Kulturkroniko

La pandemia periodo de la jaroj 2020-21 signifis katastrofon por la polaj muzeoj kaj aliaj kulturinstitucioj. Notendas, ke la nombro de muzeaj institucioj financataj el la ŝtata buĝeto signife kreskis. Se antaŭ sep jaroj temis pri 32 muzeaj centroj, nun en la tuta Pollado estas 62. En 2019 vizitis ilin 40 milionoj da personoj. La aplikitaj kovim-rilataj limigoj draste malkreskigis la vizitfrekventecon. Tamen en la nuna jaro la kulturministerio prognozas signifan pliboniĝon de la situacio. La aktualaj esploroj pri la vizitfrekventeco en la muzeoj dum tri monatoj elmontras la pliboniĝon de la situacio. Rekordulo estas la Nacia Muzeo en Varsovio, en kiu kompare al 2019 la nombro de vizitoj kreskis eĉ je 300 procentoj. Sendube influas tion i.a. la lernejanaj ekkursoj, kiuj kadre de la programo „Ekkonu Pollandon” vizitas diversajn regionojn, inkluzive de ĝiaj muzeoj kaj kulturcentroj. Ne ĉiuj muzeoj notas tamen similajn rezultojn. Unuavice temas pri tiuj polaj institucioj, kiuj antaŭe ĝuis grandan interesiĝon flanke de eksterlandaj turistoj, kies kvanto pro la milito en Ukrainio signife malkreskis.

El la elsendo 30.10.2022. Legas Pamela – 1′ 31″

La Akademio de Esperanto reference al premio atribuata en la jaroj 1918-1930, en kiu gajnis multaj konataj E-aŭtoroj, decidis referenci al la tradicio kaj en 2021 proponis sian literaturan premion sub la nomo “Laŭro”. Oni prenis en konsideron, ke la E-literaturo estas riĉa je verkoj, kiuj meritas tradukon al etnolingvoj. La premio celas verkojn „arte signifajn, lingve perfektajn kaj evidente kontribuantajn al evoluigo de esperantlingva kulturo”. La unuan premion en 2021 gajnis Mikaelo Bronŝtejn pro la romano „Mi stelojn jungis al revado”.
Normale la limdato por kandidatigi verkojn pasas fine de junio. Sed ĉi-jare, pro plurmonata elektoproceduro, la Akademio ne ĝustatempe atentigis pri la limdato. Tial la limdato estas prokrastita ĝis la fino de oktobro. Tiel do por la premio 2022, eblas ankoraŭ proponi verkojn aperintajn (en sia unua eldono) inter januaro 2017 kaj decembro 2021. La proponoj atingu la ĵurion ĝis la 31-a de oktobro 2022 ĉe la adreso: lauro@akademio-de-esperanto.org. La premio, estos aljuĝita meze de decembro.

El la elsendo 20.10.2022. Legas Milada – 01’58”

La regiona Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko kreis la interretan portalon (podlasiebranickich.pl), kiu kolektas informojn pri la historio kaj ligoj de la magnata Branicki-familio kun la regiono. Oni prezentas en ĝi konstruaĵojn, dokumentojn kaj historiaĵojn. La listo estas daŭre kompletigata. Ĝuste ĉi tiu magnata gento antaŭ ĉirkaŭ 300 jaroj altigis la signifon de la podlaĥia regiono
Jan Klemens Branicki (1689-1771) la krakova kastelestro, granda reĝa hetmano kaj senatano de la reĝa Pola Respubliko influis la evoluon de Bjalistoko, kiu dank’ al li komence de la 18-a jarcento akiris la urborajtojn. Ĝis hodiaŭ la familirezidejo, t.e. estas la palaca-ĝardena komplekso de Bjalistoko estas ĝia vizitkarto. Tamen en la ĝenerala memoro multaj historiaj objektoj ne estas ligataj kun ĉi tiu meritiĝinta por Bjalistoko familio. Ĝiaj artverkoj, arta heredaĵo, dokumentoj dum jardekoj estis diserigitaj, kaj nun la ambicio estas reloki ĉion ĉi en unu loko.
Ĉe la kreiĝanta interreta Branicki-familia-paĝo eblas konatiĝi kun priskriboj de arkitekturaj objektoj, verkoj de la pentroarto, skulptarto, teksaĵoj kaj numismatikaĵoj, malnovpresaĵoj kaj arkivaĵoj, La paĝo ne havas strikte sciencan karakteron kaj estas informfonto, por turistoj vizitantaj Bjalistokon kaj la tutan Podlaĥion.

