Kulturkroniko

En Nobel-muzeo ĉe la Malnova Urbo en Stokholmo estis funkciigita ekspozicio „Objektoj, kiuj ŝanĝis la mondon”. La unuan fojon la muzeo prezentas tiom multajn memoraĵojn, transdonitajn de Nobel-premiitoj, iliaj familioj kaj institucioj kun ili ligitaj. Temas ne nur pri instrumentoj ligitaj kun la sciencaj esploroj de Nobel-premiitoj aŭ kun ilia laboro, sed ankaŭ pri objektoj atestantaj pri ilia normala vivo antaŭ kaj post la ricevo de la premio. Inter 250 objektoj troviĝas ankaŭ tiuj, kiuj estas ligitaj kun polaj Nobelpremiitoj. Tio estas i.a. serurista tablo de Lech Wałęsa, kalendaro-agendo de Olga Tokarczuk, longskribilo kaj okulvitroj de Wisława Szymborska aŭ pesilo de Maria Skłodowska-Curie. Tiuokaze eblas ekscii, ke la okulvitroj de Szymborska ne havis korektan karakteron, sed ebligis al ŝi, kiel al persono timida, esti nerekonebla. En sia dika kalendaro-agendo Tokarczuk notis ĉiutagajn farendaĵojn, inkluzive de la hejmaj taskoj kaj el ŝiaj notoj eblas ekscii iom pri ŝia privata vivo. Inter objektoj de alilandaj Nobel-premiitoj troviĝas i.a. malfermita vazo kun arakida butero de Carolyn Bertozzi. La usona Nobelpremiito pri kemio frandis ĝin por resti energiplena dum sia scienca laboro. La botelo de lavlikvaĵo donacita de nederlanddevena Guido Imbens simbolas lian renkontiĝon kun kolego-sciencisto en la studenta lavejo. Poste ili ambaŭ akiris Nobel-premion pri ekonomiko.

El la elsendo 05.04.2024. Legas Maciek – 01′ 50″

Joanna Bator, pola verkistino, publicistino, felitonistino fariĝis laŭreato de la Aŭstra Ŝtata Premio por la kreantoj de la eŭropa literaturo. Ĝi estas atribuata ekde 1965. Ricevas ĝin elektitaj de la ĵurio eŭropaj aŭtoroj, kiuj ĝuas internacian rekonon kaj kies verkoj estis tradukitaj i.a. en la germanan lingvon. La akompana financa premio egalas al 25 mil eŭroj kaj koncernas la tuton de la kreado. La naskiĝinta en 1945 en Wałbrzych (la sud-okcidenta landoparto) Joanna Bator plurfoje referencas en sia verkaro al la historio de perforto dum la 2-a mondmilito ĝis nun influanta la rilatojn inter Eŭropo kaj Pollando. Kiel pravigas la ĵurio, Bator aliformas la traŭmajn spertojn de la pasinta jarcento en komplikajn historiojn, kiuj en plimulto fokusiĝas pri la virinaj herooj. Inter la laŭreatoj de la Aŭstra Ŝtata Premio por la kreantoj de la eŭropa literaturo dum la lastaj jardekoj troviĝas i.a. W.H. Auden, Eugene Ionesco, Italo Calvino, Simone de Beauvoir, Doris Lessing, Milan Kundera, Dubravka Ugrešic, Umberto Eco, Julian Barnes, Javier Marías, Ludmiła Ulicka, Zadie Smith aŭ Karl Ove Knausgård. La polaj laŭreatoj de la Aŭstra Ŝtata Premio por la kreantoj de la eŭropa literaturo estis ĝis nun Zbigniew Herbert, Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz, Stanisław Lem, Andrzej Szczypiorski kaj Andrzej Stasiuk.

