Kulturkroniko

Morgaŭ, la 26-an de majo finiĝas en Varsovio la nunjara eldono de Internacia Librofoiro, kiun partoprenas preskaŭ 600 ekspoziciantoj el Pollando kaj 14 aliaj landoj. Dum la 4-taga evento estis planiaj ĉirkaŭ 700 eventoj kaj renkontiĝoj. La nunjara honora gasto de la Foiro estas Italio, kiu planis pli ol 20 eventojn en la formo de prelegoj, diskutoj, rondtablaj debatoj, ekspozicio. Pollando estas la tria lando en la mondo konsiderante la kvanton de akirataj aŭtoraj rajtoj por la tradukado de italaj literaturaĵoj. La moto de la itala prezento dum la Foiro devenas el la fama poeziaĵo de Gianni Rodari „Ci vuole unu fiore” (bezona estas floro) kaj spegulas profundan kaj nedisigeblan ligon inter homo, la natura medio kaj la planedo. La novaĵo de la nunjara Internacia Librofoiro en Varsovio estas eventoj kaj ekspozicioj sub la titolo „Renkontiĝoj kun la Scienco” kun oferto de akademiaj kaj sciencaj eldonejoj.

El la elsendo 25.05.2024. Legas Barbara – 01′ 19″

Ĝis la 12-a de junio en la Stacio-Muzeo ĉe la ne plu funkcianta stacidomo la „Ĉefstacio Varsovio” estis inaŭgurita fotoekspozicio „Virinoj de la fervojo”. Ĝi prezentas diversperiodajn fotojn de virinoj laborantaj en la fervojo. La unuan fojon ili komencis sian karieron en ĉi tiu sektoro dum la 1-a mondmilito, kiam pro amasa rekrutigo de viroj, multaj postenoj en la fervojo fariĝis vakaj. Virinoj komencis labori ĉe tiuj, kiuj ne estis rekte ligitaj kun la fervoja trafiko kiel kasistinoj kaj telegrafistininoj. La fenomeno akcelis post la fino de la 2-a mondmilito. Manko de viroj sekve de ĉi tiu milito kaŭzis, ke al virinoj estis konfiditaj postenoj ligitaj kun la reguligado de trafiko ĉe kruĉiĝoj de la fervojaj linioj kun aŭtovojoj. Ili estis dungataj kiel biletkontrolistoj, stacidomaj trajngvidantoj. Virinoj plenumis ankaŭ diversajn pezajn laborojn ĉe la relmetado aŭ purigado de vagonoj. La fotoj devenas el la kolektoj de la Stacidomo-muzeo kaj krome prezentas fervojlaborantinojn de la aktualaj polaj fervojkompanioj.

El la elsendo 25.05.2024. Legas Maciek – 01′ 16″

La 19-an de majo en la Reĝa Łazienki-parko komenciĝis la 65-a sezono de la subĉielaj Chopin-koncertoj. La tradicio radikas en 1959, ekde kiam la recitaloj okazas senintrrompe kaj estas unu el la plej gravaj kulturaj atrakciaĵoj de la pola ĉefurbo. La senapagaj ĉiudimanĉaj koncertoj en la parka spaco apud Chopin-monumento, kiujn vizitas eĉ 120-mila publiko, daŭros nunjare ĝis la 29-a de septembro. Samtempe la Nacia Instituto de Frederiko Chopin publikigis jam la programon de la nunjara eldono de la 20-a Internacia Muzika Festivalo „Chopin kaj lia Eŭropo”, kiu okazos inter la 7-a de aŭgusto kaj la 8-a septembro. En ĝia daŭro okazos 40 koncertoj en la Nacia Filharmonio, Teatro la Granda, Koncerta Studio de la Pola Radio, Bazililo de la Sankta Kruco (kie troviĝas la koro de Chopin) kaj en la Reĝa Kastelo. La programo apogos sin sur la konfronto de Chopin-kreado kun la eŭropa muziko kaj estos la okazo por prezenti eksterordinaran mozaikon de muzikplenumo fare de artistoj el ĉiuj kontinentoj. Aŭdiĝos komponaĵoj konataj, popularaj, sed krome verkoj remalkovrataj, forestantaj en la nuntempa muzika vivo.

