Kulturkroniko

En la pola listo de Nemateria Kulturheredaĵo ekde 2015 aperis jam 50 kulturobjektoj, kulturpraktikoj. En 2014 aldoniĝis Esperanto. Lastatempe la listo riĉiĝis per la kariljona muziko el Gdansko, „vagado kun kapro” el la regiono Kujavio (la norda Pollando) kaj ĉenbrodado el la loko Urzecz. Gdansko estas la unusola urbo en Pollando posedanta koncertajn kariljonojn. La unua troviĝas en la preĝejo de sankta Katarina kaj konsistas el 50 sonoriloj kiuj sume pezas 16 tunojn. La alia troviĝas en la turo de la Ĉefa Urbodomo kaj posedas 37 sonorilojn. Krome Gdansko posedas moviĝeblan kariljonon kun 48 sonoriloj. La kulturpraktiko „vagado kun kapro” estas la kutimo viziti domojn en la regiono Kujavio (norda Pollando) fare de grupoj de alivestitoj en la akompano de tiaj figuroj kiel kapro, cikonio, ĉevalo, urso fine de karnavalo. En ĝi eĥas la iamaj popolaj praktikoj kun magia karaktero, kies celo estis certigi bonrikolton. La tria nova kulturpraktiko en la pola listo de Nemateria Kulturheredaĵo estas ĉenbrodado el la mikroregiono Urzecze. En ĉi tiu praktiko rekte perata oni brodas teksaĵojn ĉenmaniere, aplikante la nigran kotonan fadenon. La brodaĵoj nur plantmotivaj iam ornamis elementojn de festa virina vesto. Nun tiamaniere oni i.a. ornamas kaptukojn kaj tablotukojn ĉefe kiel nuptodonacon.

El la elsendo 06.03.2021. Lagas Maciek – 1′ 44″

Inter la novaĵoj de la eldonejo Novae Res aperis informo pri la pollingva traduko de la libro de Tivadar Soros „Maskerado ĉirkaŭ la morto”. La titolo de la pollingva eldono estas kompletigita per la teksto „Nazia mondo en Hungario”. Kovrilpaĝe troviĝas ankaŭ klariga kromteksto pri tio, ke la aŭtoro estas „la patro de konata al ĉiuj merkatisto kaj socia aktivulo Georges Soros, kiu rakontas pri la sortoj de sia familio dum milito”. De la eldonisto devenas krome priskribo de libroenhavo. Ĝi citas el la antaŭparolo de Georg Soros konata el la dua E-lingva eldono aperigita de UEA sub la redakto kaj komentario de Humphrey Tonkin. La informon de Novae Res kompletigas la informoj pri la tradukistino Emilia Ewa Siurawska, pola esperantistino kaj movada agantino mortinta en 2017. La libro aperis ĝis nun en la tradukoj angla, ĉeĥa, ĉina, franca, germana, hungara, itala, japana, rusa kaj turka. Nun aldoniĝis la pola.

El la elsendo 26.02.2021. Legas Barbara – 1′ 20″

En la Centro de Infana Literaturo en Tallin funkcias ekspozicio de ilustraĵoj, kiuj akompanas la unuan estonan tradukon de „Fabeloj de robotoj” de Stanisław Lem. Kuneldonis ĝin la eldonejo Paike ja Pilv kaj la Instituto de Adam Mickiewicz. La fabeloj aperis antaŭ 55 jaroj, nun aldoniĝis ĝia estona traduko (entute la libroj de Lem estis tradukitaj en 41 lingvojn). La „Fabeloj de robotoj” estis tradukita de Hendrik Lindepuu kaj la unuopajn rakontojn ilustris 16 renomaj polaj kaj estonaj desegnistoj. La ilustraĵoj en fragmentoj fariĝis la kerno de la ekspozicio, kiun eblos rigardi krome en Tartu, Haapsalu, Narwa kaj Parnu. La ekspozicio aŭtune estos prezentita ankaŭ en Litovio.
(http://paikejapilv.ee/wordpress/toode/robotite-muinasjutud).

