POLA RETRADIO

nia komuna lingvomedio

Novaĵoj

La Palma Dimanĉo kaj tiurilataj konkursoj

Evento ligita kun la ĵus pasinta dimanĉo estas komenco de la Granda aŭ Sankta Semajno kaj inaŭguranta ĝin Palma Dimanĉo. Krom strikte religia karaktero ĝi ligiĝas kun la konkursoj por elfarado de Paskaj Palmoj, kiuj havas apartan karakteron, aspekton i.a. en Pollando, kie ne eblas uzi pro klimatkondiĉoj verajn palmobranĉojn. El tio kreskis la tradicio de polaj Paskaj Palmoj, pri kio ni plurfoje parolis kaj koncernaj tekstoj troviĝas en nia reta arkivo. Kaj ĵus ni eksciis, ke dum la hieraŭa Paska Dimaĉo en la 65-a konkurso en Lipnica Murowana, en la regiono de Krakovo (la suda Pollando) venkis palmo superinta 27 metrojn en la kategorio de palmoj pli ol 3-metraj, por kiu oni anoncis 64 palmojn. La tieaj palmoj estas farataj el salikbranĉetoj, fortikigataj de piceaj fostoj ornamataj per koloraj silikpaperaj floroj kaj rubandoj. Sur la pinton oni metas ornamfaskon el amentoj kaj ruĝa vakcinio. Kun la tradicio de Palma Dimaĉo ligiĝas la sciigo, ke baldaŭ en la landa listo de nemateria kulturheredaĵo estos registrita Paska Palmo el la etna Kurpie-regiono, kiu etendiĝas tra tri vojevodioj en la centra kaj nordorienta Pollando. Tieaj palmoj konsistas el salikbranĉetoj, vakcinio aŭ bukso aranĝitaj ĉirkaŭ la hakita abieto aŭ eta piceo, kies pinto devas resti verda. Ĉion ornamas mistere eltonditaj floroj el salikpapero.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Barbara – 02′ 04″

Nacia Memortago pri poloj savantaj judojn

Hieraŭ, la 24-an de marto en Pollando estis solenita la Nacia Memortago pri Poloj savantaj judojn sub la germana okupacio, lanĉita laŭ la iniciato de la pola prezidento en 2018. Tio okazis lige kun la datreveno de la martira morto de 8-persona pola familio Ulm mortigita de germanoj kun 8 kaŝataj de ili judoj en la loko Markowa. La tago estis la okazo memorigi la rolon ankaŭ de aliaj ofte sennomaj poloj, kiuj pereis portante helpon al judoj. Krom ili tiun helpon estis donanta la organizaĵo Żegota de la Pola Konsipra Ŝtato; kun tiu helpo rapidis polaj diplomatoj engaĝiĝante en la savadon de polaj kaj alilandaj judoj dum ilia diplomatia laboro en la alianciĝintaj kaj neŭtralaj landoj. La Instituto Yad Vashem inter personoj, kiuj portis helpon kaj savis la vivon de judoj dum la 2-a mondmilito kaj ricevis la medalon Justulo inter la Nacioj de la Mondo distingis ĝis nun 7232 polojn inter entute 28 mil 217 honoritaj per la medalo personoj. La konojn pri poloj savantaj judojn dum la germana okupacio kompletigas muzeoj kaj memorlokoj aparte al ili dediĉitaj, kiel viktimoj dum jaroj en Pollando nerimarkataj. Al ili apartenas Muzeo en Markowa aŭ Memorkapelo pri Justuloj en Toruń, kiu dokumentas la liston de ĉirkaŭ mil poloj, kiu estas daŭre aktualigata.

El la elsendo 25.03.2024. Legas Milada – 02′ 06″

Recikligado de litiaj piloj en Pollando

La uniaj preskriboj devontigis firmojn, ke ĉiu litia pilo encirkuligita sur la merkato estu recikligata. Aparte malfacile recikligeblaj estas litiaj piloj devenantaj el la elekrataj aŭtomobiloj kaj busoj. Samtempe paralele al la evoluo de elektroveturiloj la kvanto de foruzitaj litiaj piloj kreskos. Ilia alifarado laŭpremise ebligos limigi la akiradon de novaj krudaĵoj. La entrepreno Eneris funkciigis en la loko Żarki en la suda Pollando la plej grandan en Eŭropo alifaran etablon de litiaj piloj Eneris B&R (Batteries & Recycling). Ĝi povas alifari ĉiujare el la eŭropa merkato 27 milojn da tunoj da litiaj piloj. Kiel oni atentigis dum la inaŭguro de la establo en Żarki la malaltemisia, mekanika alifarado uzanta la verdan energion ebligas produkti altklasan nigran mason, tio estas miksaĵon de metalkemiaĵoj por ĝia denova utiligo kune kun kupro, aluminio kaj polimeroj dum la produktado de novaj akumulatoroj.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Maciek – 01′ 18″

