Kulturkroniko
Literatura Nobel-premio 2018 por Olga Tokarczuk
Lastĵaŭde estis prezentitaj laŭreatoj de la literaturaj Nobel-premioj. La Nobelpremia Komisiono de Sveda Akademio atribuis la premion pro la 2018-a jaro al verkistino el Pollando, Olga Tokarczuk. Pasintjare la premio ne estis aljuĝita pro la skandalo ĉirkaŭ la komisiono atribuanta la premion. La literaturan Nobel-premion pro la 2019-a jaro ricevis aŭstro, verkisto, dramverkisto Peter Handke pro „laboro, kiu kun lingva genieco esploras ka periferion kaj specifrecon de la homa sperto”. Motivante sian decidon rilate la aŭtorinon el Pollando la Sveda Akademio verdiktis, ke Olga Tokarczuk ricevas ĝin „pro la rakonta imago, kiu kun enciklopedieca pasio prezentas la transpaŝadon de limoj kiel vivoformon”. En junio 2018 en kulturfolio al ŝi dediĉita Maciej Jaskot diris i.a. ni citas Taśma: Olga Tokarczuk naskiĝis en 1962 jaro en la loko Sulechów kaj aktuale estas unu el la ĉefaj reprezentantoj de la pola nuntempa literaturo. Ŝi estis dufoje distingita per la plej prestiĝa enlande literatura premio Nike. Profesie ŝi estas psikologo. Ŝia debutromano, “La vojaĝo de la homoj de la Libro” (pollingve “Podróż ludzi Księgi”) estis eldonita en la 1993-a jaro. Du jarojn poste ŝi publikigis sian sekvan libron – “E. E.”. La tria romano de Tokarczuk, “Praerao kaj aliaj tempoj” (pollingve “Prawiek i inne czasy”) el la 1996-a jaro, estis unu el ŝiaj plej sukcesaj verkoj, pri kio atestas la fakto, ke unu jaron poste ŝi ricevis pro ĝi du gravajn en la pola kultura medio premiojn, la tiel nomatan Pasporton de Polityka (temas pri distingo aljuĝita de opinikrea semajna revuo “Polityka”) kaj la premion de Kościelscy-Fondaĵo. La laŭvican fojon ŝi ricevis Nike-premion en 2015, pro la pli ol milpaĝa romano “La Libro de Jakobo” (eble la “Jakobaj Libregoj” (“Księgi Jakubowe”), eldonita en Pollando en 2014 kaj tradukita jam en kelkajn lingvojn, interalie en la svedan kaj ukrainan”. La libroj de Olga Tokarczuk, la 5-a literatura Nobel-premiito el Pollando aperis pli ol 100 fojojn kaj estis tradukitaj en 29 lingvojn. La angla, belorusa, bulgara, ĉina, ĉeĥa, dana, estona, finna, franca, germana, hidua, hispana, hungara, itala, japana, kataluna, kroata, litova, makedona, nederlanda, norvega, rumana, rusa, serba, slovaka, slovena, sveda, turka kaj ukraina.
El la elsendo 11.10.2019. Legas Milada – 3’38”
La svisa Culturescapes 2019 kun pola kulturo
220 diversspecaj eventoj – teatraj, muzikaj kaj filmaj – prezentantaj la kreadon de polaj artistoj estas planitaj kadre de la 15-a Festivalo Culturspace 2019 en 18 diversaj urboj de Svislando. La gvidideo de plurbranĉa kaj interbranĉa festivalo – dediĉita al la interkultura dialogo, kunlaboro kaj kontaktoj – celas proksimigi al la svisa publiko spertojn de aliaj kulturoj en ilia bunto. Nunjare la ĉefheroo de la festivalo, kies inaŭguro okazis la 5-an de oktobro en Theater Basel kaj daŭros ĝis la 6-a de decembro – estas Pollando. La programpreparoj inter svisaj kaj polaj partneroj daŭris du jarojn. La ĉefa muzika evento de Culturescapes 2019 estos la premiero de la opero „Reĝo Roger” en Konzert Theater Bern. Estos prezentata krome i.a. la kreado de Frederiko Chopin kaj de artistoj iel ligitaj kun Svislando, kiel Witold Lutosławski kaj Bettina Skrzypczak. La polan nuntempan arton proksimigos ekspozicioj kaj artaj retrorigardoj i.a. al la kreado de Tadeusz Kantor. La svisaj filmŝatantoj konatiĝos kun la kreado de Paweł Pawlikowski, ili rigardos ankaŭ elekton de polaj dokumentraj kaj mallongaj filmo de la lastaj du jaroj.