El la elsendo 30.03.2024. Legas Maciek – 01′ 44″

La romano de pola verkisto kaj tradukisto, Tomasz Różycki „Ŝtelistoj de ampoloj” ricevis literaturan premion Grand Continent 2023. La premiĵurio agnoskis lian libron kiel elstaran prozverkon kun la eŭropa dimensio. La aŭtoro pentras en ĝi la grandan domblokon el la antaŭa epoko de la pola realo (komunista epoko), kiu transformiĝas en pluretaĝan rakonton pri la vivo de ĝiaj loĝantoj interplektitaj per la reto da najbaraj klaĉetoj kaj lokaj legendoj. La 100-mileŭra premio de Grand Continent estas destinata por financi la tradukon de la premiita en la konkurso verko en la lingvojn francan, hispanan, germanan kaj italan. En la kandidatiga procezo al la ĵurio estas prezentataj francaj tradukfragmentoj de la proponata verko, provizitaj per kritikaj argumentoj. Tomasz Różycki estas pola poeto, eseisto kaj tradukisto el la franca lingvo. En 2004 li estis laŭreato de pola literatura premio de Kościelski-familio. Liaj poeziaĵoj estis tradukitaj en kelkajn lingvojn kaj la aŭtoro mem estis kandidatigita por multaj landaj kaj eksterlandaj premioj. En la du antaŭaj eldonoj de Grand Continent gajnis italo Roberto Calasso en 2021 kaj hispana verkistino Aroa Moreno Duran en 2022.

El la elsendo 30.03.2024. Legas Pamela – 01′ 43″

Pli ol 300 miniaturajn pianojn eblas rigardi en la artgalerio Toy Piano en Vroclavo, la suda Pollando. Ĝia ideodoninto, Paweł Romańczuk sian aventuron komencis en 2010, establinte la ensemblon „Etaj instrumentoj” kaj surbendiginte kun ĝi muzikon de Chopin. La kolektista pasio alkodukis al kreskigo de la artgalerio, en kiu troviĝas instrumentoj i.a. el Britio, Brazilo, Francio, Hispanio, Israelo, Japanio, Germanio, Pollando, Usono, Italio, Sovetunio. La plej malnova miniinstrumento havas ĉirkaŭ 150 jarojn. Ĉiuj diferencas laŭ sia sono, dizajno kaj dimenio. Kelkaj havas nur kvar klavojn, la rekorda instrumento disponas pri 49 klavoj. La sono aŭdiĝas dank’ al vibrantaj metalaj stangetoj, metalaj, vitraj marimboj, kordoj aŭ aluminiaj tubetoj. Per kelkaj instrumentoj la vizitantoj povas ludi dum sia vizito en ĉi tiu interesa artgalerio.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Maciek – 1′ 11″

Meze de februaro en la listo de la pola nemateria kulturherdaĵo aldoniĝis nova registro. Ĝi rilatas al iu interesa tradicio, kiu estas la solena parado inaŭguranta ĉiun novan studentan jaron en la Jagelona Universitato en Krakovo. Ĝi referencas al la mezepoko, okazante la 1-an de oktobro, kvankam en la mezepoko ne ekzistis la ideo de akademia jaro kaj ne temis pri aparta evento. La unua solena parado okazis en 1886. La paradan tramarŝon partoprenas profesoroj de ĉiuj 16 fakultatoj vestitaj per tradiciaj talaroj. Komencas ĝin reprezentantoj de la plej novaj fakultatoj kaj fermas de la plej malnovaj – medicinista kaj jurista. En la fino marŝas la rektoro, antaŭ kiu pedeloj portas la plej malnovajn en Eŭropo rektorajn insignojn, inkluzive de la rektora sceptro. La paradoitinero kondukas de la plej malnova universitata konstruaĵo, Collegium Maius ĝis Collegium Novum, kie oni metas florkronojn antaŭ Kverko de Libereco kaj memortabuloj honore al la viktimoj de la 2-a mondmilito. Sekve la parado direktiĝas al Auditorium Maximum, en kiu okazas solena inaŭguro de la nova studenta jaro. En la fino de la solenaĵo la rektoro de la Jagelona Universitato eldiras la formulon: Quod felix, faustum, fortunatumque sit, kio signifas, ke la nova, inaŭgurita akademia jaro estu bona, feliĉa kaj bonŝanca. La registro de ĉi tiu tradicio okazis en la jaro, en kiu la Jagelona Universitato festas la 660-an datrevenon de sia establo. Ĝi estas la 86-a registro en la listo, kiu havas informan karakteron kaj estas kreata ekde 2014, laŭ la principoj akceptitaj lige kun Unesko-konvencio.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Maciek – 02′ 08″

