Felietonoj

Jen kaj jen ni informas niajn aŭskultantojn pri diversaj plebiscitoj, en kiuj estas elektataj diversaj vizitindaj lokoj de Pollando. Ĝis nun plej  ofte ni parolis pri la plebiscito de National Geographic Traveler. Same kiel en la antaŭaj jaroj en 2017 temis pri elekto de 7 novaj mirlokoj de Pollando el inter 32 proponoj. La plebisciton partoprenis preskaŭ 40 mil voĉoj. Sekve de ili la unuan lokon akiris Misteroj de Karkonosze-montaro kun preskaŭ 20 procentoj de la voĉoj. Pli ol 16 procentojn de la voĉdonintoj elektis la Apud-Warta-riveran bulvardon en Gorzów (la okcidenta Pollando) kaj pli ol 14 procentoj de la voĉdonintoj deklaris sin por  la subtera urbo sur la insulo Wolin. Malpli ol 10 procentoj de la voĉdonintoj deklaris kiel apartan mirlokon de Pollando-2017 Centron de Kulturrenkontiĝoj en Lublino, la Postaŭgustenan Komplekson en Żagań, la Farmejon de Gucie-familio kaj la Itineron la Apudkarpatiaj Gustoj. Sed ne sole National Geographic Traveler klopodas popularigi vizitindajn lokojn de Pollando. Ankaŭ la Pola Turisma Organizo entreprenas de jaroj agadojn, kiuj unuflanke stimulas evoluigon de la profesia turisma produkto, aliflanke popularigas ĝin enlande kaj elsterlande. Kadre de tiuj agadoj okazas ankaŭ konkurso pri la plej bona pola turisma produkto. Ĝi celas elekti la plej atrakciajn, novecajn kaj amikajn por vizitantoj turismajn produktojn kaj ilian popularigon kaj krome subtenadon de regionaj kaj lokaj iniciatoj, kies klopodo estas krei produktojn turismajn. La unua konkuso de Pola Turisma Organizo estis organizita jam antaŭ 14 jaroj en 2003. Kvin jarojn poste ĝia regularo estis modifita ebligante akiri al. la produktoj iam premiitaj per la nomo turisma produkto Oran Ateston de la Organizo pro konsekvenca kaj krea evoluigo de sia agado. En la nuna jaro akiris ĝin la Viva Muzeo de Mielkuko en Toruno. Krome nunjare 10 novaj el 45 proponoj ricevis la nomon de turisma produkto en kvin kategorioj: cikla evento, turisma servotasko, objekto, itinero kaj regiono. Al ili estis kalkulitaj – ZOO Safari Borysew, la atrakcifortereso de Zamość, la reĝa Kastelo en Chęciny, ekskurso laŭ la itinero de San-rivero, palaco kaj farmista komplekso Galiny, la ĝardeno Hortulus Spectalis en Dobrzyca, Muzeo de Sapo kaj Historio de Malpureco en Bydgoszcz, Muzeo de la Ŝtonkarba Minado – La minejo Guido en Zabrze, Eŭropa Centro de Solidareco en Gdansko kaj la Scienca Centro Kopernik en Varsovio. Pri kelkaj el la objektoj el ĉi tiu listo ni jam parolis en niaj elsendoj, aliajn plej interesajn ni promesas prezenti en niaj sekvaj elsendoj.