El la elsendo 04.10.2019. Legas Maciek
Azia arto en Grotowski-Instituto en Vroclavo
Du spektaklojn inspiritajn per la kreado de la reprezentanto de la japana teatra avangardo, Shūji Terayama eblos rigardi en oktobro en la Instituto de Jerzy Grotowski en Vroclavo. La 9-an kaj la 10-an de oktobro la teatra grupo Ikenoshita enscenigos la teatraĵon „Klaso de furiozuloj”. La 12-an kaj la 13-an de oktobro estos prezentita de Teatro Laboratorio Ban’yu Inryoku „Indikoj por regatoj”. Komence de la nova sezono en la Instituto estos ankaŭ prezentitaj artaj proponoj de haitiaj voduokomunumoj. La azia arto en la Instituto de Jerzy Grotowski estos prezentata ankaŭ en la sekvaj jaroj. En 2020 gastos en ĝi artistoj el Hongkongo. En la sekva artistoj el Ŝanhajo, kio ligiĝas kun la fakto, ke Vroclavo kaj Ŝanhajo en la jaroj 2021-2022 estis proklamiraj kiel la Ĉefa Urbo de Performance-Artoj de Unesko.
El la elsendo 04.10.2019. Legas Maciek – 1’10”
Renovigita Muzeo de Muzikaj Instrumentoj
Post kelkjara renovigado meze de septembro 2019 en Poznano (la okcidenta Pollando) estis remalfermita Muzeo de Muzikaj Instrumentoj. Temas pri unusola ĉi speca centro en la lando kaj unu el malmultaj en Eŭropo. Fundamentis ĝin 80 instrumenoj destinitaj meze de la 40-aj jaroj de la pasinta jarcento al la regiona muzeo fare de Zdzisław Szulc. La muzeaj kolektoj estis nun rearanĝitaj kaj vizitantoj povos pruntepreni tabletojn kun vizititinero, laŭe de kiu eblas konatiĝi kun la sonado de unuopaj instrumentoj. La vizito kondukas tra tri etaĝoj. La teretaĝo ĉirkaŭprenas eksponaĵojn ekde la malfrua mezepoko ĝis la 18-a jarcento. Baze de elektitaj problemoj el la muzikhistorio same tuteŭropa, kiel ankaŭ pola aŭ regiona oni proksimigas la mondon de la kreiĝanta laika instrumenta muziko kaj dominantan en baroko voĉ-instrumentan religian muzikon. La ekspozicio ĉe la 1-a etaĝo kondukas tra la pasanta en la 18-a jarcento periodo de la kortega muziko ĝis koncertaj salonegoj, famaj virtuozoj, ĉambra muziko, muziko de salonegoj ĝis la avangarda muziko 20-jarcenta. Ĉe la dua etaĝo eblas konatiĝi kun muzikaj tradicioj el diversaj mondopartoj – kun la riĉo de iliaj instrumentaj formoj kaj ilia funkciado en unuopaj kulturoj. En la poznana Muzeo de Muzikinstrumentoj funkcias ankaŭ la unusola en Pollando Konservista Laborejo. Estas en ĝi kreataj ankaŭ kopioj kaj rekonstruoj de instrumentoj arkeologiaj aŭ historiaj.
El la elsendo 27.09.2019. Legas Maciek – 1’45”
Kun libro de la plej frua aĝo
Ĉiu antaŭlernejano, kiu kun gepatroj ekde septembro vizitos bibliotekon ricevos donace la eksterordinaran libron „La unuaj legaĵoj por…”, pretigitan de la pola Libroinstituto. En 5200 bibliotekoj en la tuta Pollando atendas ilin entute 300 mil libroj. Temas pri laŭvica etapo de la projekto „Malgranda libro – granda homo” inaŭgurita en 2017. En la unua eldono de la kampanjo la libron „La unuaj versaĵoj” ricevis junaj gepatroj en 360 hospitalaj akuŝigaj fakoj, entute 600 mil ekzemplerojn. La dua eldono disvastigata ekde septembro 2018 estis adresita al trijaraĝuloj kaj iliaj gepatroj. Ĉiu infano ricevis krome Karton de Juna Leganto por glumarkoj ricevataj okaze de sia vizito en biblioteko. La gepatroj estis samtempe provizitaj per broŝuro pri la rolo de legado en la vivo de infano. Nun estis lanĉita la tria eldono de „La unuaj legaĵoj…” laŭforme kaj laŭenhave destinita por infanoj 6-jaraĝaj. La projekto „Malgranda libro – granda homo” celas kunordigi agadojn por altigi la legonivelon en Pollando, por eduki al la legado kaj formi la kutimon intimi kun libro ekde la plej fruaj vivojaroj.
