Novaĵoj

La unia organizaĵo ARLEM alarmas, ke ĉiuminute en Meditereaneon enfalas 30 mil plastaj boteloj. Tio signifas endanĝerigon de la marspecioj, ekosistemoj kaj nutroĉeno, kies parto estas ankaŭ homoj.  Samtempe la meditereanea regiono varmiĝas 20 procentojn pli rapide ol la cetera mondo. La raporto de ARLEM alvokas establi organizon de la meditereaneaj landoj sub la gvido de la Unio. Ĝi kompetentus pri direktivoj validaj por ĉiuj landoj de la regiono. La raporto pro la nuna stuacio kulpigas la aktivadon de homo, prognozante krome, ke en 2050 en la maroj estos pli da plastikaĵoj ol fiŝoj.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Krystyna – 0’49”

Dum la lastlundaj solenaĵoj omaĝantaj la 75-an datrevenon de la liberigo de la eksa germana koncentrejo kaj mortotendaro Auschwitz-Birkenau partoprenis ĉirkaŭ 200 eksaj saviĝintaj  malliberigitoj kaj 60 delegacioj reprezentantaj ŝtatojn kaj internaciajn organizojn. Dum la porokazaj solenaĵoj la prezidento de Pollando, Andrzej Duda akcentis, ke la falsado de la historio de la 2-a mondmilito, kontestado de la krimoj de la hombuĉado, neado de holokaŭsto kaj ankaŭ instrumenta utiligado de Auschwitz por kiu ajn celo signifas senhonorigadon de la memoro de la viktimoj. Germanoj establis la koncentrejon Auschwitz por poloj en 1940. Du jarojn poste kreiĝis Auschwitz II-Birkenau, kiel ekstermoloko de judoj. Germanoj murdis tie ĉirkaŭ unu milionon 100 mil virinojn, virojn kaj infanojn, ĉefe judojn, sed ankaŭ polojn, romaojn, sovetuniajn ostaĵojn kaj homojn de diversaj naciecoj. La koncentrejon la 27-an de januaro 1945 liberigis la Ruĝa Armeo. La usona prezidento deklaris la 27-an de januaro 2020 la Nacia Tago de memoro pri la 75-a datreveno de la liberigo de Auschwitz. Li alvokis ĉiujn usonanojn soleni ĉi tiun tagon per specialaj programoj, solenaĵoj, preĝoj kaj rememoroj. La solenaĵojn sur la tereno de la koncentrejo Auschwitz finis komuna interreligia preĝo de kristanoj kaj judoj.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Milada – 2’01”

Komisiono por la interna merkato de la Eŭropa Parlamento proklamis antaŭnelonge rezolucion, per kiu ĝi alvokas la Union, ke la evoluigon de la Artefarita Inteligenteco kaj Aŭtomata Alprenado de Decidoj (ADM) akompanu forta protekto de la konsumantoj. Aŭtomata alprenado de decidoj signifas procezojn de decidalprenado helpe de teknologiaj rimedoj sen la homa interveno (ekzemple en la interretaj bankoj). Eŭropaj deputitoj asertas, ke konsumantoj rilatantaj kun la sistemo ADM devas estis konforme informitaj kiel ĝi funkcias, kiel eblas kontakti homon kun decidkompetentoj kaj kiel eblas ekzameni kaj korekti la decidojn de la sistemo. La deputitoj alvokas ankaŭ la Eŭropan Komisionon prezenti leĝdonan propronon, alkonformigontan la uniajn sekurecregulojn rilate al produktoj por protekti konsumantojn. Ili alvokas ankaŭ prilabori taksosistemon de risko ligita kun la Artefarita Inteligenteco kaj Aŭtomata Alprenado de Decidoj. La rezolucipropono estos prezentita al la ŝtatoj membroj kaj Eŭropa Komsiono dum la plej proksima plensesio.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Maciek – 1’18”

Hodiaŭ, la 1-an de oktobro pasas la 70-a datreveno de la proklamo de la komunista Ĉina Popola Respubliko. Tiuokaze en Pekino estis planitaj oficialaj solenaĵoj kaj granda militista parado. Ne ĉie regas festa etoso. La ĉinajn aŭtoritatojn enzorgigas la situacio en Hongkongo, kie la daŭrantaj de junio kontraŭregistaraj protestoj elvokis en ĝi  la plej grandan politikan krizon ekde kiam ĝi estis kunigita kun Ĉinio en 1997. Reuter-agentejo reference al diplomatoj laborantoj en Hongkongo informis, ke Ĉinio duobligis en la lastaj monatoj la grandecon de la militista garniozono en Hongkongo ne informante pri tio publike. Lastsabate, en la 5-a datreveno de la tiel nomata ombrelrevolucio, la pordemokrata movado, kiu en 2014 alkondukis al bloko de la urbocentro denove aperis kontraŭregistaraj sloganoj, aŭdiĝis pordemokrataj kantoj, okazis strattumultoj kaj interpuŝiĝoj kun polico. La registaro en Pekino akrigis en la lastaj monatoj retorikon pri protestoj en Hongkongo komprenigante, ke estas ebla militista interveno.