El la elsendo 01.12.2017. Legas Barbara 

Nur antaŭ dek tagoj ni solenis la 150-an naskiĝdatrevenon  de Maria-Skłodowska-Curie, dufoja Nobel-premiitino, samtempe la unua virino honorita per ĉi tiu distingo. Ŝi estas la antaŭkuriero de la nova kemibranĉo, radiokemio. Inter ŝiaj atingaĵoj kalkuliĝas evoluigo de la teorio pri radioaktivado, de la teknikoj apartigi radioaktivajn izotopojn kaj malkovro de du novaj elementoj radiumo kaj polonio. Laŭ ŝia iniciato estis gviditaj ankaŭ la unuaj esploroj pri la kontraŭbatalado de kancero helpe de radioaktivado. Maria Skłodowska naskiĝis la 7-an de novembro 1867 en Varsovio kiel la kvina infano en klera, nobela familio. La patro estis instruisto pri matematiko kaj fiziko, la patrino estris pensionon por knabinoj. Ĉiuj infanoj kreskis en la etoso de respekto por la scienco. Maria komence lernis private, post la morto de la patrino ŝi daŭrigis la lernadon en ŝtata gimnazio, kiun en 1883 ŝi finis kun ora medalo. Sian lernadon ŝi daŭrigis en la tiel nomata fluganta universitato – konspira universitato sen fikisita sidejo – kreita speciale por polinoj, kiuj ne povis tiam legale studi. En ĝia studprogramo estis sociaj, filozofiaj-historiaj, matematikaj sciencoj, natursciencoj. Sur alta nivelo estis lekciata fiziko kaj kemio, sed Maria Skłodowska interesiĝis ankaŭ pri literaturo verkante mem poeziaĵojn kaj legante en originalo poetojn francajn, rusajn kaj germanajn. Dum kelka tempo ŝi estis donanta helplecionojn, kio ebligis al ŝi financi medicinajn studojn de sia fratino Bronisława en Parizo. Ĉi-lasta aliflanke helpis finance al Maria dum ŝiaj studoj pri fiziko kaj matematiko en la pariza Sorbono, kiujn Maria komencis en 1891. El inter 66 kandidatoj por la licenca diplomo ricevis ĝin nur 19 kaj ŝia nomo aperis unualoke. Por mallonge Maria revenis al Pollando dezirante daŭrigi la sciencan laboron en Krakovo aŭ Lvovo. Ŝiaj klopodoj evidentiĝis sensukcesaj. Seniluziiĝinta ŝi revenis al Parizo. Tie ŝi magistriĝis en 1894 kaj samjare en la domo de pola fizikisto, Józef Wierusz-Kowalski (lernanto de Roentgen, profesoro en la svisa Friburgo) ŝi konatiĝis kun Pierre Curie, profesoro en la Industria Lernejo de Fiziko kaj Kemio en Parizo.  La sekvan jaron ili geedziĝis. En 1897 Maria Skłodowska Curie entreprenis eksperimentajn esplorojn prepariĝante al doktoriga disertacio pri nevidebla radiado de uranisaloj. Kvankam Pierre Curie tiam laboris pri kristaloj la supozo, ke la saloj de uranio povas enteni iun nekonatan elementon vekis lian scivolemon tiomgrade, ke li flankenmetis proprajn esplorojn kaj komencis kunlabori kun Maria. La tasko ne estis facila, ĉar ili laboris en primitivaj kodiĉoj ne dispononante pri konforma laboratorio. Tamen la klopodoj evidentiĝis fruktoportaj kaj  post trijara laborado ili malkovris polonion kaj radiumon, nekonatan elementon 400-oble pli radioaktivan ol la uranioksido. Tio okazis en 1898. La sekvan jaron al kunlabro aliĝis Henri Becquerel.  Sekve Maria kun la edzo esploris la radiadon emisiatan de radiumo kaj polonio kaj ilia aparta celo estis izoli radiumon en pura formo.  Tion ili atingis en 1903, en la sama jaro la geedzoj Maria kaj Pierre Curie kune kun Henri Becquerel akiris la Nobel-premion pri fiziko. Bedaŭrinde en aprilo 1906 jaro Pierre Curie mortis pro stratakcidento. En majo Maria transprenis en la pariza Sorbono gviditan de li katedron pri fiziko fariĝante tie la unua virino-profesoro. Ŝi plene dediĉis sin al laboro akirinte radiumon en la metala formo, prilaborante kaj perfektigante metodojn de la izolado kaj akirado de novaj substancoj. Pro tiuj atingaĵoj en 1911 la duan fojon ŝi fariĝis Nobel-premiititino, ĉi-foje pri kemio. Antaŭe ŝi devis fronti publikan skandalon, kiam la gazetaro informis pri ŝiaj erotikaj kontaktoj kun la edziĝinta franca kemiisto Paul Langevin hontmakulante „eksterlandaninon”.  Ŝiaj klopodoj kandidatiĝi al la Franca Sciencakademio estis sensukcesaj. Post la eksplodo de la 1-a mondmilito en 1914 Maria Skłodowska-Curie entreprenis agadojn favore al vunditaj soldatoj organizante sanitaran helpon, sed unuavide rentgenumajn staciojn. Por povi stiri ambulancon transportantan aparataron por la rentgenumado kiel unu el la unuaj virinoj ŝi akiris stirlicencon. Temis pri prioniraj kuracistaj, sandiagnozaj ekzamenoj, kiuj savis vivon de multaj soldatoj. En 1921 dank’ al usona ĵurnalistino Maria Meloney Maria Skłodowska-Curie veturis al Usono, kie dank’ al kvestado inter la pola kolonio en Usono kaj ĉe usonaj milionuloj ŝi akris monon por aĉeti unu gramon da radiumo por Radiuma Instituto kaj por ekipi laboratorion.  Fine de la 20-aj jaroj la sanstato de Maria Skłodowska-Curie ĉiam pli malboniĝis, sed ankoraŭfoje en 1929 ŝi akceptis la inviton de  Maria Meloney al Usono. Ĉi-foje dank’  al kolektitaj monrimedoj ŝi akiris unu gramon da radiumo por la Radiuma Instituto en Varsovio. La hospitalo estis funkcigita en 1932. En 1934 la sanstato de Maria draste malpliboniĝis kaj kuracistoj rekomendis forveturon al sanatorio Sancellemoz en Passy. Tie Maria Skłodowska-Curie baldaŭ mortis pro leŭkemio kaj postradiada malsano. Laŭ specialistoj pli ol laboro pri radioaktivaj materialoj ŝia trofrua morto okazis pro miloj da rengenumadoj, kiujn ŝi faris dum la 1-a mondmilito helpe de primitiva aparataro. Komence Maria Skłodowska-Curie estis entombigita apud la edzo en Sceaux. En 1995 iliaj korporestaĵoj estis transportitaj al la pariza Panteono.

El la elsendo 17.11.2017. Legas Barbara – 8’37”

