Kulturkroniko

Dum 18 monatoj daŭris la unua etapo de la konkurso „Renkontiĝoj kun la arto”, organizita de la Fondaĵo PGE Pola Energetika Grupo. En organizitaj ekskursoj al la Naciaj Muzeoj en Varsovio, Krakovo kaj Lublino partoprenis 1800 lernantoj kun pli ol 200 instruistoj el la bazaj lernejoj en la tuta lando. La konkurso ligita al la kampanjo „Ni invitas vizitadi” celis lernantojn el loĝlokoj malpli ol 50-milmembraj. Ilia tasko estis prezenti la propran interpreton de tolaĵo de pola pentristo rigardita en unu el la muzeoj. Por multaj lernantoj temis pri la unua en la vivo vizito en unu el la gravaj polaj muzeoj. Plej volonte vizitata estis la Nacia Muzeo en Varsovio, sekve tiu en Krakovo kaj Lublino. La lernantoj konatiĝis kun tolaĵoj de tiaj polaj pentristoj kiel Tamara Łempicka, Jan Matejko, Stanisław Wyspiański aŭ Jacek Malczewski. Ili ankaŭ akiris konojn pri la historio de la pola penroarto. La venkaj konkursaĵoj estas prezentataj en la interretaj paĝoj de la muzeoj. La aŭtoroj de la plej bonaj konkursaĵoj ricevis krome aĉetkuponojn realigeblajn en la vendejreto EMPIK liveranta i.a. librojn, diskojn, gazetojn.

El la elsendo 15.05.2023. Legas Maciek – 01′ 28″

En la universitato de Bolonjo pola filozofo, historiisto, eseisto, profesoro de humanismaj sciencoj Krzysztof Pomian transprenis la plej altan distingon de ĉi tiu altlernejo, Sigillum Magnum. La aŭtoritatoj de la plej malnova eŭropa universitato esprimis tiel la rekonon por la scienca laboro de profesoro Pomian sur la kampo de diversaj humanismaj kaj sociaj esplorkampoj kaj por lia egaĝiteco popularigi la heredaĵon de la eŭropa kulturo. Krzysztof Pomian doktoriĝis kaj habitiliĝis en la Filozofia Fakultato de la Varsoviia Universitato, kie li laboris ankaŭ kiel adjunkto en la Katedro de Historio pri la Nacia Filozofio. Poste li laboris en la Instituto de Manuskriptoj de la Nacia Biblioteko. Sekve li forveturis al Francio, kie li estis profesoro en CNRS. En 1999 li laboris kiel profesoro en la toruna Universitato Nikolao Kopernik. En 2001 profesoro Pomian fariĝis direktoro de la establata en Bruselo Muzeo de Eŭropo. En 2010 li eniris la konsisiton de la Konsilkomitato de la Europa Reto pri Memoro kaj Solidareco. Magnum, la arĝenta-bronza medalo lanĉita en 1888 estas atribuata de la bolonja universitato al gravaj figuroj de la scienco, kulturo kaj politiko. La 89-jara profesoro Pomian prezentis prelegon pri Ulisse Aldrovandi (1522-1605), bolonja humanisto, kuracisto kaj natursciencisto. Dum la solenaĵo honore al la pola intelektulo Mattia Rugiano ludis komponaĵojn de Frederiko Chopin, laŭ la peto de la distingito.

