Kulturkroniko

Pola direktistino, Marta Gardolińska dum tri jaroj, 2021-2022, plenumos la funkcion de la muzika direktoro de Opéra national de Lorraine, Francio. Ŝi estos la unua virino kaj la unua polino ĉe tiu ĉi posteno. Al ŝiaj taskoj apartenos gvidado de koncertoj de la opero kaj enscenigo de unu aŭ du operspektakloj en la daŭro de muzika sezono. Gardolińska jam laboris kun Opéra national de Lorraine aŭtune de 2020 por la premiero de la forgesita en Francio “Der Traumgörge” de Alexandr Zemlinsky. Marta Gardolińska studis en la Muzika Universitato de Frederiko Chopin en Varsovio kaj en Universität für Musik und darstellende Kunst Wien. Sian talenton ŝi perfektigis dum majstrigaj kursoj kaj laborrenkontoj sub la gvido de tiaj direktistoj kiel Bernard Haitink, Peter Eötvös, Bertrand de Billy, György Kurtág kaj Marin Alsop. En 2015 ŝi estis la ĉefa direktisto de Akademischer Orchesterverein w Wiedniu. En la sezono 2017/18 same en Vieno ŝi estis la ĉefdirektisto kaj arta direktoro de TU Orchester. La 18-an de februaro ŝi gvidos la orkestron de Opéra national de Lorraine en la koncerto “Dream or Destiny” relajsota de Radio France.

El le elsendo 12.02.2021. Legas Tomek – 1′ 26″

La Etnografia Muzeo en Tarnów – la suda Pollando prezentas ekspozicion, kun malnova kristnana arto kaj religiaj objektoj. Komence ĝi estis disponigita nur rete. La eksponaĵoj devenas el la kolektoj de la muzeo, el la loka Dioceza Muzeo kaj el privataj kolektoj. En la ekspozicio funkcianta ĝis la 31-a de marto la eksponaĵoj estis grupigitaj laŭ apartaj kultureligiaj branĉoj – la orientkristana kaj katolika. Inter objektoj ligitaj kun la orientkristanaj ritoj la atenton kaptas multaj ikonoj kaj ikonoparo el la 18-a jarcento kun Dipatrino kun la Infaneto kaj kun Jesuo Kristo. Aparta kuriozaĵo estas hejmaj krucoj, propraj al la etna grupo „hucuł”, el Orienta Karpatio kaj kolĉenoj el latunaj krucoj, kiuj servis kiel ornamo de la loka tradicia vesto. Al raraĵoj kalkuliĝas stampo por meti ornamon sur oblato, kiun estas ricevantaj kredantoj dum diservo. En la parto dediĉita al la katolika rito troviĝas i.a. bildoj kun Dipatrino el La Salette, el Ostra Brama en Vilno, skulptaĵoj kaj krucoj el diversaj mondopartoj. Aparte atentindaj estas du Hostiujoj el la 15-a kaj 17-a jarcentoj, Krucifikso el perlamonto devenanta el Francio. Krome diversformaj miniaturaĵoj kun la Nigra Madono de Częstochowa kaj krucoformaj relikvujoj. https://muzeum.tarnowpl/aktualnosci/dawna-sztuka-i-przedmioty-sakralne/

El la elsendo 05.02.2021. Legas Maciek kaj Barbara – 1′ 47″

Antaŭ 120 jaroj en Cieszyn (la suda Pollando) estis malfermita Pola Domo, kiu fariĝis la centro de poleco en la tuta Cieszyn-silezia regiono. Ĝia historio radikas en la 1496, kiam princo Kazimiro la 2-a kreis en la urbo la novan foirplacon. Tamen la unua historia mencio devenas nur el la 17-a jarcento. Reference al pli nova historio ĝi fariĝis en oktobro 1918 la sidejo de la kreiĝinta Nacia Konsilio de la Princolando Cieszyn, la unua pola organo de la terena administracio. Post la regajno de suvereneco fare de Pollando en la domo, oficiale funkciigita en januaro 1901, okazis pluraj koncertoj, recitaloj, muzikprezentoj, societaj, silvestraj kaj karnavalaj amuzoj. Ili apogis la agadon de multaj polaj institucioj, organizaĵoj kaj societoj, kiuj klopodis pli firme integri la regionon kun la tuta lando. Post la 2-a mondmilito la Nacia Domo, kiun nomon ĝi ricevis post la 1-a mondmilito, denove fariĝis centro de la loka kultura vivo en 1956. Nun ĝi funkcias sub la ŝildo de Cieszyn’a Kulturcentro Nacia Domo.

