Kulturkroniko

Cieszyn-libraro finis konservistajn laborojn pri la malnovpresaĵo „Hieronymi Cardani medici Mediolanensis” de Cardano Geronimo, kiu estas unu el la plej valoraj libroj en ĝia kolekto.  La verko devenas el la privata biblioteko de la reĝo Sigismundo Aŭgusto estanta unu el la plej valoraj 16-jarcentaj librokolektoj en Eŭropo. Pli ol la kvarmilvoluma bilioteko de la reĝo spite lian lastan volon estis dividita kaj parte perdita. Ĝis nun konserviĝis 653 volumoj diserigitaj tra preskaŭ 60 bibliotekoj de la mondo, ankaŭ jen kaj jen aperantaj dum aŭkcioj. La libro kun la surkovrila superekslibriso de la reĝo estis eldonita en Nurimbergo en 1547. Dum la konservistaj laboroj oni ekzamenis la staton de la papero kaj kovrilledo purigante la paĝojn, forigante kovrildamaĝojn, restaŭrante la tuton. La malnovpresaĵon „Hieronymi Cardani medici Mediolanensis” por la biblioteko de Cieszyn plej verŝajne en 1805 aĉetis bibliofilo, fondinto de la biblioteko  pastro Leopold Jan Szersznik.  Nun la kolektoj de Cieszyn-libraro havas ĉirkaŭ 200 mil presitajn verkojn – inkluzive de 17,5 mil malnovpresaĵoj, 53 inkunabloj – kaj krome pli ol 18 mil registritajn manuskriptojn.

El la elsendo 17.05.2019. Legas Przemek – 1’31”

Dum la daŭranta Jaro de Matematiko omaĝanta la 100-jariĝon de la Pola Matematikista Societo en la sidejo de la pola Senato estis pretigita ekspozicio „Pri matematiko kaj matematikistoj”. Ĝi prezentas la vivon kaj atingaĵojn de polaj matematikistoj, aparte el la intermilita jardudeko. I.a. la figurojn de Stefan Banach, Wacław Sierpiński aŭ Zygmunt Janiszewski. Oni prezentas ankaŭ la atingaĵojn de la varsovia, lvova, krakova, vilna matematikistaj skoloj kaj ankaŭ de la kriptologoj el la Poznana Universitato. La ekspozicio bildigas ankaŭ la nuntempajn praktikajn aplikojn de matematiko en ekologio, rekonado de parolo, malkovrado de tumoroj kaj aliaj sferoj. Multaj elstaraj polaj matematikistoj pereis dum la 2-a mondmilito, multaj forlasis Pollandon daŭrigante siajn esplorojn ekster la limoj de la lando. Dank’ al la laboro de ĉi lastaj post la 2-a mondilito polaj matematikoj havis aliron al la plej novaj atingaĵoj kaj tiel superis ankaŭ la izolitecon de la pola scienco sur la internacia areno.

El la elsendo 17.05.2019. Legas Maciek – 1’19”

De jaroj grandan popularecon en la regiono de Krakovo (la suda Pollando) ĝuas la programo savanta la historiajn kapeletojn kaj kultolokojn en la publikaj lokoj. Nunjare oni restaŭros en la tuta regiono 77 ĉevojajn kapeletojn, krucojn kaj sanktulfigruojn kiel neforigeblajn elementojn de la regiona panoramo, kiujn necesas konservi kaj flegi. Ili ne nepre devas troviĝi en la registro de antikvaĵoj, sed devas distingiĝi per artaj kaj historiaj valoroj. Per la restaŭra programo povos estis ĉirkaŭprenitaj ankaŭ kapeletoj, kiuj estas privata propraĵo, se la komunumaj aŭtoritatoj ligos kunlaboron kun ĝiaj posedantoj, ekzemple paroĥoj, klostroj, konfesiaj asocioj. Ekde 2009 oni savis en la tuta regiono de Krakovo pli ol 370 ĉevojajn historiajn kultolokojn.

