Kulturkroniko

Inter 326 proponoj el 38 landoj kandidatigitaj por la plej grava eŭropa arkitektura premio, European Union Prize for Contemporary Architecture – Mies van der Rohe Awards, troviĝas modernigo de la legejoj de la Pola Nacia Biblioteko. Jam la kandidatigo mem estas granda distingo, ĉar en ĉiu lando krom la landaj arkitekturaj institucioj kaj organizoj okupiĝas pri tio ekspertoj speciale nomumitaj de la fondaĵo Fundació Mies van der Rohe. La ĵurio elektos el inter ĉiuj proponoj 40 projektojn, kiuj estos prezentitaj en januaro 2024, la venkintoj estos anoncitaj en aprilo. La plej grava premio por la nuntempa arkitekturo en Eŭropo estis inaŭgurita en 1987. 14 jarojn poste laŭ propono de la Eŭropa Komisiono ĝi fariĝis la oficiala premio de la Eŭropa Unio.

El la elsendo 25.10.2023. Legas Maciek – 01′ 03″

En la ĉefdomo de la Resurektista Kongregacio en Romo troviĝas riĉa arkivo kun korespondaĵoj kaj notoj de tiom renomaj polaj poetoj, kiel i.a. Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński kaj Cyprian Kamil Norwid. La historio de la kongregacio, kies sidejo troviĝas proksime al la Hispana Placo, ligiĝas kun la historio de la tn. Granda Elmigrado el la unua duono de la 1831-a jaro. Tiam post la falo de la kontraŭcara Novembra Insurekcio multaj elstaraj figuroj de la pola i.a. kultura vivo devis forlasi la landon. Plej multaj memoraĵoj ligiĝas kun la Adam Mickiewicz – temas pri leteroj, notoj kaj aliaj dokumentoj. Multas memoraĵoj ligitaj kun Cyprian Kamil Norwid. Troviĝas krome memoraĵoj ligitaj kun mondfama geologo kaj esploristo Ignacy Domeyko, rememoroj de monakoj ligitaj kun Frederiko Chopin. La plej gravaj dokumentoj estis jam trarigarditaj, sed nun dank’ al la subvencio de la pola kulturministerio komenciĝas kelkajara cifereciga programo. Post tiu etapo la dokumentoj estos disponigiaj rete en la informa sistemo de polaj arkivoj ZoSIA.

El la elsendo 15.10.2023. Legas Maciek – 01′ 23″

Nur komence de septembro pasis la Tago de la Nacia Legado, por kiu estis elektita la romano de Eliza Orzeszkowa „Apud Niemen-rivero”. Tio estis nur iu el la omaĝeventoj dum la Jaro de la Januara Insurekcio 2023, en ĝia 160-a datreveno. Meze de septembro en la Muzeo de Sinjoro Tadeo en Vroclavo – la sudorienta Pollando – estis lanĉita, daŭronta ĝis januaro 2024, ekspozicio „La nigra robo. Patriotinoj en la batalo por libereco”.
Ĝi konsistas el du partoj. La unua rakontas pri la partopreno de polinoj en la Januara Isurekcio, la alia referencas al epoko pli proksima kaj al engagiĝo de polinoj en la tempo de Solidareco. Ambaŭ partoj memorigas pri la engagiĝo de polinoj, kiuj amase kaj kun plena engaĝiteco batalis por libereco. Malgraŭ malsameco de la epokoj inter la jaroj 1863-1981 la sinteno de polinoj en la batalo por la suvereneco de la lando estis la samaj. Ĉiupreze, ofte endanĝrigante sian vivon kaj sanon ili prenis opozician sintenon rilate al la truditaj regantoj.
La ekspozicio bildigas polinojn el la epoko de la Januara Insurekcio, kiuj kadre de la amasa, politika protesto portis funebrajn vestojn kaj uzis la t.n.-an nigran juvelaron, tio estas nigrakolorajn ornamaĵojn: nigrajn broĉojn, kolĉenojn, braceletojn, orelringojn. La nigra juvelaro eniris poste la kanonon de la patriota simbolaro dum la 1-a kaj 2-a mondmilitoj, ankaŭ en Solidareca tempo. La ekspozicio proksimigas krome biografiojn kaj atingaĵojn de patriotaj polinoj el ĉiuj menciitaj epokoj. Inter la akompanaj al la ekspozicio publikaj eventoj troviĝas ekzercoj pri la patriotkaraktera brodado, laborhoroj por infanoj kaj junuloj, dum kiuj oni faras ekzemplerojn de la patriotemfazaj virinaj ornamaĵoj, filmprezentoj kaj sesio dediĉita al polinoj-patriotoj.

