Kulturkroniko

La Pola Poŝto kunlabore kun la Muzeo de Krakovo encirkuligis porokazajn poŝtmarkojn bildigantajn kristnaskajn kripetojn, laŭreatojn en la Konkurso por Krakovaj Kripetoj en 2021. Pere de ĉi tiu poŝtmarka serio la pola poŝto laŭvican fojon referencas al la riĉo de la pola kultura heredaĵo. La poŝtmarkoj estis eldonitaj en tri versioj prezenante kripetojn de Józef Madej, Kazimierz Stopiński oraz Zbigniew Gillert. En iliaj plurnivelaj konstruaĵoj estas rekoneblaj miniaturaj elementoj de la historia arkitekturo de Krakovo en la kristnaska scenaro. Ĉiu el la poŝtmarkoj estis emisiita en la kvanto de 120 mil ekzempleroj. La Konkurso por la krakovaj kristnaskaj kripetoj estas organizata ekde 1937. Siajn kripetojn la metiartistojn tradicie dislokas ĉe la piedoj de Adam Mickiewicz-monumento ĉiun unuan ĵaŭdon de decembro. La krakova kristnaska kripetfara metio troviĝas en la Listo de la Nemateria Kultura Unesko-heredaĵo.

El la elsendo 05.03.2023. Legas Pamela – 1′ 15″

La solenadojn de la 550-a naskiĝdatreveno de Nikolao Kopernik en Vroclavo – la sudokcidenta Pollando – inaŭguris porokaza ekspozicio en la tiea universitata biblioteko. Oni prezentas en ĝi la unuan eldonon de Kopernik-verko „De revolutionibus orbium coelestium” kaj ankaŭ verkojn de Ptolomeo, Galileo, Johannes Kepler kaj Jan Heweliusz. En Vroclavo troviĝas tri originalaj ekzempleroj de la unua eldono de la epokfara verko de Nikolao Kopernk, du el la kolektoj de la biblioteko mem kaj unu el Nacia Insituto Ossolinum. La eksponaĵoj koncernas la periodon ekde la geocentra vizio de la mondo, reganta ankoraŭ en la 15-a jarcento, do en la periodo antaŭ la malkovro de Kopernik ĝis la tempo de Galileo. La ekspozicio celas unuavice lernantojn de la regiono, kiuj jam anoncis siajn vizitojn. Kadre de la tutjaraj eventoj ligitaj kun la naskiĝdatreveno de Nikolao Kopernik okazos pliaj prelegoj kaj ekspozicioj, ankaŭ publika legado de Kopernik-verko.

El la elsendo 20.02.2023. Legas Maciek – 01′ 14″

Muzeo de Memoro pri Siberiekziloj funkciigis retan portalon, en kiu krom publicaj kaj popularsciencaj artikoloj troviĝas aparta sekcio „Fotomisteroj”. La bjalistoka centro tiel kompletigas kaj identigas informojn pri la fotitaj personoj. La esploristoj de ĉi tiu fako ne multon scias mem pri iliaj fotoherooj, kelfoje estas konata sole nomo el unu el la fotitaj personoj, kelkfoje dato kaj loko kie la foto estis farita. Tre rapide dank’ al la helpo de la retejvizitantoj, familianoj de deportitoj oni identigis iujn nomojn, kio ebligis konatiĝi kun la vivhistorioj de iuj el ili kaj akiri pliajn dokumentojn al ili rilatajn. Tia deĉifrado de fotoj estas grava por historiistoj, kiuj povas konatiĝi kun la sortoj de la deportadoj, pliaj eventoj kaj sortoj de la deportitoj. Ofte al la muzeo venas demandoj de nepoj kaj pranepoj de la ekzilitoj pri sortoj de konkretaj personoj deportitaj al Siberio. La portalo >swiatsybiru< estas komuna iniciato de la Muzeo de Memoro pri Sibirekzliloj kaj Centro de Dialogo Juliusz Mieroszewski. Ĉiun sepan-dekan tagon aperas tie novaj fotoj, pri kies identigo historiistoj petas retumantojn. La jam identigitaj fotoj ne estas forigataj, ĉar esploristoj esperas, ke daŭre povas ankoraŭ veni kompletigaj informoj de la portalvizitantoj. La bjalistoka Muzeo de Memoro pri Siberiekziloj inaŭgurita la 17-an de septembro 2021 estas tutlanda instituto okupiĝanta i.a. pri la deportado de poloj orienten.