El la elsendo 05.02.2021. Legas Maciek – 1′ 22″

Dank’ al signifa subteno de la pola edukministerio en la anglan lingvon estos tradukita la 10-voluma Universala Enciklopedio de Filozofio, kreiĝinta ĉe la Katolika Universitato de Lublin (la orienta Pollando). Temas pri la unua ĉi-speca verko en la historio de la pola filozofio. Iniciatis ĝin la plurjara rektoro de la Universitato, prof. Mieczysław Krąpiec. Ĝi kreiĝis en la jaroj 2000-2009 kaj estis pretigita de la Pola Societo de Tomaso el Akvino ligita kun la filozofia medio de la Lublina Katolika Universitato. La Universala Enciklopedio de Filozofio prezentas la bazajn problemojn kaj filozofiajn sistemojn tra la jarcentoj kaj krome enhavas biogramojn de grandaj kreintoj kaj interpretantoj de la filozofia penso. Ĝi konsisitas el 9 volumoj kaj suplemento, pri kiuj laboris ĉirkaŭ 800 sciencistojn el la tuta Pollando. Ĉiu el la volumoj traktas ĉirkaŭ 500 enciklopediajn kapvortojn. Temas pri unu el sep enciklopedioj pri filozofio en la mondo. Kiam oni komencis ĝian prilaboradon ĝi estis inter kvar en la mondo. La unua volumo anglalingve aperos ene de kelkaj monatoj. Kiel oni premisas, ĝi ebligos la filozofian diskurson kun pensuloj en la tuta mondo.

El la elsendo 02.02.2021. Lagas Maciek – 1′ 28″

La 26-an de januaro en la Granda Salonego de la Reĝa Kastelo en Varsovio okazis solenaĵo memore al la 50-jariĝo de la decido pri la rekonstruo de la Reĝa Kastelo kaj de la unua historia kunsido de la Civitana Rekonstrukomitato. Ĝi komenciĝis akurate je la 11.15, je la horo, kiam la horloĝo la kastela turo ĉesis funkcii pro la pribombado de germanoj. Tiu horo fantomis ĝis kiam la invadinto tutece ne detruis la kastelon eksplodiginte ĝin. La jubileaj solenadoj estas planitaj por 4 jaroj. En 2024 pasos la 50-a datreveno de la redono de la konstruaĵo en la kruda stato kaj la 40-a datreveno de la transdono de la Kastelo al la publiko. Dum tiu periodo estos organizataj eventoj referencantaj al la historia pasinteco kaj popularigantaj la nunan rolon de la Kastelo. Ekde la 2-a de septembro 1980 la Reĝa Kastelo kune kun la tuta Malnovurba Kvartalo de Varsovio troviĝas sur la Listo de la Monda Heredaĵo de Unesko.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Barbara – 1′ 26″

En la reprezenta listo de Nemateria Kulturheredaĵo de Unesko aperis meze de decembro la kulturo de la sovaĝa abelbredado el Pollando. Temas pri la dua en la listo subjekto el Pollando apud la krakovaj Kristnaskaj Kripetoj. La proponon kunprezentis antaŭ tri jaroj Pollando kaj Belorusio. kulturo de la sovaĝa abelbredado ĉirkauprenas konojn, kapablojn, praktikojn kaj kredojn ligitajn kun la bredado de sovaĝaj abeloj en la vivaj aŭ en forhakitaj arbotrunkoj. Ĝi estas perata de generacio al generacio baze de familia konotransdonado kaj agado de societoj okupiĝantaj pri arbara bredado de sovaĝaj abeloj. La abelbredistoj okupiĝas pri abeloj en maniero aparta kreante al ili vivkondiĉojn laŭeble plej fidelajn al la naturaj, ne intervenante en ilian vivociklon nek klopodante pri akiro de pli intensa mielrikolto. Ĉi-speca protekta zorgo spegulas la praktikon de harmonia kunvivado de homo kun la naturo.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Maciek – 1′ 11″

Polaj grafikistoj fariĝis laŭreatoj de la internacia konkurso EX LIBRIS Grafica Italiana. La unuan egalrangan titolon kun Polina Kapurnika el Italio akiris Ryszard Baloń kaj Wiesława Kurdek. La duan premion akiris Natalia Leszczyńska egalrange kun Emilio Carrasco el Meksikio. Ĉiuj polaj laŭreatoj estas ligitaj kun la urbo Stargard. Ryszard Baloń gvidanta stablajn okupojn pri grafiko en la loka Junulara Kulturdomo estas diplomito de la Ŝtata Liceo de Plastikaj Artoj en Szczecin kaj de Supera Pedagogia Lernejo en Opole. Li praktikas pentroarton, aplikatan grafikon kaj grafikon artan. Ĝis nun li aŭtoris 261 miniaturaĵojn kaj ekslibrisojn. Baloń partoprenis multajn konkursojn kaj ekspoziciojn en Pollando kaj eksterlande. Liaj verkoj troviĝas en la ŝtataj kaj privataj kolektoj i.a. en la Nacia Biblioteko en Varsovio kaj Artgalerio de Ekslibriso en Krakovo. Krome en Muzeo de Ravensbrück, en la Artgalerio en Sint Niklaas en Belgio, Frederikshavn en Danlando, Nancy en Francji, ĉe la Fondaĵo de la Barono Taylor en Francio kaj en la Artmuzeo en Senigalia, Italio. Ekde 1969 Ryszard Baloń laboras kun instruistoj de plastikaj artoj kiel arta konsilanto kaj konsultanto.