El la elsendo 01.10.2019. Legas Milada – 1’40”

Eĉ 69 procentoj de poloj asertas, ke ilia voĉo gravas en la Unio. La nombro de personoj konvinkitaj pri la reala influo je la funkciado de la Unio kreskis je 13 procentoj dum tri monatoj antaŭintaj la parlamentajn balotojn. La postbalota opinisondado de la unia esplorcentro Eurobarometr analizis ankaŭ problemojn, kiuj motivis la uniajn civitanojn partopreni la balotojn. La polaj respondintoj elmontris ekonomion kaj ekonomian kreskon (41 procentoj), la manieron en kiu la Unio devintus labori estonte (38 procentoj),  homajn rajtojn kaj demokration (32 procentoj). Inter pliaj motivoj poloj menciis sekurecon kaj defendon, kontraŭbataladon de klimataj ŝanĝoj kaj medioprotektadon kaj enmigradon. La balotojn al la Eŭropa Parlamento en 2019 partoprenis 50,6 procentoj de la balotrajtaj civitanoj, je 8 procentoj pli kompare al la lastaj balotoj. Plej granda kresko estis notita en Pollando, en kiu voĉdonis 46 procentoj de la balotrajtaj civitanoj. Temas pri la 22-procenta kresko kaj samtempe la plej alta balotfrekventeco en la historio de la eŭropaj balotoj en Pollando.

El la elsendo 24.09.2019. Legas Krystyna – 1’40”

Lastlunde en Novjorko komenciĝis klimata pintrenkonto antaŭtage de la debato de la Ĝenerala Asembleo de UNo. Partoprenas ĝin estroj de la registaroj kaj ŝtatoj el 60 landoj. Ili prezentas siajn ideojn pri limigo de la emisiado de la forcejaj gasoj kaj plibonigo de porekologia politiko. Pasintjare en la mondo la unuan fojon oni fermis pli da karboelektrejoj ol kreiĝis novaj. Laŭ Boomberg dum la lastaj 10 jaroj la produktado de karboenergio malkreskis en Eŭropo je ĉirkaŭ 25 procentoj, en la Norda Ameriko je 40 procentoj. Samtempe en Azio energio akirata el karbo kreskis je 63 procentoj. Kaze de Pollando la uzo de karbo en la energiproduktado malkreskas, sed daŭre ĝi estas la plej grava fuelo. Merkrede estos publikigita la plej nova raporto de la Internacia Kolektivo pri Klimatŝanĝo pri oceano kaj kriosfero en la ŝanĝiĝanta klimato.

El la elsendo 24.09.2019. Legas Barbara – 1’14”

Laŭ la disponeblaj donitaĵoj de la Ĉefa Statistika Ofiejo pri la spezoj en la eksterlanda komerco la kanada importo al Pollando en 2018 kompare kun 2016 kreskis je 28 procentoj atinginte la valoron de ĉirkaŭ 1,8 miliardoj da zlotoj dum la pola eksporto kreskis je 8 procentoj kaj atinigis la valoron de ĉirkaŭ 5 miliardoj da zlotoj. La kanada importo konsisitigis du dekonojn de procento de la tuta valoro de la pola importo, la pola eksporto egalis al duona procento de la tuta valoro de nia eksporto. Pasintsemajne en la periodaĵo CanadaExport aperis mallonga prolaboraĵo rilatanta al la komerca interŝanĝo inter la Eŭropa Unio kaj Kanado dum preskaŭ du jaroj de la portempa funkciado de la komerca interkonsento CETA. Ĝi enviviĝis la 17-an de septembro 2017 forigante 98 procentojn de doganpagoj en la reciproka komerco.  Eksporto de varoj el Kanado al la Unio dum 21 monatoj kreskis je 9,1 procentoj, importo el la Unio grandiĝis je 18, 1 procentoj. Laŭ la kanadaj donitaĵoj unu el la plej grandaj eksportokreskoj koncernis komercon kun Pollando, kiu kreskis je 22 procentoj ĉefe lige kun tiaj krudaĵoj kiel petrolo, tergaso kaj karbo.

