosa. Antaŭe ŝi rolis ĉe Brodvejo i.a. plenumante la ĉefan rolon kiel Elphaba Wicked, ŝi estas ankaŭ konata pro sia televida rolo en “Alice’s Wonderland Bakery”, dank’ al kiu ŝi estis nomumita al Emmy-premio. La muzikalo „Łempicka” rakontanta la preskaŭ 60-jaran biografion de la pola pentristino, baziĝanta sur la libro kaj tekstoj de Carson Kreitzer kaj Matt Gould estis reĝisorita de Rachel Chavkin, kiu estas laŭreatino de Tony-premio. La scenografion por la muzikalo en art déco-stilo pretigis Riccardo Hernández. Meze de aprilo la kunkreantoj de la muzikalo Jenny Niederhoffer kaj Peter Negrini rakontis pri sia laboro en la pola konsulejo en Novjorko. La novjorka Instituto de la Pola Kulturo jam en la frua produktofazo fariĝis la oficiala partnero de la muzikalo. Ĝia reprezentanto esprimis tiuokaze la esperon, ke dank’ al la muzikalo la publiko komencos identigi la pentraĵojn de Łempicka kun la pentristino mem kaj ne kun telediskoj de Madonna, kiu ilustris ilin per pentraĵoj de Tamara Łempicka.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Maciek – 01′ 36″

La pola listo de la kultura heredaĵo riĉiĝis je kvin pliaj registroj, el inter kiuj kvar ligas al religiaj tradicioj. Du rilatas al la Pasko en Kurpie-regiono (la nord-orienta Pollando). Temas pri tradiciaj paskaj palmoj el Puszcza Zielona – la Verda Praarbaro – kies ornamaĵoj spegulas la naturon. Nome la ornamantaj ilin floroj estas aranĝataj tavole laŭ ilia kronologia florperiodo. Krome ĉiuj ornamkoloroj emfazas apartan simbolon. La verda signifas esperon, la viola atendadon je bono, la ruĝa amon, la flava la sunon, la rosa senkulpecon kaj esperon, la blua forton kaj ĉielon kaj fine la blanka signifas ĉaston kaj senpekan vivon. La tieaj palmoj altaj de unu ĝis ok metroj estas produktataj kolektive de tutaj familioj aŭ socirondoj.
La dua registrita objekto el la sama regiono, sed el alia loko t.e. Puszcza Biała – la Blanka Praarbaro koncernas specialan teknikon ornami la paskajn ovojn. Ili estas kompakte ĉirkaŭgluataj per skripmedolo kaj per koloraj fadenoj el la foruziĝintaj roboj aŭ antaŭtukoj de dommastrinoj. Ankaŭ sur la tieaj paskaj ovoj aperas tradiciaj Kurpie-regionaj koloroj – la ruĝa, blanka, nigra kaj verda.
Plian lokon en la pola kulturregistro okupis la Varsovia pilgrimado al la Hela Monto (Jasna Góra en Częstochowa) la 15-an de aŭgusto, por la festo de la Ĉielpreno de la Dipatrino. Tiu tradicio radikas en la 18-a jarcento. Fine la lasta registro kun religia karaktero ligiĝas kun pilgrimadoj al Kalvario de Wejherowo en la norda Pollando. Dum ĝi okazas rito de adorkliniĝoj de feretronoj (duflanke broditaj sanktulbildoj) portataj en procesio akompane de orkestra muziko fare de speciale delegitaj relgiuloj en porokazaj vestoj ornamitaj per brodaĵoj de Kaŝubia-regiono.
La kvinan lokon inter la plej novaj registroj en la pola Listo de la nemateria kulturheredaĵo okupas lignaj ludiloj el la suda Pollando, el la ĉirkaŭaĵoj de la loko Łączna-Ostojów. Ilia tradicio radikas en la 19-a jarcento. Post la 2-a mondmilito la tieaj ludilmodeloj multe riĉiĝis.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Milada kaj Maciek – 03′ 09″