El la elsendo 25.05.2024. Legas Maciek – 01′ 27″

Meze de aprilo la Krakova Operteatro subskribis interkonsenton kun Fondazione Lirico – Sinfonica Petruzeli el Teatri di Bari, kies frukto estos nova opero dediĉita al la reĝino Bona Sforza. La interkonsento estis subskribita en Bari, el kiu devenis la reĝino en la 506-a datreveno de ŝia edzinĝo al reĝo Sigismundo la Maljuna kaj proklamo de ŝi la reĝino de Pollando. La muzikon por la nova verko komponas Zygmunt Krauze por la libreto de Vincenzo de Vivo. Bona Sfroza d’Aragona estis princino de Bari kaj Rosano, reĝino de Pollando kaj Granda Litova Dukino. Post la morto de la edzo, kvereliĝinte kun la filo Sigismunto Augusto, ŝi forlasis Krakovon kaj post kelka estado en Mazovio revenis al Bari, kie ŝi mortis veninta de iu el siaj korteganoj. Ŝiaj teraj restaĵoj troviĝas en unu ela plej belaj preĝejoj de la urbo, baziliko de S-ta Nikolao. Ŝia sarkofago, fondita de la filino, la pola reĝino Anna Jagelonidino prezentas ŝin kiel genuantan virinon en la akompano de sanktaj Nikolao kaj Stanislao. Du virinaj siluetoj ĉe iliaj piedoj simblas la Polan Reĝolandon kaj Princolandon Bari. Bona Sfroza multe meritigsi por la pola historio kaj kulturo, kaj la memorspuro pri ŝi speguliĝas en la nomo de legombukedo necesa por la ĉiutaga kuirarto „włoszczyzna”. Tiel gravuriĝis la memoro pri ŝi, kiu en la polan menuon enkondukis tiajn legomojn kiel florbrasikon, faz eolon, tomatojn, artiŝokojn, asparagojn kaj brokolojn. Al la dramecaj sortoj de la pola reĝino el Ialio estis ĝis nun dediĉitaj du operoj kaj unu beletra filmo. La nova opero de Zygmunt Krauze kaj Vincenzo de Vivo post kelkaj monatoj estos prezentita en Krakovo kaj en Bari.

El la elsendo 15.05.2024. Legas Barbara – 02′ 28″

Ĝis la 22-a de majo en la Granda Teatro de Lodzo daŭras la 27-aj Baletaj Renkontiĝoj. Por la nunjara eldono estis invititaj tri eksterlandaj ensembloj – Balet de L’Opera de Lyon (Francio), Aterbaletto (Italio) kaj L-E-V Dance Company (Francio). La ĉefa festivala evento estis planita por 11-a de majo, la baleta premiero de „Romo kaj Julietta” por la muziko de Hektor Berlioz, kiun la Granda Teatro prezentis laŭ koreografio de Sasha Waltz kaj sub la muzika gvido de Rafał Janiak. La Baletaj Renontiĝoj de Lodzo komenciĝis en 1968. Dum la okazanta ĉiun duan jaron festivalo estas prezentataj la plej grandaj kaj plej aktualaj atingaĵoj de la dancarto, unuavice diversaj fluoj de la danco nuntempa. Ĝis nun en la Granda Teatro de Lodzo sian arton prezentis tiaj koreografoj kiel Jiří Kylian, Wayne McGregor, Maurice Béjart, Conrad Drzewiecki, Teresa Kujawa, Emil Wesołowski kaj Ewa Wycichowska.

