Kulturkroniko

Somero estas aparta sezono por malkovri novajn turismajn atrakciaĵojn aŭ remalkovri malnovajn, kaj eble ne la plej novajn, tamen jam logantajn la scivoleman publikon. Verŝajne eĉ multaj el niaj polaj aŭskultantoj ne scias pri la vilaĝo Inwałd, kiun hodiaŭ ni intencas viziti, cetere pro la sufloro de nia aŭskultanto Esu Peranto. Inwałd troviĝas en la suda Pollando proksime al la loko Andrychów en la montoĉeno de Malaltaj Beskidoj. Ĝi ekzistas almenaŭ ekde la 14-a jarcento kaj la unua mencio pri ĝi devenas el la 1317-a jaro. Laŭ la unuaj historiaj informoj pri la setlejo devenantaj el pli posta jaro eblas ekscii, ke ĝiaj loĝantoj okupiĝis pri teksado en la memstara filio de la gildo, teksista gildo troviĝanta en Andrychów. En multe pli posta periodo aperas la figuro de Franciszek Czerny-Szwarzenber, kiu en 1747 fondis tie preĝejon, kiu famiĝis pro la miraklofara bildo de Dipatrino de Inwałd kun la Infaneto. La sekva notita historiepizodo ligiĝas kun la 2-a mondmilito. En 1939 en la vilaĝon eniris Wehrmacht-trupoj, unu jaron poste la vilaĝa loĝantato estis ekzilita kaj en la lokon de 50 familioj estis venigitaj germanaj setliĝantoj, kiuj dum la milito 84-procente konsisitigis la loĝantaron de Inwałd. Kaj nun la plej nova historio. Ekde 2007 Inwałd fariĝas ĉiam pli fama pro sia turismaj atrakciaĵoj logantaj turistojn ne sola polajn. Verdire temas tie pri komplekso de kvar variaj, sed apudaj atrakciaj turisme parkoj. La unua el ili estas la establita en 2007. Temas pri Parko de Miniaturoj, en kiu troviĝas multaj modeloj de famaj konstruaĵoj el la tuta mondo, ankaŭ el Pollando. Sen la neceso vojaĝi eketerlanden eblas rigardi la sanktejon ĉe Akropolo, Koloseon, La Kurban Turon de Piso, Bazilikon de s-ta Petro en Vatikano, la novjorkan Statuon de Libereco, Grandan Ĉinan Muron, Eiffel-turon, Triumfan Arkon, la londonan Big Ben, Sfinkson kaj piramidojn, Blankan Domon, la venecian komplekson kun Bazilio, Placo kaj Sonorilturo de s-ta Marko, Parteonon, Kastelon de Malbork. Plimulto el miniaturaj konstruaĵoj estis farita en la skalo 1:25, sed la Bazilio de s-ta Petro en la skalo 1:15 kaj la Venecia Komplekso en la skalo 1:10. La kreiĝinta du jarojn poste Parko de Dinosaŭroj kaj Distro Dinolandia ebligas retropaŝi kaj ekskursi al la mezozoika epoko. La unusola en Eŭropo kolekto de la plej reprezentaj dinosaŭroj devenas el Usono. Se iun timigas tiom fora epoko kaj gigantaj bestoj la atrakcian tempon eblas pasigi en la mezepoka setlejo situanta sur rokplena altaĵo ĉirkaŭta de lignaj palisoj. La ŝtonpavimita vojo kondukas al la korto de la mezepoka fortreso, kie eblas enrigardi la ĉambron de damoj, la tiuepokan arsenalon, la salonon de torturoj, kaj eĉ parkon de Moviĝantaj Drakoj. Deprosime eblas konatiĝi krome kun la talento de la mezepokaj metiistoj – potfaristo uzana por sia laboro argilon, teksantaj virinoj, forĝisto ne sole liveranta hufojn, sed ankau ferajn korojn kaj hokojn, kaj ŝnurfaristo. Tute aparta estas Ĝardeno de Johano Paŭlo la 2-a. Valoras noti, ke ĝi troviĝas ne for de tiaj lokoj kiel Wadowice, Kalwaria Zebrzydowska aŭ Krakovo, la urboj gravaj ĉe la vivitinero de la pola papo. Sur la areo de tri hektaroj eblas rigardi la figuron de Johano Paŭlo la 2-a, Bazilikon de S-ta Petro en Vatikano kaj la Bazilikon de la Plej Sankta Maria-Virgulino en Wadowice. Por krei la bildon necesis uzi preskaŭ 20 mil konforme elektitajn plantojn – arbojn, arbustojn, florojn kaj tunojn da ŝtonoj kaj ŝtongruzo. La 8-kilometra itinero de Johano Paŭlo la 2-a funkcias kiel lia viva muzeo. Aparte impone la tuto prezentiĝas de sur la supro de Panorama Turo, al kiu gvidas 96 ŝtupoj kaj de tie rigardi ĉi tiun spirraban bildon.

