Novaĵoj

Krzemionki en la Sanktakruca Montaro en la suda Pollando ekde 2019 troviĝas en la Listo de la Monda Kulturheredaĵo de Unesko. Ĝi estas la plej granda en la mondo komplekso de prahistoriaj minejoj de stria siliko kaj samtempe ĝi estas unu el la plej gravaj arkeologiaj esplorlokoj en Pollando. Meze de januaro komenciĝos tie esploroj pri la surrokaj desegnaĵoj de neolitikaj ministoj. La minejoj kreiĝis antaŭ ĉirkaŭ 5 mil jaroj lime de neolitiko kaj frua bronza epoko.
Sciencistoj el la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostrowiec Świętokrzyski kaj Arkeologia kaj Etnologia Instituto de la Pola Sciencakademio volas detekti nevideblajn detalojn de pentraĵoj kaj difini ilian originan aspekton. La piktogramoj estis faritaj ĉefe per lignokarbo, kiu servis por lumigi la minejajn tunelojn.
La projekto celas ankaŭ protekti ekzitantajn desegnaĵojn. Grupo de la plej spektaklecaj pentraĵoj estis malkovrita en Krzemionki fine de la 20-aj jaroj de la 20-a jarcento, sed ne transdaŭris ĝis hodiaŭ. Reproduktoj de kelkaj desegnaĵoj, kiuj prezentas kapon de bovo, plandumspuron kaj boaton estas videblaj en la monografio pri Krzemionki el 1939. Post la 2-a mondmilito estis malkovrita ankoraŭ unu piktogramo, kiu estas logosigno de la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostowiec Świętokrzyski. Tio estas la t.n. Granda Patrino aŭ prapatrino, kiu plej verŝajne bildigas la homan silueton kaj de iuj esploristoj estas interpretata kiel neolitika duondio.

El la elsendo 10.01.2025. Legas Tomek – 01′ 46″

La 1-an de januaro 2025 la papo Francisko dum la Anĝelusa preĝo en Vatikano memorigis, ke laŭ la iniciato de sankta papo Paŭlo la 6-a la Novjara Tago estas solenata kiel Monda Tago de Paco.
Francisko renovigis sian alvokon lanĉitan dum la inaŭguro de la Sankta Jaro 2025, ke oni nuligu ŝuldojn rilate al la plej malriĉaj ŝtatoj. Papo Francisko dankis pro preĝoj kaj engaĝiteco flanke de diocezaj kaj paroĥaj komunumoj, ekleziaj societoj kaj grupoj favore al paco en la tuta mondo.
La papo alvokis al preĝoj por fini batalojn kaj al porpacaj agadoj favore al Ukrainio, Sfero de Gazo, Isrealo, Birmo, Norda Kivuo. Favore al multaj nacioj, sur kies teritorioj daŭras la milito.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada Krystyna – 0′ 55″

La 2025-a jaro aŭguriĝas kiel jaro de gravaj eventoj en la mondo, en Pollando. En la komenciĝanta jaro atendas nin esencaj iniciatoj kaj decidoj, kiuj influos politikon, ekonomion. La 1-an de januaro 2025 Pollando tranprenis la prezidadon en la Konsilio de la Eŭropa Unio. La gvidideo de la pola prezidenteco estas „Eŭropo – sekurecon!”. Ĝi rilatas al sekureco diversdimensia – de ekstera tra energetika kaj ekonomia ĝis nutraĵa, sanprotekta, informadika kaj interna.
Ekde la 1-a de januaro 2025 Bulgario kaj Rumanio eniris la sferon Schengen. Tio signifas forigon de la kontinenta limkontrolo kun ĉi tiuj landoj, ebligonta liberan moviĝon de personoj, varoj kaj servoj inter ili kaj la ceteraj ŝatatoj el Schengen-sfero. La 20-an de januaro 2025 Donald Trump estos ĵuroficigita kiel la 47-a prezidento de Usono, inaŭguronte sian duan prezidentan oficperiodon. En Eŭropo Germanio en februaro elektos novan Bundestag, kio influos kiu fariĝos nova germana kanceliero. En majo en Pollando devos okazi la prezidentaj balotoj, en kiuj poloj elektos la sekvanton de Andrzej Duda, kiu finas la 2-an oficperiodon. En Pollando organiziĝas la civitana movado defendanta demokration, Movado por Protekti la Balotojn. En novembro 2025 en Belém, Brazilo okazos la 30-a Konferenco de la Flankoj de la Kadra Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri klimato. Belém estis elektita kiel aparta loko por reliefigi la ŝlosilan signifon de ĉi tiu regiono por la monda klimato.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada kaj Krystyna – 02′ 32″

