Novaĵoj

La Politekniko de Vroclavo (la sudokcidenta Pollando) lanĉis Eŭropan Sciencan Premion, al kiu patronecas Stanisław Lem, por juna sciencisto, kies esploroj povus pozitive influi la estontecon de nia civilizacio. La premio omaĝas la 100-an naskiĝdatrevenon de la elstara pola fantasta verkisto, kiu en 1981 ricevis la honoran doktorecon de la vroclava politekniko. Eĉ por homoj, kiuj ne konas librojn de Lem li estas figuro, kiu ĝenerale estas perceptata kiel viziulo, furturisto liganta la teknikan mondon kun civilizacia estonteco. La premio estas atribuota al sciencistoj malpli ol 40-jaraĝaj gvidantaj esplorojn en la Eŭropa Unio aŭ en la landoj partoprenantaj la programon „Horizonto de Eŭropo”. Ĝi estos atribuata ĉiujare pro freŝdata malkovro aŭ signifaj atingaĵoj en la vaste komprenata sfero de la scienco kaj inĝenierio. Laŭreaton elektos kapitulo en la konsisto de sciencistoj de la vroclava Politekniko mem kaj sciencistoj el eksterlando. En la kapitulo troviĝos krome la filo de la verkisto Tomasz Lem. La premiito krom ricevi monpremion estos invitita al la Vroclava Politekniko por seminarioj, lekcioj, renkontiĝoj kun junaj sciencistoj kaj studentaj organizoj. La nunjara laŭreato de la premio de Stanisław Lem estos anoncita la 15-an de novembro dum la festo de la Vroclava Politekniko. https://lemprize.pwr.edu.pl/

El la elsendo 19.10.2021. Legas Pamela – 1′ 49″

Lastvendrede (07.10.2021) la pola Konstitucia Tribunalo verdiktis pri la supereco de la Pola Konstitucio rilate al la unia leĝaro responde al la demando de la pola ĉefministro Mateusz Morawiecki. La pola Konstitucia Tribunalo elmontris, ke nur en tiuj sferoj, en kiuj Pollando transdonis kompetentojn al la Eŭropa Unio la unia leĝaro havas la unuan lokon. La verdikto konfirmas, ke eŭropuniaj decidoj rajtigantaj malobservadon de la Pola Konsititucio estas kontraŭkonstituciaj.
Tiu principo vekas neniujn dubojn en la verdiktoj de juĝinstancoj kaj konstituciaj tribunaloj de multaj membroj de la Eŭropa Unio. La samajn aŭ similajn decidojn alprenis juĝinstancoj aŭ Konstituciaj Tribunaloj en 9 aliaj uniaj landoj i.a. Germanio, Francio, Italio, Hispanio, Belgio, Danlando, Ĉeĥio, Rumanio kaj Litovio.

El la elsendo 12.10.2021. Legas Barbara i Krystyna – 1′ 18″

Laŭ la komisio de la ĵurnalo „Rzeczpospolita” la opinisonda Instituto pri Merkataj kaj Sociaj Esploroj, IBRIS okazigis esplorojn pri la rilato de poloj al la rigoroj por nevakcinitaj personoj. Ĉiu kvara enketito, alivorte 24,8 procentoj de la respondintoj asertas, ke privilegioj por personoj vakcinitaj kaj limigoj por nevakcinitoj lezas la civitanajn rajtojn. Favore al vakcinatestoj necesaj por viziti kinejon aŭ teatron deklaris sin 46,6 procentoj de la respondintoj. La opinisondado elmontris ankaŭ pozitivan rilaton al la tria vakcindozo ĉe 13,2 procentoj de la enketitoj, kiuj asertas, ke ĝia akcepto devus esti deviga por ĉiuj aĝgrupoj. Pli ol 37 procentoj akceptos la trian dozon, kiam tio estos nur ebla. 18,7 procentoj de la respondintoj estas konvinkitaj, ke du vakcindozoj sufice protektas kontraŭ la infektiĝo.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Krystyna – 1′ 10″

La eksterregistara organizo Environmental Investigation Agency (EIA) esploras kazojn de la detruado de la natura medio. Ĝiaopinie homoj produktis jam 10 miliardojn da tunoj da plasto, el kiu kvanto ĉirkaŭ 6 miliardoj troviĝas en balaaĵstokejoj kaj poluas la medion. Entute laŭ ĝiaj kalkuloj en la daŭro de 65 jaroj la produktado de plasto kreskis je 18 300 procentoj. EIA asertas, ke parto de la problemo ligita kun la staplata plasto ligiĝas kun eksporto de balaaĵoj. Inter la plej grandaj eksportantoj ĝi mencias Germanion, Francion, Belgion kaj Italion. Per tiu agado la menciitaj landoj ŝarĝas la administran sistemon mastrumi per balaĵoj en la landoj, kiuj mem ne sukcesas solvi la problemon de la propraj forfalaĵoj. Nun 5 uniaj parlamentanoj kaj 60 internaciaj organizoj aktivantaj favore al la medioprotektado subskribis koncernan dokumenton adresitan al la uniaj institucioj. La Eŭropa Komisiono reage premisis, ke proponojn pri malpermeso eksporti plaston eblas atendi ĝis novembro 2021.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Maciek – 1′ 20″