El la elsendo 20.10.2022. Legas Maciek – 01’42”

La laŭreatino de unu el la plej malnovaj kaj plej gravaj prezentaĵoj de la nuntempa arta teksaĵo fariĝis la hindunia artististo Moumita Basak.
La Internacia Trienalo de Teksaĵo, kiun ekde 1975 organizas la Muzeo de Teksoarto de Lodzo prezentas la plej gravajn tendencojn koncerne artan teksaĵon, spegulante gravajn etapojn kaj ŝanĝojn okazantajn el la artteksa metio. La temo de la 17-a eldono de la konkurso „Konfuzita stato” prenita el kvantuma fiziko signifas situacion, kiam du bazaj elementoj estas ligitaj tiel, ke sendepende de la dividanta ilin distanco ŝanĝo en unu kaŭzas tujan ŝanĝon en la alia.
Teksaĵo de la pratempo estas proksima al la homo akopanante lin de jarmiloj. La ekspozicio bildigas ĉi tiun rilaton prezentante la alrigardon de artistoj al la problemoj de la nuntempo, kiuj koncernas ĉiun homon. La bunto de la verkoj laŭ la vidpunkto de rigardo, riĉo de la formoj, fakturoj, koloroj kaj signifoj ebligas al ĉiu trovi por si ion proksiman. La ekspozicio en la Muzeo de Teksoarto de Lodzo daŭros ĝis la 15-a de aprilo 2023. Akompanas ĝin lekcioj, laborrenkontoj por infanoj kaj plenkreskuloj.

El la elsendo 20.10.2022. Legas Maciek – 01’29’‘

Komence de oktobro pasis la 205-jariĝo de la establo de sekreta Societo de Konoamantoj (pole Filomatoj). Inter la kreintoj, studentoj aŭ diplomitoj de la Universitato en Wilno estis ses personoj i.a. Adam Mickiewicz. Kvankam li ne estis la ĉefa persono, se temas pri la organiza hierarkio, sendube li superis aliajn per poezia talento. En 1818 li presis en la gazetaro sian unuan versaĵon, kaj en 1822 aperis libroforme liaj „Baladoj kaj romancoj” agnoskitaj kiel simbola komenco de la pola romantikismo.
La kreintoj de societo estis la plej grava grupo en la generacio, kiu okazigis la klerigajn/romantikajn transformiĝojn en Pollando. Komence ilia ĉefa celo estis intelekta evoluo superanta la universitatan programon, gravis ankaŭ morala perfektiĝado kaj polurado de siaj karakteroj, por kio ili serĉis inspiron en fontoj same antikvaj kiel modernaj. Kun la fluo de la tempo kreskis iliaj ĉiam pli ambiciaj celoj literaturaj, kulturaj kaj patriotaj-klerigaj. Aldoniĝis al ĉio ĉi ideoj pri disvastigado de konoj (agado malpermesita de la rusa aneksinto), formado de civitanaj sintenoj. Tio kaptis la atenton de la cara polico kaj alkondukis al juĝproceso kontraŭ la membroj de la societo kaj ĝia malfondo.

El la elsendo 20.10.2022. Legas Maciek – 01’33”