El la elsendo 09.07.2021. Legas Barbara – 5′ 48″

Krzysztof Warlikowski, pola teatra kaj opera reĝisoro ricevis la Oran Leonon de la Venecia Bienalo en la branĉo teatro pro la tuto de sia kreado. Transprenante la premion la distingito deklaris, ke la Ora Leono ne kronas lian karieron, sed devontigas al plia laboro. La direkcio de Biennale di Venezia en komuniko pri la atribuata premio difinis la polan reĝisoron „la emblema figuro de la postkomunista teatro, kiu lasis sian spuron sur la internacia scenejo kreante neforgeseblajn viziojn. De pli ol dudek jaroj li estas pledano por profunda renoviĝo de la eŭropa teatra lingvaĵo. Referencante al kinemtografio, originale aplikante videoarton kaj prilaborante novajn spektaklajn formojn li klopodas revenigi ligon inter la spektaklo kaj publiko”. La direkcio de la Bienalo memorigis, ke Warlikowski ĉeestas la plej gravajn festivalojn en la mondo – de Eŭropo ĝis ambaŭ Amerikoj – kaj liaj lirikaj operspektakloj estas prezentataj en la plej gravaj operejoj, de Parizo tra Londono ĝis Salzburg. La 59-jaraĝa Warlikowski, laŭreato de multaj premioj kaj distingoj en la mondo ekde 2008 estas la arta direktoro de la varsovia Nova Teatro. De jaroj li ĝuas grandan rekonon en Italio. En 2015 li fariĝis honora civitano de Palermo, Sicilio. Antaŭ ses jaroj li aŭtoris mesaĝon por la Internacia Tago de Teatro viciĝante inter tiaj gigantuloj de la teatro kaj artistoj, kiel John Malkovich, Vaclav Havel, Peter Brook, Eugene Ionesco, Luchino Visconti, Pablo Neruda, Dymitr Szostakowicz i Arthur Miller.

El la elsendo 09.07.2021. Legas Maciek – 1′ 48″

Dum la tuta somero, ĝis la 28-a de aŭgusto en la loko Sokołowsko en la suda Pollando okazas la Internacia Omaĝfestivalo dediĉita al Krzystof Kielowski. La festivalaj eventoj okazas ekde la 27-a de junio dum ĉiuj semajnfinoj. La nunjara 10-a eldono de la festivalo komenciĝis la 27-an de junio, en la 80-a naskiĝdatreveno de la renoma pola reĝiosoro. La festivala programo prezentas kontinuecon de iuj temoj kaj ideoj en lia kreado. Nunjare okazas ankaŭ prezento de la ŝatataj filmoj de Kieślowski – „La strada” de Fellini, „Muzikantoj” de Karabasz, „Intima prilumo” de Passer kaj „La hunda vivo” de Chaplin. La 2021-a jaro ligiĝas ne sole kun la rondcifera naskiĝdatreveno de Kieślowski, sed ankaŭ kun la 25-jariĝo de lia morto kaj la 30-jariĝo de la premiita en Cannes lia flmo „La duobla vivo de Weronika”. Aldone do estos prezentitaj du aliaj filmoj referencantaj al ĉi tiu filmo de Kieślowski. Temas pri „Amletero” de Shunji Iwai kaj beletra debuto de Oskar-premiito Paolo Sorrentino „Je unu pli”. La festivalo estas organizata en pitoreske situanta loko en la proksimeco de Wałbrzych. En la loka tuberkuloza sanatorio kuracis sin la patro de la reĝisoro kaj li mem pasigis tie parton de sia infanaĝo. Ĉiujare en Sokołowski estas organizata ” Hommage à Kieślowski “.