Hodiaŭ ni volas konduki vin gesinjoroj por mallonga vizito al la loko Wąchock, kie troviĝas unu el la plej malnovaj cistercinaj abatejoj en la regiono, kies ĉefa urbo estas Krakovo. Ĝi cetere estas la plej bone konserviĝinta romanika sanktejo en Pollando. Simile kiel klostroj el la komenca regoperiodo de reĝo Kazimiro la 2-a Justulo (la 12-a jarcento) ĝi rekte deriviĝis el la burgonja abatejo en Morimond, de kie venis la monakoj.  En 1275 la princo de Sandomierz, Boleslao la Hontema permesis al la monakoj organizi proksime de la klostro setlejon.  Ĝi baldaŭ fariĝis la administra centro por vastaj terenoj, kiujn monakoj mem senarbigis kaj disponigis al venantaj setliĝantoj. Meze de la 13- jarcento kreiĝis tie ŝtona preĝejo kaj brika abatejo imitanta la arkitekturon de Toskanio pro la influoj de la venigita ĉi tien monaka konstrumajstro Simon, kies gravuita signo konserviĝis ĉe unu el la konstruŝtonoj. Wąchock gravis ne sole kiel la klostrosidejo, sed ankaŭ transitloko por vojaĝantoj el la malnova pola ĉefurbo Gniezno al la klostro sur la Sankta Kruco, kaj eĉ pli for al Rusio. Dank’ al la klopodoj de la monakoj meze de la 15-a jarcento Wąchock ricevis la urborajtojn. La ekonomia funkciado de la klostro estis bazita sur la elfarado de nutro-agrikulturaj produktoj. La monakoj famis ankaŭ pro siaj laboroj ligitaj kun la minado kaj metalalifarado. Malgraŭ dufojaj atakoj de tataroj la cistercianoj ĉiufoje kapablis la konstruaĵojn relevi. Ilian prosperon en Wąchock ĉesigis nur la malfondo de la klostro en 1819 fare de la rusa aneksinto kaj forpelo de la monakoj. La forlasita klostra komplekso estis lasita senzorge. La preĝejon transprenis la loka paroĥo, en la iama klostro instaliĝis Minidustria Oficejo.  Nur en 1951 cistercianoj povis reveni al Wąchock entrepreninte tuj la rekonstruon de la loko konforme al ĝia origina, religia celo. En la klostra komplekso el la 13-a jarcento konserviĝinta ĝis hodiaŭ aparte distingiĝas preĝejo el la unua duono de la 13-a jarcento konstruita el brunruĝaj kaj grizflavaj ŝtonbrikoj aranĝitaj je karakterizaj zonoj. Temas pri tipa, trinava baziliko konstruita sur la plano de la kruco. En la orienta kaj suda aloj de la klostro bonge konserviĝis unikaj romanikaj kaj gotikaj internoj de la monakaj kunsidejo, kunvenejo kaj manĝejo, kiuj ĉirkaŭas la subtegmentan preĝopromejenon kaj internan klostran ĝardenon.  En la 15-a jarcento la preĝejo estis alikonstruita en la gotika stilo. En la sekva jarcento aldoniĝis abata palaco. En la 40-aj jaroj de la 17-a jarcento la klostro estis alikonstruita en baroka stilo kaj en ĝia okicidenta alo aldoniĝis du angulaj defendoturoj inter kiuj estis levita la alta turo, tiel nomata Rakoczy-turo. La cisterciana abatejo en Wąchock ne estas hodiaŭ sole la kultoloko kaj loko de la cisterciana laboro.  Ĝi disponigas al la vizitantoj la eblecon sub la gvido de ĉiĉerono viziti la tutan klostran komplekson. Ekde 2011 la abatejo servas ankaŭ kiel mastro de koncertoj kaj internaciaj muzikfestivaloj „Muziko en la abatejo – Bach ĉe la cistercianoj”, kies elstaran akustikan fonon formas la  apudklostra preĝejo. La kunorganizanto de la koncertoj estas la kunlaboranta kun la cisterciana abatejo Fondaĵo favoranta la kulturon „Magna Res”.

El la elsendo 27.10.2017. Legas Barbara – 4’56”

