Kulturkroniko

Fine de marto finiĝis la nunjara eldono de la tradicia konkurso pri la plej belaj ornamitaj paskoovoj, organizita de la Suprasilezia Muzeo en Bytom. Oni taksis iliajn artajn kaj estetikajn valorojn, aplikon de tradiciaj teknikoj kaj ornamaĵoj. La konkurson partoprenis 43 personoj kaj la ĵurio taksis entute 253 konkursaĵojn; La taksado okazis en kvar kategorioj depende de la plenumtekniko – skrapado, vaksoskribado, surgluado, modernaj ornamteknikoj. En Silezio la plej populara estas la skraptekniko. La kolorigita ovo estas ornamata per elskrapita dekoraĵo. La venkintaj verkoj kaj 30 el la pasintjaraj konkurseldonoj – pro la 30-jariĝo de la konkurso – ĝis la 28-a de aprilo estas rigardeblaj dum la porokaza ekspozicio en la Muzeo de Bytom. La konkurso kaj ekspozicio estas elemento de la festivalo de la silezia kulturo, kadre de kiu ĝis la 22-a de aprilo en la Suprasilezia Muzeo okazas 19 eventoj – ekspozicioj, koncertoj, kermesoj, laborrenkontoj kaj familiaj amuzeventoj.

El la elsendo 05.04.2019. Legas Gabi – 1’30”

La pola prezidenta paro elektis por la nunjara Tago de la Nacia Legado, okazonta la 7-an de septembro,  ok polajn novelojn. Temas i.a. pri „Bona Sinjorino” de Eliza Orzeszkowa, „Fumo” de Maria Konopnicka kaj „Gurdo” de Bolesław Prus. La Nacia Legado estas organizata ekde 2012, kiam ĝi estis inaŭgurita per la legado de „Sinjoro Tadeo” de Adam Mickiewicz. Pasintjare, en la datreveno de la 100-jariĝo de la regajnita suvereneco de Pollando por la Tago estis elektita „Antaŭprintempo” de Stefan Żeromski. Dum la tuta jaro estis krome rekomenditaj legaĵoj el la kolekto de verkoj kalkulataj al la kanono de la pola patriota literaturo. La Nacia Legado – ĉiam pli populara – okazas en bibliotekoj, muzeoj,  teatroj, en lernejoj kaj infanvartejoj, en hospitaloj, sociprotektaj domoj, en malliberejoj. La legado alprenas diversajn formojn. Oni legas tekston tutece, en fragmentoj, dividitan je roloj, laŭte, publike aŭ en la hejma intimejo. Pasintjare la romano de Żeromski estis legita en preskaŭ tri mil lokoj inkluzive de 134 ekster la limoj de Pollando, eĉ sur Antarkto. Ekde la komenco la kampanjon partoprenas krom polaj ankaŭ eksterlandaj esperantistoj.

El la elsendo 29.03.2019. Legas Maciek – 1’30”

La 70-jariĝo de la Muzeo de Mikołaj Kopernik en Frombork estas la okazo por ekspozicio kun 540 plej interesaj eksponaĵoj el la muzea kolekto. Troviĝas inter ili portretoj de Kopernik, antikvecaj mapoj kaj atlasoj kaj interesaj malnovpresaĵoj, objektoj ligitaj kun la historio de medicino, skulptaĵoj el la regionaj preĝejoj, valoraj objektoj de la artmetio. En la daŭro de 70 jaroj la muzeo transformiĝis de modesta centro al profesia, plurfaka muzea institucio kun milnombraj eksponaĵoj. En la centro de ĝia interesiĝo estas Mikołaj Kopernik, lia vivo kaj verko fone de la epoko kaj lige al la loko, en kiu li pasigis plimulton de sia vivo kaj kie kreiĝis lia traktato „De revolutionibus”. En la daŭro de sia historio la muzeo organizis kelkcent konstantajn kaj porokazajn ekspoziciojn. Ekde 9 jaroj ĝi kunlaboras kun la muzeaj centroj de la Varmia diocezo. Dank’ al tio ĝia ekspozicia oferto estas enorme riĉa kaj varia pro la eksponaĵoj devenantaj same el la preĝejoj el la tuta regiono Varmio kaj Mazurio, kiel ankaŭ el muzeaj institucioj kaj privataj kolektoj.