El la elsendo 09.07.2021. Legas Maciek – 1′ 39″

La premion „Lumo de Memoro”, kiun atribuas la Memorloko Auschwitz al personoj meritiĝintaj por la edukado pri Auschwitz-koncentrejo kaj ekstermo ricevis Luis Ferreiro. La direktoro de la hispana Musealia kunlabore kun la Muzeo Auschwitz prilaboris la plej grandan ĝis nun moviĝantan ekspozicion pri la koncentrejo. Ĝi estis jam prezentita en Madrido, sekve en Novjorko, kaj ekde la 14-a de junio ĝi estas prezentata en Kansas City sub la titolo „Auschwitz. Antaŭ ne tro multa temo. Ne tro for’” . La ekspozicio prezentas kelkcent objektojn el la muzo, i.a. temas pri personaj objektoj apartenintaj al la viktimoj, kiel iliaj valizoj, okulvitroj, ŝuoj. Estas prezentataj betonaj fostoj el la ĉirkaŭkoncentreja palisaro, fragmento de originala barako por la malliberigitoj de Auschwitz III-Monowitz, skribotablo kaj objektoj apartenintaj al la komandanto de la koncentrejo, Rudolf Hoes kaj litografaĵo de Pablo Picasso prezentanta la vizaĝon de koncentreja malliberigito. La ekspozicio en Kansas City daŭronta ĝis la 22-a de januaro 2022 estas unu el la plej grandaj entreprenoj dediĉitaj al la historio de Auschwitz en la lastaj jardekoj. Oni antaŭvidas, ke en ĉiuj tri menciitaj lokoj vizitos ĝin ĉirkaŭ tri milionoj da homoj.

El la elsendo 02.07.2021. Legas Maciek – 1′ 27″

La 22-an de junio 2021 en 500 usonaj kinejoj la spektantoj povis rigardi la dokumentan filmon de Łukasz Czaja „Of Animals and Men”. Ĝi prezentas la historion de la geedza paro Jan kaj Antoninina Żabiński, kiuj dum la milito kaŝis judojn sur la tereno de la varsovia Zoo-ĝardeno. Kiel skribis lige kun la prezento la portalo Movieguide „Kiam germanoj kreadis koncentrejojn la geedzoj Żabiński utiligis la malplenan Zoo-ĝardenon por kaŝi judojn. Dank’ al sia kuraĝo ili savis pli ol 300 judojn. La disbildigo de la dokumenta filmo okazis kadre de la unutaga evento Fathom Events. La filmo estos ankaŭ estonte prezentata en elektitaj usonaj kinejoj.

El la elsendo 02.07.2021. Legas Maciek – 0′ 50″

La Muzeo ĉe la Palaco de Reĝo Johano la 3-a Sobieski en Varsovio ĝis la mezo de aŭgusto prezentas al la publiko 400 eksponaĵojn, inkluzive de 250 grafikaĵoj bildigantaj ekzotikajn fiŝojn, pli ol 50 originalajn grandformatajn afiŝojn kun la desegnaĵoj de birdoj kaj plantoj, pli ol 40 atlasojn de flaŭro kaj faŭno. Krome en la ekspozicio „Plantoj kaj bestoj. Atlasoj de la naturhistorio en la epoko de Linneus” troviĝas kelkdek porcelanaj elfaraĵoj. La ekspozicio prezentanta objektojn el diversaj polaj sciencaj kaj privataj kolektoj proksimigas la historion de la malkovrado kaj pridokumentado de la natura mondo en la moderna epoko. La organizantoj fieras aparte pri laboraĵoj dokumentantaj la dujarajn esplorojn gviditajn de Maria Sibilla Merian en Surinamo. Temas pri kvar volumoj de ŝia granda verko „Matamorfozoj de la surinamaj insektoj”. Du el ili devenas el la Nacia Biblioteko en Varsovio. La ekspoziciataj porcelanaĵoj kun plantmotivoj inspiritaj de la fama „Flora Danica” kaj kolekto de florvazoj de Johan Joakim Kaendler devenas el la palaca kolekto.

