Kulturkroniko

Laŭ la decido de la pola prezidento la Piast-dinastia kastelo kun la kortega-parka komplekso en la loko Międzyrzecz en la okcidenta Pollando, estis registrita kiel la 130-a Historia Monumento sur la tereno de Pollando.
Ĝi estas ekzemplo de bone konserviĝinta mezepoka fortreso, kiu troviĝis en la defenda sistemo de la iama reĝolanda Respubliko. La masonita kastelo estis konstruigita en la 14-a jarcento dum la regado de la reĝo Kasimiro la Granda en la loko de pli frua slava defenda burgo el la 9-a/10-a jarcentoj. La kastelo kaj la kreiĝinta ĉirkaŭe de ĝi subburgo fariĝis sidejo de la regionaj administraj aŭtoritatoj.
Post la 2-a mondmilito la kastela komplekso en Międzyrzecz fariĝis la sidejo de muzeo dokumentanta la polan historion kaj kulturon de la regiono. Troviĝas en ĝi i.a. la plej riĉa en Pollando kolekto de la ĉerkaj portretoj.
La difino Historia Monumento estas unu el kvin ekzistantaj formoj protekti historiajn objektojn kun aparta signifo por la kultura heredaĵo de Pollando, rezervita ekskluzive por ili.

El la elsendo 10.02.2025. Legas Pamela – 01′ 22″

La Nacia Muzeo en Krakovo en 2025 fariĝos grava ambasadoro de la pola arto, ĉar kiel la unusola ĝi organizas eĉ tri grandajn ekspoziciojn de la pola arto eksterlande.
Jam en marto estas planita ekspozicio „Young Polland” en la Nacia Muzeo de la Moderna Arto en Kioto. Ĝi prezentos 150 verkojn de artistoj reprezentantaj la artfluon Juna Pollando. Inter ili troviĝos pentraĵoj, desegnaĵoj, grafikaĵoj kaj artmetiaj eksponaĵoj. La ekspozicio estos dediĉita al la plej gravaj problemoj, pri kiuj okupiĝis la tiuepoka arto – de impresionismaj provoj ĝis simbolismo kaj serĉado de la nacia stilo. Ĝi akompanos la polan ĉeeston dum EXPO en Osaka.
Pli malpli en la sama periodo eblos rigardi la verkojn de unu el la plej gravaj artistoj de la Juna Pollando, Stanisław Wyspiański en la Nacia ArtGalerio de Portreto en Londono. La ekspozicio proksimigos la variecon de la portreta arto de Wyspiański kaj lian influon je la evoluo de la pola pentrarto kaj kulturo. Sekve en aprilo en la Nacia Muzeo pri Historio de Rumanio en Bukureŝto la krakova Nacia Muzeo planas ekspozicion „Polaj Naciaj Stiloj. 1890-1914”. Kadre de la daŭranta Kultura Sezono Pollando-Rumanio estos prezentitaj pentraĵoj, grafikaĵoj, skulptaĵoj kaj aplikata arto reliefigantaj la klopodojn serĉi la polan nacian stilon.
Samtempe la arton el la landoj kaj muzeoj, kiujn printempe celos polaj artverkoj eblos admiri en Krakovo. Meze de januaro dum portempa ekspozicio eblas rigardi 300 verkojn de Kitagawa Utamaro, unu el la plej brilaj majstroj de la japana lignogravuraĵo el Edo-epoko. La ekspozicio „Dakio, forgesita reĝolando” el la bukureŝta muzeo proksimigos en la dua duono de 2025 legendecajn trezorojn el la 2-a kaj 1-a jarmiloj antaŭ Kristo el la terenoj de la hodiaŭa Rumanio.
Pasintjare la Nacia Muzeo de Krakovo realigis 23 ekspoziciojn kaj fermis la 2024-an jaron per brila vizitstatistiko kun unu miliono 859 mil vizitantoj.