El la elsendo 11.05.2019. Legas Maciek – 0’58”

Pasintdimanĉe, la 5-an de majo pasis la 200-a naskiĝdatreveno de Stanisław Moniuszko enirinta la historion de Pollando kiel la patro de la pola nacia opero. Li estis komponisto, direktisto kaj pedagogo. En la jaroj antaŭuantaj la kontraŭcaran januaran insurekcion (1863) kaj tuj post ĝi li kreis siajn plej famajn verkojn, la operojn „Halka” kaj „Straszny Dwór” (la Fantoma Nobeldomo). Lia muziko inspirita de la popola kulturo konformis al la kanono de la 19-jarcenta patriota eduko. Pasintvendrede la koron de la Malnova Urbo de Krakovo plenigis amaso da urboloĝantoj kunpartoprenantaj la 72-an Lecionon de Kantado. Tiu ĉi iniciato okazis kadre de la eventoj omaĝantaj la feston de la 3-Maja Konstitucio. Inter personoj maturaj, junuloj, familioj kun infanoj kaj ankaŭ turistoj formiĝis grupetoj, paroj laŭte plenumantaj patriotajn kantojn laŭ la kantaretoj pretigitaj por ĉi tiu komuna kunfestado. Oni sukcesis samtempe – dank’ al la komuna streĉo de ĉirkau tri mil personoj – starigi novan mondrekordon en amasa plenumo de la kanto „Prząśniczka” (Ŝpinistino) el lia opero Halka. Tio ĉi estis la ĉefcelo de la nunjara eldono de la Kantoleciono, kiu tiel omaĝis la 200-an naskiĝdatrevenon de la komponisto. La alia muzika evento ligita kun la 200-a naskiĝdatreveno de Stanisław Moniuszko, ĉi-foje en Vasovio estis la Nacia Muzikado kun la partopreno de la pola prezidenta paro, kiu lanĉis ĉi tiun eventon.  Ĝi celas popularigi la polan muzikon kaj firmigadi la nacian identecon pere de komuna omaĝado de la elstaraj polaj komponistoj kaj iliaj atingaĵoj. En la publika plurhora koncerto  ĉe la korto de la Prezidenta Palaco en Varsovio partoprenis artistoj reprezentantaj variajn stilojn kaj muzikĝenrojn inspiritajn per la muziko de Moniuszko. Temis pri simfoniaj orkestroj, ĵazensembloj kaj folkmuzikaj grupoj.

El la elsendo 11.05.2019. Legas Maciek – 2’15”

La historiaj spuroj en Varsovio kalkuliĝas ne je centoj, sed je milionoj da jaroj. En bele ornamitaj brikdomoj eblas retrovi fosiliojn, restaĵojn de animaloj el la fora pasinteco. Laŭ la itinero prilaborita de geologo Paweł Wolniewicz en Varsovio troviĝas naŭ tiaj objektoj. En plimulto temas pri preĝejoj, sed ankaŭ pri la bazo de la kolono de Sigismundo la 3-a Vasa sur la Kastela Placo. Interesaj fosilioj estas videblaj ĉefe en ŝtonblokoj pavimantaj la preĝejojn aŭ troviĝantaj sur iliaj muroj. Laŭe de la menciita itinero troviĝas la katedralo de la Polaj Armeaj Fortoj,  paŭlana preĝejo de Sankta Spirito kaj arkikatedrala baziliko de sankta Johano Baptisto. La rekoneblaj bestorestaĵoj de antaŭ milionoj da jaroj devenas el la rokprenejoj en Pollando, Svedio kaj Germanio. Inter la animaloj troviĝas i.a. amonitoj, belemnitoj kaj gigantaj duvolvuloj. La varsovia itinero estas du du- kaj duonkilometrojn longa kaj sufiĉas du horoj por sekvi ĝin promenante tra la ĉefurba Malnovurba Kvartalo. La itineroj de geologiaj historiaj kuriozaĵoj kreiĝis jam en aliaj urboj kiel Poznano, Gdansko-Gdynia-Sopot kaj Olsztyn. La sekvaj kreiĝos en Toruń, Wrocław, Katowice, Chorzów kaj Sosnowiec. La varsovia geologia itinero estas vizitebla ankaŭ interrete. (https://zywaplaneta.pl/warszawa)