El la elsendo 02.07.2021. Legas Pamela – 1′ 27″

Profesoro Tokimasa Sekiguchi, populariganto de la pola kulturo en Japanio fariĝis laŭreato de la Premio Transaltlantyk, atribuata de la Libroinstituto por elstara ambasadoro de la pola literaturo eksterlande. Laŭ la klarigoj de la Instituto dank’ al lia nelaciĝebla laboro japanoj ricevis ŝlosilon por kompreni la polan animon kaj Pollandon. La elano, la skalo kaj plurfaceteco de la traduklaboro de la laŭreato – ekde la renesanca Kochanowski tra la 19-jarcenta Mickiewicz ĝis nuntempuloj, kiel Gombrowicz kaj Lem – permesas nomi profesoron Sekiguchi ne nur tradukisto, sed ankaŭ la ambasadoro de la pola literaturo en Japanio.
Kiel deklaris la laŭreato mem „Mi estas japana importanto de la pola kulturo al Japanio, kvanam ne temas pri enspeziga laboro. Disponigante la polan kulturon al japanoj mi pagas dankoŝuldon rilate polajn amikojn, kiuj min edukis kaj klerigis ekde la unua estado en Krakovo en la jaroj 1974-76”. La naskiĝinta en 1951 Tokimasa Sekiguchi en la 70-aj jaroj komencis romanistikajn kaj komparajn studojn en la Tokia Universitato kaj studojn pri la pola filologio en la Jagelona Universitato en Krakovo. En la jaroj 1992-2013 li lekciis la polan kulturon en la Tokia Universitato de Internaciaj Studoj, TUFS kaj ekde 2011 li gvidis tie la polan filologion. En 2013 prof. Tokimasa Sekiguchi iniciatis la serion Klasiko de la Pola Literaturo. Li estas ankaŭ la kunorganizanto de „Forumo Pollando” en Japanio, kiu ligas la esplorantojn de la pola kulturo el diversaj sciencbranĉoj, artistojn kaj reprezentantojn de la pola kolonio en Japanio. En 2008 li inciatis la organizadon – kune kun Internacia Kulturcentro en Krakovo – de migraj seminarioj „Heredaĵo de limregionoj” por diversbranĉaj japanaj esploristoj okupiĝataj pri Pollando kaj la Centra Eŭropo. Profesoro Sekiguchi estas distingita i.a. per la pola diplomo Meritiĝinta por la Pola Kulturo, per diplomo de la ministerio por la eksterlandaj aferoj, per la Oficira Kruco de la Maritordeno de Pola Respubliko, per la Arĝenta Medalo „Meritiĝinta por la Kulturo Gloria Artis”. Lia traduklaboro estis agnoskita per la Literatura Premio de la societo de aŭtoroj kaj kreantoj ZAIKS kaj per la Premio de Chopin-societo pro elstaraj atingaĵoj en la popularigado de la kreado de pola komponisto. Profesoro Sekiguchi tradukis du volumojn de Chopin-korespondaĵoj. Ĝis nun ili aperis nur en la japana kaj franca tradukoj.

El la elsendo 25.06.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 3′ 16″

La ne prezentata ĝis nun 16-jarcenta bildo „Madono kun la Infaneto inter la dancantaj anĝeletoj” el la staplejo de Lucas Cranach la Aĝa, estas unu el la atrakciaĵoj de la ekspozicio „Cranach en Wawel-kastelo” funkcianta ĝis la 24-a de oktobro. Multo elmontras, ke ĝi kreiĝis en la pentrista laborestaplejo de Lukas Cranach la Aĝa, sed la artkonservistoj ne certas ĉu li mem estas ĝia aŭtoro.
La apartenanta al la krakovaj franciskanoj verko dum jaroj troviĝis en ilia klostro. Fine de la pasinta jaro ĝi trafis al la Wawel-kastelaj laborejoj, kie ĝi estis subigita al pluraj ekzamenoj. „Madono kun la Infaneto inter la dancantaj anĝeletoj” estis pentrita sur la tilia lignotabulo 60- je 40-centimetra. Sur ĝia dorso troviĝas eta informo, ke la bildo devenas el Germanio, sed ne estas sciete kiom longe ĝi estis la franciskana posedaĵo. La bildo povis kreiĝi inter la 1520-a kaj la 1525-a jaroj. Ĝi estas ekspoziciata kun aliaj verkoj de Cranach. El la Arkidioceza Muzeo en Vroclavo estis pruntita „Madono sub abioj”, taksata kiel unu el la plej valoraj bildoj en Pollando. El la kolekto de la Reĝa Kastelo en Wawel devenas krome „Kristo benanta infanojn” kaj „Portero de Georgo Barbohava”. La vizitantoj povas rigardi ankaŭ „Porteron de Juna Viro” de Lukas Cranach la Juna.