Pli ol 60 procentoj de poloj sentas timojn lige kun la 2025-a jaro. Pli ol 51 procentoj de la respondintoj en la enketo de „Dziennik – Gazeta Prawna” plej multe timas la entiron de Pollando en militon, eskalon de la konflikto en Oriento kaj malpliboniĝon de la financa situacio. Polojn en pli ol 23 procentoj enzorgigas la malpliboniĝo de la sanprotekto kaj intensiĝo de misinformoj en la publika spaco. Sur pliaj lokoj plasiĝis firmiĝo de disputoj pri justeco, intensiĝo de la politika krizo. Laŭ eksperto el la Fakultato pri la Polikikaj Sciencoj kaj Ĵurnalismo de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano homoj ne plene kontentas pri direkto, kiun celas nia ŝtato kaj la tuta regiono de la centra-orienta Eŭropo.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada – 01′ 07″

Dum la nunjara Internacia Astronaŭtika Kongreso IAC Pollando estis elektita mastro de ĝia eldono en 2027. Ĉi tiun plej grandan branĉan eventon gastigos Poznano. Ĝia gvidtemo estos „One Space. Shared Future” – „Unu spaco. Komuna estonteco”.
La unua parto ligas al la fakto, ke la kosmo estas komuna spaco por ĉiuj homoj kaj la kongreso estas spaco, en kiu okazas kunlaboro kaj kiu akcelas dialogon. La alia segmento de la kongresa devizo reliefigas tion, ke la kosmo ludos ĉiam pli grandan signifon en la ekonomia evoluo de multaj landoj.
La elekto de Pollando okazis dum la lasta tago de la nunjara kongreso en Milano kaj la voĉdonadon partoprenis ĝiaj 500 partoprenantoj, ĉiuj kosmaj agentejoj, altlernejoj kaj firmaoj, krome eksterregistaraj organizoj funkciantaj en la kosma sektoro. Pollando en la kandidatiga procedo krom subteno de la pola registaro akiris la subtenon de la Eŭropa Kosma Agentejo, Kosma Agentejo de la Unio EUSPA. Polan kandidatecon subtenis ne nur landoj de la centra-orienta Euopo, sed ankaŭ reprezentantoj de tiaj landoj kiel Aŭstralio, Brazilo, Kanado, Japonio aŭ Barato.
La unua eldono de IAC okazis en 1950 en Parizo kaj ekde tiam ĝi okazas ĉiujare en malsamaj landoj. Pollando jam gastigis ĝin antaŭ 60 jaroj en 1964. IAC estas evento kun la plej granda rekono de la monda kosma sektoro logante ĉiujare eĉ 10 mil partoprenantojn inkluzive de ministroj kaj parlamentanoj el la tuta mondo, inkluzive de estroj de la kosmaj agentejoj kaj kosmaj firmaoj, sciencistoj.
La plej proksimaj kongresoj de IAC okazos en Sidnejo, Aŭstralio en la venonta jaro kaj en Antalya, Turkio en 2026.

El la elsendo 15.12.2024. Legas Maciek – 02′ 09″

La historion de la unuaj studentinoj, sed ankaŭ de aliaj virinoj, kiuj de jarcentoj estis ligitaj kun la Jagelona Uniersitato memorigas ekspozicio en la universitata muzeo. La okazo estas la 130-jariĝo de la allaso, ke virinoj studu en la krakova universitato.
Laŭ la universitataj statistikoj studentinoj aperis en la Jagelona Universitato ekde 1897 kaj ilia nombra partopreno estis grandiĝanta kun la fluo de la tempo. Verdire inter pli fruaj diplomitoj de la Jegelona Universitato troviĝas fratinoj Studziński, kiuj ne havis oficialan studentan statuson. Ili akiris tamen la diplomojn de farmacimagistro kvankam al ekzameno devis subiĝi en apoteko.
Komence la studentinoj de la Jagelona Universitato derviĝis el inteligentaj kaj bonstataj familioj. En la 20-aj jaroj nur 460 studentinoj je 11 mil devenis el laboristaj kaj kamparanaj familioj. Kvankam jam en 1914 virinoj konsisitigis plimulton inter la studentoj de la Filozfia Fakultato la unuan fojon la ĝenerala nombro en studentinoj en la Jagelona Universitato rilate studentojn estis superita en 1965.
La ekzpozicio pri la virinoj en la Jagelona Universitato funkcias ĝis la fino de januaro 2025.

El la elsendo 15.12.2024. Legas Milada – 01′ 55″

Iam en Baltiko kaj en la apudmaraj riveroj acipenseroj estis tiom multnombraj, ke ili kalkuliĝis al la ĉefhokataj fiŝoj. Ankoraŭ antaŭ 100 jaroj acipensero estis difinta kiel la reĝa fiŝo de Pollando. Tamen ekde la 19-a /20-a jarcentoj ilia nombro malkreskis. En Pollando acipenserojn oni ĝenerale taksas kiel formortintajn, la lastan libere vivantan fiŝon en Baltiko oni hokis en la 60-aj jaroj. La malaperon de acipenseroj oni ligas i.a. kun la elkonstruo de digo en Włoclawek, kiu fariĝis nevenkebla baraĵo por ĉi tiuj fiŝoj.
Tamen iĥtiologoj klopodas rekrei ilian populacion en fiŝbredaj centroj, eĉ se acipenseroj estas malfacile bredeblaj. Al tiuj centroj apartenas la fiŝbredejo en Świnna Poręba apud Wadwice (la suda Pollando), kiu ĉiujare produktas pli ol unu milionon da fiŝekzempleroj. Tie inter la aliaj fiŝspecioj vivas 28 acipenseroj. La bredmaterialo estis venigita el la rivero de Sankt-Laŭrenco.
Acipenseroj estas fiŝoj tre grandaj, longas 3-4 metrojn kaj povas vivi eĉ 140 jarojn. Ilia ĉefa vivejo estas la Norda Ameriko. La seksan maturecon acipenseroj atingas en la aĝo de 15 jaroj. Ili vivas en maro, sed por la frajado ili revenas al riveroj kaj post tio revenas al la maro.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Maciek – 01′ 39″