Inter polinoj-mikrobiologoj la plej grandan, internacian agnoskon akiris Helena Sparrow-Germa 1891-1970). Ŝi naskiĝis en la loko Bohuslav, la iama krona urbo de la Pola Reĝolando. Ŝia patro Leopoldo estis nepo de la brita arkitekto William Sparrow, ekloĝinta en Rusio kun la tasko fari konstruiprojektojn por Petersburgo kaj Moskvo. Li edziĝis al pola noblulino   Hanna Sas-Stefański. Helena post la baza kaj mezgrada lernado en 1915 diplomitiĝis cum laude kiel kuracistino  en la universitato de la proksima Kijevo. Daŭris la milito kaj fare de la rusaj militistaj aŭtoritatoj ŝi estis direktita por kontraŭbatali epidemiojn ĉe la rusa-germana, ĉe la rusa-aŭstra frontoj. Poste  ŝi okupiĝis pri tio ĉe la pola-sovetia fronto.  En 1917 ŝi edziniĝis al Robert von Kügelgen, estona kirurgo, sed jam en la 20-aj jaroj la paro vivis separite. En 1920 Helena Sparrow forlasis Kijevon diektiĝante al Varsovio, kie ŝi eklaboris kiel adjunkto en la Centralo de la Ŝtata Epidemiologia Instituto. Ŝia unua tasko, pro kiu ŝi aparte famiĝis,  estis la kontraŭbatalado de kolero en Grodno. Post ĝia liberigo ŝi spronis profilaktajn injekciadojn kontraŭ la malsano por la tuta loĝantaro de la urbo kaj por la garnizonantaj tie militistaj trupoj. En 1922 lige kun la amasa alvenado de rifuĝintoj el Sovetunio Helena Sparrow organizis bakteriologiajn staciojn en pluraj lokoj kaj realigis propran planon de la protektaj injekciadoj kontraŭ skarlatio kaj difterio por la tuta orienta Eŭropo. Samtempe ŝi laboris pri propra injekciaĵo kontraŭ tifo kunlaborante ĉi-rilate kun la lvova laboratorio de Rudolf Weigl (la elsendo el 11.03.2016). Siajn konojn Helena Sparrow sekve profundigis kiel stipendiitino en Pasteur-Instituto en Parizo specialistiĝante pri bakteriologio kaj virusologio sub la gvido de René Legroux. Tiuperiode ŝi ligis kunlaboron kun estonta Nobelpremiito Charles Nicolle. Post la reveno al Pollando en 1925 ŝi gvidis injekciadojn en la fako pri Bakteriologio kaj Eksperimenta Medicino en la Ŝtata Higiena Instituto. En 1928 Helena Sparrow habilitiĝis en la Varsovia Universitato kaj docentiĝis en la tiea Kuracista Fakultato. Tiujare ŝi ekestris Katedron de Mikrobiologio kaj en la Ŝtata Higiena Instituto fariĝis direktoro de kompletigaj kursoj. Ŝi mem multe lekciis, verkis por pluraj fakaj periodaĵoj, aŭtoris studlibron pri bakteriologio de kontaĝaj malsanoj. Ŝi laboris ankaŭ en la Komitato por la Socia Medicino de la varsovia urbodomo. Dank’ al la stipendio de la Ligo de Nacioj Helena Sparrow faris laŭvican specializon en Francio. En Pasteur-Instituto en Lille ŝi gvidis esplorojn kun Albert Calmette kaj Camille Guérin alkondukontaj al injekciaĵo BCG kontraŭ ftizo. En 1933 laŭ invito de profesoro Charles Nicolle kaj dank’ al stipendio de Pasteur-Instituto en Tunizo ŝi forveturis tien fariĝante unu el la plej gravaj figuroj en la plurnacia sciencista kolektivo de la fama Nobelpremiito. Ŝi estis tie estro de la laboratorio kaj sekve estro de unu el la fakoj de la Instituo. En 1939 ŝi prilaboris kun Paul Durand sian propran originalan injekciaĵon imunoefikan rilate la tifon, konatan kiel injekciaĵo Sparrow-Durand. Ĝian efikecon  ŝi ekzamenis dum siaj sciencaj vojaĝoj al Meksiko, kie ŝi faris ankaŭ esplorojn pri meksika tifo kaj en Gvatemalo. En la 30-aj jaroj en Tunizio ŝi edziniĝis al Philip Germa, inĝenierio pri agronomio, pioniro de novaj kultivadoj en Magrebo. Ŝi prenis ankaŭ la francan civitanecon. Dum la 2-a mondmilito Helena Sparrow-Germa restis en Tunizo kaj dum la germana-itala okupacio de Tunzio ŝia laboratorio servis por centoj da polaj soldatoj-rifuĝintoj de la truda militservo en la germanaj trupoj, por membroj de la franca rezistomovado kaj rifuĝintoj el Francio. Post la milito Helena Sparrow-Germa dediĉis sin al la problemaro ligita kun BCG-injekciado, produktutado de la injekciaĵo kaj ŝi organizis injekciprogramon kontraŭ ftizo kaj tifo. Scienca aŭtoritateco de Helena Sparrow-Germa logis multajn usonajn kaj britajn esploristoj, kiuj lernis en ŝia centro. Laŭ komisio de UN-o ŝi faris en Etiopio kompeksajn epidemiologiajn esplorojn elmontrante, ke la tieaj arbaroj favoras la disvastiĝadon de la bacilo de febris recurrens kaj prezentis preventajn rimedojn. En 1962 ŝi forveturis al Bastia, Korsiko sekvante sian francan edzon. Ŝi ne plu laboris tie scienca pro sia sanstato, sed daŭre publikigadis siajn disrtaĵojn. Entute ŝi aŭtoris pli ol 100 artikolojn pri mikrobiologio kaj eksperimenta medicino. Ŝi estis membro de multaj renomaj sciencaj societoj, kunlaboris ankaŭ kun la polaj. La unuan premion ŝi ricevis en 1922 de la Medicina Akademio en Krakovo, ŝi estis distingita per la medalo Vermeil kaj multaj aliaj francaj kaj tuneziaj distingoj. Profesoro Robert Debré, fama franca pediatro okupiĝanta pri la kontaĝaj malsanoj de infanoj,  kun kiu ŝi amikiĝis ĝis la vivofino skribis pri ŝi postmorte – „Tiel pasis la vivo de ĉi tiu eksterordinara virino, kiu famiĝis pro sia inteligenteco, konoj kaj sciencaj malkovroj, kaj kiu krome estis persono kun ĉarma vivstilo”.

El la elsendo 20.10.2017. Legas Barbara – 7’32”