El la elsendo 20.09.2019. Legas Gabi – 1’40”
Ĉesigita silento
En septembro kaj en novembro sur la scenejo Arta Baseno de la Varsovia Ĉambra Operejo eblas spekti kelkajn enscenigojn de eksterordinara muzikalo „Ĉesigita silento”. Ĝi rakontas historion de personoj surdaj lernantaj la vivon post la operacio reveniginta al ili la aŭdokapablon. La herooj estas pacientoj de profesoro Henryk Skarżyński, otolaringologo, kiu kiel la unua en la Centra-Orienta Eŭropo aplikis koklean implantaĵon, reveniginte al siaj pacienctoj la aŭdokapablon. Kelkaj el ili post la reakiro de aŭdokapablo malkovris siajn muzikajn pasiojn. Henryk Skarżyński verkis kantojn, kiujn liaj pacientoj prezentis dum la organizita de li Internacia Muzika Festivalo por personoj kun aŭdoperturboj „La helikaj ritmoj”. En la pola lingvo la vortoj kokleo kaj heliko sonas same – „ślimak”. Nun por liaj tekstoj muzikon komponis Krzesimir Dębski kaj tiel kreiĝis la muzikalo „Ĉesigita silento”. Ĝi traktas la problemojn de homoj ekskluditaj, aliaj, la problemon de toleremo, kiu tamen ne sufiĉas por kompreni alian homon. Baze de aŭtentaj travivaĵoj estis kreita plurgeneracia bildo pri evoluo de herooj, ekde la 5-a vivojaro, tra la junaĝo kaj matureco – ĝis eniro en la novan nesonomankan mondon, kiu montriĝas ne esti ideala. En muzikalo rolas aktoroj, kantistoj kaj personoj reakirintaj la aŭdokapablon kaj nun evoluigntaj siajn muzikajn talentojn.
El la elsendo 20.09.2019. Legas Gabi – 1’55”
Polaj-ĉinaj esplorprojektoj
En la Universitato de Olsztyn (la norda Pollando) estos realigataj du polaj-ĉinaj esplorprojektoj. Sciencistoj el ambaŭ landoj laboros pri novumaj laktoproduktoj kaj monitoros jonosferon helpe de sistemoj de la satelita navigado. Tio estas du el sep projektoj elektitaj en la pola-ĉina ambaŭflanka konkurso organizita de la Nacia Esplor- kaj Evolucentro de la ĉina Ministerio pri la Scienco kaj Teknologio. Koncerne la unuan projekton en Olsztyn la esploroj koncentriĝos pri la dependeco inter la konsumado kaj atendoj de la konsumantoj rilate sanfavorajn laktoproduktojn, pri la evoluigo de ilia produktoteknologio kaj esplorado de ilia kvalito, ankaŭ pri la pritakso de la bioaktivaj laktokonsisteroj. La esploroj estas planitaj por tri jaroj. Trijara estas ankaŭ la alia projekto Artemis. Ĝi koncernas la realtempan monitoradon de la supra tavolo de la tera atmosfero, do jonosfero helpe de tri sistemoj de la satelita navigado la eŭropa Galileo, la ĉina BeiDou kaj la usona GPS.