El la elsendo 29.03.2019. Legas Tomek – 1’21”

Je naŭ novaj verkoj de Józef Mehoffer, pentristo reprezentanta la stilon Juna Pollando riĉiĝis la Nacia Muzeo en Krakovo. Donacis ilin la nepo de la pentristo  Wiesław Zadęcki. La 19-an de marto pasis lia 150-a naskiĝdatreveno. Tiuokaze la Pola Poŝto cirkuligis porokazan poŝtkarton kun lia tolaĵo „Ruĝa ombrelo” kaj poŝtmarkon kun lia aŭtoportreto el 1898. Ĉiuj laboraĵoj devenas el familia kolekto de la donacinto. Temas pri tri portretoj de lia patrino Halina, kaj unu de la patro Stanisław Zadęcki. Krome temas pri studaĵo de sacerdoto kaj virino por la vitraloj en la katedralo en Friburgo, kiujn li realigis en la jaroj 1895-1936. Inter novaj donacoj estas ankaŭ studaĵo de knabo por nerealigita friso ĉe la domo de la Societo de Amikoj de Belartoj, litografaĵo prezentanta la edzinon de la pentristo Jadwiga kaj studaĵo por la aŭtoportreto de la aŭtoro mem el 1937. Józef Mehoffer estis plurflanka kreanto – aŭtoro de grandaj monumentecaj dekoraĵoj por religiaj internoj, de vitraloj kaj polikromiaĵoj, tolaĵoj kaj projektoj de scenografio kaj aplikata grafiko – libroj, revuoj, afiŝoj.

El la elsendo 29.03.2019. Legas Tomek – 1’26”

La plej nobla speco de la stria siliko troviĝas en la unusola loko en la mondo, en la regiono de Sandomierz en la suda Pollando. Ĝi aperas en la regiono Krzemionki estanta regiono de prahistoriaj minejoj kaj ligitaj kun ili setlejoj. La stria siliko distingiĝanta per tri plej gravaj ecoj de juvelista gemo – la rareco, dekoraj kvalitoj kaj konforma dureco – en la juvelista metio estas aplikata ekde la 70-aj jaroj. Karakterizas ĝin neripetiĝantaj, atrakciaj strioj en diversaj grizkoloraj nuancoj. Ekde la 2-milaj jaroj en Sandomierz okazas Oraĵistaj Laborrenkontoj „La stria siliko – la ŝtono de optimismo”, kaj en la konstanta ekspozicio de la loka Regiona Muzeo troviĝas la unusola en la mondo kolekto de ornamaĵoj utiligantaj ĉi tiun gemon. Dum la pola prezidenteco en la Unio ĝi estis la reprezentanta Pollandon juvelo. Komence de la 2018 ne sole la stria siliko, sed la tuta regiono de la prahitoria minado de la strika siliko estis anoncitaj de Pollando al la listo de la monda kulturheredaĵo de Unesko.  Nun kelkaj komunumoj kaj institucioj el la regiono subskribis interkonsenton pri la protekto kaj kunordigo de agadoj ligitaj kun la neolitikaj minejoj de la stria siliko. Tio i.a. ligiĝas kun la estonta organizo de la strisilika turismo.

El la elsendo 22.03.2019. Legas Gabi – 1’42”