Koralaj rifoj apartenas al la plej komplikaj ekosistemoj, ĝenerale konataj el malprofundaj kaj varmaj maroj. Ili estas konstruataj de koralaj kolonioj troviĝantaj en simbiozo kun unuĉelaj algoj. Tamen de dek kelkaj jaroj en la mondo daŭras esploroj pri rifoj de mezaj profundecoj, kiuj devenas el periodo inter la mezo de permio kaj fino de la frua kretaceo, kaj troviĝas en la profundo de 30 ĝis 150 metroj. La plej manovaj ĝis nun konataj ĉi-specaj rifoj devenis el triaso, do de antaŭ 240 milionoj da jaroj kaj troviĝis en Nevado en Usono. Pasintjare la esploristoj el la universitatoj el Varsovio, Katowice kaj Poznano identigis en la Sanktakruca Montaro (la suda Pollando) multe malpli novaj rifojn, kiuj datiĝas je meza devonio kaj devenas de antaŭ 390 milionoj da jaroj. Do estas je 150 milionoj da jaroj malpli novaj ol la nevadaj. Verdire ili estas konataj ekde la fino de la 19-a jarcento, sed oni longe opiniis, ke ili troviĝis en multe malpli granda profundeco. Nun polaj sciencistoj konfirmis, ke troviĝantaj tie plataj koralkolonioj estas karakterizaj por la medio de pli granda profundeco. Ili elmontris ankaŭ, ke la mezaj marprofundoj estis koloniigitaj tie de rifoj pli frue ol asertite. Riĉajn kompleksojn de plataj kaj foliformaj koralkoloniojoj sciencistoj identigis en la loko Skały apud Nowa Słupia kaj en la rokprenejo Laskowa apud Kotomłoty. Krom koralkolonioj la tieaj rifoj estis enloĝataj de sponguloj, senvertebruloj Brachiopoda kaj Crinoidea. Laŭ la esploristoj la rifo en Skały povis esti iom malpi profunda kaj ĝia akvodiafaneco ankaŭ povis esti malalta. Ne regis tie plena mallumo, sed lumo povis veni nur dekkelprocente. En tieaj akvoj povis jen kaj jen aperi trilobitoj, maraj artropodoj kun grandaj okuloj, kiujn iam oni ligis kun la adaptiĝo de la bestoj al la rabostila vivo. Nun ŝajnas, ke iliaj grandaj okuloj ligiĝis kun la adaptiĝo al la malmulta lumo. La rifo en Laskowa aspektis iom alie. Estis en ĝi pli da lumo kaj verŝajne ĝi estis pli profunda. Sur la tereno de la rokprenejo Laskowa sciencistoj jam estis trovantaj plenmarajn organismojn, kio atestas pri tio, ke temis pri tereno de malfermita maro, en kies akvoj povis vivi unuj el la plej malnovaj ŝarkoj. La koralaj rifoj estas kontruataj unuavice de koralkolonioj troviĝantaj en simbiozo kun la unuĉelaj algoj. Dank’ al algoj koralkolonioj multe pli rapide konstruas sian skeleton. La enkondukaj esploroj de francaj sciencistoj elmontris, ke koraloj sen algoj kreskas 2-3 milimetrojn dum la jaro, en la simbiozo kun algoj eĉ 20-40 milimetrojn. Tio decidas pri rapida kresko de la rifo. La apero de plataj koralkolonioj antaŭ 390 milionoj da jaroj pruvas, ke ilia simbiozo kun algoj estas tre malnova. La devoniaj koralkolonioj simile kiel la nuntempaj transkaptas sunradiojn kvazaŭ sunpaneloj, do ili devis estis plataj, por ke tio okazu efike. La Sanktakruca Montaro estas la unusola montoĉeno en Pollando troviĝanta en la centra parto de la lando, norde de Sudetoj kaj Karpatoj. Ĝia nomo deriviĝas de la relikvoj de la Sankta Kruco troviĝantaj sur Łysa Góra aŭ alinome Sankta Kruco. Temas pri la plej malnovaj montoj en Pollando de miliono da jaroj erodataj de ventoj, akvo kaj neĝo. Ili do ne imponas per sia alteco kaj la plej altaj pintoj apenaŭ superas 600 metrojn super la marnivelo. Kvankam meza turisto trovas ĉi tie multajn atrakciaĵojn sendube Sanktakruca Montaro estas vera paradizo por geologoj same profesiaj kiel amatoraj.

El la elsendo 13.10.2017. Legas Barbara – 5’13”

La nunjara Nobelpremio pri fiziko iris al sciencistoj el Usono kaj Germanio, dank’ al kiuj la unuan fojon estis observitaj la gravitaj ondoj. Ilia atingaĵo certe ne estus ebla sen la laboroj de la pola fizikisto, profesoro Andrzej Trautman, kiu pruvis teorie, ke gravitaj ondoj ekzistas kaj ilia detektado estas ebla. En 2016 li estis distingita per la Komandora Kruco de la Renaskiĝo de Pollando pro la meritoj en sia sciencesplora laboro kaj atingaĵoj en la internacia scienca kunlaboro. La naskiĝinta en 1933 Andrzej Trautman okupiĝis pri la teoria fiziko, inkluzive graviton kaj ĝeneralan relativecteorion. Liaj laboraĵoj el la 50-aj kaj 60-aj jaroj de la 20-a jarcento enportis esencan kontribuon al la teorio de la gravitaj ondoj, kies ekzisto eksperimente estis konfirmita nur en 2015. Li estis unu el la unuaj, kiuj pruvis, ke la gravitaj ondoj estas realaj kaj detekteblaj same,  kiel la radioondoj. La gravita radiado estis la temo de lia doktoriga disertacio, kiun li defendis en la Instituto pri Teoria Fiziko de la Varsovia Universitato en 1959. Lia formala protektanto estis profesoro Leopold Infeld, eksa asistanto kaj kunlaboranto de Einstein, kiu revenis al Pollando en 1951 kaj establis la varsovian Instituton pri la Teoria Fiziko. La unuan fojon pri la gravitaj ondoj menciis Albert Eistein en la ĝenerala relativecteorio en 1916, kiel pri „gravitaj sulkoj”, kiuj estis kreiĝontaj kaj disiĝantaj en la tempospaco simile kiel ondoj sur la akvospegulo. Sed ĝis la vivofino Einstein mem ne certis ĉu ili efektive ekzistas.  Ankaŭ aliaj fizikistoj dubis pri tio, ĉar iliaopinie gravitaj ondoj ne estante portantoj de energio estas matematika iluzio, nemalkovrebla fenomeno kun signifo sole teoria. Tiun opinion havis komence ankaŭ profesoro Leopold Infeld. Andrzej Trautman sukcesis tamen pruvi, ke la gravitajn ondojn ne eblas elimini el formuloj helpe de ekvacioj, do ili estas realaj kaj detekteblaj. Sian doktorigan laboron Andrzej Trautman komencis per pristudo de la ekzistanta tiam rilata literaturo, kiu evidentiĝis tre mizera, do li devis fidi al la propra intuicio kaj kapabloj. Li rapide konvinkiĝis pri la ekzisto de la gravita radiado kaj lia tuta laboro koncentriĝis pri prezento de diversaj argumentoj favore al la praveco de siaj asertoj kaj pri konvinko de sia ĉefo Leopold Infeld. Tio okazis jam post la doktoriĝo. Pri tiu temo, t.e. gravitaj ondoj Trautman faris en 1958 trimonatan prelegserion en la londona King’s College laŭ invito de brita fizikisto Felix Pirani, profesoro de la menciita altlernejo. La prelegaro de Trautman inspiris aliajn, hodiaŭ fame konatajn esploristojn de la realativecteorio Ivor Robinson, Roger Penrose, Denis Sciama. En King’s College Trautman apartenis al grupo gvidata de Herman Bondi, en kiu membris i.a. Peter Higgs. En 1960 kune kun usonano Ivor Robinson li publikigis priskribon de la gravitaj ondoj (“Spherical Gravitational Waves” zamieszczono na łamach “Physical Review Letters”). Ĝuste ĝi konvinkis profesoron Infeld pri efektiva ekzisto de gravitaj ondoj. Pli postaj laboraĵoj de profesoro Andrzej Trautman koncernis i.a teorion de Eistein-Cartan (karten) pri gravito. Kiam la 11-an de februaro 2016 aperis oficiala konfirmo pri la ekzisto de la gravitaj ondoj kelkdek polaj fizikistoj oficiale dankis al Trautman pro lia teoria pruvo pri ilia ekzisto, substrekante, ke tiel li kontribuis al la konkretaj paŝoj alkondukintaj al observo de la gravitaj ondoj. Laŭ aserto de multaj polaj sciencistoj, i.a. la estro de la Katedro pri la Teorio de Realtiveco kaj Gravito de la Fizka Fakultato de la Varsovia Universitato la kunpartoprenon en la premio meritis ankaŭ la pola sciencisto. Kvankam la detekto de la gravitaj ondoj estas atingaĵo unuavice eksperimenta, ĝi ne estus ebla sen la antaŭa difino, kio estas la gravitaj ondoj laŭ la plena teorio de Einstein. Kiel dirite, Andrzej Trautman naskiĝis en Varsovio en 1933. Lia patro Mieczysław estis pentristo kaj desegnoinstrusto, la patrino Eliza estis la filino de Marius André, franca diplomato kaj poeto verkanta en la provanca lingvo. En 1941 li mortis. Dum la Varsovia Insurekvio 1944 kun la patrino Andrzej Trautman estis forveturigita al Germanio.  Post la milito ili forvetris al Francio, kie loĝis lia avinjo. Post la abiturienta ekzameno Andrzej Trautman revenis al Pollando. Li estas membro de la Pola Akademio de la Sciencoj kaj emerita profesoro de la Varsovia Universitito.  Dank’ al la laboro de profesoro Trautman kreiĝis ankaŭ metodoj ebligantaj la prikalkulon de la ondoemisiado dum la kontraŭpuŝigo de la nigraj truoj kaj aliaj fenenomoj en la kosma skalo.  En januaro 2017 profesoro Andrzej Trautman solenis la 83-an naskiĝdatrevenon. Kelkdek polaj fizikistoj  en sia malferma letero reliefigis lian netrotakseblan kontribuon al la evoluo de fundamentoj de la teorio de la gravitaj ondoj, al la evoluo de la tuta  medio okupiĝanta pri la relativecteorio en Varsovio, Pollando, en la mondo.