Nur fine de marto la publikan opinion elektrizis la informo, ke en la varsovia artgalerio de Porczyński-familio estis malkovrita aŭtenta pentraĵo de Vincet van Gogh. Tion konfirmis – post unujaraj esploroj – ekspertoj el la konservista centro de la Nacia Muzeo en Krakovo kaj de la Muzeo de van Gogh en Amsterdamo. Dum la esplorlaboroj specialistoj koncentriĝis pri la pentrista tekniko kaj materialoj, kiujn uzis van Gogh dum sia laboro. Pri ĝia aŭtenteco atestas i.a. la lignopeco sur kiu la tolaĵo estis muntita. Ekde la 26-a de aprilo ĝis la 8-a de decembro la bildo „Vilaĝaj ĥatoj”, estos rigardebla en Muzeo de Johano Paŭlo la 2-a kaj Primaso Wyszyński en la sanktejo de la Dia Providenco en la varsovia Wilanów. La bildo „Vilaĝaj ĥatoj” pentrita en 1883 kreiĝis en laborejo de la artisto en Nuenen, proksime al Eindhoven. Ĝi devenas el la plej frua verkoperiodo de van Gogh, antaŭ ol li subiĝis al impresionismo. Tiuperiode la artisto aplikadis malintensajn kolorojn demonstrante preferon al koloroj malhelaj. „Vilaĝaj ĥatoj” spertis tempestecan historion ofte ŝanĝante siajn posedantojn. Tion spegulas la ekspozicititolo „Van Gogh. Historio de iu pentraĵo”. Komence de la 20-a jarcento ĝi apartenis al artkolektantoj en Belgio, sekve Svislando. En la 80-aj jaroj aĉetis ĝin por sia kreata tiam kolekto familio Porczyński. Fine de la 1987-a jaro la kolekto estis la unuan fojon prezentita publike en la Muzeo de la Varsovia Arkidiocezo. Ekde 2020-a jaro ĝi troviĝas en la Muzeo de Johano Paŭlo la 2-a kaj Stefan Wyszyński.

El la elsendo 25.04.2024. Legas Maciek – 02′ 01″

De pli ol 30 jaroj la Nacia Biblioteko gvidas sisteman esploradon pri la librolegado de poloj. Laŭ ĝia plej lasta raporto rezultas, ke en 2023 la tralegon de almenaŭ unu libro deklaris 43 procentoj de la enketitoj, tio estas je 9 procentoj pli ol en la lastaj du jaroj. Tio estas samtempe plej multe ekde 10 jaroj. Al la librolegantoj kalkuliĝas unuavice personoj lernantaj kaj studantaj – 68 procentoj. En tiu grupo la procento de personoj legantaj almenaŭ 7 librojn jare estas duoble pli granda kaj egalas al 15 procentoj. La raporto substrekas, ke la plej granda kresko de personoj utiligantaj publikajn bibliotekojn okazis en la grupo de viroj pli ol 25-jaraĝaj, profesie aktivaj, virtualaj patroj. Tion oni taksis kiel gravan donitaĵon, ĉar la vira personmodelo kaj aktiva engaĝiĝo de patroj en ensociigo de la legado favoras formiĝon kaj firmiĝon de legokutimoj ĉe infanoj, aparte knaboj. La unuan fojon en 2023 oni aplikis novajn manierojn akiri informojn pri la socia librocirkulado en la reto. Tiucele estis analizataj multmediaj podkastoj, vlogoj, mallongaj filmetoj, notoj de legostimulantoj rekomendantaj librojn. Oni analizis la librolegadon per la platformo TikTok. Inter plej ofte legataj libroj estis krimromanoj, socitemaj libroj, amromanoj, bibliografioj, publicaj eldonaĵoj, libroj pri la 20-jarcenta historio. Personoj legantaj librojn aĉetas ilin persone, prunteprenas de familianoj kaj konatoj. Ofte librojn oni ricevas kiel donacojn, oni uzas ankaŭ la hejmajn librokolektojn. Bitigitaj libroj estas malpli popularaj. En 2023 la tralegon de almenaŭ unu libro per elektronika legilo deklaris nur 7 procentoj de la enketitoj. Tio malrapide ŝanĝiĝas, sed samtempe konfirmas donitaĵojn el 2022, kiam el simila enketado, rezultis, ke en grava plimulto poloj preferas presitajn librojn ol bitigitajn.

