Kulturkroniko

Antaŭ 120 jaroj en Cieszyn (la suda Pollando) estis malfermita Pola Domo, kiu fariĝis la centro de poleco en la tuta Cieszyn-silezia regiono. Ĝia historio radikas en la 1496, kiam princo Kazimiro la 2-a kreis en la urbo la novan foirplacon. Tamen la unua historia mencio devenas nur el la 17-a jarcento. Reference al pli nova historio ĝi fariĝis en oktobro 1918 la sidejo de la kreiĝinta Nacia Konsilio de la Princolando Cieszyn, la unua pola organo de la terena administracio. Post la regajno de suvereneco fare de Pollando en la domo, oficiale funkciigita en januaro 1901, okazis pluraj koncertoj, recitaloj, muzikprezentoj, societaj, silvestraj kaj karnavalaj amuzoj. Ili apogis la agadon de multaj polaj institucioj, organizaĵoj kaj societoj, kiuj klopodis pli firme integri la regionon kun la tuta lando. Post la 2-a mondmilito la Nacia Domo, kiun nomon ĝi ricevis post la 1-a mondmilito, denove fariĝis centro de la loka kultura vivo en 1956. Nun ĝi funkcias sub la ŝildo de Cieszyn’a Kulturcentro Nacia Domo.

El la elsendo 05.02.2021. Legas Maciek – 1′ 22″

Dank’ al signifa subteno de la pola edukministerio en la anglan lingvon estos tradukita la 10-voluma Universala Enciklopedio de Filozofio, kreiĝinta ĉe la Katolika Universitato de Lublin (la orienta Pollando). Temas pri la unua ĉi-speca verko en la historio de la pola filozofio. Iniciatis ĝin la plurjara rektoro de la Universitato, prof. Mieczysław Krąpiec. Ĝi kreiĝis en la jaroj 2000-2009 kaj estis pretigita de la Pola Societo de Tomaso el Akvino ligita kun la filozofia medio de la Lublina Katolika Universitato. La Universala Enciklopedio de Filozofio prezentas la bazajn problemojn kaj filozofiajn sistemojn tra la jarcentoj kaj krome enhavas biogramojn de grandaj kreintoj kaj interpretantoj de la filozofia penso. Ĝi konsisitas el 9 volumoj kaj suplemento, pri kiuj laboris ĉirkaŭ 800 sciencistojn el la tuta Pollando. Ĉiu el la volumoj traktas ĉirkaŭ 500 enciklopediajn kapvortojn. Temas pri unu el sep enciklopedioj pri filozofio en la mondo. Kiam oni komencis ĝian prilaboradon ĝi estis inter kvar en la mondo. La unua volumo anglalingve aperos ene de kelkaj monatoj. Kiel oni premisas, ĝi ebligos la filozofian diskurson kun pensuloj en la tuta mondo.

El la elsendo 02.02.2021. Lagas Maciek – 1′ 28″

La 26-an de januaro en la Granda Salonego de la Reĝa Kastelo en Varsovio okazis solenaĵo memore al la 50-jariĝo de la decido pri la rekonstruo de la Reĝa Kastelo kaj de la unua historia kunsido de la Civitana Rekonstrukomitato. Ĝi komenciĝis akurate je la 11.15, je la horo, kiam la horloĝo la kastela turo ĉesis funkcii pro la pribombado de germanoj. Tiu horo fantomis ĝis kiam la invadinto tutece ne detruis la kastelon eksplodiginte ĝin. La jubileaj solenadoj estas planitaj por 4 jaroj. En 2024 pasos la 50-a datreveno de la redono de la konstruaĵo en la kruda stato kaj la 40-a datreveno de la transdono de la Kastelo al la publiko. Dum tiu periodo estos organizataj eventoj referencantaj al la historia pasinteco kaj popularigantaj la nunan rolon de la Kastelo. Ekde la 2-a de septembro 1980 la Reĝa Kastelo kune kun la tuta Malnovurba Kvartalo de Varsovio troviĝas sur la Listo de la Monda Heredaĵo de Unesko.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Barbara – 1′ 26″

En la reprezenta listo de Nemateria Kulturheredaĵo de Unesko aperis meze de decembro la kulturo de la sovaĝa abelbredado el Pollando. Temas pri la dua en la listo subjekto el Pollando apud la krakovaj Kristnaskaj Kripetoj. La proponon kunprezentis antaŭ tri jaroj Pollando kaj Belorusio. kulturo de la sovaĝa abelbredado ĉirkauprenas konojn, kapablojn, praktikojn kaj kredojn ligitajn kun la bredado de sovaĝaj abeloj en la vivaj aŭ en forhakitaj arbotrunkoj. Ĝi estas perata de generacio al generacio baze de familia konotransdonado kaj agado de societoj okupiĝantaj pri arbara bredado de sovaĝaj abeloj. La abelbredistoj okupiĝas pri abeloj en maniero aparta kreante al ili vivkondiĉojn laŭeble plej fidelajn al la naturaj, ne intervenante en ilian vivociklon nek klopodante pri akiro de pli intensa mielrikolto. Ĉi-speca protekta zorgo spegulas la praktikon de harmonia kunvivado de homo kun la naturo.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Maciek – 1′ 11″