El la elsendo 06.10.2017. Legas Barbara – 7’15”

Jam la sepan fojon la redakcio de National Geographic Traveler okazigis en 2017 plebisciton por sep novaj vizitindaj mirlokoj de Pollando. La interretan voĉdonadon partoprenis preskaŭ 40 mil legantoj de la periodaĵo elektinte sep lokojn el 32 nomumitaj fare de la redakcio. Preskaŭ 20 procentojn de la voĉoj akiris Misteroj de Karkonosze-montaro, sekvajn lokojn okupis la Apudrivera bulvardo en Gorzów kaj subtera urbo sur la insulo Wolin. Malpli ol dek procentojn de subtenoj akiris Centro de kulturrenkontiĝoj en Lublino, la Postaugŭstenana komplekso en Żagań, la Subĉiela arkitektura komplekso Zagroda Guciów kaj la Kuirarta itinero de la apudkarpatiaj gustoj. Hodiaŭ  mi proponas halti momente ĉe la postaŭgustenana komplekso en Żagań, kiu ekde 2011 portas ankaŭ la titolon de Historimonumento. La preĝejo de la Ĉielpreno de la Plej Sankta Maria Virgulino en Żagań  laŭ la historia kaj arta konsideroj estas unu el la plej valoraj sanktejoj de la Malsupra Silezio (la suda Pollando). Laŭ la malnovaj kronikistoj ĝi kreiĝis jam en la 1183-a jaro dum la regado de la Piast-dinastia princo Boleslao la 1-a Alta. La tutan postaŭgustenanan komplekson eniras nun kaj la preĝejo kaj krome la iama klostro de Aŭgustenanoj, klostra grenejo kaj studejo por lernantoj de la monakoj. La ordeno instaliĝinta en Żagań fine de la 13-a jarcento ludis eksterordinaran rolon en la materia kaj spirita evoluo de la tuta regiono. La  finformiĝinta en la 18-a jarcento monumenteca komplekso de la ordenaj konstuaĵoj havas apartajn artajn kaj historiajn valorojn kaj riĉa heredaĵo de la abatejo sur vaste konceptita platformo de kulturo, religio, scienco kaj modernaj edukmetodoj radiis longe tra la jarcentoj ekster la limojn de la regiono. Ĝi estis gvida religia kaj scienca centro se temas pri teologio, kanonika kaj roma leĝaro dank’ al ordenaj abatoj, kiuj estis samtempe sciencistoj. La komplekso de la postklostraj konstruaĵoj imponas laŭ sia skalo kaj arkitekturaj solvoj kaj ĝis hodiaŭ konsistigas karakterizan akcenton en la panoramo de la urbo. Post kelkfojaj incendioj, kiuj plagis la urbon en la daŭro de la historio la mezepokaj konstruaĵoj de la klostro kaj preĝejo estis rekonstruitaj en la 18-a jarcento laŭ la baroka stilo. La preĝejo konservis stilon gotikan. En la 1810-a jaro pro la religiforigaj procezoj monakoj forlasis Żagań dum la abatejon transprenis la ŝtato. La iamaj klostraj konstruaĵoj ricevis novajn laikajn funkciojn. La preĝejon transprenis la loka paroĥo kaj la fama ordena librokolekto estis transportita al Vroclavo, parte vendita. La unika arkitektura komplekso de la postaŭgustenana abatejo bonŝance evitis la detruan efikon de la 2-a mondmilito malsame kiel la urbo, kiu estis tutece ruinigita. Nun la tuta komplekso estas vizitbla por individuoj kaj grupoj sole kun la loka gvidanto.