El la elsendo 30.01.2025. Legas Gabi – 03′ 03″

La Itala Salono en Branicki-ĝardeno en Bjalistoko, troviĝanta en ĝia registro de historiaj objektoj el 1966, post preskaŭ 200 jaroj reakiris sian iaman apekton. Ĝi estas konata nur laŭ desegnaĵo el la 30-aj jaroj de la 18-a jarcento. Baze de ĝi pastro doktoro Jan Nieciecki detektis la ikonografian programon de la Salono. Ĝia celo estis glorigi la urbokreinton, hetmanon Jan Klemens Branicki laŭmodele de la mito pri la Ora Epoko dum la regado de la romia impriestro Cezaro Aŭgusto.
La komplekso de skulptaĵoj en la Itala Salono konsistas el 14 elementoj. Tio estas 10 skulptaĵoj en atiko kun 6 vazoj enhavantaj abundokornojn kaj 4 figuroj, kiuj prezentas kvar statuojn de mitologiaj duondioj Saturno, Apolono, Astraia kaj Jupitero. Fine troviĝas en ĝi kvar bustoj de la historiaj figuroj Eneo, Aŭgusto Cezaro, Julia la plej aĝa kaj Julio Cezaro.
Aŭtoras ilin Lyubomir Grigorov el Bulgario. La figuroj ne plu estis faritaj el ligno kiel en la originalo, sed el epoksida rezino.
La Itala Pavilono estas plia verko – post la rekreaita Altano sub aglo kaj skuptdekoraĵo en la Ĝardena Pavilono – servonta por vaste prezenti la atingaĵojn de Branciki-familio kaj Bjalistoko.

El la elsendo 30.01.2025. Legas Maciek – 01′ 41″

Per la solena koncerto lastdimanĉe, la 19-an de januaro, finiĝis la 31-a Internacia Festivalo de Kristnaskaj kaj Paŝtistaj Kantoj en Będzin, la suda Pollando. Temas pri la plej granda evento ligita kun la plenumado de la kristnaskaj kantoj en Eŭropo. Miloj da muzikŝatantoj dum la finala koncerto pruvis, ke la loko de la festivalo sur la kultura mapo de Pollando estas tre firma. Nunjare la festivalaj eliminadoj okazis en 30 lokoj en Pollando, Italio, Litovio kaj Ukrainio. El 1300 plenumantoj anoncitaj por la eliminado en la finala koncerto prezentiĝis 133 la plej bonaj – 6 korusoj, 11 duetoj, 81 solartistoj kaj 35 ensembloj voĉaj, voĉ-instrumentaj, folkloraj kaj paroĥaj. En unuopaj kategorioj oni distribuis 28 premiojn kaj 29 distingojn.
En ĉiuj festivalaj eldonoj ĝis nun partoprenis preskaŭ 40 mil kantistoj, inkluzive de plurnombraj korusoj. Inter la partoprenintoj estis siatempe tute nekonataj atistoj kiel i.a. aktorino Alicja Bachleda-Curuś aŭ nun kantanta sur scenenoj de la tuta Eŭropo basulo Piotr Lempa.

El la elsendo 25.01.2025. Legas Maciek – 01′ 27″

Monakoj el la bernardena abatejo en la apudkrakova Tyniec realigas projekton, kies celo estas disponigi la vizititineron laŭ la la abateja kolona galerio kaj abatejajn subterejojn. Dum la laboroj realigataj kun la Socia Komitato Renoviganta la Historiajn Objektojn de Krakovo oni malkovris historiajn pentraĵojn. Ili prezentas plantajn kaj branĉajn ornamaĵojn, geomteriajn figurojn kaj blazonpentraĵon. La plej malnovaj datiĝas al la fino de la 14-a jarcento, la plej novaj je la mezo de la 18-a jarcento.
La abatejo en Tyniec estas la plej malnova, daŭre funkcianta benediktana klostro en Pollando, kiu en 2044 solenos sian miljariĝon.

