Kulturkroniko

Morgaŭ, la 4-an de septembro okazos la tutlanda evento sub la patroneco de la pola prezidento. Temas nome pri la Tago de la Nacia Legado, kiu ankaŭ de kelkaj jaroj okazas eksterlande, ankaŭ en la esperantistaj medioj. Por la nuna jaro estis elektita la teatraĵo „Moralo de s-ino Dulska” de Gabriela Zapolska. Tio estas rakonto pri malsincera, mensogema, avida kaj egoisma burĝino. Unu el la plej ofte enscenigataj polaj teatraĵoj ekde sia premiero en 1906 estis prezentitaj sur teatraj scenejoj 210 fojojn. La familia nomo de la ĉefherono Dulska por konstante eniris la polan lingvon kiel „dulszczyzna”, kiu vorto karakterizas burĝan hipokritecon, malprogresemon, malvastajn penshorizontojn ligitajn kun alta pritakso de propraj moralaj valoroj.

El la elsendo 03.09.2021. Legas Barbara – 1′ 04″

Yusef Komunyakaa – usonano, militveterano de la vjetnama milito, poeto inspiriĝanta per ĵazo kaj bluso fariĝis la laŭreato de Internacia Literatura Premio, kies patrono estas fama pola poeto, Zbigniew Herbert. Pravigante tiun elekton la prezidanto de la ĵurio Tomasz Różycki konstatis i.a., ke Yusef Komunyakaa estas unu el la plej originalaj kaj plej karakterizaj poetoj de la nuntempo. Lia voĉo kunliganta la spertojn de la nigrahaŭta viro naskiĝinta en la usona sudo, soldato batalinta en Vjetnamio, artisto edukita en la tradicio de ĵazo kaj bluso, verkanta pri la plej doloraj spertoj de la nuntempa vivo en Usono referencante al tradicio de multaj kulturoj – estas samtempe universala”. Yusef Komunyakaa komencis verki dum la vjetnama milito. Ĝis nun li aperigis dek kelkajn poezivolumetojn. Li aŭtoris libretojn por ĵazoperoj, estas redaktoro de poeziaj antologioj, laŭreato de Pulitzer-premio 1994, lekcianto. La pola leganto konatiĝis kun lia poezio dank’ al la volumo „Laŭdo de obsukraj lokoj” el 2005. Nun oni reeldonas ĝin en ampleksigita versio titolita „La blua horo”.

El la elsendo 03.09.2021. Legas Gabi – 1′ 34″

Ekde la plej proksima sabato, la 4-an de septembro en la Centro de la Pola Skulptarto en la vilaĝo Orońsk eblos rigardi ekspozicion de monumentecaj skulptaĵoj de Ursula von Rydingsvard, unu el la plej konataj artistinoj en Usono. Ursula von Rydingsvard naskiĝinta en 1942, loĝanta kaj kreanta en Novjorko havas polajn radikojn estante filino de polino. Ŝiaj verkoj troviĝas en la plej renomaj artgalerioj kiel Museum of Modern Art kaj National Gallery of Art w Vaŝingtono. Ursula von Rydingsvard estas unu el malmultaj en la mondo artistinoj, kiu en maniero eksterordiara regas la monumentecan formon samtempe ligante precizecon kaj laboremon – karakterizan por la mezepokaj kreantoj – kun moderna abstrakta arto, al kiu ŝi donis apartan, unikan karakteron. La prezentataj skulptaĵoj estis kreitaj el la cedra ligno, bestaj intestoj, poliuretana rezigo. En la ekspozicio estos krome prezentitaj ŝiaj desegnaĵoj kaj artinstalaĵoj. Aŭtune la ekspozicio de skulptaĵoj de Ursula von Rydingsvard estos prezentita en la Nacia Muzeo de Krakovo kaj en la reĝa Łazienki-parko en Varsovio.