Meze de februaro pasis la 60-a datreveno de la revenigo de parto de Wawel-kastelaj trezoroj el Kanado. Tiu fakto simbole fermis la mornan tempon de la germana okupacio kaj havis ne sole historian signifon. Ĝi grave rolis ankaŭ laŭ la vidpunkto en la socia psikologio. La preparoj al evakuo de Wawel-kastelaj trezoroj kaze de milito komenciĝis multe pli frue ol la germana atako kontraŭ Pollandon en 1939. Militkomence – pro la atakmarŝado de la germanaj trupoj en la profundon de la lando – 264 plej valoraj antikvaĵoj estis forveturigitaj tra Rumanio, Francio, Britio al Kanado. Estis inter ili i.a. 132 murtapiŝoj de reĝo Sigismundo la Maljuna, objektoj el la reĝa trezorejo, memoraĵoj ligitaj kun reĝoj de la Jagelona kaj Vasa dinastinoj, armilkirasoj, militistaj ĉevalrajdaj akcesoraĵoj, turkaj flagoj, orientaj tapiŝoj. En Otavo ili trovis sekuran rifuĝejon. Tamen la politikaj tranformiĝoj post la 2-a mondmilito malebligis ilian tujan revenigon. Situacio ŝanĝigis post la Poznanaj eventoj 1956 kaj la pliboniĝo de la polaj-kanadaj rilatoj. La 18-an de januaro 1959 kofroj kun parto de la polaj trezoroj, kiel diplomatia poŝto, estis ekspeditaj revenvoje al la lando. La 3-an de februaro ili jam troviĝis sur la pola teritorio kaj post kelktaga prezento en Varsovio ilia definitiva loko fariĝis la krakova Wawel-kastelo, kie ili estis dislokitaj en la reĝaj salonego. Inter 74 historiaj objektoj 43 devenis de ĉi tie. Krom kronglavo Szczerbiec estis pluraj aliaj armiloj kaj kaskoj ligitaj kun polaj aristokrataj familioj, arĝentaj kruĉoj kaj pokaloj de gdanskaj, torunaj kaj aŭgsburaj metiistoj, ornama manĝilaro, memoraĵoj ligitaj kun polaj reĝoj kaj klerigepokaj agantoj, malnovpresaĵoj, aŭtografoj de Chopin k.a. La 16-an de februaro 1959 la revenigitaj trezoroj estis prezentitaj en la orienta alo de Wawel kastelo . Du jarojn poste revenis la reĝaj murtapiŝoj.

El la elsendo 22.03.2019. Legas Maciek – 2’32”

Historia, 16-jarcenta altaro post la konservistaj laboroj revenis al la Maria-Baziliko en Gdansko. La unuan fojon por kelkcent jaroj ĝi prezentiĝas en la origina formo. La altaro kun la sceno de la kronmeto sur la kapon de la Plej Sankta Maria Virgulino el la bazilika antaŭaltaro datiĝas je la jaroj 1511-17 kaj estas unu el la plej valoraj historiaj elementoj de la gdanska preĝejo. En la protestanta periodo, en la 17-a jarcento la altaro estis fermita kaj post la 2-a mondmilito oni kunmetis ĝin en statika maniero, tiel ke ne eblis admiri ĝin komplete. Post la konservistaj laboroj ĝi reakiris la originan formon, i.a. oni revenigis la moveblecon de la altaraj aloj, oni alilokis bildojn, kiuj post la 2-a mondmilito estis metitaj malantaŭ la altaron. La Baziliko de la Plej Sankta Maria Virgulino en Gdansko estas la plej granda brika gotikstila preĝejo en Eŭropo. Ĝia konstruado daŭris 159 jarojn. Ĝi longas pli ol 105 metrojn kaj ĝia turo altas pli ol 80 metrojn. En la historia interno troviĝas i.a. la ŝtona Pietato, kopio de la tolaĵo de Hans Memling „La lasta juĝo” kaj astronomia horloĝo de Hans Düringer.

El la elsendo 15.03.2019. Legas Tomek – 1’25”