El la elsendo 26.02.2021. Legas Maciek – 0′ 56″

Laŭ kanadanoj la librolegado estas unu el la manieroj sukcese fronti la kronvirusan pandemion. La merkataj donitaĵoj elmontras, ke post la drameca malkresko en marto tamen la tuta 2020 evidentiĝis amika por ĉi tiu sektoro kaj kanadanoj atendas registaran subtenon por kulturo. Laŭ BookNet Canada, la organizaĵo de la eldona sektoro, komence de la pandemio, kiam en Kanado estis fermitaj ĉiuj „nenecesaj” vendejoj la librovendado inter la 15-a de marto kaj la 5-a de aprilo malkreskis je 37 procentoj kompare al la analoga periodo 2019. Tamen laŭ informoj el la nuna jaro la malkresko ne daŭris longe. La legantoj transiris al la reta butikumado, kio ebligis ke en junio 2020 kaj vendo revenis al la nivelo de la 2019-a jaro kaj en julio komencis eĉ altiĝi. Tiu tendenco daŭris malgraŭ tio, ke la kristnaskfestokaza butikumado ne alportis vendokreskon. Sed malgraŭ malfavora por la vendo de tradiciaj kaj elektronkaj libroj dua jarkvarono oni notis nur 4-procentan malkreskon kompare al 2019. Ĉiuj librovendaj retoj notis kreskon de interesiĝo pri siaj servoj. La pandemio influis la legopreferojn. Kreskis la vendo de libroj por dekkalkjaruloj. Surprizis interesiĝokreso pri poezio. La federacia registaro envivigis diversajn helpoformojn por kreantoj kaj la tuta kultura sektoro, kion kanadanoj taksas kiel necesan. 53 procentoj de kanadanoj samopinias, ke sen la registara helpo povus esti perdita la tuta generacio de artistoj kaj kreantoj.

El la elsendo 26.02.2021. Legas Milada – 2′ 15″

La 50-jariĝo de la decido rekonstrui la varsovian Reĝan Kastelon ricevos apartan kadron en la formo de kvar grandaj ekspozicioj. La 23-an de marto estos inaŭgurita ekspozicio „Artverkoj el Vatikano”. Origine ĝi estis planita por la 100-a naskiĝdatreveno de Johano Paŭlo. Ĝi daŭros du monatojn kiel renkontiĝo kun ĉi tiu elstara homo kaj granda polo. Akompanos ĝin artverkoj de la itala pentroarto pruntotaj el la Vatikanaj Muzeoj. La dua ekspozicio inaŭgurota la 2-an de majo okaze de la 230-a datreveno de la 3-amaja Konsititucio havas la temon „Polaj elitoj kaj falo de la Respubliko”. La ekspozicio relefigos ne sole la esencon de ĉi tiu principa akto, sed ankaŭ la socian kuntekston de ĝia proklamo. La sintenon de tiuj, kiuj ĝin kunkreis aŭ estis atestantoj de la verkoprocezo kontraste al tiu de ĝiaj kontraŭuloj, gvidantoj de la komploto Targowica. Por la 28-a de junio estas planita la tria el la grandaj ekspozicioj. „Nederlando el la tempo de Rembrandt” prezentos 200 plej valorajn kaj plej interesajn verkojn de la 17-jarcenta nederlanda arto el la polaj kolektoj. Aparta eksponaĵo venigota el Nederlando estos portreto de Jan Makowski la bofrato de Rembrandt. La tuton kompletigos tri nederlandaj pejazaĝoj el la kolekto de la londona Dulwich Picture Gallery. La 10-an de novembro estos inaŭgurita la lasta el la kvar ekspozicioj „Caravaggio kaj aliaj majstroj. Verkoj el la kolekto de Roberto Longhi”. Temas pri la itala arthistoriisto, kuratoro de ekspozicioj dediĉitaj al la pentroarto de Caravaggio, unu el la plej elstaraj ekspertoj pri la kreado de la barokepoka pentristo. Roberto Longhi estis ankaŭ konata artkolektanto. Unu el la plej valoraj verkoj el lia kolekto prezentotaj en Varsovio estas la tolaĵo de Caravaggio „Knabo mordita de lacerto”. La ekspozicion kompletigos 40 pliaj tolaĵoj de aliaj italaj kaj nordeŭropaj pentristoj. Plej multaj estos verkoj de artistoj en kies pentraĵoj videbliĝas la influo de artaj solvoj elleboritaj de Caravaggio.