El la elsendo 10.09.2019. Legas Milada – 1’54”

Laŭ la donitaĵoj de la Eŭropa Komisiono pri la 2017-a jaro Pollando, Malto kaj Kipro inter ĉiuj uniaj landoj plej efike batalis kontraŭ perdoj ligitaj kun trompoj pri  la aldonvalora imposto. Por Pollando la agadoj entreprenitaj de la registaro konkretiĝis en rekonstruo de la mastrumado. En la tuta Unio la manko – inter la atendataj kaj faktaj enspezoj lige kun perdoj pro la aldonvalora imposto egalis al 137 miliardoj da eŭroj. Plej grandajn perdojn notis la rumana registaro. Manko pro la aldonvalora imposto egalis al 36 procentoj de ĉiuj impostoenspezoj en ĉi tiu lando. Simile estis en Greklando (34 procentoj) kaj Litovio (25 procentoj). Konsiderante absolutan valoron plej grandan mankon en la aldonvalora imposto notis Italio. Ĝi egalis al ĉirkaŭ 33,5 miliardoj da eŭroj. Manko rilate aldonvaloran imposton malgrandiĝis en 25 uniaj ŝtatoj, en tri ĝi kreskis. La ŝtatoj, kiuj atingis tre bonajn rezultojn kaj signifan malkreskon de la perdoj estis Malta, kie ĝi malkreskis je 7 procentoj, Pollando, kie ĝi malkreskis je 6 procentoj kaj Kipro, en kiu malkresko egalis al 4 procentoj.

El la elsendo 10.09.2019. Legas Milada – 1’53”

Kiel ni jam informis, morgaŭ la 7-an de septembro 2019 en Pollando okazos laŭvica, la jam 8-a Tago de la Nacia Legado. Ekde la komenco patronecas al ĝi la polaj prezidentoj, ekde 2015 la prezidenta paro Andrzej kaj Agata Duda. La inaŭgurita en 2012 socia kampanjo popularigas la konon de la nacia literaturo en la vastaj sociaj rondoj, dum kiu ampleksaj fragmentoj de la elektitaj verkoj estas legataj publike,  ankaŭ en la amaskomunikiloj. Por la nuna tago estis elektitaj 8 polaj noveloj aŭtoritaj de Eliza Orzeskowa, Maria Konopnicka, Bolesław Prus, Bruno Schulz, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Henryk Sienkiewicz kaj Henryk Rzewuski. Ankaŭ nunjare al la evento kontribuos landaj kaj eksterlandaj esperantistoj.  Bjalistoka E-Societo tiuokaze lanĉas sabate la E-version de la proponitaj por la nuna jaro noveloj. En Krakovo estos lanĉita E-traduko de la novelo de Henryk Sienkiewicz „Sachem”. En la porokaza renkontiĝo partoprenos tradukintino Maria Majerczak kaj la aŭtorino de la kovrilpaĝo Barbara Jeziorek. La eventon riĉigos profesia muzika kadro en kiu Izabela Jeziorek kantos en Esperanto. Al la popularigo de la Tago inter eksterlandaj esperantistoj aparte kontribuis/as Maria Majerczak. Ĵus aperis ŝia broŝuro „Esperantistoj en la pola NACIA LEGADO 2016 – 2018 Invito por 2019”. Ĝi bildigas tiujn aktivadojn entreprenitajn tra la mondo en la jaroj 2016, 2017 kaj 2018 listigante la rilatajn aranĝojn en pluraj landoj, fotojn, spertojn, ligojn al filemtoj, informojn pri ilia eĥo en memovadaj amaskomunikiloj, oficialajn konfirmojn kaj reagojn en la formo de dankleteroj kaj porokazaj librodonacoj. Estas cititaj tradukitaj vortoj de la pola prezidenta paro pri la esperantista kontribuo dum la solenaĵo sumiginta la Nacian Legadon en 2018. La rete legebla kaj elŝutebla broŝuro de Maria Majerczak povas servi al esperantistoj kiel inspiro por ilia priliteratura aktiviĝo lige kun la pola Tago de la Nacia Legado.

El la elsendo 06.09.2019. Legas Barbara – 2’53”

Lunde finiĝis la oficiala vizito de la usona vicprezidento Mike Pence, kiu venis al Pollando por la solenaĵoj de la 80-a datreveno de la eksplodo de la 2-a mondmilito. Antaŭ la forflugo la usona gasto renkontiĝis kun la ĉefministro Mateusz Morawiecki. Ambaŭ politikistoj subskribis en la ĉefministra kancelario deklaracion pri sekureco de la konstruata reto 5G. La telekomunika reto de la kvina generacio estas nova, intense disvolviĝanta telekomunika normo, kies celo estas grandigi la rapidecon de la transmisiado de donitaĵoj kompare kun nunaj retoj 4G. La nova teknologio akcelos i.a. evoluigon de la interneto IoT, de la telemedicinaj servoj, aŭtomataj veturiloj kaj inteligentaj urboj. Post la subskribo la sekva paŝo estas sciencaj esploroj por krei sekureckadron por la nova reto de la poŝtelefona telefonio. Tio ligiĝos kun elekto de konkreta telefonia liveranto. Pasintĵaŭde la ĉefministro Morawiecki gastis en Svedio. Dum sia vizito li esprimis la konvinkon, ke la sveda Ericsson  decidis jam pri sia investaĵo  en Pollando lige kun la teknologio 5G.

El la elsendo 03.09.2019. Legas Krystyna – 1’25”