El la elsendo 03.09.2021. Legas Maciek – 1′ 24″

La 28-an de aŭgusto, en la aĝo de 91 jaroj, forpasis unu el la plej elstaraj kantistinoj de la pola opero. Ŝia unika lirika soprano allogis per voĉkoloro kaj drameco la operŝatantojn de la tuta mondo. Temas pri la naskiĝinta la 23-an de januaro 1930 en Landwarów, proksime al la tiam apartenanta al Pollando Vilno, Teresa Żylis-Gara. Gajninte la unuan premion en la Nacia Konkurso de Junaj Voĉoj en Varsovio en 1953, ŝi debutis en la Krakova Operejo plenumante la titolan rolon de Halka en la opero de Stanisław Moniuszko. Alia sukceso (la 3-a premio) en la Internacia Muzikkonkurso en Munkeno en 1960 donis al ŝi la eblecon prezentiĝi sur germanaj operscenejoj, interalie en Oberhausen, Dortmund kaj Duseldorfo. Neforgesebla estis ŝia rolo de Donna Elvira en la mozarta “Don Giovanni” el la 1966-a jaro en Parizo. Ĝuste tiu ĉi rolo alportis al la pola artistino grandan famon. En 1968 en Salzburgo ŝi havis la okazon kanti akompanite de orkestro sub la gvido de Herbert von Karjan. En la sama jaro, ŝi debutis en la londona Covent Garden en la rolo de Violetta en “Traviata” de Giuseppe Verdi. Tuj poste ŝi ricevis inviton al Novjorko, en kies Metropolitan Opera ŝi plensukcese prezentiĝis dum 16 opersezonoj. Konstante ŝi kunlaboris ankaŭ kun operejoj kaj teatroj en Berlino, Hamburgo, Munkeno, kun la milana La Scala kaj la Viena Staatsoper. La repertuaro de Teresa Żylis-Gara estis ampleksa: 24 grandaj roloj en la operoj de Giuseppe Verdi, Richard Strauss, Giacomo Puccini, Wolfgang Amadeus Mozart, Ernest Chausson. Inter ŝiaj partneroj sur la scenejo troviĝis la plej grandaj operartistoj kiel Carlo Bergonzi, Fiorenza Cossotto, Placido Domingo, Sherrill Milnes, Luciano Pavarotti, Rugiero Raimondi, Jon Vickers, Ingvar Wixell. Teresa Żylis-Gara ne limigis sian aktivadon nur al operkanto. Ŝi partoprenis plurnombrajn muzikfestivalojn en Salzburg, Glyndebourne kaj Gant popularigante popolajn kantojn de slavaj komponistoj, interalie la verkojn de Karol Szymanowski. Teresa Żylis-Gara kunlaboris kun la plej renomaj diskoeldonejoj kiel: EMI, Deutsche Grammophon, Harmonia Mundi, Erato, kaj ankaŭ kun la pola Polskie Nagrania. Inter ŝiaj registraĵoj troviĝas “Don Giovanni”, “Le Roi Arthus” de Ernest Chausson, “Ariadne auf Naxos” de Richard Strauss), “Messa da Requiem” de Giuseppe Verdi kaj ankaŭ kantoj de Fryderyk Chopin, Stanisław Moniuszko kaj Édouard Lalo. Sian sursenejan aktivadon ŝi kombinis kun pedagogia laboro estante profesorino pri muzika arto. Rekone pro sia arta aktivado, ŝi ricevis multajn premiojn kaj distingojn, inkluzive de la premio de la pola Ministro pri Kulturo kaj Arto en 1979; en novembro 2004, profesorino Teresa Żylis-Gara ricevis la titolon de doktoro honoris causa de la Muzikakademio Karol Lipinski en Vroclavo. La pola prezidento distingis ŝin en 2011 per komandora kruco kun la stelo de la Ordeno de Renaskiĝo de Pollando. En januaro 2012, siavice, de la Prezidanto de la Respubliko de Francio, la artistino ricevis la Oficiran Ordon de la Honora Legio de Franca Respubliko.