El la elsendo 15.05.2023. Legas Maciek – 02′ 05″

La naskiĝinta en 1473 en Toruno Mikołaj Kopernik plimulton de sia vivo, preskaŭ 40 jarojn, pasigis en la Varmia Regiono, la nordorienta Pollando. En la urboj Olsztyn, Lidzbark Warmiński kaj Frombork li gvidis astronomiajn observadojn, faris siajn mezurojn kaj kalkulojn, kio fruktis per lia heliocentra modelo de la Universo.
Baldaŭ eblos konatiĝi kun la enhavo de tekstoj, kiujn Mikołaj Kopernik redaktis kiel kanceliero de la Varmia Kanonikaro aŭ kiel administranto de kanonikara havaĵo en Olsztyn. Ĝis nun ili estis konataj kiel resumoj, nun – plej verŝajne en majo – ili aperos en aparta libro en originalo, oni prezentos ĝian kopion kaj la dokumentoj aperos ankaŭ en traduko. La tradukon el latino faris episkopo profesoro Julian Wojtkowski. Temas same pri tekstoj neniam pli frue tradukitaj, kiel ankaŭ jam tradukitaj, en kiuj post kritika analizo necesis koherigi terminologion. Ekzemple la latina vorto „dominus” en laika traduko signifas sinjoron, en la eklezia terminologio ĝi signifas sacerdoton. Tiu nova traduko ebligas alrigardi la figuron de la astronomo laŭ lia religia funkcio. Ĝenerale oni pensas pri Kopernik kiel pri astronomo, juristo, kuracisto kvazaŭ distance disde tio, ke li estis kanoniko, religiulo. Alia kuriozaĵo estas, ke laŭ la traduko de germana teksto de Kopernik el 1517 eblis konstati, ke li uzis germanan dialekton karakterizan por Torun-patricioj.
Inter la dokumentoj prezentotaj en pretigata libro troviĝas krome la teksto de protokolo pri transpreno de la kanonika ofico fare de lia sekvanto, kio okazis la 21-an de majo 1543.

El la elsendo 05.05.2023. Legas Maciek kaj Barbara – 02′ 13″

La eksa elektrejo EC1 en Lodzo – la centra Pollando – eniris la konsisiton de la Eŭropa Itinero de Industria Heredaĵo, turisma reto de 300 membroj en 27 landoj. Ĝia celo estas doni la atenton al la komuna industria heredaĵo.
EC1 estas unu el la plej spektaklecaj ekzemploj de revivigo de sengradigitaj industriaj regionoj en Lodzo. La iama elektrohejtejo el la komenco de la 20-a jarcento dum la lastaj jaroj transformiĝis en modernan kulturinstitucion kaj lokon de renkontiĝoj. Funkcias en ĝi i.a. Centro de la Scienco kaj Tekniko EC1, Strato de la Elementoj kaj Planedario EC1. Kreiĝas Nacia Centro de Filma Kulturo, Centro de Bildstrio kaj interaktiva informado.
Aktuale la Eŭropa Itinero de la Industria Heredaĵo kondukas al Pollando tra Britio, Belgio, Nederlando, Luksemburgio kaj Germanio. Troviĝas laŭe de ĝi 100 diversspecaj objektoj kun aparta signifo por la historio de la eŭropa industrio. La itinero krom promocii arkitekturon kaj teknikon bildigas la komplikecon de la industriigaj procezoj okazantaj en Eŭropo en la periodo inter la 18-a kaj la 20-a jarcentoj kaj ilian interdependiĝon. La eksa lodza elektrohejtejo, EC1 Lodzo aliĝis al tiaj objektoj kiel Flamanda Muzeo de la Karbominado, Heineken-Bierfarejo en Amsterdamo, Kimra Ardeza Muzeo.
En Pollando ĉe la Eŭropa Itinero de la Industria Heredaĵo trvoiĝas jam la lodza Manufakturo, Bierfarejo Tychy kaj Malnova Minejo en Wałbrzych.

El la elsendo 05.05.2023. Legas Maciek kaj Barbara – 02′ 00″

Krakovo festas nunjare la 10-jariĝon de sia titolo Literatura Unesko-urbo. Jam tri jarojn post ĝia akiro Krakovo envivigis specialan programon, kies celo estis integri, firmigi tiajn subjektojn kiel urbaj institucioj, eldonejoj, librovendejoj, verkistoj, redaktoroj, ilustristoj. Dum la lastaj dek jaroj en Krakovo aldoniĝis novaj festivaloj, estis starigitaj novaj premioj. Inter la ciklaj eventoj aperis Festivalo de Literaturo kaj Infanoj, Festivalo Megabita Bombo – festo de kulturo, teknologio kaj scienco inspirita per la 100-a naskiĝdatreveno de Stanisław Lem. Disvolviĝis la Krakova Festivalo de Bildstrio. Estis lanĉita premio de Krakovo kiel Literatura Unesko-urbo adresita al kreantoj kaj eldonistoj de la urbo. La literatura Conrad-premio estas destinita al la plej bonaj debutantaj aŭtoroj. La ĉefaj jubileaj solenadoj okazos en oktobro dum la 15-a Internacia Conrad-Festivalo, tamen la eventoj ligitaj kun la jubileo daŭras. I.a. en aprilo komenciĝis jubilea fotoprojekto „Ni gratulas”. En ĝia kadro okazas la fotoportretado de homoj kunkreantaj la literaturan urbon. Temas pri verkistoj, eldonistoj, redaktoroj, libroantikvaĵistoj, bibliotekistoj, reprezentantoj de kulturinstitucioj kaj de aliaj institucioj ligitaj kun la literaturista medio. Krakovo en 2013 estis la unua urbo de la Centra-Orienta Eŭropo kaj la dua post Rejkjaviko neanglalinga urbo, kiu ricevis la titolon de Literatura Unesko-urbo. En 2019 la dua pola urbo kun ĉi tiu titolo fariĝis Vroclavo. En la monda reto de Literaturaj Unesko-urboj membras aktuale 42 urboj.