Ĝis la 28-a de marto en Varsovio estas vizitebla ĉe Krakowskie Przedmieście-strato, tujproksime al la Kastela Placo subĉiela panelekspozicio dediĉita al la sciencistino universaltempa, Maria Skłodowska-Curie. Nunjare pasas la 100-jariĝo post kiam ŝi ricevis la titolon de Honora Patrono de Varsovio kaj la 90-jariĝo de ŝia morto. La ekspozicio pretigita de la Muzeo de Maria Skłodowska-Curie per 12 paneloj prezentas ŝian infanaĝon, junulinan periodon kaj la periodon de la maturiĝado, la elmigrotempon, studotempon, krome ŝiajn esplorlaborojn pri la radiado, la historion de la malkovro de polonio kaj radiumo, du Nobel-premiojn, ŝian engagiĝon en la edukadon kaj sociajn aktivadojn, kaj realiĝon de ŝiaj revoj en la formo de Radiuma Instituto en Varsovio. La ekspozicio estas riĉe fotoilustrita. Maria Skłodowska-Curie naskiĝis dum la aneksoperiodo de Pollando en Varsovio, kie ŝi akiris la bazan edukitecon kaj gvidis siajn unuajn fizikajn-kemiajn esplorojn en la Fizika kaj Kemia Laborejoj ĉe Krakowskie Przedmieście-strato. La lokalizo de la ekspozicio en unu el la lokoj ligitaj kun la sciencistino ebligas malkovri Varsovion, en kiu ŝi ellernis i.a. kemianalizon, sen kiu – laŭ ŝia pli posta konfeso – ŝi ne sukcesus apartigi radiumon. La ekspozico estis pretigita en la pola kaj angla lingvoversioj.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Pamela – 01′ 50″

Post la sukcesa portempa ekspozicio pri Majsena (pole Miśnia) porcelano en la Reĝa Kastelo Wawel en 2019 nun en tri salonoj de la Privataj Reĝaj Apartamentoj estis establita konstanta ekspozicio, la tiel nomata Porcelana Kabineto. Ĝi prezentas 326 porcelanajn elfaraĵojn el la establita de reĝo Aŭgusto la 2-a unua eŭropa manufakturo de porcelanaĵoj en Misnia. Krome troviĝas en ĝi arĝentaj servicelementoj, vitraĵoj el la magnataj manufakturoj, 17/18-jarcentaj tolaĵoj kaj mebloj. En la novaranĝitaj kastelaj salonoj la Porcelana Kabineto rakontas pri historio kaj konservado de eŭropaj porcelanaj elfarajoj. Reĝo Aŭgusto la 2-a (i.a. la elekta reĝo de Pollando) estis unu el la plej famaj siaepoke kolektantoj de porcelanaĵoj. Laŭ registro de liaj kolektoj en 1721-a jaro troviĝis en ili ĉirkaŭ 20 mil objektoj, unuavice el la Fora Oriento. La reĝo mem en 1710 ordonis establi la porcelan manufakturon komence en Dresdeno, kiu sekve estis alilokita al Misnia. La trunkon de la Porcelana Kabineto en Wawel-kastelo formas 150 Misnia-porcelanaĵoj el la kolekto de Tadeusz Wierzejski. Aktuale ĝi enhavas jam pli ol 400 objektojn. Inter porcelanaj skulptaĵoj en la Porcelana Kabineto en Wawel-kastelo troviĝas i.a. ”Vulpo kun kokino en la buŝo”, kolekto de mopsoj, kiuj furoris ĉe la 18-jarcentaj eŭropaj kortegoj. En la ekspozicio troviĝas krome monumenteca porcelana skulptaĵo „Krucumo” de Johann Joachim Kaendler produktita en Misnia-manufakturo en la 18-a jarcento.

El la elsendo 15.03.2024. Legas Gabi – 02′ 10″

Komence de marto okazis eventoj anoncantaj la unuan komunan Polan-Rumanan Kulturan Sezonon en Bukureŝto kaj Varsovio. Ili estis ligitaj kun la unuafoje solenita nunjare Tago de la Pola-Rumana Solidarceo (03.03.2024), proklamita pasintjare memore al la unua defenda alianco inter Pollando kaj Rumana Reĝolando en 1921. Tiuokaze en la Nacia Muzeo de Rumana Kamparano en Bukureŝto estis prezentita fotoekspozicio de Justyna Mielnikiewicz dediĉita al la vivo de pola malplimulto en la Suda Bukovino. En la bukureŝta Ateneum okazis koncerto de fama pola ĵazpianisto Leszek Możdżer. La Kultura Sezono Pollando-Rumanio komenciĝos en junio 2024 kaj daŭros ĝis oktobro 2025. La organizantoj planas prezenti al vasta kaj varia rumana publiko diversecon de la pola kulturo. Oni proksimigos krome tion, kio okazas en la pola kulturo aktuale. La Sezonon inaŭguros en Sibio ekspozicio „Tatry-montaro. Wróblewski, Karłowicz, Wyczółkowski”. Okazos diversloke prezentoj de la pentroarto de Tadeusz Kantor, Wojciech Fangor, Jerzy Nowosielski. En la programo estos krome multaj literaturaj eventoj, teatraj, muzikaj, fotografiaj. Al la eventoj de la Pola Kultursezono en Rumanio patronecas la pola kulturministerio kaj Adam Mickiewicz-Intsituto kunlabore kun la Pola Instituto en Bukureŝto. Flanke de Rumanio la partnero estas la rumana kulturministerio kaj Rumana Kulturinstituto.