El la elsendo 29.01.2021. Lagas Maciek – 1′ 34″

En la Tatry-montara Muzeo en Zakopane trovigas ĉirkaŭ du kaj duona mil objektoj, kiujn konsisitigas diversaj elementoj de popolaj kostumoj. En plimulto temas pri vestoj de montaranoj el Podhale-regiono, sed estas ankaŭ inter ili kostumoj en la regionoj Orawa kaj Spisz.
Antaŭnelonge finiĝis la konservistaj laboroj pri 42 elementoj de tiuj historiaj kostumoj, el inter kiuj la plej malnovaj devenas el la fino de la 18-a jarcento. Temas pri ŝafpeltoj, korsaĵoj, jupoj, ĉapoj, manteloj. La popolaj montaranaj vestoj estas kolektataj en la Tatry-montara Muzeo ekde 1889-a jaroj. La plej malnovan kolekton konsisitigas 50 elementoj de la virinaj festaj vestoj el la loko Czortsztyn, kiun donacis al la muzeo grafo Stanisław Drohojewski.
La muzeo planas prezenti kolekton de la montaranaj kostumoj al la vasta publiko en 2023, en restaurota ĉefa sidejo de la muzeo.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 09″

Muzulmana Religia Asocio en Pollando eldonis albumon „Muhiry. Tataraj religiaj bildoj”. Ĝi enhavas fotojn de 50 ornamaj afiŝoj aŭ teksaĵoj – plej ofte kun citaĵoj el Korano – devenantaj el moskeoj kaj preĝodomoj de polaj islamanoj, el la muzeaj kaj privataj kolektoj.
Polaj tataroj pendigas tiujn objektojn interne de moskeoj, preĝodomoj kaj siaj hejmoj kredante pri ilia protekta efiko kontraŭ malbonaĵoj. Samtempe ĉi tiuj objektoj atestas pri pieco de ĝiaj posedantoj kaj aŭtoroj. En ili aperas, kutime broditaj aŭ skribitaj, citaĵoj el Korano kaj ankaŭ religiaj konstruaĵoj kun aparta signifo. Ĉion ĉi akompanas kaligrafiaĵoj, ornamoj geometriaj, plantaj, arkitekturaj, muzulmanaj. Plej ofte temas pri „szahada”, la kredokonfeso.
La kutimo pretigi ĉi-specajn religiajn bildojn aperis en la tatara socio loĝanta en la pola-litova limregiono lime de la 18-a kaj 19-a jarcentoj kaj daŭras ĝis hodiaŭ. Por krei ilin plej ofte oni uzis paperon aŭ dikpaperon aplikante guaŝon aŭ inkon, en la 20-a jarcento afiŝkolorigilojn, akvarelojn, kolorkrajonojn. Ofte renkontataj estis la brodaĵoj. La albumo koncernanta ĉirkaŭ 5 milmembran tataran socion en Pollando enhavas informojn pri la genezo de ĉi tiuj religiaj teksaĵoj, pri iliaj tipoj kaj kreoteknikoj kun la indiko de lokoj el kiuj ili devenas.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 46″

Pli ol 7 mil arĝentajn kaj 4 orajn monerojn retrovis arkeologoj en la vilaĝo Újlengyel, ĉirkaŭ 50 kilometrojn for de Budapeŝto. Ĝi devenas el la 20-aj jaroj de la 16-a jarcento, do el la periodo kiam la reganto estis Ludoviko la 2-a Jagelonido. La ujo estis retrovita en kultivebla grundo proksime al la loko, en kiu en 2019 estis retrovitaj 150 moneroj. La aĉetopovo de la nun retrovita trezoro ebligis en 1520, kiam plej verŝajne la moneroj estis kaŝitaj, aĉeton de sep ĉevaloj, aŭ aktuale de luksa aŭtomobilo.
La plej malnova monero estas la romia arĝenta denaro kun la vizaĝo de la cezaro Lucius Verus reginta en la jaroj 161-169. La plej novaj ligiĝas kun la regado de Ludoviko la 2-a Jagelonido, kiu regis en Hungario en la periodo 1508-1956 kaj ekde 1509 estis ankaŭ la reĝo de Ĉeĥio. La oraj moneroj troviĝintaj sub la dua fundo devenas el la tempo, kiam regis Matiaso la 1-a. Estis trovita ankaŭ monero emisiita de papo Pio la 2-a.
Laŭ la hipotezo de la laborantoj de Ferenczy-muzeo la kaŝo de moneroj ligiĝis kun la tiuperioda turka invado, kaŭzinta i.a. faligon de la Jagelona dinastio.

El la elsendo 22.01.2021. Legas Barbara kaj Maciek – 1′ 37″