En septembro en Vroclavo, la sudokcidenta Pollando, estis establita Reto de la Mondaj Ĉefurboj de Libro de Unesko. Aliĝis al ĝi 14 aliaj urboj el la tuta mondo kaj ĝia celo estas popularigi literaturon kaj ĝiajn kreantojn.
La establoakton en la Malnova Urbodomo de Vroclavo subskribis reprezentantoj de 15 urboj: Akra, Antverpeno, Ateno, Buenos Aires, Guadalajara, Incheon, Kuala Lumpur, Madrido, Montrealo, Lubljano, Strasburgo, Ŝarĵo, Tbilisi, Torino kaj Vroclavo. La eventon partoprenis reprezentantoj de Unesko kaj Internacia Eldonista Societo (IPA). Dum la solenajo estis substrekite, ke libroj estas unikaj kulturobjektoj kreantaj reciprokan kompreniĝon, dialogon, pacon. Ili estas helpantaj konstrui komunan estontecon.
La ideo de la reto sub la egido de Unesko kompletigas kaj evoluigas la koncepton de la Monda Tago de Libro kaj Aŭtoraj Rajtoj de Unesko, la unuan fojon solita en 1995. En 2001 Unesko nomumis la Unuan Ĉefurbon de Libro por unujara periodo, kiu estis Madrido. Laŭvicaj ĉefurboj akiras la titolon pro la distingiĝantaj programoj popularigantaj librojn kaj librolegadon. Vroclavo ricevis ĉi tiun titolon en 2016. Aktuale la Ĉefurbo de Libro estas Guadalajara, en 2023 estos Akra kaj en 2024 Strasburgo. La novkreiĝinta Reto de la Mondaj Ĉefurboj de Libro de Unesko utiligos potencialon, spertojn kaj engaĝitecon de la urboj, establintoj. La celo estas krei komunajn projektojn kaj programojn formantaj la socian konscion pri la signifo, kiun por la nuntempa mondo, havas literaturo kaj ĝiaj kreantoj, libromerkato, altigado de librolegaj kompetentoj kaj kontraŭbatalado de analfabetismo.

El la elsendo 10.10.2022. Legas Maciek kaj Barbara – 02’23”

En la Urbodomo de Poznano, la iama jezuita kolegio, estis malkovritaj sur la volbo de iama klostra manĝoĉambro, aktuale debatsalono, interesaj freskoj.
Laŭ enkondukaj ekzamenoj ili kreiĝis en la 30-aj jaroj de la 18-a jarcento, jam post la finkonstruo de la kolegio kaj nun rolas kiel eksterordinare valora pruvo pri la origina baroka interno de la kolegio. La unuajn freskojn oni malkovris en 2018.
Komence de la restaŭristaj laboroj oni sukcesis malkovri freskojn nur sur ĉirkaŭ 20 procentoj de la volbo, nun estis prezentita la cetera parto. Ĝi konsisitas el tri scenoj kun religia temaro, el inter kiuj nur la unua jam estis plene identigita kun la 4-a ĉapitro de la Jeremia Lamentado, unu el la libroj de la Malnova Testamento. La scenoj sur la volbo estas ĉirkaŭitaj de 12 jezuitaj sanktuloj en lunetoj – inter kiuj troviĝas Stanisław Kostka, Andrzej Bobola, Jan De Goto, Jakub Kisai, Franciszek Borgiasz, Alojzy Gonzaga kaj Ignacy Loyola.

El la elsendo 10.10.2022. Legas Maciek kaj Barbara – 01’15”

La 7-an de oktobro 2022 okazos en Poznano la inaŭguro de la 16-a eldono de unu el la plej prestiĝaj muzikkonkursoj en la mondo, Internacia Violonista Muzikkonkurso de Henryk Wieniawski. Nunjare partoprenos ĝin 36 muzikistoj elektitaj inter pli ol 220 kandidatoj el 30 landoj de la mondo. En la daŭro de la trietapa konkurso, en kies ĵurio troviĝas elstaraj muzikistoj el la tuta mondo, la kvalifikitaj muzikistoj rivalos ludonte sonatojn de Johann Brahmns, Ignacy Jan Paderewski, Franz Schubert, Robert Schuman, Nicola Paganini, Ludwig van Beethove, Johann Sebastain Bach kaj Heneryk Winiawski. La unua eldono de la violonkonkurso de Wieniawski okazis en 1935. Ekde 1962 ĝi estis raportita de la Poznana Filio de Pola Televdo kaj ekde 1977 relajsita. La nunjarajn relajsojn, registrojn de priaŭskultoj kaj koncertojn prezentos la televido de Poznano, la 2-a programo de la Pola Televido kaj la kulturkanalo de la Pola Televido. La interacia Violonkonkurso de Henryk Wieniawski daŭros ĝis la 21-a de oktobro. Henryk Wieniawski (1835 – 1880) estis pola komponisto, violonisto kaj pedagogo. Unu el la plej renomaj violonistoj kaj komponistoj en la historio.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 1′ 35″