El la elsendo 15.10.2023. Legas Maciek kaj Barbara – 02′ 29″

Somere en la Nacia Muzeo de Poznano estis prezentita ekspozicio dediĉita al la ĝisnuna kreado de unu el la plej renomaj en la mondo japanaj projektantoj Kenya Hara, aktuale loĝanta kaj laboranta en Tokio. De 40 jaroj li estas ligita kun Nippon Design Center, kadre de kiu li gvidas projektan studion Hara Design Institute. La ekspozicio „Kenya Hara. Igu la estontecon pli bona ol hodiaŭ. Japana grafika projektado” kreiĝis kiel premio atribuita al la japana kreanto en 2020. Ĝia patrono Jan Lenica apartenis al la grupo de la plej elstaraj polaj nuntempaj artistoj, unu el la kreintoj de la „pola artafiŝa skolo”. Kenya Hara laŭ kies persona koncepto kreiĝs la ekspozicio, prezentis siajn elektitajn artafiŝojn kaj eldonajn projektojn realigatajn ekde la 90-aj jaroj ĝis nun, inkluzive de projektoj speciale pretigitaj por la poznana ekspozicio. Kenya Hara aŭtoris multajn internaciajn ekspoziciojn, li estas la arta direktoro de la firmao MUJI, aŭtoro de libroj pri dezajno kiel vivfilozofio. En la 2-mila jaro Kenya Hara havis en Poznano sian unuan individuan eksterlandan ekspozicion. La somera ekspozicio prezentis liajn plej gravajn verkojn. Temis pri artafiŝoj kaj reklamkampanjoj, eldonprojektoj: libroj, katalogoj, interbranĉaj instalaĵoj kaj filmetudoj, en kiuj Kenya Hara prezentas Japanion laŭ sia propra alrigardo.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Maciek – 01′ 46″

Kajero kun poeziaĵoj de malliberigitinoj el germanaj koncentrejoj, titolita „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz” kreiĝis laŭ la iniciato de la Pola Instituto en Stokholmo kaj estis la unuan fojon prezentita dum la Librofoiro en Gotenburgo, okazinta lime de septembro kaj oktobro nunjare. La poezikajero enhavanta la manuskriptojn konserviĝis dank’ al la malliberigitino de la koncentrejoj Auschwitz-Birkenau kaj Ravensbrueck – Bożena Janina Zdunek (1918-2015), kiu postmilite dank’ al la kampanjo de blankaj busoj de la Sveda Ruĝa Kruco ektroviĝis en Svedio. La genezo de la poezikolekto plej verŝajne radikas en 1943, kiam la polino trafis al la koncentreja hospitalo. Tie dum maloftaj liberaj momentoj malliberigitinoj parkerrecitis la kreiĝintajn en la mallibereco poeziajojn. Origine la kajero estis servonta kiel registro de la koncentrejaj numeroj de la mortintaj virinoj. Laŭ iniciato de la Pola Instituto la 32-paĝa kajero kun 18 poeziaĵoj skribitaj de malsamaj personoj – kion reliefigas la malsama skribmaniero – estis prezentita en februaro 2020 en ekspozicio en Stokholmo. Sekve la filo de Bożena Janina Zdunek transdonis ĝin por konservista pritrakto en Auschwitz-muzeo. Post la pandemio la poeziaĵoj estis tradukitaj en la svedan kaj anglan lingvojn kaj eldonitaj kiel „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz”. Dum la lasta tago de la gotenburga librofoiro la poeziaĵojn interpretis aktorinoj ligitaj kun Svedio Małgorzata Pieczyńska oraz Sara Sommerfeldt.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Maciek – 01′ 57″