El la elsendo 03.05.2019. Legas Tomiek – 1’34”

Ekde la jarkomenco la ensemblo „Śląsk” per siaj koncertoj engaĝiĝis en la omaĝadon de gravaj datrevenoj. Unuavice temas pri tiaj eventoj kiel la 200-a naksiĝdatreveno de la „patro de la pola opero” Stanisław Moniuszko kaj la 100-a datreveno de la eksplodo de la Sileziaj Insurekcioj. Krome temas ankaŭ pri la 100-a datreveno de la regajnita suvereneco de la pola ŝtato kaj la 100-jariĝo de la polaj-japanaj diplomatiaj rilatoj. Apartan lokon nunjare havas eventoj ligitaj kun la proklamita en la silezia vojevodio Jaro de Stanisław Hadyna, i.a. la establinto de la ensemblo lige kun lia 100-a naskiĝdatreveno. La unua omaĝa koncerto okazis jam jarkomence, sed la sekva estas planita baldaŭ. Ĝi okazos en la loko Trzyniec la 25-an de majo. La aliajn la publiko admiros en Wisła (en aŭgusto), en la sidejo de la ensemblo Koszęcin (en septembro). En ĉi-lasta loko okazos krome du solenaj koncertoj dum la junia Festo de la ensemblo kaj en septembro, en la 100-a naskiĝdatreveno de Stanisław Hadyna. La ensemblo „Śląsk” pretigis ankaŭ vicon da artaj-edukaj  programoj omaĝantaj Stanisław Hadyna kiel komponiston kaj literaturiston por la infanoj kaj junularo en lernejoj en diversaj lokoj de la lando.

El la elsendo 03.05.2019. Legas Maciek – 1’21”

Lige kun la 100-jariĝo de la starigo de la polaj-japanaj diplomatiaj rilatoj al Pollando venos la koruso SAKURA. Ĝi estis establita porokaze kaj konsistas el artistoj, kiuj ĉiutage laboras en aliaj centroj. Inter ili estas direktisto Akira Shimizu, muzikakompanistino Misako Shimizu, mezosopranulino Taeka Hino. La ideon lanĉis elstara pollingva filologo, tradukisto kaj eksperto pri la pola kulturo Tokimasa Sekiguchi, kiu laboras pri la projekto populariganta polajn kantojn en Japanio. Dum la koncerto en la krakova Muzeo de la Japana Arto kaj Tekniko Manggha la 22-an de majo SAKURA prezentos repertuaron konsistantan el la japanaj kaj polaj komponaĵoj –  komencante de tradiciaj kantoj ĝis muzikaj motivoj el la filmoj anime. Dum  la koncerto prezentiĝos ankaŭ studentoj de japanologio de la Jagelona Universitatao, kiuj kun SAKURA kantos komponaĵojn el popularaj japanaj animitaj filmoj.

El la elsendo 26.04.2019. Legas Maciek – 1’06”