El la elsendo 19.02.2021. Legas Gabi – 2′ 38″

Tolaĵoj, skulptaĵoj, grafikaĵoj kaj desegnaĵoj, entute 700 objektoj el la Pola Biblioteko en Parizo estis subigitaj al konservistaj laboroj en la Nacia Muzeo en Gdansko. Ambaŭ centroj kunlaboras de 12 jaroj pri konservado de artprovizoj kaj pri ilia ekspoziciado. La kunlaboro koncernas ankaŭ sciencan laboron kaj reciprokan popularigadon de informoj pri siaj agadoj. La Pola Biblioteko en Parizo estis establita de polaj enmigrintoj en 1838 fariĝante ilia intelekta centro kaj arkivejo dokumentanta la vivon de pola enmigrintaro en Francio. Oni arigis en ĝi valorajn literaturajn verkojn, artverkojn kaj memoraĵojn ligitajn kun pola kreantoj. Temas i.a. pri la unua eldono de la verkoj de Mikołaj Kopernik, memoraĵoj ligitaj kun Frederiko Chopin, manuskriptoj de Adam Mickiewicz. En la Pola Biblioteko en Parizo troviĝas 200 mil volumoj inkluzive de 50 inkunabloj kaj kelkaj mil malnovpresaĵoj. Ĝia arkivejo gardas kvin mil manuskriptojn, 25 mil desegnaĵojn kaj krokizojn, 15 mil fotografaĵojn, preskaŭ 1500 tolaĵojn, mil artafiŝojn, 600 medalojn kaj monerojn, 350 skulptaĵojn.

El la elsendo 19.02.2021. Legas Tomek – 1′ 26″

Jam merkrede komenciĝas la Karesma Periodo. Antaŭtage de ĝi la Podlaĥia Muzeo de Popola Kulturo en Wasilkowo apud Bjalistoko memorigis la tiuperiodajn tradiciojn, tradiciojn ligitajn kun la lastaj tagoj de karnavalo en la tiuregiona kamparo. Temas pri tiaj eventoj kiel parado de alivestitoj, saltado trans trabon, purigado de potoj per cindo, bakado de banjetoj. Ĉi-foje pro la pandemio ne povis okazi porokaza festeno, do la eventoj disvolviĝis enrete.
Samtempe, kiel atentigas etnografoj, la pompa festado de la lastaj tagoj de la karnavalo en la regiono jam malaperis. Tiu procezo komenciĝis en la 50-aj kaj 60-aj de la pasinta jarcento. Aliflanke en la loko Radziłowo daŭras la rekreado de la iamaj tradicioj en la formo de bunta parado moviĝanta tra la urbo.

El la elsendo 16.02.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 0′ 59″

Okaze de la Sankt-Valentena Tago en la Reĝa Kastelo en Varsovio eblis semajnfine konatiĝi kun artverkoj bildigantaj diversajn manifestiĝojn de amo. La rezidejo de la polaj reĝoj kaj de la Respubliko disponigis specialan vizititineron, kiu gvidis tra la Artgalerio de la Pentroarto, Skulptarto kaj Ornama Arto, tra la Reĝaj Apartementoj ebliginte malkovri verkojn, kies fono estis amo. Tiuokaze eblis viziti la reĝan Kastelon senapage. La amo estis prezentita en diversaj manifesiĝoj – kiel amo inter virino kaj viro, kiel amo al Dio, kiel amo al la Patrolando, kiel la gepatra amo, fine kiel mita amo. La viziantoj povis rigardi krome du porokazajn ekspoziciojn. En suvenirvendejo la rabato egalis al 14 procentoj.