El la elsendo 25.04.2023. Legas Maciek – 02′ 07″

La Reĝa Kastelo en Varsovio dum du monatoj prezentis al la publiko verkojn de unu el la plej famaj, 17-jarcentaj pentristoj de Gdansko, Herman Han. En la ekspozicio eblis rigardi fruajn, antaŭnelonge malkovritajn pentraĵojn kaj desegnaĵojn de la artisto, kiuj same laŭ la formo kaj enhavo malsimilas disde lia posta kreado, kiu estis ligita kun la grandformata religia pentroarto. En tiuj pli fruaj verkoj spegulĝas la nederlandaj influoj. La devenantaj el la polaj kaj eksterlandaj kolektoj verkoj de Han reprezentas religian, alegorian temaron, ankaŭ portretojn ilustrante la artan kaj intelektan spektron de la artisto, kies laboraĵoj kompletigas la bildon de la epoko en kiu li kreis. Herman Han aktivanta en Gdansko komence de la 17-a jarcento estas konata unuavice kiel kreinto de la tiaj artverkoj kiel „Kronsurmeto al la Plej Sankta Maria Virgulio” en la Katedrala Bazilio en Pelpilin kaj de similtema pentraĵo en la flanka altaro de la Arkikatedralo en Oliwa. Esenca elemento de la ekspozicio dediĉita al Herman Han estis la historia Gdansko mem, la plej granda tiam metropolo de la centra-orienta Eŭropo, kosmopolita komerca centro spezanta ankaŭ per artverkoj.

El la elsendo 25.04.2023. Legas Maciek – 01′ 32″

La puntoj teksitaj per specialaj bobenoj, tradicie kreataj en la loko Bobowa en la krakova regiono estis registritaj en la landa listo de la nemateria kulturheredaĵo. La rilata kandidatiga dokumentaro estis prezentita lastaŭtune en la Nacia Instituto de la Nacia Kulturheredaĵo.
Konforme al la difino de Unesko el 2003 la puntoj de Bobowa estas nedisigebla elemento de ĝia tradicio, kun kiu la lokaj loĝantoj identiĝas, transdonas ĝin en familioj kaj dum laborrenkontoj. La nomo Bobowa-punto reliefigas lokon, kie oni ĝin kultivas. Ne malpli grava estas ĝia formo kiel ankaŭ konkretaj elfaraĵoj, imitmodeloj kaj akcesoraĵoj. La loĝantoj de Bobowa kaj ĝiaj ĉirkaŭaĵoj agnoskas ĝin parto de sia kultura heredaĵo, la elemento por popularigi la lokon Bobowa en la tuta mondo.
Ne estas konate, kiam la lancetado populariĝis en Bobowa, tamen jam antaŭ 1866 tiu praktiko estis tre populara, kaj en 1899 en Bobowa estis establita Profesia Lernejo de Lancetado. Tiu tekniko estis transdonata de generacio al generacio kaj daŭre praktikata i.a. per la aplikado de tradiciaj modeloj de lancetado el la 19-a jarcento.
Karakterizas ilin motivoj el la ĉirkaŭa naturo, kiel limakoj, etaj girlandoj, homkapetoj, anĝeloj, pavoplumoj, krisantemoj, lilioj, anseraj piedetoj, tulipoj, sunfloroj, fungoj, taraksakoj. Tradicie Bobowa-punto servis kiel tablokovrilo, kiel ornamo de litkovraĵoj, liturgiaj vestoj, altaroj ks.