El la elsendo 20.02.2023. Legas Maciek – 01′ 51″

En 2010 kreiĝis la firmao Gdanska Monemisiejo. La kunlaboranta kun la Nacia Pola Banko kaj Pola Monemisiejo ĝi tenas kunlaboran kontakton ankaŭ kun Perth Mint, Royal Australian Mint, Royal Canadian Mint. Ĝia misio estas disvastigado de kolektista pasio, kiu ligiĝas kun la investado en arton ensoĉitan per noblaj metaloj. En la 2022 la Gdanska Monemisiejo eldonis la kolektistan serion, kiu referencas al la vivo kaj kreado de Stanisław Lem. La serio estas vendebla en kvar variantoj. La monero „Solaris” 2 oz kun la valoro de 10 eŭroj estis produktita en la eldonkvanto de du mil ekzempleroj. Sur ĝia reverso estas prezentita la finsceno el la plej fama romano de Stanisław Lem, la averso prezentas adaptaĵon de grafiko de Daniel Mróż. La dua duunca varianto „Lem” ankaŭ en la eldonkvanto de du mil ekzempleroj prezentas profilon de la verkisto laŭ foto el la 60-aj jaroj. Sur la averso troviĝas fragmento de figuro por la romano „Cyberiada” laŭ la desegnaĵo de Daniel Mróz. Plian varianton konsisitigas arĝenta monero ducentgrama kun la nomo „Daniel Mróz kaj Stanisław Lem” aperinta en 100 ekzempleroj. Sur la averso troviĝas fragmento de figuro el la desegnaĵo por „Cybieriada”, kaj sur la reverso troviĝas vizaĝoj de Mróz kaj Lem. Unuaplane sub abstraktaj geometriaj strukturoj estas prezentitaj la laborinstrumentoj de ilustristo kaj plej popularaj volumoj de Lem-verkoj. Simile 100-ekzemplera estas la lasta 200-grama monero de la serio. Ĝi prezentas la figuron de Kelvin el la romano „Solaris” sur la surfaco de la planedo, kiam li renkontas produktojn de la vivanta oceano. Ĉiuj moneroj estas finpretigitaj per kolora surpreso UV kaj pakumitaj en elegantajn lignajn kestojn kun garantifolio pri ilia aŭtenteco.

El la elsendo 20.02.2023. Legas Maciek – 02′ 15″

Kvankam Pollando ne abundas je historiaj objektoj sur la listo de la Polaj Historimonumentoj aperis pliaj objektoj. Temas pri Klostro de s-ta Onufrio en la loko Jabłeczna, la arkitektura kaj urboplana komplekso de la kvartalo Nowa Huta en Krakovo, la paroĥa preĝejo de s-ta Jakobo Apostolo en la loko Małujowice, la Kolegiata Komplekso de s-ta Marteno-episkopo en Opatów, la Bernardena Klostra Komplekso en Radom, La Santejo de Dipatrino – Patrino de la Paco en Stoczek Klasztorny, la Vira Klostro de la Anĝelanonco al la Plej Santka Maria Virgulino en Supraśl, la arkikolegiata komplekso de la Plej Santa Maria Viruglio kaj s-ta Alekso en Tum kaj la iama sidejo de la Ministerio por la Religiaj Konfesioj kaj Publika Klerigo en Varsovio. Ekde 2016 la listo riĉiĝis je 153 objektoj. La titolo Historimonumento estas unu el la kvin formoj protekti historiajn objektojn en Pollando agnoske pro ilia signifo por la nacia kulturo.