Ĝis la 2020-a jaro sur la loko de la historia batalo kontraŭ teŭtonoj en 1410 kreiĝos nova, funkcianta dum la tuta jaro, muzeo. La batalkampo de Grunwald rolas en la lastaj jaroj kiel turisma atrakciaĵo loganta amase vizitantojn por la somera enscenigo de la plej granda mezepoka batalo. La funkcianta dum jaroj portempa muzea centro kreiĝis en 1960 kaj kun la tempopaso fariĝis tro malgranda konsiderante ankaŭ la gvidatajn tie en la lasta periodo arkeologiajn kaj sciencajn esplorojn.  En 2010 lige kun la 600-jariĝo de la evento sur la  batalkampo de Grunwald oni modernigis ĝian infrastrukturon por akcepti turistojn el la lando kaj eksterlando. Estis instalitaj por ili tendoj, amfiteatro, estis restaŭrita la postbatala kapelo, kreiĝis didaktikaj vojetoj kaj sociala-serva pavilono kun aŭtoparkejo. La nova muzeo inaŭgurota en la 610-a datreveno de la batalo  en 2020 ne nur omaĝos la polan kavaliraron kaj alianĉiĝintajn trupojn, sed ankaŭ fariĝos loko, en kiu povos renkontiĝi la kavaliraj fratularoj el la tuta Eŭropo. Krom ekspozicia surfaco  troviĝos en ĝi kavalira salonego por turniroj kaj rekreataj bataloj, konferenca salonego por 100 personoj, administra centro kaj butikoj por turistoj. 

El la elsendo 26.04.2019. Legas Maciek – 1’32”

La brazila tenorulo Matheus Pompeu akiris la unuan premion en la 4-a Internacia Operkanta Konkurso de Adam Didur en Bytom kaj Katowice (la suda Pollando). Temas pri la prestiĝa en la opera mondo konkurso kun 40-jara tradicio, kiu logis ĉi-jare al la rivalado 63 junajn kantistojn el dek kelkaj landoj de la mondo.  Ili prezentis tre varian repertuaron, en kiu aŭdiĝis komponaĵoj kreataj ekde la 16-a jarcento ĝis nun. La konkurso estas destinita por personoj malpli ol 32-jaraĝaj, ĉefe diplomitoj kaj studentoj de la muzikaj akademioj kaj universitatoj, lernantoj de la muzikaj lernejoj, operaj kaj muzikteatraj solkantistoj kaj membroj de profesiaj korusoj. Krom poloj  venis por ĝi junaj kantistoj el Aŭstralio, Belorusio, Brazilo, Ĉinio, Ĉeĥio, Kroatio, Libano, Litovio, Israelo, Rusio, Ukrainio kaj Usono. Ĝis nun okazis jam 10 konkursaj eldonoj, el inter kiuj kvar, inkluzive la nunan – havis plene internacian karakteron. La lasta konkurso okazis antaŭ 6 jaroj.   La patrono de la konkurso Adam Didur (1874-1946), unu el la plej renomaj basuloj el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, kantis i.a. en la milana La Scala kaj Metropolitan Opera en Novjorko. Li estis ankaŭ la unua direktoro de la opera teatro en Bytom, majstro de operscenoj, pedagogo kaj kreinto de la loka opera scenejo.

El la elsendo 19.04.2019. Legas Gabi – 1’49”

Dum la antaŭpaskaj Grandaj Vendredo kaj Sabato miloj da personoj en la tuta Pollando vizitas preĝejojn por rigardi, por enpensiĝi ĉe la aranĝataj tie simbolaj Tomboj de Jesuo. Tradicie ili estas konstruataj dum Sankta Vendredo, kien – post la sanktvendreda liturgio – la korpo de Kristo (en la formo de oblato en hostiujo kovrita per diafana vualo) estas transportata al simbola tombo en flanka kapelo ĉe kiu daŭras la adora preĝado ĝis la sabata Paska liturgivespero. La kutimo deriviĝas el mezepoko, sed en 18-a jarcento ĝi malaperis preskaŭ en la tuta Eŭropo transdaŭrinde en Aŭstrio, Hungario, suda Germanio kaj Pollando. La kutimo aranĝadi kaj ornami la simbolan Tombon de Kristo en preĝejoj en Pollando disvolviĝis aparte ĉiam enhvante aktualajn ornammotivojn ligitajn kun la kuranta historia situacio. Tiel estis en la periodo de la 18-jarcentaj dispartigoj, la germana okupacio kaj la milita stato.

El la elsendo 19.04.2019. Legas Barbara – 1’33”