El la elsendo 09.09.2017. Legas Barbara – 4’27”

Nur antaŭ 28 jaroj, en 1989 Pollando ligis la diplomatiajan rilatojn kun la suda Koreio. En Pollando siajn rezidejojn havas dek kelkaj koreaj firmaoj kaj la reciproka eksporto kreskas.  Komence de 2010 en Varsovio estis malfermita la Kultura Centro de la Korea Ambasado en Varsovio. Ĝia celo estas proksimigi al poloj la korean kulturon prezentante diversajn programojn. Estas organizataj laborrenkontoj  kaj seminarioj. La Centro firmigas la amikajn rilatojn inter Pollando kaj Koreio pere de interŝanĝoj rilate kulturon, arton, sporton kaj turismon. Ĝi prezentas Koreion kiel allogan, belegan, altkulturan landon, kiu meritas viziton almenaŭ unu fojon en la vivo. La unuaj poloj venis al la Korea Duoninsulo fine de la 19-a jarcento. Tio estis priskribintaj siajn spertojn sciencistoj – Jan Kalinowski kaj Władysław Kotowicz. Al Koreio antaŭtage de la rusa-japana milito venis ankaŭ Wacław Sieroszewski, verkisto kaj mondvojaĝanto, kiu sian viziton en Koreio priskribis en  la verko „Koreio – ŝlosilo al la Fora Oriento”. En la formo de  taglibro veturante tra malriĉa, farmista lando komence de la 20-a jarcento li  dividis en la verko siajn spertojn pri la klopodoj kompreni ĝiajn loĝantojn, pentrante samtempe la tiaman malprogresintan landon.  Pri la esploroj de polaj sciencistoj en la Lando de Frumatena Trankvilo informoj ne abundas.  Iom pli konkretajn mi trovis pri Jan Kalinowski. Li naskiĝis en 1857 en la loko Okuniewo proksime al Varsovio. Lia patro estis arbaristo, forstisto do sian infanaĝon Jan pasigis en la arbaroj de la regiono, kio influis lian ŝaton de la naturo,  al kiu li dediĉis sian tutan vivon. Printempe de 1879 li komencis siajn naturesplorajn  vojaĝojn tra la Okcidenta Siberio, kien direktis lin Władysław Taczanowski, la asistanto en la Zoologia Kabineto de la varsovia Ĉeflernejo. Tio okazis laŭ la peto de la estadanta en Siberio kiel cara ekzilito fama natursciencisto kaj kuracisto Benedykt Dybowski, kiu dediĉis sin al sciencista esplorlaboro kaj bezonis helpon dum kolektado de ekzempleroj de mamuloj, birdoj kaj senvertebruloj. Estis eksterordinara sperto por Kalinowski esti gvidata de tiom elstara sciencisto, tiom elstara mentoro. Jan Kalinowski akiris tiam ne sole zoologiajn, sed ankaŭ medicinajn spertojn kaj konojn. Kalinowski kun Dybowski esploris longan itineron de la Okcidenta Siberio ĝis la duoninsulo Kamĉatko,  kolektinte kaj pridokumentinte kolektitajn natursciencajn objektojn. Ekde 1885 Kalinowski sole daŭrigis veturon tra Koreio registrinte ĉirkaŭ 157 novajn birdospeciojn. Tri jarojn poste laŭ la peto de Taczanowski li revenis al la Zoologia Kabineto en Varsovio. Ni aldonu, ke tiam ĝi havis riĉajn kolektojn akiritajn unuavice dank’ al la grafoj Aleksander kaj Konstanty Branicki, kiuj estis venigantaj el siaj mondvojaĝoj multajn objektojn, financis vojaĝojn de aliaj natursciencistoj kaj la funkciadon de la Zoologia Kabineto. La kolekto de Branicki estis transformita baldaŭ en privatan Natursciencan Muzeon de Branicki-familio. Tio malebligis,  ke ĝi estu veturigita al Moskvo aŭ Petersburgo. Sojle de la sendependeco en 1919 ĝi kun la kolektoj de la Zoologia Kabineto donis fundamenton al la hodiaŭa Muzeo kaj Instituto pri Zoologio de la Pola Sciencakademio. Sed ni revenu al Jan Kalinowski, kiu tamen ne revenis al Koreio. Ĉi-foje Władysław Taczanowski konante la naturriĉecon de Peruo proponis al li entrepreni ekspedicion al la Suda Ameriko por riĉigi la Natursciencan Muzon de Branicki-familio per eksponaĵoj el ĉi tiu mondoparto.  Tie Jan Kalinowski esploris virgan terenon  de la nordo de Peruo ĝis Camanti en ĝangalo oriente for de Cuzco ĝis la ĝangalo en Bolivio. Li kolektis la esploris preskaŭ 500 birdospeciojn. Kelkaj animaloj en sia latina nomenklaturo portas lian nomon, kiel birdo Nothoprocta kalinowskii, kiel mamulo Dasyprocta kalinowskii. Kalinowski por konstante ligis sian vivon kun Peruo, tie edziĝinte kaj edukinte siajn 14 infanojn, kiuj fundamentas nun la plej multnombran poldevenan familion en ĉi tiu lando. Sed ni revenu al la nuntempo kaj reciprokaj polaj-koreaj kontaktoj, kiuj koncernas ne sole ekonomion. Ĉiam pli da polaj junuloj iras al la Suda Koreio por studoj kaj por junulara interŝanĝo. Koreio, la Suda Koreio logas ilin ankaŭ turisme. Aktuale en Seulo aktive funkcias fakultato de la pola filologio, la plej granda en Azio laŭ la nombro de la studentoj. Ankaŭ en Pollando eblas studi  la korean filologion. Ĝia fakultato funkcias ĉe la Varsovia Universitato. Post 2003, kiam estis subskribita interkonsento inter Adam Mickiewicz Universitato kaj Universitato de la Fremdaj Lingvoj ankaŭ en Poznano studas la korean lingvon ĉ. 20 personoj. La kontaktojn inter ambaŭ landoj favoras la pasintjara inaŭguro de la regula, rekta flugkontekto el Varsovio ĝis Seulo kaj inverse, kio okazis en novembro. De tri tiamaj flugoj semajne la kvanto de la flugkonektoj kreskis aktuale ĝis kvin ĉiusemajne escepte de merkredo kaj vendredo.