La usona Ĉambro de Reprezentantoj honoris polinon

Komence de marto 2024 la usona Ĉambro de Reprezentantoj honoris la polan aktorinon, Beata Poźniak. Ŝi estas ankaŭ filmreĝisorino, poetino kaj pentristino, laŭreatino de la premio Earphones Award. Antaŭ 30 jaroj laŭ ŝia iniciato la usona Kongreso proklamis en Usono la 8-an de marto kiel Internacian Tagon de Virinoj. Porokazan gratuldepeŝon direktis al Beata Poźniak la usona vicprezidento Kamala Harris. Ŝi atentigis, ke Poźniak estas varma pledantino por la virinaj rajtoj kaj agadas por la evoluigo de la virinaj kaj junulinaj kapabloj kaj talentoj en la tuta mondo.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 0′ 55″

Infanoj, la viktimoj de la milito en Gaza

La estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF, Catherine Russel informis ke ekde la komenco de la milito en la sfero de Gaza (komence de oktobro 2023) pereis pli ol 13 mil infanoj. Ŝi atentigis samtempe, ke multaj infanoj en la palestina enklavo suferas pro serioza subnutro kaj estas tiom malfortaj, ke „eĉ ne havas forton plori”. Miloj da infanoj estis vunditaj kaj eĉ ne eblas difini kie ili troviĝas, ili povas troviĝi sub la ruinaĵoj. En la programo CBS News la estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF diris, ke tian mortoindicon inter infanoj oni notis en preskaŭ neniu alia konflikto en la mondo. Catherine Russel aldonis, ke la kamiona transporto de humaneca helpo al la sfero de Gaza renkontas „seriozajn burokratajn defiojn”.

El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 01′ 10″

Monato de la Pola Heredaĵo en Kanado

La kanada Ĉambro de Komunumoj unuanime akceptis en februaro rezolucion pri la starigo de la Monato de la pola heredaĵo ĉiujare en majo. La 3-a de majo estos solenota kiel Tago de la Pola Konstitucio. En la rezoluciteksto oni konstatas i.a., ke la Ĉambro agnoskas la esencan kontribuon de la poldevenaj kanadanoj al la kanada socio, mastrumado, politiko kaj kulturo. Ĝi agnoskas la signifon de la edukado de ĉiuaĝaj kanadanoj pri la ŝlosilaj valoroj per kiuj poldevenaj kanadanoj kontribuis al la forto kaj diverseco de Kanado. En la tuta Kanado pli ol 500 mil loĝantoj estas poldevenaj kaj pli ol ilia duono loĝas en Ontario.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Maciek – 0′ 51″

Duoble liberaj, polinoj kaj iliaj balotrajtoj

Antaŭtage de la Virina Festo en Pilecki-Instituto en Berlino estis inaŭgurita ekspozicio pri polinoj batalantaj por siaj politikaj rajtoj. Polinoj troviĝis inter la unuaj en la mondo virinoj, kiuj povis uzi plenon de la civitanaj rajtoj jam du semajnojn post la regajnita suverenco en novembro 1918. La nomo de la ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” rilatas al la duobla ĝojo pro la regajnita suverenco kaj akiritaj politikaj rajtoj. Ĝi rakontas unuavice pri tio, kio okazis pli frue, pri la vojo kiun trapasis polinoj el grandaj kaj malgrandaj urboj, el nobelaj domoj kaj kamparanaj ĥatoj ĝis momento, kiam meze de frosta vintro ili povis direktiĝi al la baloturnoj por la unuan fojon en la historio elekti deputitojn. La ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” prezentas eksterordinarajn biografiojn de polinoj el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, el la periodo jam post la epokfara 1918-a jaro. La berlina ekspozicio en Pilecki-Instituto estas vizitebla senpage ĝis la 30-a de septembro 2024.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 01′ 52″