El la elsendo 16.02.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 0′ 58″

Post pli ol kvin jaroj finiĝis la konservistaj laboroj pri unu el la plej gravaj gotikaj artverkoj en Pollando. Temas pri la altaro de la Ĉielpreno de la Dipatro, skulptita de la devenanta el Nurimbergo Wit Stwosz (Veit Stoß), en Maria-Baziliko en Krakovo. Laŭ esploroj la altaro kreiĝis inter la 1477-a kaj 1789-a jaroj kaj oni uzis por ĝiaj konstruelementoj tri lignospecojn – kverkan, larikan kaj tilian. Al la restaŭrado estis subigitaj ĉiuj konstruelementoj, skulptaĵoj, lignoĉizitaj elementoj. Entute pli ol 200 lignaj figuroj el inter kiuj multaj estis pli ol 3-metraj kaj pezis po 250 kilogramojn kaj miloj da lignoĉizitaj elementoj. Oni restaŭris la originajn kolorojn puriginte ĉiujn elementojn, forigante surtavloĝintajn kolorigilojn, retuŝojn, kompletigojn. Nun la altarkoloroj similas al tiuj kiujn la altaro havis fine de la 15-a jarcento. Ĉe renovigaj laboroj asistis eksterlandaj ekspertoj, specialistoj pri la kreado de Wit Stwosz el Munkeno, Frankfurto kaj Florenco. La daŭrantaj pli ol mil tagojn laboroj okazis en speciala laborejo kreiĝinta en la Baziliko, dank’ al kio la skulptaĵoj troviĝis en ne ŝanĝiĝintaj de 500 jaroj mikroklimataj kondiĉoj. La restaŭradon de la ĉefparto de la altaro povis observi krome la vizitantoj de la krakova Baziliko. Kvankam kredantoj kaj turistoj povas admiri jam la komplete renovigitan altaron, sed la oficialaj danksolenaĵoj okazos la 15-an de aŭgusto dum la festo de la Ĉielpreno de la Dipatrino.

El le elsendo 12.02.2021. Legas Maciek – 1′ 54″

La ekspozicio pri la historio de polaj judoj en la varsovia muzeo POLIN estas konstante kompletigata per artverkoj kaj valoraj arkivaj objektoj. Lastatempe ĝi ricevis la pentraĵon de Maurycy Gottlieb „Aŭtoportreto en la kostumo de pola nobelo”, per kiu la pentristo emfazis sian apartenon al la pola nacio. En la pentroarto de Maurycy Gottlieb daŭre interplektiĝas la polaj kaj judaj veftoj. En iu el siaj leteroj li malferme deklaris esti samtempe polo kaj judo kaj la deziron labori por ambaŭ nacioj. Gottlieb studis kaj en la krakova Akademio de Belartoj, kaj poste en Munkeno. Post denova reveno al Krakovo li daŭrigis studojn sub la gvido de la renoma pola pentristo Jan Matejo. Ĝuste Matejko kun sia vizio de la pola historio kaj respondeco de artisto rilate la socion fariĝis por Gottlieb pentrista majstro. La tolaĵo „Aŭtoportreto en la kostumo de pola nobelo” el 1874 kelkfoje ŝanĝis sian posedanton por fine ektroviĝi en la privata kolekto en Novjorko, pri kio oni eksciis jam en 2009. Nun aĉetita dum aŭkcio fare de anonima kolektanto estis deponita en POLIN.

El le elsendo 12.02.2021. Legas Pamela – 1′ 28″