En la latvaj kinejoj la lastan tagon de septembro aparis filmo „Mia libereco” dediĉita al pola aktivulino en ĉi tiu lando. Temas pri historia dramo rakontanta pri unu el la plej gravaj figuroj en la tempo, kiam Latvio batalis por sendependeco. Latvio kandidatigis la filmon al Oskar-premio. Ĝia heroo estas Ita Kozakiewicz, establinto de la Asocio de Poloj en Latvio kaj ĝia unua prezidantino. Kiel deputitino al la Plej Supera Konsilio de Latvio ŝi senkompromise batalis por suverenco de Latvio kun respekto rilatante tamen al ĉiuj socioj vivantaj en la lando. Kvankam ŝi estas grava figuro en la vivo de Latvio tamen nun iom forgesita. Nur pasintjare en la loko Jēkabpils oni starigis ŝian monumenton kaj nunjare unu el la stratoj de Rigo ricevis ŝian nomon. La tragike mortinta en 1990 Ita Kozakiewicz estas ankaŭ patrono de la pola lernejo en la latva ĉefurbo. Ita Kozakiewicz naskiĝinta en 1955 en Rigo devenis el la latva-pola familio. En 2001 ŝi estis postmorte distingita per la Komandora Kruco kun Stelo de la Meritordeno de Pola Respubliko.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Pamela – 01′ 28″

Morgaŭ, la 1-an de oktobro okazos la kvina eldono de Tago de la Pola Muziko. Temas pri socia kampanjo populariganta la polan muzikon kaj kreskiganta/kreskigonta la konscion de poloj pri la signifo de muziko por la evoluo de la pola kulturo kaj… mastrumado. La kulimina momento de la tago estos unu horo inter la 10-a kaj 11-a matene, dum kiu 100 tutlandaj radiostacioj, subtenantaj la kampanjon, aŭdigos ekskluzive la pola muzikon. Ankaŭ en la muzikaj televdistacioj estos prezentataj ĉefe la polaj telediskoj. Nunjare la Tago estis riĉigita per diversaj intersektoraj agadoj, popularigantaj la polan muzikon pere de libroj, videoludoj kaj filmoj. Krome dank’ al la partnereco kun la Societo de Studkinejoj en ĝiaj filmsalonoj en la tuta lando estos disbiligata la antaŭpremiera prezento de la muzika filmo „Por ĉiam muzikŝatantoj”. La 1-an de oktobro aldone estos lanĉita nova iniciato-konkurso „La urbo de muziko”. Ĝi celas premii kaj distingi urbojn, kiuj subtenas la lokan muzikan scenejon. La unua Tago de la Pola Muziko okazis en 2019 kiel projekto engaĝigonta ĉiujn subjektojn de la muzika merkato. Post rekorde bona 2021, en kiu la valoro de la pola fonografia merkaro kreskis je pli ol 28 procentoj Pollando ektroviĝis en la grupo de 20 plej grandaj muzikmerkatoj de la mondo.

El la elsendo 30.09.2023. Legas Maciek – 01′ 45″

La varsoviaj kulturŝatanoj kaj gastoj de la pola ĉefurbo ricevis belan imformon de la Reĝa Kastelo, anoncinta por la lasta jarkvarono 2023 kvin novajn, portempajn ekspoziciojn. Jam komence de oktobro estos konatiĝi kun la „Genio de Lvovo”, 91 tolaĵoj el la Artgalerio de Borys Woźniacki kaj el la kolektoj de la Historia Muzeo de Lvovo. La prezentotaj bildoj funkcias kiel la legendo de antaŭmilite pola urbo kaj ekzemplo de la 19-a artverka kolekto de Lvovo. Kelkajn tagojn poste en Palaco sub Ladtegmento estos inaŭgurita ekspozicio omaĝe al la 210-a mortodatreveno de princo Józef Poniatowski, fama pola 18-jarcenta generalo kaj militministro. Samloke eblos admiri la pentroarton de Théodore Géricault, Horace Vernet kaj François Gérard, elstaraj pentristoj de la franca arto el la napoleoa periodo. La ekspozio „El Nurimbergo ĝis Milano. Laŭ la vojo de la plej bonaj armiloj de moderna Eŭropo”, kun armiloj el la limo de la 16-a kaj 17-a jarcento, proksimigos elstarajn ekzemplojn de la ladaj armilakcesoraĵoj kaj manpafiloj. Komene de decembro lige kun la 100-a naskiĝdatreveno de Jerzy Nowosielski funkcios ekspozicio prezentanta liajn tolaĵojn en la akompano de verkoj de aliaj famaj polaj kreantoj el la 2-a duono de la 20-a jarcento.