Korusoj el Armenio, Belorusio, Moldavio kaj Ukrainio akiris la unuajn premiojn en la Internacia Festivalo de Ortodoksa Muziko „Hajnówka 2022”. En ĝia konkursa parto prezentiĝis 12 ensembloj el Eŭropo, Afriko kaj la Proksima Oriento. Temis i.a. pri korusoj el Pollando, Armenio, Egiptio, Hispanio, Serbio, Palestino kaj Ukrainio. La rivaldo okazis en kvar kategorioj de paroĥaj, amatoraj, laikaj kaj profesiaj korusoj. Inter la paroĥaj koruoj la unuan lokon akiris la episkopa koruso “Znamiennia” el la loko Rivne en Ukrainio. En la grupo de amatoraj laikaj korusoj venkis la koruso “Concordia” el Belorusio. En la plej prestiĝa kategorio de profesiaj korusoj estis atribuitaj du egalrangaj unuaj premioj. Ricevis ilin la moldawa koruso „Gloria” el Kiŝinevo kaj la Ŝtata Ĉambra Koruso el Erevano en Armenio. La festivalo „Hajnówka 2022” ne sole popularigas konatajn komponaĵojn el la abundo de la otodoksa muziko, sed ankaŭ prezentas ĵus malkovratajn verkojn. La evento de preskaŭ 20 jaroj okazas en Bjalistoko, kvankam komence ĝi startis en la loko Hajnówka, kion konservas la festivala nomo.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 1′ 29″

En la Muzeo Villa Caro en Gliwice estis lanĉita la retrorigarda ekspozicio de la verkoj de Wojciech Siudmak la “Universo”. Pentraĵoj, desegnaĵoj kaj skulptaĵoj de fama pentristo estas rigardeblaj ĝis la 10-a de oktobro, kiam la artisto solenas sian 80-jariĝon. Post Gliwice liaj verkoj estos prezentitaj al la publiko en Gdańsk, Varsovio kaj Krakovo (en Wawel-kastelo). La naskiĝinta en 1942 Wojciech Siudmak studis en la Akademio de Belartoj en Varsovio kaj en la Ecole des Beeux-Arts en Parizo. De preskaŭ 50 jaroj li vivas kaj laboras en Francio. Siudmak estas konsiderata la ĉefa reprezentanto de fantazia realismo. La artisto dum multaj jaroj laboris kun unu el la plej grandaj francaj sciencfikciaj eldonejoj, libere interpretante la prozon de Frank Herbert, Philip K. Dick kaj aliaj elstaraj verkistoj. Liaj pentraĵoj aperis sur la afiŝoj de tri eldonoj de Cannes-Festivalo (1975, 1976, 1977), evento unika en la festivala historio. La fama Pocket-eldonejo dum pli ol 35 jaroj ornamis per liaj pentraĵoj la kovrilojn de sciencfikciaj kolektoj, kaj la ekspozicio de liaj verkoj ĉe la Eiffel-Turo en Parizo oficiale bonvenigis la trian jarmilon. La pola eldonejo Rebis eldonis la 23-voluman kolekton de “Diuna” de Frank Herbert kun la ilustraĵoj de Wojciech Siudmak. La sama eldonejo publikigis ankaŭ „Don Quijote” de Cervantes kun liaj ilustraĵoj kaj plurajn bibliofilajn albumojn de liaj verkoj. En la lastaj 20 jaroj kreiĝis pli ol 200 liaj desegnaĵoj por la serio “Dune”, pli ol 150 por la verkoj de Philip K. Dick, pli ol 40 por “Don Quijote” de Cervantes, pli ol 35 desegnaĵoj por la nokturnoj de Chopin. La kreado de Wojciech Siudmak fascinis plurajn generaciojn, kaj inter liaj admirantoj troviĝas eminentaj reĝisoroj kiel Denis Villeneuve (direktoro de la filmo “Dune” (2021), George Lucas, Federico Fellini kaj Jean-Jacques Annaud.

El la elsendo 30.09.2022. Legas Maciek – 2′ 19″