Polaj grafikistoj fariĝis laŭreatoj de la internacia konkurso EX LIBRIS Grafica Italiana. La unuan egalrangan titolon kun Polina Kapurnika el Italio akiris Ryszard Baloń kaj Wiesława Kurdek. La duan premion akiris Natalia Leszczyńska egalrange kun Emilio Carrasco el Meksikio. Ĉiuj polaj laŭreatoj estas ligitaj kun la urbo Stargard. Ryszard Baloń gvidanta stablajn okupojn pri grafiko en la loka Junulara Kulturdomo estas diplomito de la Ŝtata Liceo de Plastikaj Artoj en Szczecin kaj de Supera Pedagogia Lernejo en Opole. Li praktikas pentroarton, aplikatan grafikon kaj grafikon artan. Ĝis nun li aŭtoris 261 miniaturaĵojn kaj ekslibrisojn. Baloń partoprenis multajn konkursojn kaj ekspoziciojn en Pollando kaj eksterlande. Liaj verkoj troviĝas en la ŝtataj kaj privataj kolektoj i.a. en la Nacia Biblioteko en Varsovio kaj Artgalerio de Ekslibriso en Krakovo. Krome en Muzeo de Ravensbrück, en la Artgalerio en Sint Niklaas en Belgio, Frederikshavn en Danlando, Nancy en Francji, ĉe la Fondaĵo de la Barono Taylor en Francio kaj en la Artmuzeo en Senigalia, Italio. Ekde 1969 Ryszard Baloń laboras kun instruistoj de plastikaj artoj kiel arta konsilanto kaj konsultanto.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Maciek – 1′ 34″

En la Tatry-montara Muzeo en Zakopane trovigas ĉirkaŭ du kaj duona mil objektoj, kiujn konsisitigas diversaj elementoj de popolaj kostumoj. En plimulto temas pri vestoj de montaranoj el Podhale-regiono, sed estas ankaŭ inter ili kostumoj en la regionoj Orawa kaj Spisz.
Antaŭnelonge finiĝis la konservistaj laboroj pri 42 elementoj de tiuj historiaj kostumoj, el inter kiuj la plej malnovaj devenas el la fino de la 18-a jarcento. Temas pri ŝafpeltoj, korsaĵoj, jupoj, ĉapoj, manteloj. La popolaj montaranaj vestoj estas kolektataj en la Tatry-montara Muzeo ekde 1889-a jaroj. La plej malnovan kolekton konsisitigas 50 elementoj de la virinaj festaj vestoj el la loko Czortsztyn, kiun donacis al la muzeo grafo Stanisław Drohojewski.
La muzeo planas prezenti kolekton de la montaranaj kostumoj al la vasta publiko en 2023, en restaurota ĉefa sidejo de la muzeo.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 09″

Muzulmana Religia Asocio en Pollando eldonis albumon „Muhiry. Tataraj religiaj bildoj”. Ĝi enhavas fotojn de 50 ornamaj afiŝoj aŭ teksaĵoj – plej ofte kun citaĵoj el Korano – devenantaj el moskeoj kaj preĝodomoj de polaj islamanoj, el la muzeaj kaj privataj kolektoj.
Polaj tataroj pendigas tiujn objektojn interne de moskeoj, preĝodomoj kaj siaj hejmoj kredante pri ilia protekta efiko kontraŭ malbonaĵoj. Samtempe ĉi tiuj objektoj atestas pri pieco de ĝiaj posedantoj kaj aŭtoroj. En ili aperas, kutime broditaj aŭ skribitaj, citaĵoj el Korano kaj ankaŭ religiaj konstruaĵoj kun aparta signifo. Ĉion ĉi akompanas kaligrafiaĵoj, ornamoj geometriaj, plantaj, arkitekturaj, muzulmanaj. Plej ofte temas pri „szahada”, la kredokonfeso.
La kutimo pretigi ĉi-specajn religiajn bildojn aperis en la tatara socio loĝanta en la pola-litova limregiono lime de la 18-a kaj 19-a jarcentoj kaj daŭras ĝis hodiaŭ. Por krei ilin plej ofte oni uzis paperon aŭ dikpaperon aplikante guaŝon aŭ inkon, en la 20-a jarcento afiŝkolorigilojn, akvarelojn, kolorkrajonojn. Ofte renkontataj estis la brodaĵoj. La albumo koncernanta ĉirkaŭ 5 milmembran tataran socion en Pollando enhavas informojn pri la genezo de ĉi tiuj religiaj teksaĵoj, pri iliaj tipoj kaj kreoteknikoj kun la indiko de lokoj el kiuj ili devenas.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 46″