Infana Teknika Universitato en Kalisz

En la loko Kalisz (en la regiono de Poznano, en la okcidenta Pollando) 120 infanoj 7-12-jaraĝaj fariĝis studentoj de Infana Teknika Universitato. Tio estas jam la 7-a loko en Pollando, en kiu dank’ al la Fondaĵo Subtenanta Edukadon de la Societo „La aviada valo” el Rzeszów – la sudorienta Pollando – , estas organizataj senpagaj prelegoj kaj laborrenkontoj por infanoj. Ilia universitatnivela edukado sub la gvido de la Fondaĵo ĉe la societo „La aviada valo” okazas krom en Rzeszów mem ankaŭ en tiaj lokoj de la antaŭkarpatia vojevodio kiel Jasło, Mielec, Dębica, Ustrzyki Dolne, Zaryszyn. La okupojn gvidas sciencistoj, altlernejaj prelegantoj kaj popularigantoj de la scienco el la tuta lando. Ili helpas al la infanoj vastigi siajn konojn kaj memstare malkovradi la mondon de la scienco. La infanoj ricevis unuflanke studentajn libretojn, tiuj kiuj partoprenas laborrenkontojn estis provizitaj krome per materialoj kun instrukcioj por memstare fari eksperimentojn hejme. Ĉiuj okupoj en la nova filio de la Infana Teknika Universitato estas senpagaj dank’ al subvencioj de partneroj, kiuj estas firmaoj el la aviada branĉo el la regiono de Poznano. La okupoj okazas ankaŭ kunlabore kun la urbooficejo kaj la universitato de Kalisz.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 02′ 02″

Prof. Izdebski honorita per medalo M. Hirschfeld

Profesoro Zbigniew Izdebski estis honorita per la medalo de Magnus Hirschfeld fare de la germana scienca societo DGSS pro la atingaĵoj rilate la esplorojn pri homa sekseco kaj seksa edukado. Profesoro Izdebski estas seksologo, pedagogo, familikonsilisto kaj specialisto pri la publika sano. Li i.a. gvidas Katedron pri la Biomedicinaj Fundamentoj de Evoluo kaj Seksologio ĉe la Pedagogia Fakultato de la Varsovia Universitato. Li kunlaboras kun multaj eksterladaj centroj. Ekde 2010 li estas konstanta scienca kunlaboranto de la Instituto pri esploroj koncerne sekson, seksan identecon kaj generadon en la Indiana Universitato, kunlaboranto de la Monda Sanorganizo. Prof. Izdebski estas iniciatinto kaj organizanto de landaj debatoj pri la seksa sano ligante la esploragadon kun didaktika kaj klinika agadoj. Li aŭtoras plurajn publikaĵojn, sciencaj kaj popularsciencajn verkojn. La establita en 1971 societo DGSS atribuas la medalojn de Magnus Hirschfeld pro elstaraj esploratingaĵoj pri la homa seksemo kaj seksa reformo. Ĝis nun la distingon ricevis specialistoj el Usono, Aŭstrio, Argentino, Ĉinio, Nederlando, Svedio, Turkio kaj Germanio. Profesoro Zbigniew Izdebski estas la unua polo distingita per ĉi tiu medalo.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Maciek – 01′ 43″

Polaj infanoj lernantaj eksterlerneje

La pola klerigministerio prezentis la plej novajn donitaĵojn pri infanoj kaj gejunuloj lernantaj eksterlerneje, kadre de la tiel nomata hejma edukado. Konforme al ili en januaro 2024 en la bazaj kaj superbazaj lernejoj ĉi tiun klerigformon utiligis 53 mil 968 lernantoj, pli ol 25 mil en la bazaj lernejoj kaj preskaŭ 29 mil en lernejoj mezgradaj. La hejma edukado estas senpaga, alternativa kaj plene legala instruformo, kiu estas reguligita de la kleriga leĝaro. Pro la eksterlerneja edukado de la infano respondecas gepatroj kaj la infanaj konoj estas konfirmataj per klasifikaj ekzamenoj, pere de kiuj oni kontrolas ĉu la infano alproprigis konojn konforme al la klerigaj programaj premisoj. Aktuale kreiĝas ĉiam pli da lokoj, lernejoj kaj platformoj, kiuj subtenas la hejman edukadon. Kiel rezultas el la enketo de Centro de la Hejma Klerigo la gepatroj kiel la plej grandajn avantaĝojn de ĉi tiu instrumaniero elmontras i.a. pli grandan psikan komforton de la infano, ĝian eblecon lerni en libere elektita loko kaj tempo, adapton de la lerndo al la individuaj bezonoj de la infano kaj ankaŭ pli da tempo pasigita kun la familio.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 02″