El la elsendo 25.04.2024. Legas Maciek – 02′ 30″

Lastlunde la berlina publiko denove povis ĝui la muzikon de Stanisław Moniuszko. La muzikŝatantoj, kiuj jam konatiĝis kun la koncertaj versioj de liaj operoj „Halka” kaj „Paria”, ĉi-foje en la Berlina Filharmonio aŭdis la koncertan version de lia opero „La timiga nobeldomo”. Prezentis ĝin artistoj de la Teatro la Granda el Poznano, kiujn direktis Marco Gaudarini. La patrono de la poznana Teatro la Granda estas Stanisław Moniuszko mem, difinata kiel la patro de la pola nacia opero. La promociado de lia muzika talento eksterlande, ĉefe en Berlino, havas apartan emfazon. Nome Moniuszko dum tri jaroj (1837-40) perfektigadis en la tiea Singakademie sian komponistan arton. Tiuj ĉi jaroj plenis je liaj kontaktoj kun eksterlandaj kreantoj, dank’ al kio li ĝisdate sekvis ŝanĝojn okazantajn en la tiuepoka muzika Eŭropo.

El la elsendo 25.04.2024. Legas Milada – 01′ 19″

Okaze de la marta Internacia Tago de Teatro la laŭreato de la Pola Centro de Internacia Teatra Instituto, kies patrono estas Stanisław Ignacy Witkiewicz, fariĝis Patrick Penot. Li estas ligita kun Pollando kaj la pola kulturo de multaj jaroj. En la 80-aj jaroj li estis la Ĝenerala Sekretario de la Franca Instituto en Pollando, poste ĝia direktoro en la jaroj 1997-2003. Krom reprezenti la francan kulturon en Pollando li estis entreprenanta klopodojn por prezenti en Francio fenomenojn ligitajn kun la pola teatra vivo, kiun li opiniis interesa kaj diskonigenda en Eŭropo. Dank’ al li siajn spektaklojn dum la Festivalo en Avinjono prezentis polaj reĝisoroj Grzegorz Jarzyna kaj Krzysztof Warlikowski, per kio komenciĝis ilia eŭropa kariero. Patrick Penot emeritiĝinte ne ĉesis aktivi sur la teatra kampo. Ĝis nun li estas direktoro de la kreita de si en 2009 Liona Internacia Festivalo Sens Interdits invitanta artistojn, kiuj sian apartan sintenon al pasinteco kaj nuntempo emfazas pere de teatro. Por la unua festivala eldono de Sens Interdits estis invitita Nuntempa Teatro el Vroclavo kun la spektaklo „Transfer” reĝisorita de Jan Klata.

El la elsendo 15.04.2024. Legas Maciek – 01′ 34″

Dum kelkdek jaroj en la itala urbeto Pietrasanta en Toskanio loĝis kaj laboris la mondfama pola skulptisto, Igor Mitoraj, kies skulptaĵoj troviĝas diverloke tra la mondo, pri kies skulptaĵoj, ekspozicioj, distingoj ni plurfoje informis en niaj elsendoj. Li estis kreanto realiganta siajn projektojn en bronzo kaj ankaŭ en marmoro. En Pietrasanta, en la loko, difinata kiel „malgranda Ateno” – pro la fakto, ke loĝas tie kelkdek artistoj kreantaj ĉefe en marmoro – de pli ol 20 jaroj vivas kaj laboras pola skulptisto, Szymon Ołtarzewski. Szymon Ołtarzewski diplomitiĝinta kiel mediinĝeniero en la universitato de Opole (la okcidenta Pollando), studinta en la Belarta Akademio en Kararo en Toskanio apartenas al la Brita Reĝa Asocio de Skulptistoj. Siajn verkojn li ekspoziciis i.a. en Florenco, li prezentis ilin en la pola ambasado en Romo kaj en Varsovio. Simile kiel Mitoraj li kreas siajn verkojn en marmoro kaj en sia arto uzas ankaŭ bronzon. Multaj liaj skulptaĵoj el la karara marmoro suprizas pro la efekto de leĝereco kaj delikateco, kio kontrastas kun la matrialo, el kiu ili estis kreitaj. Ili impresas kvazaŭ estus senigitaj je pezo. La kreado el marmoro estas laboro malfacila kaj postulas fizikan forton. Szymon Ołtarzewski zorgas pri sia dispozicio biciklante multe tra la regiono. Multaj artistoj el Novjorko, Kopenhago kaj Londono nur sendas siajn projektojn al Pietrasanta, kiuj sekve estas realigataj kaj finpretigataj de metiistoj, kiujn ankaŭ necesas konsideri kiel artistojn. Ołtarzewski kalkuliĝas al malmultaj kreantoj, kiuj kree traktas marmoron ekde la unua etapo, t.e. pretigo de marmora bloko ĝis la la lasta poluro de la marmora skulptaĵo. Pri liaj verkoj interesiĝas klientoj el la tuta mondo.