El la elsendo 20.01.2025. Legas Maciek – 0′ 55″

La konatan polan Pasionan Sanktejon en Kalwaria Zebrzydowska, kiu troviĝas sur la listo de la monda kulturheredaĵo de Unesko vizitis en 2024 1,83 milionoj da vizitantoj. Temis pri kresko je 230 mil pilgrimantoj kompare al 2023 kaj samtempe pri tio, ke la nombro de la vizitantoj revenis al la antaŭpandemia periodo.
En 2024 multiĝis gastoj el eksterlando, inter kiuj la plej grandan grupon konsistigis usonanoj. Krom ili la sanktejon en Kalwaria Zebrzydowska vizitis pilgrimantoj el tiom foraj landoj kiel Ĉilio, Japanio, Hinda Unio, Nikaragvo, Portoriko, Singapuro, Filipinoj.
Notinda estas la nombro de kredantoj, kiuj patoprenas grandajn solenaĵojn en Kalwaria Zebrzydowska, kiel Mistero de la Pasiono, Ĉielpreno de Maria Virgulino aŭ organizitaj pilgrimoj. Rimarkinda estis kresko de fideluloj partoprenantaj la vojkurcan preĝon.
Pasintjare finiĝis en Kalwaria Zebrzydowska la projekto ligita kun renovigo kaj konservado de 11 historiaj objektoj. Tio estis ok kapeloj de la krucovojo kaj tri lignaj konstruaĵoj tuŝproksimaj al la bazilio, kiuj fariĝis la sidejoj de la Centro pri Heredaĵo kaj Dialogo. Estis en ĝi funkciigita Muzeo „Kredo kaj Arto”.
La sanktejo en Kalwaria Zebrzydowska estis konstruita komence de la 17-a jarcento fare de la magnata Zebrzydowski-familio. Ekde la komenco zorgas pri ĝi monakoj de la bernardena ordeno. Samtempe kun la klostro estis kontruigita krucovojo liganta laŭ sia konstruo al la sanktaj lokoj en Jerusalemo. En 1999 la tuta sankteja komplekso estis registrita en Unesko-listo de la monda kulturheredaĵo.

El la elsendo 20.01.2025. Legas Maciek – 02′ 01″

En januaro 2025 la Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko prezentas kiel historian objekton de la monato la 12-jarcentan kolornamaĵon, kiu estis trovita dum la arkeologiaj laboroj en la loko Daniłów Mały proksime al la urbo Łapy. Ĝi konsisitas el vitraj bidoj, kupraj pendaĵoj kaj krucoj.
La kampanjo „Historia vidindaĵo de la monato” estis iniciatita en Bjalistoko en 2021. Ĝi prezentas ĉiun monaton al vasta publiko iun el la objektoj ĉiutage publike nereigardeblaj.
Laŭ la muzeo la januara vidindaĵo estas unika laŭ la landa skalo pro la uzita materialo, grandeco kaj orginala komponaĵo. Dum la arkeologiaj laboroj ĝi estis retrovita ĉe tombo de infano en la aĝo de ĉirkaŭ 7 jaroj, plej verŝajne knabino. La kolornamaĵo konsistas el 115 vitraj bidoj, du pendaĵoj en la formo de duonlunoj kaj kvin krucoj. Laŭ specialistoj la krucaj pendaĵoj finiĝantaj per trifolio simbola la Sanktan Triunuon, tiuj finiĝantaj per globeto simbolas la Sangon de Kristo, kaj pendaĵoj en la formo de duonlunoj simbolis la Dipatrinon.
Kiel klarigas la Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko krom bele aspekti la ornamaĵo simbole emfazas la konfesatan kristanan kredon.

El la elsendo 20.01.2025. Legas Pamela – 01′ 35″

Ekde la 15-a de januaro 2025 en la Varsovia Muzeo pri la Historio de Pollando estos rigardebla ekspozicio „1025. La naskiĝo de la Reĝolando”. Tio estas la unua el la serio da kulturaj eventoj en Pollando lige kun la miljariĝo de la kronceremonio de la unua pola reĝo, Bolesław Chrobry (Boleslao la Brava). Pli ol 500 frumezepokaj eksponaĵoj fundamentas unikan rakonton pri la radikoj de la pola ŝtato. La ekspozicio ebligas en unu loko rigardi arkeologiajn objektojn ligitajn kun la ĉiutaga vivo, medicino, antaŭkristanaj kredoj de la loĝantoj kaj valoregajn objektojn de la ormetia arto. La ekspozicio estas riĉigita aldone per pli ol 300 eksponaĵoj el la kolekto de la Muzeo de la Unuaj Piastdinastiaj Regantoj ĉe la lago Lednica, la unusola en Pollando subĉiela parko kun arkeologia, etnografia kaj naturscienca karaktero. Ĝi troviĝas proksime al la unua ĉefurbo de Pollando, Gniezno. La ekspozicio pri la Piastdinastia Reĝolando konsistas el 6 segmentoj kaj kompletigas ĝin interaktivaj postenoj, inkluzive de interagaj, kiuj ebligas ĝui aromon, tuŝi objektojn, aŭdi sonojn, konatiĝi kun infografiko.