La 10-jariĝon solenas „Tatara revuo” la jarkvarona soci-kultura periodaĵo de la tatara etna malplimulto en Pollando. La eldonata dank’ al la subvencio de la ministerio por la internaj aferoj revuo enhavas i.a. raportojn pri la aktualaj eventoj de ĉi tiu socio kaj ankaŭ historisciencajn publikaĵojn. En la daŭro de 10 jaroj oni eldonis kvardek numerojn, kiuj trafas al la universitataj bibliotekoj, kulturcentroj kaj kunlaborantaj kun ĝi societoj. Krom aŭtoroj el Pollando, verkas por ĝi ankaŭ specialistoj el Litovio, Belorusio, Ukrainio, Rusio. Inter la aŭtoroj ĉiam pli multaj estas tataroj mem, kio signifas, ke ili identiĝas kun la periodaĵo, legas ĝin kaj volas en ĝi publikigi. Al la sukcesoj de la periodaĵo oni kalkulas la fakton, ke verkas por ĝi ankaŭ aŭtoroj ligitaj kun la universitata medio de Poznano, Toruno aŭ Krakovo. La tataraj eldonaĵoj en Pollando havas preskaŭ 90-an tradicion. En 1930 estis establita la redakcio de „Tatara Jarliro” la plej malnova periodaĵo de ĉi tiu etna grupo en Pollando aperanta ĝis hodiaŭ. Krom ĝi kaj la jubileanta periodaĵo la tatara socio eldonas ankaŭ „La Tataran vivon” kaj librojn.

El la elsendo 15.03.2019. Legas Maciek – 1’20”

Originalaj vestaĵoj de la lasta princino de Nieborów (en la lodza vojevodio, la centra Pollando) kaj zorgeme rekreitaj vestaĵoj de la 19-a jarcento estas ekspoziciataj en la Muzeo de Nieborów. La ideon prezenti transformiĝojn en la virina modo lime de la 19-a kaj la 20-a jarcentoj spronis la ordigaj laboroj en la muzeaj kolektoj. En iu el la kestegoj estis malkovritaj virinaj vestoj kun akcesoraĵoj, neniam antaŭe registritaj. Tiuj ĉi roboj estis kompletigitaj de la aliaj el la muzea deponejo troviĝantaj en la Muzeo en Płock en la varsovia vojevodio. Krome la organizantoj de la ekspozicio baze de portretoj el la Palaco en Nieborów rekonstruis pliajn. La duparta ekspozicio prezentas en la Blanka Salonego de Nieborów-palaco originalajn robojn, bluzojn kaj modakcesoraĵojn el la limo 19-a kaj 20-a jarcentoj. En la alia – vestojn el la 20-aj jaroj de la pasinta jarcento. Ili apartenis al la princino Anna – familie Lubomirska – Radziwiłł. Kiel aparta atrakciaĵo estas taksata la nuptorobo de la princino, kiu grandparte estis rekreita baze de fotoj, ĉar la muzeo disponis sole pri ĝia vosteca elemento. La eksponaĵoj estis kompletigitaj per originalaj  modakcesoraĵoj – ornamaj kolpendaĵoj, broĉoj kaj horloĝoj disponigitaj de la Nacia Muzeo en Varsoivo. La ekspozicion daŭrontan ĝis la 9-a de junio ĉiumonate akompos specialaj eventoj,  kiel ekzemple parado de la 19-jarcenta modo aŭ filmprezento pri la modevoluo.

El la elsendo 15.03.2019. Legas Gabi – 2’02”

Ekde la 6-a de marto ĝis la 14-a de aprilo en Varsovio daŭras la 10-a eldono de la karesma festivalo Nove Epifanie, Novaj Epifanioj. En ĝia programo estas planitaj 30 eventoj – spektakloj, koncertoj, filmprezentoj, renkontiĝoj.  La interbranĉa evento en 2019 koncentriĝas pri la figuro de Judaso. Nunjare aparte riĉa estas la spektakla programo de la festivalo, kadre de kiu estis planitaj ses premieroj kaj naŭ surscenigoj. Kunlabore kun la Teatra Akademio kreiĝis nova projekto, seminario dum kiu okazas lekcioj pri teologio, historio, sociologio. Nunjare oni instigis studentojn pri reĝisorado interpreti per la teatra lingvaĵo la figuron de Judaso. La festivalon organizas Centro de la Penso de Johano Paŭlo la 2-a, kiu same kiel la festivalo mem ne celas doni simplajn receptojn. Prefere formuli  respondojn kun demandosigno.

El la elsendo 08.03.2019. Legas Przemek – 1’04”