POLA RETRADIO

nia komuna lingvomedio

Novaĵoj

Jam pri la kristnaskaj donacoj

En la komenco de novembro klientoj de 12 polaj komercaj centroj estis enketitaj pri la planataj elspezoj lige kun la proksimiĝanta Kristnasko. Evidentiĝis, ke polinoj 32-procente revas pri onamaĵoj kaj poloj 46-procente pri elektronikaĵoj. Pli ol la duono de ĉiuj enkektitoj destinos por festokazaj donacoj plej multe 500 zlotojn, ĉiu tria planas elspezi plej multe unu mil zlotojn. Nur 7 procentoj deklaras la elspezon de inter mil kaj mil kvincent zlotoj kaj apenaŭ 4 procentoj elspezos pli ol 1500 zlotojn. Plimulto de poloj planas fari donacojn por maksimume 4 personoj, polinoj por ĝis 8 personoj. Ĉiu kvina enketito planas pridonaci pli ol 8 personojn. 49 procentoj de polinoj planis la donaccelan butikumadon ankoraŭ en novembro kaj la unua semajno de decembro. Nur 5 procentoj prokrastos la butikumadon ĝis la lastaj antaŭfestaj tagoj. Poloj planis festokazan butikumadon por la komenco de decembro kaj 11 procentoj decidis fari tion rekte antaŭ la Kristnasko. Kvankam poloj revas pri ornamaĵoj kaj elektronikaĵoj, 31 procentoj ŝatus ricevi donackarton, 25 procentojn ĝojigus kosmetikaĵoj. Kaj ĝuste por kosmetikaĵoj la enketitaj klientoj elspezos plej multe el la festa buĝeto. Pliajn lokojn okupas ludiloj, vestaĵoj kaj ŝuoj.

El la elsendo 14.12.2021. Legas Milada – 2′ 08″

La orientaj pladoj konkeras Pollandon

Pladoj el la Fora Oriento konkeras Pollandon. Ankoraŭ antaŭ dek kelkaj jaroj manĝaĵojn de la azia kuirarto eblis gustumi ĉefe en iom krudaj ĉestrataj rapidmanĝejoj. Tamen la situacio ŝanĝiĝis konforme al la novaj ŝatoj de poloj, parte pro iliaj turismaj vizitoj en diversaj aziaj landoj. Sekve de tio kreiĝis kaj kreiĝas ĉiam pli multaj renomaj restoracioj, kiuj servas sur la plej alta nivelo pladojn de la taja, vjetnama aŭ japana kuirartoj. Laŭ merkatesploroj ĉiu tria polo elektas la aziajn pladojn kiel la plej ŝatatajn. Kvankam senĉese la pola kuirarto dominas, multas tamen tiuj, kiuj deziras gustumi ekzotikajn manĝaĵon. La orientstilajn restoraciojn malfermas en Pollando ĉiam pli da indiĝenaj loĝantoj el Azio. Tiel enfiltriĝas en Pollandon gustoj de iliaj hejmoj, kiuj variigas la kuirartan mapon de la restoracia merkato kaj samtempe proksimigas la manĝokulturon de la Fora Oriento.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Maciek – 1′ 09″

Murpentraĵo kun instalitaj en ĝi abeldometoj

La Varsovia Naturscienca Universitato solenas nunjare sian 70-jariĝon. De multaj jaroj oni gvidas en ĝi i.a. esplorojn pri abeloj kaj iliaj produktoj. La tieaj sciencistoj kalkuliĝas al veraj ekspertoj pri la abelaj kutimoj kaj iliaj sanproblemoj en la skalo de la tuta lando. Okaze de la jubileo sur la muro de ĝia Didaktika-Scienca Centro aperis naturrilata murpentraĵo en ekologiaj verdaj kolornuancoj. Ĝi referencas al la harmonio inter homo kaj naturo kaj krome konsciigas kiom gravas por la homoj arboj, insektoj, vivo konforme al la naturo. La murpentraĵo rolas ne sole kiel eduka ilustraĵo. Ĉe la muro estis instalitaj 20 dometoj por la specio de polenigaj abelecaj insektoj >osmia rufa<.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 11″