El la elsendo 10.02.2023. Legas Maciek – 01′ 14″

Verkistino Wioletta Grzegorzewska kaj historiisto prof. Neal Pease fariĝis laŭretoj de la Literaturaj Premioj atribuitaj de la Asocio de Polaj Verkistoj en Elmigrejo, kiu havas sian sidejon en Londono. La premio, kies patrono estas Włada Majewska estis atribuita al Wioletta Grzegorzewska pro la romano „La lupa rivero”. Ŝi estas poetino, romanverkistino kaj tradukistino loĝanta ekde 2006 en Britio. Sur la anglalingva eldonmerkato ŝi estas konata kiel Wioletta Greg. La premiita pollingva romano priskribas sortojn de senhejma pola elmigrintino el la insulo Wight sur la Maniko dum la unua tago de la proklamita en Britio pandemio. La literaturan premion pro la popularigado de la pola kulturo en la mondo ricevis Neal Pease, historiisto, profesoro de la Universitato Wisconsin en Milwaukee. Li gvidas lekciojn dediĉtajn al la historio de Pollando kaj la Centra Eŭropo, al la historio de kristanismo kun aparta konsidero de katolikismo. Li aŭtoras aprecatajn librojn, eseojn kaj sciencajn disertaciojn ligitajn kun ĉi tiu temaro. La solena enmanigo de la pemioj okazos printempe de la 2023-a jaro en Londono.

El la elsendo 10.02.2023. Legas Maciek – 01′ 25″

La loĝantoj kaj vizitantoj de Krakovo ĝis la mezo de aprilo povas konatiĝi kun nova portempa ekspozicio en Wawel-kastelo en Krakovo. La ekspozcio titolita „Jacob Mertens kaj la krakova pentroarto ĉirkaŭ 1600” prezentas pli ol 30 pentraĵojn, desegnaĵojn kaj skulptaĵojn de la antverpena pentristo setliĝinta en Krakovo. Temas pri verkoj apartaj, kvankam malmulte konataj kaj plej ofte ne prezentataj en muzeoj. Ili samtempe reliefigas la traiĝadon de nederlandaj influoj al 17-jarcenta Pollando. Al la eksponaĵoj apartenas ne prezentataj ĝis nun tiaj tolaĵoj kiel „La lasta manĝo” el la krakova preĝejo de sanktaj Petro kaj Paŭlo, „Dipatrino kun la Infaneto kaj la sanktaj Johano Baptisto kaj Johano Evangelisto” el Wawel-katedralo, „Vizio de S-ta Jadwiga antaŭ la krucifikso” el la krakova preĝejo de S-ta Kruco. En la ekspozicio estas prezentataj du grandaj poliptikaj tabuloj en nederlanda stilo el la Maria-preĝejo en Krakovo kaj el la dominakana preĝejo de s-ta Jakobo el Sandomierz. Jacob Mertens estis filo de Peeter Mertens kaj Cathlijne van Schoor kaj la metion lernis ĉe Huybrecht Bruggeman. Ne estas konata dato kiam li forlasis Antverpenon. Lian konstantan setliĝon en Krakovo konfirmas i.a. la dato kiam li membriĝis en pentrista gildo, kio okazis la 23-an de oktobro 1589. En Krakovo li ankaŭ mortis en 1609.