El la elsendo 15.05.2024. Legas Maciek – 01′ 12″

De anonima sendinto el Kanado la Muzeo de la varsovia Reĝa Łazienki-Komplekso ricevis leteron kaj 12-a originalajn nederlandajn ceramikajn kahelojn, kiuj en 17-a jarcento ornamis la magnatan pavilon, kiu rolis kiel Banejo. Nun ili estas – ĝis la 1-a de septembro – prezentataj en ekspozicio dediĉita al la fondinto de la Banejo Stanisław Herakliusz Lubomirski „La arto de bona pensado”. La reakirtaj kaheloj – perdiĝintaj dum la 2-a mondmilito – devenas el la periodo inter la jaroj 1690-1700 kaj estis produktitaj plej verŝajne en Utrecht. Ili ligiĝas kun la plej frua historiperiodo de la Reĝa Komplekso Łazienki. Ili ornamis la ĉambron de Bakĥo kaj Banĉambron en la iama Banejo, tio estas banpavilono konstruigita de Stanisław Herakliusz Lubomirski en la 17-a jarcento. Ĝia stilo tiom plaĉis al la sekva posedanto, reĝo Stanisław August, ke li decidis konservi la Banejon kaj plukonstrui ĝin kiel privatan palacon por konservi la plimulton de la dekoraĵoj. La kaheloj protektis la murojn de la pavilono kontraŭ humideco kaj havis estetitan rolon pro la ornamantaj ilin desegnaĵoj de arboj kaj paŝtistoj. Tiaj kaheloj atestis siatempe pri la materiala pozicio de la mastro, kio komenciĝis en la franca Versajlo. Stanisław Herakliusz Lubomirski daŭrigis tiun tradicion en sia Banejo, kien estis invitataj influpovaj gastoj por gvidi kun la invitanta mastro interesajn disutojn. La reakiritaj kehloj kaj aliaj eksponaĵoj estas prezentataj en la Bakĥa Ĉambro de la Palaco sur Insulo en Łazienki-parko.

El la elsendo 15.05.2024. Legas Maciek – 02′ 02″

La Nacia Muzeo en Poznano havas unu el la plej grandaj kolektoj de la pola pentristo Jacek Malczewski, unu el la ĉefaj reprezentantoj de simbolismo el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj. Entute temas pri ĉirkaŭ 100 tolaĵoj, kelkdek oleoskizoj kaj granda kolekto de surpaperaj desegnajoj kaj akvarelaĵoj. Aktuale daŭras la rekonstruado en la muzea alo, en kiu troviĝas la artgalerio de la pola arto. Por ĝia reinaŭguro en la nuna jaro, plej verŝajne en julio reĝisoro Lech Majewski pretigas premieron de 12 video-etudoj, ligantaj al la pentroarto de Jacek Malczewski. En la projekto „Jacek Malczewski/Lech Majewski” moviĝantaj kaj vivigitaj komponaĵoj el la tolaĵoj de la pentristo funkcios kiel „vivaj bildoj” kun karakterizaj motivoj kaj figuroj el la pentrista artdeponejo de Malczewski. Ĉiujn eblos rigardi surekrane en Poznano, poste parton de ili, ankaŭ en la pariza Luvro.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Maciek – 01′ 08″

En Longacre Theater ĉe Brodvejo estas prezentata muzikalo pri la renoma pola pentristino el la epoko art déco, Tamara Łempicka. Kiel Tamara Łempicka, la virino kiu por ĉiam ŝanĝis arton kaj kulturon, rolas aktorino kaj kantistino Eden Espinosa. Antaŭe ŝi rolis ĉe Brodvejo i.a. plenumante la ĉefan rolon kiel Elphaba Wicked, ŝi estas ankaŭ konata pro sia televida rolo en “Alice’s Wonderland Bakery”, dank’ al kiu ŝi estis nomumita al Emmy-premio. La muzikalo „Łempicka” rakontanta la preskaŭ 60-jaran biografion de la pola pentristino, baziĝanta sur la libro kaj tekstoj de Carson Kreitzer kaj Matt Gould estis reĝisorita de Rachel Chavkin, kiu estas laŭreatino de Tony-premio. La scenografion por la muzikalo en art déco-stilo pretigis Riccardo Hernández. Meze de aprilo la kunkreantoj de la muzikalo Jenny Niederhoffer kaj Peter Negrini rakontis pri sia laboro en la pola konsulejo en Novjorko. La novjorka Instituto de la Pola Kulturo jam en la frua produktofazo fariĝis la oficiala partnero de la muzikalo. Ĝia reprezentanto esprimis tiuokaze la esperon, ke dank’ al la muzikalo la publiko komencos identigi la pentraĵojn de Łempicka kun la pentristino mem kaj ne kun telediskoj de Madonna, kiu ilustris ilin per pentraĵoj de Tamara Łempicka.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Maciek – 01′ 36″