El la elsendo 10.01.2025. Legas Maciek – 01′ 28″

La sepultaj kronoj de la pola reĝo Aleksander Jagiellończyk kaj du polaj reĝinoj estis retrovitaj en la subterejoj de la vilna katedralo de s-taj Stanislao kaj Vladislavo. Temas pri nepritakseble valoraj trezoroj por la pola kaj litova historio. Ili estis kaŝitaj en 1939 baldaŭ post la eksplodo de la 2-a mondmilito. La kripton kun la teraj korporestaĵoj de la reĝo Aleksander Jagiellończyk kaj la du edzinoj de la reĝo Sigismundo Augusto – Barbara Radziwiłówna kaj Elżbieta Habsburg estis malkovritaj jam en 1931 lige kun la granda inundo plaginta la urbon.
Sed nur nun, la 16-an de decembro 2024, en la katedrala subterejo estis malkovrita sekreta kaŝejo kun tri sepultaj kronoj. La informo pri tio venis nur en la ĵusaj tagoj. Krom la kronoj, kiuj estis faritaj postmorte kiel elemento de la postmortaj vestoj, en kiuj estis sepultitaj la regantoj, estis retrovitaj i.a. ĉeno, medaliono kaj ĉerkotabulo de Elżbieta Habsburg, du ĉerkotabuloj de Barbara Radziwiłówna. Krome oni retrovis sceptron, la reĝan pomon, votoferojn kiel tri ringojn, orelringojn, krucojn. Estis trovita ankaŭ la ĉerkotabulo de la vilna episkopo Benedykt Woyna.
Ĉiuj ĉi objektoj estos subigitaj nun al la konservistaj kaj esploroj laboroj, nur poste povos esti prezentitaj al la publiko. Por la historio de Pollando kaj Litovio la malkovro apartenas al la plej signifaj eventoj dum multaj lastaj jaroj.

El la elsendo 10.01.2025. Legas Maciek – 01′ 45″

Ekde la 11-a de decembro la publiko en Tokio povas konatiĝi kun la artaj atingaĵoj de unu el la plej famaj polaj reĝisoroj, Oskar-premiito Andrzej Wajda. La ekspozicio en National Film Archive of Japan “Wajda. Film Director” estas dividita je ses sekcioj. La unua „mitoj de infaneco” proksimigas la raviĝon de Wajda pri la 19-jarcenta Pollando, kiu formis lian impresiĝemon, kion spegulas liaj filmoj. La sekva sekcio „infero” rakontas pri la maniero, en kiu Wajda prezentis la reziston de poloj kontraŭ la germana okupacio i.a. laŭ la ekzemplo de sia filmo „Cindro kaj diamanto”.
La sekcio „nova ondo” prezentas la reĝisoron kiel avanulon de la „pola skolo”, kiu estis konsistero de „Nova Ondo”. La „Nova Ondo” fine de la 50-aj jaroj revoluciigis la mondan kinoarton. La plia sekcio „revolucio” estas dediĉita al la kunlaboro de Wajda kun Solidareco kaj al lia partopreno en la transformo de la politika reĝimo en Pollando. La sekcio „(ne)morto” aludas al alia faceto de Wajda-filmoj saturitaj per trankvilo kaj nostalgio. La lasta sekcio „en Japanio” bildigas la ligon de Wajda kun Japanio. La ekspozicion kompletigas repertuaro de 14 filmoj, kiuj pli frue ne estis prezentitaj en la japanaj kinejoj kaj ankaŭ de filmprezentoj, realigitaj per 35-milimetra filmbendo, el la kolekto Iwanami Hall fermita en 2022.
La ekspozicion, kiu daŭros ĝis la 23-a de marto 2025 organizis Adam Mickiewicz-instituto kaj la Nacia Filmarkivo de Japanio. La partneroj estas la Nacia Muzeo en Krakovo kaj la Pola Instituto en Tokio.

El la elsendo 30.12.2024. Legas Gabi – 02′ 16″