El la elsendo 03.09.2021. Legas Maciek – 3′ 56″

La Mazovia Muzeo en Płock (en la regiono Mazowsze – Mazovio) jam en 2006 alprenis decidon pri vastigo de sia agado kaj establo de konstanta ekspozicio dediĉita al art deco. Sub la titolo „La arto de la intermilita jardudeko – art deco” ĝi estos inaŭgurita la 4-an de septembro kaj konsistigos la plej grandan en Pollando ekspozicion dediĉitan al la 20-aj kaj 30-aj jaroj de la 20-a jarcento. La evento okazos kadre de la solenaĵoj ligitaj kun la 100-jariĝo de la muzeo. La ekspozicio mem okupas du etaĝojn sur la areo de pli ol mil kvadrataj metroj en speciale restaŭrita brikdomo. Ĝi troviĝas apud la ĉefa sidejo de la muzeo konata pro la plej granda kolekto de la secesia arto en Pollando kaj de la artfluo „Juna Pollando”. La Muzeo en Płock kreiĝis en 1821 laŭ la iniciato de la Scienca Societo de Płock. Ekde 1963 kiel Mazovia Muzeo ĝi estas opiniata la plej malnova publika muzeo en Pollando. Aktuale ĝia tuta kolekto, inkluzive etnologiajn kaj popolartajn branĉojn de Mazovio kaj la Fora Oriento enhavas ĉirkaŭ 100 mil eksponaĵojn.

El la elsendo 28.08.2021. Legas Milada -1′ 42″

La Nacia Intituto pri la Historia Heredaĵo funkciigis novan version de la portalo Zabytek.pl (Historia Objekto). Ĝi prezentas informojn pri historiaj objektoj en Pollando kun ilia priskribo, informojn pri arkivaj kaj aktualaj fotoj, pri modeloj de la objektoj en la tekniko 3D, pri dokumentaj filmoj kaj skanaĵoj de malnovaj planoj de konstruaĵoj. Temas pri unika reta loko kun plena kolekto de preskaŭ 500 mil historiaj objektoj el la landa registro. Ĝian konsiston eniras pli ol 360 mil arkeologiaj antikvaĵoj, pli ol 120 nemoveblaj antikvaĵoj, 114 lokoj kun la titolo Historimonumentoj kaj 16 objektoj troviĝantaj en la Listo de la Moda Historiheredaĵo. La kolekto estas daŭre aktualigata. En la portalo Zabytek.pl eblas krei propran konton, kio ebligas al internaŭtoj kunkrei la portalan enhavon per aldonado de propraj fotoj kaj priskriboj.

El la elsendo 28.08.2021. Legas Milada -1′ 26″

Ĝis la 5-a de septembro 2021 en la Nacia Muzeo en Vroclavo eblas rigardi la portempan ekspozicion kun unikaj imperiestraj, reĝaj, kavaliraj, urbaj kaj ekleziaj stampoj ekde la fino de la 12-a jarcento ĝis la komenco de la 17-a jarcento – „La kurioza kolekto de Stenzel-familio”.
La Muzeo de Sileziaj Historiaĵoj aĉetis en 1913 de vroclavanino Augusta Stenzel du novepokajn pergamenajn dokumentojn kaj 62 mezepokajn, novepokajn vaksajn sigelojn, kiuj havis verkonfirmigan funkcion, kaj estis fortranĉitaj en la 19-a jarcento de originalaj dokumentoj. La kolekto estas des pli kurioza, ke temas sole pri originalaĵoj, dume preskaŭ ĉiuj 19 jarcentaj sigelkolektoj baziĝis sur gipsaj muldaĵoj. En la aktualaj kolektoj de la vroclava muzeo konserviĝis 48 stampoj, inter kiuj troviĝas i.a. la imperiestra-reĝa majesta sigelo de Vaclavo la 4-a Luksembrgia el la jaroj 1378-1400, la blazona sigelo de imperiestro Sigimundo Luksemburgia el la la jaroj 1433-1437, sigelo de la klostro de S-ta Klara en Kolonjo el la 14-a jarcento aŭ sigelo de la priorino de dominikaninoj en Lemgo el la 14-a jarcento.
La edzo de la Augusta Stenzel estis biologo. La plej maljuna filo de profesoro Gustaw Adolf Harold Stenzel, historiisto kaj plurjara direktoro de Arkivejo de Silezia Provinco en Vroclavo. Ne estas ekskludite, ke tiun interesegan kolekton li faris por sia filo multe interesiĝanta pri historio. Nur post lia morto Aŭgusta Stenzel vendis la kolekton.