El la elsendo 25.04.2023. Legas Barbara kaj Gabi – 02′ 10″

En Londono en marto komenciĝis la 21-a eldono de la Festivalo de la Polaj Beletraj Filmoj, Kinoteka. La evento organizita de la Pola Kulturinstituto en Londono subtene de la Pola Instituto de la Filma Arto daŭros ĝis la 27-a de aprilo. La filmoj estas dividitaj je kelkaj temsekcioj. En la sekcio „Nova Pola Kinoarto” oni prezentas ses filmojn el 2022 neniam ĝis nun prezentitajn en Britio. En la retrospekta sekcio estis planitaj eĉ 14 filmoj de Jerzy Skolimowski pretigitaj kune kun la Brita Filminstituto. En la nunjara filmfestivalo troviĝas krome la sekcioj filmklasiko, muziko en la filmo, arto kaj filmo. La unuan fojon oni proponas la filmtrarigardon Xrossspace, kiuj rilatas al la sfero de pliigita realo (augmented reality). Kadre de Kinoteko okazas ankaŭ laborrenkontoj pri animado, adresitaj ĉefe al gejunuloj.

El la elsendo 15.04.2023. Legas Maciek – 01′ 12″

Tradukistino Justyna Czechowska fariĝis laŭreatino de la Tradukista Premio atribuata de la Sveda Akademio. Ĝi estas aljuĝata ekde 1965 al tradukistoj de elsteraj verkoj de la sveda literaturo. Czechowska estas tradukaŭtoro de pli ol 40 titoloj. Ŝi i.a. tradukis la libron de Matilda Voss Gustavsson, kiu kritikas la Svedan Akademion „Klubo. Seksskandalo en Nobelatribua Komitato”. Czechowska tradukas ne sole el la sveda, ankaŭ el la norvega kaj kiel informas ŝia biografia noto en la retejo de la Societo de Literaturaj Tradukistoj ŝi estas literaturologo, kulturanimanto, aŭtoro de artikoloj, antologioj kaj intervjuoj. Czechowska laboris i.a. kiel kunordiganto de la internaciaj kulturprojektoj. La tradukita de ŝi libro de Kristin Berget „Der ganze Weg” estis nomumita en la dua eldono de la konkurso Eŭropa Poeato de Libereco. En 2018 ŝi fariĝis laŭreatino de la Premio de Wisława Szymborska pro la traduko de la libro „Eniru historion” de Linn Hansen. Ekde 2015 ŝi kunkreas la programon de la festivalo „Retrovitaj en tradukado”. Ŝi estris Societon de Literaturaj Tradukistoj en la jaroj 2017-2020.

El la elsendo 15.04.2023. Legas Maciek – 01′ 16″

Ekde tri jaroj la Kurpie-regionaj eltondaĵoj, kiel formo de la artmetio, troviĝas sur la listo de la Landa Nemateriala Kulturheredaĵo. Ilia origino radikas en la mezo de la 19-a jarcento kaj estas priskribita kiel la kapablo eltondi el kolora, brila papero ornamaĵojn kun flormotivoj, kun motivoj zoo- kaj antropomorfiaj el la natur-kultura ĉirkaŭaĵo. Al la plej popularaj formoj apartenas aĵuraj fenestrokurtenoj kaj dentumitaj ornambendoj, etaj arboj kaj plantoj, stilizitaj liliofloroj, steloj, eltondaĵoj prezentantaj birdojn, ĉevaletojn, arbaron ks. Nun, ĝis la 4-a de majo eblas rigardi la plej belajn majstrajn produktojn en ekspozicio de la Podlaĥia Muzeo de Popola Kulturo en apudbjalistoka Wasilkowo. Ili estas prezentitaj sur pli ol 40 paneloj, dank’ al kiuj eblas konatiĝi ankaŭ kun la historio de ilia kreiĝado kaj kun iliaj nuntempaj variantoj. Eblas ilin kompari kun popolaj eltondaĵoj el aliaj landopartoj. Samtempe la vizitantoj havas la okazon konatiĝi kun tradiciaj Kurpie-regionaj kostumoj. Kvankam nuntempe la Kurpie-regionaj eltondaĵoj ne plu plenumas saman rolon kiel iam, daŭre ili estas uzataj kiel ornamelementoj.

El la elsendo 05.04.2023. Legas Maciek – 1′ 37″