El la elsendo 15.04.2024. Legas Maciek – 02′ 22″

Ankoraŭ antaŭ la pandemio kreiĝis internacia esplorprojekto pri la kontribuo de la romaa, cigana socio al la eŭropa kulturo. La projekto inkluzivis ankaŭ la ciganan muzikon. Polaflanke partoprenas ĝin muzikologo, doktoro Anna G. Piotrowska el la Jagelona Universitato en Krakovo. Ĉar pro la pandemio la eksterlandaj veturoj estis limigitaj la pola sciencistino koncentriĝis pri la krakovaj tradicioj de la romaa muzikado en la postmilita periodo. Tiucele ŝi kunlaboris kun etnologo Paweł Lechowski. Sekve de ŝiaj esploroj en 2022 aperis ĉe Bloomsbury-eldonejo la anglalingva libro pri ĉi tiu temo. Anna G. Piotrowska kolektis informojn same pri profesiaj muzikistoj kiel ankaŭ amatoraj. Al la unua grupo kalkuliĝas la profesia ensemblo de la romaa muziko ROMA, kun simila karaktero kiel du aliaj vaste konataj polaj ensembloj Mazowsze kaj Śląsk. Al la dua grupo apartenas ciganaj artistoj muzikantaj surstrate. El la krakova medio la plej fama estis Stefan Dymiter „Kororo”, sed laŭ ŝiaj esploroj ĝenerale la tradicio de la surstrata cigana muzikado preskaŭ tutece malaperis. La ĉefa celo de la internacia projekto estis atentigi pri la krea partopreno de romaoj en la eŭropa kulturo, kiuj en maniero aktiva, sed ankaŭ pasiva kiel inspirfonto formis la eŭropan kulturan heredaĵon. Al la plej famaj verkoj inspiritaj de la cigana kulturo apartenas Carmen de Gerorges Bizet kaj Cigana Barono de Johann Strauss.

El la elsendo 05.04.2024. Legas Gabi – 01′ 58″

La germana Instituto pri Polaj Aferoj atribuis la premion, al kiu patronecas Karl Dedecius (germana tradukisto kaj populariganto de la pola literaturo) al Urszula Poprawska kaj Lothar Quinkenstein. Ili estis premiitaj pro sia elstara traduklaboro kaj engaĝiteco al la pola-germana kultura dialogo. Urszula Poprawska el Krakovo laboras kiel tradukistino ekde 2001 tradukante por ĉefaj polaj eldonejoj la germanlingvan literaturon. En ŝia bibliografio troviĝas verkoj de renomaj germanlingvaj aŭtoroj kiel Daniel Kehlmann, Uwe Timm, Arthur Koestler kaj Friedrich Reck-Malleczewen. La ĵurio aparte taksis ŝiajn tradukojn de Katia Petrowska „Eble Estero” kaj de Nino Haratischwili „La oka vivo (por Brilka)”. Lothar Quinkenstein estas tradukisto, verkisto, poeto kaj literaturologo. Li tradukas el la pola en la germanan lingvon verkojn diversĝenrajn kaj diversstilajn. Apartan atenton meritas lia traduko (farita kun Lisa Palmes) de „Historio de unu vivo” de Ludwik Hirszfeld, de „La Jakobaj Libroj” de Olga Tokarczuk kaj de la nun pretigata „La Pupo” de Bolesław Prus. La premioj de Karl Dedecius en la alteco de 10 mil eŭroj estas atribuataj ĉiun duan jaron. La solenaĵo de ilia enmanigo okazos en majo en Darmstadt.

El la elsendo 05.04.2024. Legas Maciek – 01′ 40″