El la elsendo 17.09.2019. Legas Krystyna – 1’23”
Germana propono rilate migroproblemojn
La problemo de enmigrantoj sur Meditereaneo estis la ĉefa motivo de disputo inter Italio, Germanio kaj Francio. La eksa itala ministro por la internaj aferoj, Matteo Salvini estis akuzanta germanajn humanecajn organizojn pri la kontrabandado de la enmigranoj kaj instigado al la migrado. Pro lia decido germanaj ŝipoj kun enmigrantoj ne rajtis ennavigi italajn havenojn. Nun, kiel informis la germana ministro por la internaj aferoj Horst Seehofer, unu kvarono de la savataj enmigrantoj el Italio estos direktita al Germanio. Pro sekurecmotivoj ili estos kontrolataj ankoraŭ sur la tereno de Italio. Venontmonate la Eŭropa Konsilio ricevos projekton pri disvidivo de enmigrantoj je aliaj ŝtatoj. Al la iniciato aliĝas Francio, kiu ankaŭ akceptos 25 procentojn de la enmigrantoj atingantaj Italion.
El la elsendo 17.09.2019. Legas Krystyna – 1’08”
Historiaj pipoj en ekspozicio en Rzeszów
Ĝis la 11-a de oktobro la loĝantoj de la sudorienta urbo Rzeszów kaj ĝia regiono, ankaŭ vizitantoj kaj turistoj povas rigardi en la Regiona Muzeo pli ol 250-ekzempleran kolekton de pipoj el la Orientslovaka Muzeo en Košice. La plej malnovaj devenas el la 17-a jarcento kaj estis retrovitaj sur la tereno de la aktuala prizono, iam plej verŝajne kazerno. En la 19-a kaj 20-a jarcento, kiam oni malmulton sciis pri la negativa efikado de la fumado, pipo atestis la socian pozicion de la uzanto, indikis ĝian profesion kaj interesiĝojn. Inter la historiaj pipoj troviĝas tiuj faritaj el ligno, porcelano, sepiolito, argilo. Ĉi-lastaj komence estis kovritaj de flavaj, verdaj kaj brunaj glazuroj. Multaj pipoj estas riĉe ornamitaj, kadritaj per arĝento. Iliaj fumetoj havas diversajn formojn, i.a. de hundokapoj, cervoj kun vasta kornaro, birdoj, fantaziaj kreaĵoj kiel fluganta drako. En la 19-a jarcento, kiam pipoj fariĝis objekto de kolektado, memoraĵo pri gravaj familiaj eventoj, ekspedicioj, finita militservo aperas kiel fumetoj historiaj figuroj kiel Napoleono, Francisko Jozefo. Krom pipoj la ekspozicio prezentas kolekton de akcesoraĵoj por la fumado de cigaredoj kaj cigaroj, meblojn servantajn por la tenado kaj eksponado de pipoj.
El la elsendo 13.09.2019. Legas Gabi – 2’47”
Famaj saksaj porcelanaĵoj en Krakovo
En la kolektoj de la Reĝa Kastelo sur Wawel-altaĵo en Krakovo troviĝas pli ol 400 pladoj kaj figuretoj el la fama fabriko de porcelanaĵoj en la germana Meissen. Ekde la 3-a de septembro kaj la 1-a de decembro 2019 eblas rigardi ilin en la tiea porokaza ekspozicio. Ĉiuj eksponaĵoj estis aranĝitaj laŭteme aŭ laŭ la tekniko de la ornamado, kio ebligas sekvi la ĉefajn produktodirektojn de la saksa manufakturo, establita en 1710 fare de Aŭgusto la 2-a Forta, la reĝo de Pollando kaj elektito de Saksio. Al la plej valoraj eksponaĵoj apartenas barokaj pladaroj ornamitaj per la blazonoj de la unuaj ministroj de Aŭgusto la 3-a, Józef Sułkowski kaj Henryk Brühl. La polrilatajn interesaĵojn konsistigas blazonornamitaj pladoj el la pladaro donacita de ĉi tiu reĝo al la reĝino de Francio Maria Leszczyńska kaj flormotiva pladaro por la episkopo de Varmio Adam Stanisław Götzendorf-Grabowski. Al la plej valoraj objektoj troviĝantaj en la krakova kolekto apartenas la plurfigura komponaĵo de fama skulptisto Johann Joachim Kaendler el 1744 „La Krucumo de Jesuo”. La dua ĉi-speca komponaĵo troviĝas en Dresdeno. La saksaj porcelanaĵoj en 18-a egalrangis al la malproksimorientaj originaloj fascinante kolektantojn de la tiel nomata „blanka oro”. Ĝis la komenco de la 18-a jarcento porcelanaĵoj estis konataj en Eŭropo sole kiel produkto importata el la Fora Oriento.
El la elsendo 13.09.2019. Legas Gabi – 2’47”