La 1-an de oktobro 2021 startis la unua proksimorienta ekspozicio Expo. La prokrastitan je unu jaro, pro la pandemio, ekspozicion en Dubajo partoprenas 200 ŝtatoj kaj organizaĵoj. Oni atendas, ke dum 182 tagoj de ĝia daŭro vizitos ĝin 18 milionoj da personoj – ekde ŝtataj delegacioj, tra merkatistoj, ĝis turistoj kaj loĝantoj de Dubajo. La gvidmotivo de la dubaja Expo estas „Ligante mensojn ni kreas estontecon”. Sur la tereno de Expo 2020 funkcias la pola pavilono sub la devizo „Pollando. Kreiveco inspirita de la naturo”. Ĝi prezentas la potencialon de la pola mastrumado kaj de la landa merkatista agado, turismajn valorojn de Pollando kaj elementojn de la pola kulturo kaj arto. Por 6 monatoj Pollando planis preskaŭ mil eventojn kun partopreno de preskaŭ 2500 firmaoj. La plej gravaj inter ili estos la pola-araba kaj pola-afrika forumoj. La pola pavilono kun la surfaco de du mil kvadrataj metroj havas lignan fasadon kaj kinetikan skulptaĵon, kiu simbolas birdogrupon. Ĝi estos tereno de periodaj ekspozicioj, inter kiuj la unua estas „Xylopolis. Urbo provizita de la naturo”. Pollando aperos en Dubajo krome kun apartaj akcentoj la 11-an de novembro, en la tago de la nacia sendependeco, kiam la plej alta konstruaĵo de la mondo Burdż Chalifa estos prilumita per polaj naciaj koloroj (la blanka-ruĝa). La kulimina estos la 7-a de decembro kiel la Pola Tago en Dubajo. La lokaj aŭtoritatoj deziras, ke la Pola Pavilono post Expo 2020 porkonstante restu en Dubajo. Ĝi estis distingita de „The National” en la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj, kiel unu el 17 plej bonaj/belaj pavilonoj pretigitaj por la ekspozicio.

El la elsendo 05.10.2021. Legas Milada – 2′ 37″

En la aĝo de 68 jaroj, la 22-an de septembro, forpasis violonisto kaj plurjara pedagogo de la varsovia Muzika Universitato de Fryderyk Chopin, Jan Stanienda. Ekde 1975 li estis membro de la Pola Ĉambrorkestro kondukita de Jerzy Maksymiuk, kaj ekde 1977 ĝia koncertmajstro kaj solisto. En 1976, la artisto estis premiita dum la Internacia Violonkonkurso Niccolò Paganini en la itala Ĝenovo. Jan Stanienda koncertis kune kun la plej famaj nuntempaj muzikartistoj, interalie kun Yehudi Menuhin, Maurice André, Wanda Wiłkomirska, Barbara Hendricks, Nigel Kennedy kaj Ewa Połocka. En informo pri la morto de la artisto, publikigita en la retejo de la Muzika Universitato, oni legas, ke la artisto prezentiĝis en la plej famaj koncertejoj de la mondo, interalie en la novjorka Carnegie Hall, la berlina Filharmonio, Concertgebouw en Amsterdamo, Auditorio Nacional de Música en Madrido kaj en la Londona Royal Albert Hall. Laŭ la iniciato de Jan Stanienda en 1996 estis establita la Vroclava Ĉambra Orkestro “Wratislavia”, kies plurjara arta direktoro estis la forpasinta violonisto. Krome Stanienda estis ankaŭ la kreinto kaj arta direktoro de la Ĉambrmuzika Festivalo “Vesperoj en Arsenalo”, okazanta en Vroclavo ekde 1997. La artisto premiere plenumis multajn verkojn de nuntempaj polaj komponistoj por la Pola Radio, Franca Radio, kaj ankaŭ por pola kaj franca televidoj. En 2006 li fariĝis la laŭreato de vroclava muzikpremio (Wrocław Music Award).

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

La meza indico de memmortigoj en la landoj de la Eŭropa Unio egalas al 11 kazoj je 100 mil loĝantoj. Signife superas ĝin Litovio – 26 aŭ Slovenio – 20. Tamen la donitaĵoj el Pollando ne ĝojigas. Ĉiutage 14 personoj atencas la propran vivon, inter ili tri superas la 65-an vivojaron. Maltrankviligaj estas tiukuntekstaj donitaĵoj koncerne junularon. En Pollando pli da dekkelkjaruloj mortas pro memmortigo ol sekve de trafikakcidentoj. En 2020 la nombro de memmortigoj de infanoj kaj junuloj je 21 procentoj superis la nombron de pereintaj samaĝuloj en la stratakcidentoj. Samtempe je 12 procentoj kreskis la memmortigoj inter dekkelkjaruloj en la aĝo de 13-18 vivojaroj. Sekve de tiu aferstato estis funkciigita programo kontraŭ la memmortigaj kondutoj en la Nacia Sanprogramo por la jaroj 2021-25 „Agante kune ni vekas la esperon”. La ĉefa celo estas la profilakto per vastigita alireblo al helpo por personoj suferantaj la memmortigan krizon kun samtempa vastigo de kompetentoj de helpodonantoj. La programo estis prilaborita de la spertoplena sciencista medio. Krome ekfunkciis la tagnokta informlinio por infanoj, gejunuloj, gepatroj kaj pedagogoj „Ni helpas”.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Maciek – 1′ 35″