El la elsendo 25.06.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 43″

La jubileon de la 425-jariĝo solenas nunjare la Gdanska Biblioteko, la dua laŭ la grandeco – apud la Biblioteko de la Jagelona Universitato – librejo en Pollando. Okaze de la jubileo ĝis la 13-a de aŭgusto funkcias ekspozicio „Monumento super jarcentoj. Bibliotheca Senatus Gedanensis 1596-2021″.
La Gdanska Librejo estis establita en 1596 kiel biblioteko por la funkcianta en la urbo ekde 1558 protestanta Gdanska Gimnazio. Nun kiel la Gdanska Bilioteko ĉe la Pola Sciencakademio ĝi disponas pri pli ol unu miliono da katalogitaj pozicioj, inter kiuj troviĝas veraj unikaĵoj i.a. mezepokaj vaksaj tabuletoj, mane skribita teutona misalo, la unua presita mara atlaso, kolekto de muzikpresaĵoj de Georg Knoff, ĉiuj presitaj verkoj de Jan Heweliusz, fotografaĵoj de la 19-jarcenta Gdansko rivelitaj sur salpapero.
Inter 12 mil manuskriptoj 389 estas mezepokaj, devenante el la gdanskaj preĝejaj kaj klostraj bibliotekoj. La plej valoran parton de la presaĵoj el la 15/18-a jarcentoj konsisitigas 675 inkunabloj. La ikonografia kolekto konsisitas el pli ol 90 mil elementoj. Grafikaĵoj kaj pentraĵoj – ĉ. ok kaj duona mil ekzempleroj – rilatas al Gdansko prezentante alrigardojn al la urbo, ĝiajn fragmentojn aŭ unuopajn konstruaĵojn. La kartografia kolekto konsistas el pli ol 12 elementoj, inter kiuj la plej valoraj estas atlasoj kaj kartografiaj verkoj de la flamanda-nederlanda, franca kaj german skoloj. En tiu kolekto troviĝas ankaŭ la plej malnova atlaso de Baltiko el 1695. La Gdanska Biblioteko enhavas krome dokumentojn pri la socia vivo – afiŝojn, flugfoliojn, statutojn ks. Ĝi kolektas ankaŭ presaĵojn el la periodo 1801-1945.
La jubileaj solenadoj daŭros la tutan jaron. Por aŭtuno estas planataj pliaj ekspozicioj: „La Gdanska Biblioteko kaj ĝia historio” kaj „Nia historio – laborantoj de la Gdanska Biblioteko 1945-2021”.

El la elsendo 18.06.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 2′ 44″

En julio kaj en aŭgusto eblos viziti la judan tombejon en la varsovia kvartalo Bródno, ĉe la dekstraborda Varsovio. La plej malnova juda tombejo en la pola ĉefurbo estis establita en 1780 origine sur la areo de neplena unu hektaro. Aktuale post la milita rekonstruo de la kvartalo ĝi okupas la areon de 13,5 hektaroj.
Dum la 1-a mondmilito la tomejo estis grave damaĝita. I.a. rusaj soldatoj malkonstuis parton de ĝia ĉirkaŭbarilo. La Juda Konfesia Komunumo klopodis refreŝigi ĝian aspekton en la intermilita periodo, sed la 2-a mondmilito alportis pliajn damaĝojn. En 1941 la germana okupaciinto fermis la tombejon. La ĉirkaŭbarilo estis komplete forigita kaj la tomboŝtonoj estis utiligitaj kiel pavimo en militistaj ostaĝejoj proksime de Varsovio kaj por konstruado de bunkroj. En decembro1947 okazis en ĝi la lasta sepulto, la solena entombigo de la viktimrestaĵoj el diversaj partoj de Varsovio.
Fine de 2012 la tombejo estis transdonita al la Juda Konfesia Komunumo en Varsovio. Dum la someraj julio kaj aŭgusto nunjare eblos viziti ĝin ĉiudimanĉe inter la 10-a kaj la 16-a horoj.

El la elsendo 18.06.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 32″