El la elsendo 15.03.2024. Legas Maciek – 01′ 49″

Post kelkjara paŭzo la loĝantoj de Poznano kaj turistoj denove povas viziti la Muzeon de Poznano en la loka urbodomo. La disponigitaj al la vizitantoj internoj prezentos la historion de Poznano ekde la 10-a ĝis la mezo de la 16-a jarcento, do antaŭ ol venis ĉi tien itala arkitekto Giovanni Battista di Quadro, kiu alikonstruis la urbodomon en la renesanca stilo, kiun ĝi konservas ĝis hodiaŭ. La historion de la urbo kaj de la urbodomo eblas sekvi ekde nun en la plej malnova parto de la konstruaĵo, alivorte gotikaj keloj. Tie eblos konatiĝi kun la arkitekturaj kaj funkciecaj transformiĝoj okazintaj en ĉi tiu loko. Komence la urbodomaj keloj rolis kiel komerca spaco, sed jam en la 15-a jarcento ili estis transformitaj en prizonon. El ĉi tiu periodo devenas punpilorio el 1535. Laŭ la historia itinero de la mezepoka Poznano eblos krome rigardi arĝentajn denarojn el la monemisiejo de reĝo Bolesław Chrobry, episkopajn insignojn, ornamitajn per juveloj relikvujojn aŭ la plej malnovajn urbajn stampojn. Aparta loko en la novmalfermita parto de la urbodomo estas Studia Magazeno kun eksponaĵoj rilatantaj al pli nuntempa historio de la urbo kaj ĝiaj loĝantoj. I.a. troviĝas en ĝi tualetkompletoj de la 19-jarcentaj poznaninoj, pupdometo el la 40 jaroj de la 20-a jarcento kaj eĉ komunismepoka ruĝa stelo de sur la obelisko en Citadelo. La Muzeo de Poznano, post la rekonstruo kun nova nomo kiel Muzeo pri la Historio de la Urbo Poznano estas la filio de la Nacia Muzeo en Poznano kaj ofertas ankaŭ vicon da okupoj. Temas pri muzeaj lecjonoj por lernantoj, edukcikloj por infanoj, plenkreskuloj kaj senjoroj. Temas pri gvidataj vizitoj aŭ vizitoj realtempe tradukataj en la gestolingvon. Al individuaj vizitantoj helpos multmediaj gvidiloj en la pola kaj angla lingvoversioj.

El la elsendo 15.03.2024. Legas Maciek – 02′ 23″

La entrepreno, la Vatikana Fabriko de s-ta Petro, organizis konkurson por la pentrista ciklo laŭteme dediĉita al la Krucovojo, kiu estis direktita al plenkreskaj artistoj el la tuta mondo. La venka verko estos ekspoziciata en la Vatikana Baziliko dum portempa ekspozicio ekde la 18-a de februaro 2026. La projektoj venintaj en januaro estas nun analizantaj en speciala komisiono laboranta sub la gvido de la entrepreno. Ĝis la 15-a de marto la kandidatoj ricevos informon pri akcepto aŭ rifuzo de ilia konkurslaboraĵo. La definitiva verdikto estos prezentita ĝis la 30a de septembro 2024. La venkonton atendas la monpremio en la alteco de 120 mil eŭroj kaj kontrakto pri la realigo de la verko laŭ elektita pentrista tekniko. Vatikano daŭre apartenas al unu el la plej senavaraj artmecenatoj, pri kio atestas novkonstruataj preĝejoj aŭ verkoj de la nuntempaj artistoj por nuntempaj religiaj kostruaĵoj. Al ili apartenas i.a. pordo projektita de elstara pola skuptisto Igor Mitoraj por la roma baziliko Santa Maria degli Agneli aŭ la skulptaĵo de Kristo laŭ projekto de Giacomo Manzù en la vatikana aŭlo de Paŭlo la 6-a. La sama artisto en 1964-a aŭtoris krome la Pordon de Morto ĉe la fasado de la Vatikana Baziliko.

El la elsendo 05.03.2024. Legas Gabi – 01′ 54″