El la elsendo 30.01.2023. Legas Gabi – 01′ 58″

Franc Laera, la itala kunlaboranto kaj amiko de la genia reforminto de la 20-jarcenta teatro, Tadeusz Kantor ricevis la distingon Meritiĝinto por la Pola Kulturo. La pola kulturministerio atribuas ĝin al personoj, distingiĝantaj per la kreado, popularigado kaj protekto de la pola kulturo. La solenaĵo okazis en la krakova Artgalerio-Laborejo de Tadeusz Kantor, la filio de Cricot 2 dum la inaŭguro de la ekspozicio „Milano…. Bildoj kaj desegnaĵoj de Tadeusz Kantor el la kolekto de Franc Laera”. Dank’ al la financa helpo de la pola kulturministerio la krakova Cricoteko komencis ciklon da aĉetoj el Laera-kolekto. Franco Laera konatiĝis kun Kantor meze de la 70-aj jaroj kaj ekde la komenco estis fascinita pri lia kreado, liaj teatraj enscenigoj kaj li estis realiganto de Kantor-spektakloj en Italio. Kantor kutimis pridonaci lin per siaj bildoj kaj desegnaĵoj ĉiam kiam Laera vizitis Krakovon aŭ por la fino de internaciaj turneoj de la Teatro Cricot 2. Tadeusz Kantor estis teatra reĝisoro kaj scenografo, pentristo, ofte prezentiĝanta en siaj spektakloj, difinata la reforminto de la 20-jarcenta teatro.

El la elsendo 30.01.2023. Legas Maciek – 01′ 26″

Sojle de la Kristansko en la Muzeo de Kurpie-regiona Kulturo estis prezentitaj la unuaj ekzempleroj de la romano de Antoine de Saint-Exupéry „La Eta Princo” en la dialekto de Kurpie-regiono. Ekde la nova jaro estis planita ĝia pli vastskala vendokampanjo. La tradukiniciato estis prezentita en la grupo „Po kurpśosku – mówię i piszę” (mi parolas kaj skribas en Kurpie-regiona dialekto). La nomo Kurpie rilatas al etnografia kaj dialektologia regiono, klare distingiĝanta en la nord-orienta parto de la provinco Mazovio. La nomo koncernas ne sole la regionon, sed ankaŭ ĝiajn loĝantojn. Nur en la 2009-a jaro estis prilaboritaj ortografiaj principoj de Kurpie-dialekto. Ili estis akceptitaj de Kurpie-Asocio kaj disvastigataj kaj firmigataj en pliaj publikaĵoj en ĉi tiu dialekto kaj pri ĉi tiu dialekto. Pri la traduko de „Mały Kśęć” laboris 10-persona grupo aparte konsiderante la leksikon, ortografion kaj gramatikajn formojn. La kolektiva laboro estis des pli necesa, ĉar Kurpie-regionaj agantoj ne havas dume multajn spertojn pri la tradukado de beletro kaj poezio. Pli frue „La eta Princo” estis tradukita en Pollando en la poznan dialekton „Książę Szaranek” kaj en la kaŝuban „Môłi princ”.

El la elsendo 20.01.2023. Legas Gabi – 1′ 41″

Laŭ la informoj de Tatry-muzeo en Zakopane en Japanio forpasis Kazuyasu Kimura, la nepo de Bronisław Piłsudski – elstara etnografo, esploristo pri la popoloj de la Fora Oriento kaj pli aĝa frato de konata pola politikisto Józef Piłsudski. Kazuyasu Kimura tenis konstantan kontakton kun la muzeo en Zakopane, kies etnografiajn kolektojn estis kreanta lia avo en la jaroj 1906-14. Li estis ankaŭ ofta gasto de la Muzeo. La vizitoj estis ankaŭ la okazo viziti la tombon de la avo, pri kiu li eksciis nur en la 80-aj jaroj, 10 jarojn antaŭ la morto de sia patro, Sukezo. La lastan fojon li estis en Pollando en 2018. La komplika sorto de Bronisław Piłsudski pri kiuj ni felietonis en 2013 (01.11.) kondukis lin al Saĥaleno, kie li kontaktiĝis kun ainoj. Liaj esploroj pri ĉi tiu popolo helpis savi ilian kulturon. I.a. en 1903 per vaksaj cilindroj de Edison li registris ilian lingvon. Bronisław edziĝis al kuzino de aina gvidanto, kun kiu li havis du infanojn. En 2013 en la urbo Shiraoi sur Hokkaido estis malkovrita la monumento de Bronisław Piłsudski.

El la elsendo 20.01.2023. Legas Maciek – 1′ 31″