Baltiko por generacioj

Sur la fundo de Baltiko troviĝas multegaj objektoj el la periodo de la 2-a mondmilito. Temas pri vrakoj de ŝipoj kaj municio, ankaŭ pri provizoj de la germana kemia armilaro, kiujn oni decidis dronigi en la profundo de tri kilometroj. Pro ekonomiaj kialoj dronigo okazis en malpli granda profundo. Tamen sur la fundo de Baltiko ektroviĝis almenaŭ 40 mil tunoj da venenaj substancoj. Korodo estas neevitebla kaj tial kreskas timo pri ekologia katastrofo. Reage je tiu minaco kreiĝis la projekto „Baltiko por generacioj” kiel komuna iniciato de Grupo Enea kaj UN Global Compact Network Polska. Ĝia celo estas realigo de la rezolucio de la Eŭropa Parlamento el aprilo 2021, kreiĝinta laŭ iniciato de Pollando, kiel la unua dokumento koncernenta la bezonon purigi Baltikon. Ĝi akiris vastan subtenon de ĉiuj uniaj landoj super la politikaj dividoj, ĉar temas pri problemo ekologia, sanrilata kaj ekonomia. Nun kreiĝas peticio al Eŭropa Komisiono alvokanta al realigo de la rezolucio.

El la elsendo 07.12.2021. Legas Milada 1′ 34″

Nova kronvirusa varianto

Monda Sanorganizo taksis lunde, ke la nova kronvirusa varianto „omikron” kreas tre altan globskalan minacon kun virtuale seriozaj konsenkvencoj. Laŭ la pritakso de Tedros Adhanom Ghebreyesus, la prezidanto de la organizo estas tamen nun pli da demandoj ol respondoj pri ĝia disvastiĝado. Tedros Adhanom Ghebreyesus kritikis la registarojn, kiuj haste limigis vojaĝojn el kelkiuj afrikaj landoj. Tio liaopinie ne estas bazita sur sciencaj motivoj nek estas efika. En Pollando lige kun la apero de la nova kovirvirusa varianto ekde hodiaŭ ĝis la 17-a de decembro validas 50-procenta limigo, se temas pri la samtempa kunestado de personoj en preĝejoj, gastronomiaj lokaloj, hoteloj, kinejoj kaj en sportaj objektoj. Personoj venantaj al Pollando el sfero ekstera de Schengen kaj el Turkio devas subiĝi al la 14-taga kvaranteno. Tio ne koncernas personojn vakcinitajn per preparaĵoj allasitaj en la Unio.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Krystyna – 1′ 14″

Plia patrono de 2022, Ignacy Łukasiewicz

La pola Sejmo proklamis plian patronon de la 2022-a jaro. Temas pri Ignacy Łukasiewicz troviĝanta en la grupo de tiuj poloj, kies agado lasis grandan kaj pozitivan influon je evoluo de la patrolando kaj la tuta mondo. En marto 2022 pasos lia 200- naskiĝdatreveno kaj en januaro la 140-a datreveno de lia morto. Kiel kreinto de la patrola industrio Łukasieicz antaŭis usonanojn kaj rumanojn. Li estis krome la inventinto de kerosena, aŭ alivorte naftolampo. En 1853 en ĝia lumo estis efektivigita la unua en la mondo nokta operacio en hospitalo en Lvovo. Kiel kreinto kaj organizinto de petrolindustrio Ignacy Łukasiewicz kontribuis al disvolviĝo de – unue la Apudkarpatia Regiono kaj sekve – signifa parto de la polaj teritorioj aneksitaj de Rusio, Prusio kaj Aŭstrio. Dank’ al liaj malkovroj kreiĝis tre multaj laborlokoj kaj kreskis la vivnivelo de homoj. Sur la inaŭgurita de Łukasiewcz destilado de nafto baziĝas nun multaj branĉoj de la kemia kaj beliga industrioj kaj multaj modernaj teknologioj. Ignacy Łukasiewicz estas patrono de la petrola-gasa kaj petrolrafinada industrio en Pollando.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

La pola lingvo denove dum la abiturienta ekzameno en Litovio

Post 23 jaroj la pola lingvo en lernejoj kun la pola instrulingvo en Litovio revenos kiel deviga lernoobjekto dum abiturienta ekzameno. Tio sekvas el interkompreniĝo de la pola registaro kun la litova klerigministerio. En 1998 la deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo estis sengradigita ĝis la nedeviga lerneja ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la gepatra lingvo en la polaj lernejoj en ĉi tiu lando. Poloj jam de pli ol 20 jaroj klopodis pri la revenigo de ĝia statuso kiel deviga ekzamenobjekto. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj nur estis promesantaj konsideri ĉi tiun postulon. La nun subskribita interkonsento malfermas vojon al realigo de tiu ĉi postulo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas ĉirkaŭ 12 mil infanoj. Eĉ 36 el 360 gimnazioj en Litovio, t.e. 10 procentoj estas gimnazioj kun la pola instrulingvo. Ili reprezentas altan instrunivelon, pri kies kvalito atestas alta elcento de junuloj, kiuj sukcesas pri studentigaj ekzamentoj. Ĝi egalas al ĉirkaŭ 70 procentoj.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Milada – 1′ 41″