Adam Spała, la posedanto de la AS Fabriko de Porcelanaĵoj en Ćmielów kreis unikan smeraldan porcelanon. La recepton kaj nomon li jam patentumis en Pollando kaj ili estis rezervitaj sur la tereno de la Eŭropa Unio. La unuajn tasojn en la paŝtela verda koloro eblas aĉeti en la sidejo de la fabriko ekde la komenco de junio. Pri sia smeralda porcelano la kreinto laboris du jarojn kaj kvankam li ne malkovras la sekretojn de la recepto ĝia baza produkto estas smeralda pudro, kiun helpis al li akiri laborantoj el la ceramika fakultato de la Min-fandindustria Akademio en Kielce. Dum sia – okazinta antaŭ kelkaj jaroj – vizito en la polurigista laborejo de smeraldoj en la Sudafrika Respubliko Adam Spała rimarkis pudron el la prilaborataj gemoj, kiu sedimentiĝis sur la vestoj kaj okulvitroj de laborantoj. Ĝi estis samkolora kiel la nun akirita smeralda porcelano. Por ĝia produktado oni uzas kaolinon, kvarcon, feldspaton kaj aliajn konsisterojn, kiujn oni miksas en konformaj proporcioj kun akvo. Por konservi la durecon de la smeralda porcelano la kvanto de kvarco estis je 50 procentoj malgrandigita favore al kvarco el muelitaj smeraldoj. La pola Patentuma Oficejo kontrolis, ke simila recepturo kreiĝis ĝis nun nenie en la mondo. Nur en Ĉinio en la 15-a jarcento estis produktita la t.n. salika glazuro kun simila koloro. Tio tamen estis nur glazuro kaj ne baza porcelanprodukto.

El la elsendo 30.09.2021. Legas Milada – 2′ 14″

Ĉiam pli da polaj konsumantoj elektas frostigitajn nutraĵproduktojn. Ekde la unuaj kovrimrestriktoj ilia vendokresko egalis al 15 procentoj kompare al la sama periodo de antaŭ unu jaro. Poloj alte taksas la avantaĝojn de la frostigaj produktoj – la naturan konservometodon, konservon de iliaj altaj nutrovaloroj, la komforton teni ilin en fridujo. Laŭ la raporto de Gemius poloj ĉiujare aĉetas 92 milionojn da kilogramoj da frostigtaj nutraĵoj. Ili troviĝas en la menuo de preskaŭ 70 procentoj de hejmaj mastrumejoj. La pendemio ne ĉesigis tiun ĉi tendencon, eĉ pli – spronis la kreskon. Ĉiam pli da poloj aĉetas frostigitajn fruktojn, legomojn kaj manĝopretajn pladojn. Tiu ĉi kreskotendco koncernas ne sole la polan konsummerkaton. La plej frapa ekzemplo estas Britio. Laŭ la Brita Federacio de Frositigitaj Nutraĵoj britoj aĉetas frostigitajn produktojn ĉiam pli ol iam ajn antaŭe. Pasintjare la britaj klientoj elspezis kromajn 872 milionojn da pundoj por diversspecaj frostigitaj nutraĵproduktoj. Tiu ĉi sektoro estas en Britio la dua plej bone evoluanta nutraĵkategorio krom alkoholaĵoj.

El la elsendo 21.09.2021. Legas Milada -1′ 45″

Pli ol 600 junaj poldevenuloj el la tuta mondo ricevos stipendiojn kadre de la programo por la Pola Kolonio Eksterlande, al kiu patronecas generalo Władysław Anders. Laŭ informo de la Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo la programo ebligos al ili studi en la pola lingvo en polaj altlernejoj. Nunjare kadre de la rekrutigo por studoj de la 1-a grado aŭ magistrigaj studoj povis anonci sin personoj posedantaj la polan civitanecon kaj civitanecon de alia lando, kiuj sian kompleksan lernadon sur la nivelo de la mezgrada lernejo partoprenis eksterlande. En Pollando studos 471 tiaj stipendiitoj kaj 131 stipendiitoj de la 2-a grado. La programo de jaro al jaro ĝuas ĉiam pli grandan interesiĝon. Nacia Agentejo por la Akademia Interŝanĝo garantias al ĉiuj ĉiumonatan stipendion. Senpaga estas kleriĝado dum la preparaj kursoj aŭ en publikaj altlernejoj. Inter la polkolonia junularo plej grandan interesiĝon ĝuas ekonomikaj sciencoj kaj administrado, informadiko kaj internaciaj rilatoj.

El la elsendo 14.09.2021. Legas Maciek – 1′ 14″