La pola listo de la kultura heredaĵo riĉiĝis je kvin pliaj registroj, el inter kiuj kvar ligas al religiaj tradicioj. Du rilatas al la Pasko en Kurpie-regiono (la nord-orienta Pollando). Temas pri tradiciaj paskaj palmoj el Puszcza Zielona – la Verda Praarbaro – kies ornamaĵoj spegulas la naturon. Nome la ornamantaj ilin floroj estas aranĝataj tavole laŭ ilia kronologia florperiodo. Krome ĉiuj ornamkoloroj emfazas apartan simbolon. La verda signifas esperon, la viola atendadon je bono, la ruĝa amon, la flava la sunon, la rosa senkulpecon kaj esperon, la blua forton kaj ĉielon kaj fine la blanka signifas ĉaston kaj senpekan vivon. La tieaj palmoj altaj de unu ĝis ok metroj estas produktataj kolektive de tutaj familioj aŭ socirondoj.
La dua registrita objekto el la sama regiono, sed el alia loko t.e. Puszcza Biała – la Blanka Praarbaro koncernas specialan teknikon ornami la paskajn ovojn. Ili estas kompakte ĉirkaŭgluataj per skripmedolo kaj per koloraj fadenoj el la foruziĝintaj roboj aŭ antaŭtukoj de dommastrinoj. Ankaŭ sur la tieaj paskaj ovoj aperas tradiciaj Kurpie-regionaj koloroj – la ruĝa, blanka, nigra kaj verda.
Plian lokon en la pola kulturregistro okupis la Varsovia pilgrimado al la Hela Monto (Jasna Góra en Częstochowa) la 15-an de aŭgusto, por la festo de la Ĉielpreno de la Dipatrino. Tiu tradicio radikas en la 18-a jarcento. Fine la lasta registro kun religia karaktero ligiĝas kun pilgrimadoj al Kalvario de Wejherowo en la norda Pollando. Dum ĝi okazas rito de adorkliniĝoj de feretronoj (duflanke broditaj sanktulbildoj) portataj en procesio akompane de orkestra muziko fare de speciale delegitaj relgiuloj en porokazaj vestoj ornamitaj per brodaĵoj de Kaŝubia-regiono.
La kvinan lokon inter la plej novaj registroj en la pola Listo de la nemateria kulturheredaĵo okupas lignaj ludiloj el la suda Pollando, el la ĉirkaŭaĵoj de la loko Łączna-Ostojów. Ilia tradicio radikas en la 19-a jarcento. Post la 2-a mondmilito la tieaj ludilmodeloj multe riĉiĝis.

El la elsendo 05.05.2024. Legas Milada kaj Maciek – 03′ 09″

Nur fine de marto la publikan opinion elektrizis la informo, ke en la varsovia artgalerio de Porczyński-familio estis malkovrita aŭtenta pentraĵo de Vincet van Gogh. Tion konfirmis – post unujaraj esploroj – ekspertoj el la konservista centro de la Nacia Muzeo en Krakovo kaj de la Muzeo de van Gogh en Amsterdamo. Dum la esplorlaboroj specialistoj koncentriĝis pri la pentrista tekniko kaj materialoj, kiujn uzis van Gogh dum sia laboro. Pri ĝia aŭtenteco atestas i.a. la lignopeco sur kiu la tolaĵo estis muntita. Ekde la 26-a de aprilo ĝis la 8-a de decembro la bildo „Vilaĝaj ĥatoj”, estos rigardebla en Muzeo de Johano Paŭlo la 2-a kaj Primaso Wyszyński en la sanktejo de la Dia Providenco en la varsovia Wilanów. La bildo „Vilaĝaj ĥatoj” pentrita en 1883 kreiĝis en laborejo de la artisto en Nuenen, proksime al Eindhoven. Ĝi devenas el la plej frua verkoperiodo de van Gogh, antaŭ ol li subiĝis al impresionismo. Tiuperiode la artisto aplikadis malintensajn kolorojn demonstrante preferon al koloroj malhelaj. „Vilaĝaj ĥatoj” spertis tempestecan historion ofte ŝanĝante siajn posedantojn. Tion spegulas la ekspozicititolo „Van Gogh. Historio de iu pentraĵo”. Komence de la 20-a jarcento ĝi apartenis al artkolektantoj en Belgio, sekve Svislando. En la 80-aj jaroj aĉetis ĝin por sia kreata tiam kolekto familio Porczyński. Fine de la 1987-a jaro la kolekto estis la unuan fojon prezentita publike en la Muzeo de la Varsovia Arkidiocezo. Ekde 2020-a jaro ĝi troviĝas en la Muzeo de Johano Paŭlo la 2-a kaj Stefan Wyszyński.

El la elsendo 25.04.2024. Legas Maciek – 02′ 01″