El la elsendo 20.08.2021. Lagas Maciek kaj Barbara – 2′ 13″

Ĉirkaŭ 30 korusoj el 18 landoj de Eŭropo, Azio kaj Afriko prezentiĝos – laŭ la nunaj informoj – dum la jubilea 40-a Internacia Festivalo de Kirka Muziko „Hajnówka 2021”. Ĝi estas planita por la periodo 21-26 septembro 2021 en Bjalistoko. Origine la festivalo okazis en Hajnówka, kaj tiu nomo konserviĝas ĝis nun en ĝia titolo malgraŭ tio, ke de dek kelkaj jaroj ĝi okazas en Bjalistoko. En Hajnówka mem tamen okazas alia internacia Festivalo „Hajnówka-tagoj de la kirka muziko”, aŭspiciata de Pola Aŭtonoma Ortodoksa Eklezio. Ĝi ankaŭ okazos en septembro. La Internacian Festivalon inaŭguros la 21-an de septembro koncerto „Muzikaj Perloj de la Ortodoksa Ekzezio”. Dum 4 pliaj tagoj okazos priaŭskultoj de la korusoj partoprenantaj la konkurson. Ili rivalos en kvin kategorioj: korusoj paroĥaj, korusoj amatoraj-laikaj, infanaj-junularaj, korusoj de muzikaj altlernejoj kaj korusoj profesiaj. La festivalon akompanos koncertoj en aliaj urboj kaj loĝlokoj, i.a. en Varsovio, Legionowo, Lusławice. La festivalon partoprenas personoj diverskonfesiaj, kiujn unuigas la universaleco de la kirka muziko. Ĝis nun la eventon partoprenis 904 korusoj el 41 landoj kun 30 mil plenumantoj el kvin kontinentoj sub la gvido de 630 muzikdirektistoj. En la ĵurio de la festivala konkurso laboris 66 ekspertoj.

El la elsendo 20.08.2021. Lagas Maciek – 1′ 47″

Kvar premieraj spektakloj, koncertoj de artistoj el Pollando, Ukrainio, Belorusio, Germanio kaj Israelo, krom ekspozicio „Liberaj lokoj” prezentota surpanele en la urba spaco, konsistigos la programon de la Festivalo de Kvar Kulturoj en Lodzo, planita por septembro. La festivalo okazos sub la devizo „Estonteco NUN”. Ĝi okazos jam la 20-an fojon, sed kiel atentigas la organizantoj Lodzo ne plu reprezentas nur kvar kulturojn (polan-judan-germanan-rusan). Nun temas pri novaj akcentoj ukrainaj, belorusaj, ĉecenaj. La organizanto de la festivalo estas la lodza Centro de Dialogo al kiu patronecas Marek Edelman.

El la elsendo 13.08.2021. Legas Maciek – 0′ 44″

En la varsovia artgalerio DA Agra-Art funkcias ĝis la 4-a de septembro ekspozicio Parizo-Osaka-Varsovio. Ĝi prezentas pli ol 40 oleotolaĵojn de Zdzisław Baksiński el la kolekto de anonima kolektanto el Japanio. La tolaĵoj de Beksiński aĉetitaj en 1990 en unu el la parizaj artgalerioj estis konsistigontaj trunkon de la kolekto en Muzeo de la Orienteŭropa Arto en Osaka. Baldaŭ post la malfermo ĝi estis tamen fermita kaj malaperis ajna spuro pri la verkoj de Beksiński. Ili estis retrovitaj en 2018. En la ekspozicio eblas rigardi 30 nekonatajn sur la pola artmerkato verkojn de Beksiński. Kompletigos ili 13 verkoj venditaj al privataj kolektoj. La ekspozicion akompanas speciala publikaĵo kun reproduktaĵoj de ĉiuj tolaĵoj konsistigantaj la japanan kolekton, i.a. de Jacek Yerka, Jerzy Duda Gracz, Marian Michalik. Zdzisław Beksiński (1929-2005) estis renoma pola nuntempa artisto, fotografiisto, grafikisto kaj pentristo.

El la elsendo 13.08.2021. Legas Maciek – 1’17”