Pli ol 7 mil arĝentajn kaj 4 orajn monerojn retrovis arkeologoj en la vilaĝo Újlengyel, ĉirkaŭ 50 kilometrojn for de Budapeŝto. Ĝi devenas el la 20-aj jaroj de la 16-a jarcento, do el la periodo kiam la reganto estis Ludoviko la 2-a Jagelonido. La ujo estis retrovita en kultivebla grundo proksime al la loko, en kiu en 2019 estis retrovitaj 150 moneroj. La aĉetopovo de la nun retrovita trezoro ebligis en 1520, kiam plej verŝajne la moneroj estis kaŝitaj, aĉeton de sep ĉevaloj, aŭ aktuale de luksa aŭtomobilo.
La plej malnova monero estas la romia arĝenta denaro kun la vizaĝo de la cezaro Lucius Verus reginta en la jaroj 161-169. La plej novaj ligiĝas kun la regado de Ludoviko la 2-a Jagelonido, kiu regis en Hungario en la periodo 1508-1956 kaj ekde 1509 estis ankaŭ la reĝo de Ĉeĥio. La oraj moneroj troviĝintaj sub la dua fundo devenas el la tempo, kiam regis Matiaso la 1-a. Estis trovita ankaŭ monero emisiita de papo Pio la 2-a.
Laŭ la hipotezo de la laborantoj de Ferenczy-muzeo la kaŝo de moneroj ligiĝis kun la tiuperioda turka invado, kaŭzinta i.a. faligon de la Jagelona dinastio.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 37″

Printempe de 2021 en la Reĝa Wawel-Kastelo en Krakovo estos prezentita la ekspozicio „Ĉiuj arasoj (murteksaĵoj) de la reĝo. Revenoj 2021-1961-1921”. Ĝi estas pretigita lige kun la 100-jariĝo de ilia revenigo el Sovetunio kaj lige kun la 60-jariĝo de ilia reveno el Kanado. La unuan fojon estos prezentita plena kolekto de la arasoj, inkluzive de la damaĝitaj kaj fragmente konservitaj.
La reĝo Sigismundo Aŭgusto mendis ilin en la plej elstaraj teksistaj metiejoj de Bruselo en la jaroj 1550-60. Ili prezentas bibliajn scenojn, riĉan flaŭran kaj faŭnan mondon kaj blazonojn de Pollando kaj Litovio memorigantajn pri la Respubliko de Ambaŭ Nacioj. Komence la kolekto konsistis el 160 objektoj, ĝis nun konserviĝis 138. Preskaŭ ĉiuj troviĝas en Krakovo krom unu en Varsovio kaj la alia en Amsterdamo. La reĝaj murteksaĵoj estis teksitaj el lano, silko kun grandakvanta uzo de arĝentaj kaj oraj fadenoj. Origine ili servis kiel ornamo dum la plej pompaj solenaĵoj de la reĝa kortego. La kolekto de la murteksaĵoj el Wawel-kastelo estas la plej granda en Pollando kaj unu el la plej gravaj en Eŭropo.
La reĝajn murteksaĵojn heredis la fratinoj de la reĝo kaj post ilia morto ili fariĝis la proporaĵo de la Pola Reĝolando. En 1795 rusoj forveturigis ilin al Peterburgo, de kie ili revenis baze de la Riga Traktato en 1921. Kelkaj damaĝitaj. Post la eksplodo de la 2-a mondmilito la teksaĵoj estis evakuitaj tra Rumanio, Francio kaj Britio al Kanado, de kie ili revenis postmilite al Wawel-kastelo en 1961.

El la elsendo 15.01.2021. Legas Gabi kaj Barbara – 2′ 21″

La Mazovia Bita Biblioteko, MBB disponigis rete la unikan ekzempleron de la atlaso „Speculum orbis terrae” aŭtorita de Gerard de Jode el la kolekto de la Nacia Muzeo en Varsovio. En la publikaj kolektoj en la mondo troviĝas ĉirkaŭ 50 ekzempleoj de ĉi tiu artverko eldonita en Antverpeno en 1593. En Pollando la dua ekzemplero de la atlaso troviĝas en la Muzeo de Włocławek. La atlaso „Speculum orbis terrae” distingiĝanta per fajna eldona kaj grafika vesto referencanta al la plej bonaj renesancaj imitmodeloj fariĝis la posedaĵo de la biblioteko post la 2-a mondmilito. Kaj kompare al tiu ĉi en Włocławk troviĝas en pli bona stato, kun 80 el inter 86 mapoj kaj 16 tekstopaĝoj. Ĝi prezentas ankaŭ mapojn de Pollando i.a. unu kun portreto de la reĝo Sigismundo la 3-a Vasa. La konservistaj laboroj pri la unika atlaso komenciĝis en 2019. La ĉefa celo de la bitigo estis certigi al ĉiuj virtualan, senpagan foliumadon de la verko de la 17-jarcenta kartografio. La alia pola ekzemplero de la atlaso bitigita en 2009 estas konsultebla nur surloke, en la muzeo de Włocławek. La skanaĵoj de „Speculum orbis terrae” ne ofte aperas rete. Ili estis disponigitaj en la Mazovita Bita Biblioteko kaj dank’ al ĝi troviĝas en Federacio de Bitaj Bibliotekoj, Europeana, Karlsruher VirtuellerKatalog kaj multaj aliaj.

El la elsendo 15.01.2021. Legas Maciek – 1′ 43″