El la elsendo 25.09.2023. Legas Barbara – 01′ 52″

La plej proksiman vendredon dum solena ceremonio estos venigita el Berlino kaj sepultita en Krakovo urno kun la postmortaj restaĵoj de profesoro Aleksander Brückner. Temas pri elstara pola sciencisto-slavisto, historiisto de la pola literaturo kaj kulturo, la estro de la katedro de slavistiko en la Berlina Univesitato dum 43 jaroj. Dank’ al li slavistiko en Germanio estis konsiderita kiel aparta novfilologio egale al la angla aŭ franca filologioj. La solenaĵojn akompanos ekspozicioj kaj sciencaj konferencoj. En la Nacia Biblioteko ekde fino de septembro estos prezentataj ses eksterordinare valoraj mezepokaj manuskriptoj. Meze de oktobro en Berlino okazos internacia konferenco dediĉita al Aleksander Brückner kaj lia heredaĵo. Profesoro Brückner kiel elstara erudito jam dum sia vivo ĝuis la famon esti legendo, simbolo de ampleksaj konoj kaj titana laboro. En siaj esploroj li ligis lingvistikon kun etimologio, okupiĝis pri la slava prahistorio, historio de la pola literaturo ekde mezepoko, pri la slavaj literaturoj, kulturoj, religioj kaj moroj, pri folkloraj problemoj. Ĝis nun la tombo de profesoro Brückner troviĝas en la berlina tombejo Parkfriedhof Tempelhof, likvidota en 2027. Laŭ la decido de la pola ĉefministro pri transportado de restaĵoj de famaj poloj al la patrolando Aleksander Brückner kun sia edzino estos sepultitaj en la Aleo de Meritiĝintoj en Rakowicki-tombejo en Krakovo.

El la elsendo 25.09.2023. Legas Barbara – 02′ 01″

Ekde 49 jaroj en la loko Puszczykowo apud Poznano ekzistas Muzeo – Literatura Laborejo de Arkady Fiedler (1894-1985). Temas pri unu el la plej konataj polaj mondvojaĝantoj kaj verkistoj, kiu partoprenis 30 ekspediciojn kaj mondvojaĝojn. Ilia frukto estis pli ol 32 libroj aperintaj en 23 lingvoj en pli ol 10-miliona eldonkvanto. Post lia morto la gvidadon de la muzeo transprenis familioj de liaj du filoj. De dek kelkaj jaroj funkcias tie aldone Ĝardeno de Kulturoj kaj Toleremo. Troviĝas en ĝi diversaj figuroj kaj modeloj, kiel kopioj de Granda Piramido kaj Granda Sfinko el Gizo el Egiptio, La Sunpordego el Bolivio, la ŝtona diskoforma kalendaro de aztekoj kaj figuro el la Paska Insulo. Estas i.a. repliko de la legendeca velŝipo de Kristoforo Kolumbo „Santa Maria” el la skalo 1:1. Fine de aŭgusto 2023 la Ĝardeno riĉiĝis per la kopio de la praslava dio Światowid, en 1848 eltirita el la riverfluo Zbrucz (iama limrivero de Pollando) en la vilaĝo Liczkowce. Ĝia originalo troviĝas en la Arkeologia Muzeo de Krakovo. Temas pri brika kolono el la limo de la 9-a kaj 10 jarcentoj, kies flankoj formas bazon por prezentitaj sur ĝi homfiguroj kaj diversaj simboloj. Kronas ĝin ĉapelo kovranta kvar homajn kapojn, rigardantajn al la kvar flankoj de la mondo. La ideodoninto por enkonduko de ĉi lasta figuro en la Ĝardenon, unu el la simboloj de la slava tempo el la antaŭkristana epoko, estas Arkady Radosław Fiedler. Ĝi jam simbole enkondukas en la 50-jariĝon de la Muzeo, pasonta kaj solenota venontjare.

El la elsendo 15.09.2023. Legas Maciek – 02′ 05″