Polua flankefiko de la pandemio, tunoj da balaaĵoj en oceanoj

Laŭ esplorrezultoj publikigitaj en la periodaĵo PNAS de la Usona Scienca Akademio al oceanoj trafis 25 mil tunoj da plastaj forfalaĵoj ligitaj kun la kovimvirusa pandemio. Tio kreas minacon por la maraj ekosistemoj. En 2020 temis pri pli ol unu kaj duona milionoj da maskoj. Plimulto de la forfalaĵoj devenas el hospitaloj stokiĝante ĉe plaĝoj kaj laŭbordaj regionoj. Laŭ sciencistaj simuladoj ĝis la fino de la nuna jarcento preskaŭ 28,8 procentoj de la postpandemiaj forfalaĵoj ektroviĝos sur la fundoj de oceanoj kaj 70,5 procentoj amasiĝos sur plaĝoj. Dum la pandemio kreskis bezonateco je plastaj elfaraĵoj de unufoja uzo, kio intensigis la probemon, kiu sen tio eskapas la kontrolon. Plastaj produktoj ligitaj kun la oceania alflu-reflu-ciklo, t.e. tajdoj povas esti transportataj je longaj distancoj kaj krei lezojn aŭ morton de multaj maraj organismoj. Kiel ekzemplo estis menciitaj fiŝoj kaptitaj en kaŭĉukajn medicinistajn gantojn aŭ morta pingveno kun masko en la stomako. La esplorstoj atentigis ankaŭ pri minaco ligita kun invado de specioj kaj transportado kun foflalaĵoj de diversaj poluaĵoj, inkluzive de kovimviruso.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Maciek – 1′ 27″

Egiptio, la plej granda importanto de polaj pomoj

Laŭ la donitaĵoj de la Polaj Hortikulturistoj la importo de polaj pomoj el Belorusio en aŭgusto nunjare kompare al la sama monato de la pasinta jaro kreskis je 770 procentoj kaj egalis al 2181 tunoj. La samrilata kresko en la sekva monato egalis al 115 procentoj, kio signifis importon de 2963 tunoj. Decida kresko de la eksporto de polaj pomoj al la eksteruniaj landoj okazis krome al Kazaĥio kaj Egiptio. Kompare al aŭgusto 2020 Pollando en aŭgusto 2021 eksportis al Kazaĥio je 1451 tunoj da pomoj pli. La eksportokresko en septembro 2021 kompare al septembro 2020 egalis al 647 tunoj. Tamen la plej granda importanto de pomoj el Pollando en la lastaj sezonoj fariĝis Egiptio. Se en la pasintjara aŭgusto Egiption entute ne atingis polaj pomoj en la nunjara aŭgusto la eksporto de polaj pomoj al ĉi tiu lando egalis al 13,4 mil tunoj. La kresko de pomeksporto inter septembroj de 2020 kaj 2021 estis triobla kaj nunjare egalis al 15,9 mil tunoj.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Milada – 1′ 44″

2022, i.a. la omaĝjaro al Maria Grzegorzewska

Lige kun la 100-jariĝo de la Ŝtata Instituto pri Speciala Pedagogio, kies patrono estas Maria Grzegorzwska la pola Sejmo proklamis la 2022-an jaron kiel omaĝjaron al Maria Grzegorzewska. Maria Grzegorzewska, elstara sciencisto, pedagogo kaj psikologo okupiĝanta pri blindaj personoj, socia aganto naskiĝis en 1888. Kiel slogano de ŝia propra vivo kaj tiu de multaj pliaj generacioj de specialaj pedagogoj kaj specialistoj laborantaj por homoj neplenlertaj rolis ŝia konstato „ne estas kriplulo, estas homo”. Kiel oni reliefigis en la sejma rezolucio daŭre estas aktuala ŝia mesaĝo, ke belaj vortoj nur malutilon kaŭzas, se ili ne estas subtenataj de agoj aŭ almenaŭ agadprovo. Ŝiaj verkoj daŭre estas inspiro por laŭvicaj esploristoj kaj kreintoj de la akademia speciala pedagogio, eduka, terapia kaj rekapablikga praktiko.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 02″