La Pola Mielĉambro kaj la Scienc-teknologia Centro de Bydgoszcz-regiono (la norda Pollando) subskribis intencoleteron pri kunlaboro i.a. rilate la ekzamenadon de la mielkvalito. Tiucele la novumgrupo EnFoodLife kaj la plej moderna kvalitlaboratorio – konkurenca por la plej bonaj ĉi-specaj eŭropaj centroj – ekzamenos la mielkvaliton en Pollando. Inter la celoj estas ankaŭ ellaboro de la branĉa normo.
Dank’ al aplikotaj ekzamenmetodoj eblos precize mezuri la kemiajn konsisterojn en la mielprovaĵoj, precize mezuri la aŭtentecon de mielo, malkaŝi eventualan falsadon, konstati eventualajn malpuraĵojn kaj elimini malaltkvalitajn mielpartojn. Aldone la teknologio H-NMR ebligos fajnan analizon de la konsisto kaj deveno de la enestantaj en mielo sukeroj.
Tio estas gravaj paŝoj, ĉar sur la unia merkato de mielkomerco Pollando okupas la duan lokon post Germanio.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Maciek – 01′ 09″

La germana marko de kosmetikaĵoj kaj hejmaj kemiproduktoj Rossmann baldaŭ havos en Pollando 1900 vendejojn. Nur en novembro 2024 ilia nombro kreskis je 37. Rossmann en sia ekspansio celas lokojn atrakciajn por klientoj tiajn, kiel urbcentroj kaj regionoj de grandaj loĝkvartalojn. Meze Rossmann-vendejoj okupas la areon de 350 ĝis 600 kvadrataj metroj. Ekde 2022 ĝi rivalas sur la pola merkato kun alia germana similkaraktera vendejreto „dm”, kiu ĉiujare planas grandgi la nombron de siaj vendejoj meze je 25 objektoj. Ĝis la fino de 2024 ĝi havos ĉirkaŭ 50 vendejojn. Sian oferton ĝi proponas unuavice en la sudokcienta parto de Pollando, sed aperas ankaŭ en la ceteraj vojevodioj, unu plia aperos en decembro en Varsovio.
La germanan dominadon sur la vendejmerkato de kosmetikaĵoj kaj hejmaj kemiproduktoj firmigas la vendo de pola vendejreto „Natura” kun simila vendejoferto al la germana fonduso Mutares. Tiu ĉi tre sukcesa pola marko ekzistanta ekde 1997 kaj havanta pli ol 200 vendejojn renkontinte financajn problemojn estis transprenita de Pelion SA, kompanio de la farmacia merkato. Pliaj rentoproblemoj alkondukis al la vendo. Definitiva vendodecido dependas de Oficejo por protekti konkurencon kaj konsumantojn.

El la elsendo 07.12.2024. Legas Milada – 02′ 04″

Dum la tritaga World Architecture Festival – Monda Arkitektura Festivalo okazinta en Singapuro komence de novembro estis enmanigitaj la nunjaraj festivalaj premioj. En la kategorio „Transporto” la ĉefpremion gajnis la pola stacidomo en Lublino (la orienta Pollndo). La moderna konstruaĵo estis transdonita por la publika uzo en januaro 2024 kaj estas parto de Integrita Trafikcentro. Temas pri trietaĝa objekto kun la spaco superanta 18 mil kvadratajn metrojn. En ĝi troviĝas 43 busstacioj, aŭtomobilaj parkejoj kaj kelkdek biciklaj rakoj.
En januaro 2024 la lublina stacidomo ricevis jam premion en la konkurso Property Design Awards 2024 en la kategorio „Arkitektura bulo – publikaj objektoj”. Laŭaserte la konstruaĵo, kies projekto kreiĝis en la leborejo Tremend, havas ŝancon akiri la titolon „Monda Konstruaĵo de la 2024-a jaro”.
La Arkitektura Festivalo estas konata prestiĝa evento en la arkitektura mondo. Ĉiujare ĝi logas al Singapuro reprezentantojn de arkitektura branĉo el diversaj mondpartoj. La kulimina momento estas solenaĵo dum kiu oni enmanigas premiojn pro la plej bonaj projektoj de la jaro. Ne senkaŭze ĝi estas difinata kiel „arkitektura Oskar”.

El la elsendo 25.11.2024. Legas Milada – 01′ 47″