El la elsendo 20.07.2017. Legas Barbara – 7’26”

La meza aŭskultanto de niaj elsendoj povas iom perdiĝi, kiam ni parolas pri teŭtonoj, pri teŭtona ordeno en Pollando. Ĝia historio radikas en la mezepokaj krucmilitoj, kiam Jerusalemo – la loko ligita kun la vivo de Jesuo Kristo troviĝis ankoraŭ en la manoj de kristanaj, dum kruckavaliroj protektis tiujn sanktajn lokojn kontraŭ nekredantoj. Teŭtonoj, la ordeno de la Hospitalo de la Plej Sankta Maria-Virgulino de Germana Domo – ĉar tia estis ilia oficiala nomo – havis kiel la taskon protekti pligrimantojn venantajn al Jerusalemo kaj la ĉirkaŭaĵoj. Post la falo de Jerusalemo la batalemaj teŭtonoj devis forlasi la Sanktan Landon kaj  komencis serĉi por si lokon en Eŭropo. Ilia estado en Venecio kaj Hungario rapide finiĝis per ilia forpelo pro ilia povouzurpemo sur ĉi tiuj teritorioj.  Malpli bonŝanca estis Pollando al kiu, la teŭtona ordeno estis invitita en 1226 flanke de unu el la provincaj regantoj de Pollando, princo Konrad Mazowiecki. Ilian venigon motivis la intensiĝantaj raboekspedicioj de diversaj baltaj popoloj kontraŭ Mazovion, sekve de kiuj dum du generacioj iu el la avanaj polaj provincoj preskaŭ senpopoliĝis. La alia motivo estis la intenco kristanigi prusojn, kion teŭtonoj promesis efektivigi kaj kio okazis.  Kiel feŭdon princo Konrad Mazowiecki donis al teŭtonoj Chełm-provincon, sed tre rapide teŭtonoj falsis ruze la traktaton tiel, kvazaŭ la provinco estus donita al ili kiel propraĵo. Pro sia subordiĝo al la germana imperiestro teŭtonoj akiris liaflanke agnoskon por la falsita dokumento. Ne profundiĝante en la historimeandrojn tiel komenciĝis la konflikto, kies spuroj eĥas ĝis hodiaŭ. Teŭtonoj rapide akapris – ruze, truke, komplote – aliajn polajn terenojn transformiĝinte en ilian suverenon kun la beno de germana imperiestro kaj la papado. La fama kaj volonte vizitata nun Malbork, dum kelkdek jaroj estis la sidejo de la ordenmajstro kaj ĉefa urbo de la monaka administracio. La konflikto en la daŭro de la jaroj ŝveliĝis finfine alkondukinte en 1410, la 15-an de julio al batalo kontraŭ la teŭtonoj sur la kampoj de Grunwald. La batalo finiĝis per brila venko de polaj fortoj alianciĝintaj kun alinaciaj trupoj. Dum ĝi la granda ordenmajstro Ulrich von Jungingen pereis, oni konkeris i.a. 51 teŭtonajn standardojn. La batalo ne finis tamen la konflikton kaj la historio de la Teŭtona Ordeno en Pollando finiĝis nur en 1525, kiam la pola reĝo Sigismundo la Maljuna devigis grandan ordenmajstron Albrecht Hohenzollern (intertempe malkonfesinta kristanecon kaj fariĝinta luterano) prezenti solenan  omaĝakton sur la foiroplaco de Krakovo,  en kiu li deklaris sin eterna vasalo de la Pola Reĝolando. La venka batalo apud Grunwald en 1410 fariĝis esenca instrumento en la politiko de Władysław Jagelo. Konforme al la volo de ĉiuj sacerdotaj kaj laikaj  tavoloj la reĝo ordonis festi la 15-an de julio kiel nacian feston. Ĉiujare el ĉiuj preĝejoj de la tiama ĉefurbo Krakovo tiutage estis direktiĝantaj komune pilgrimadoj (la plej pompa el Wawel-katedralo) al la preĝejo de sankta Jadwiga. Ĝi estis ligita kun la kulto de la reĝino Jadwiga, kiel tiu, kiu antaŭdiris falon de la teŭtona potenco kaj al kies favoro tiutempuloj atribuis Grunwald-venkon. La festado estis okazanta senĉese dum sekvaj 384 jaroj.  Finis tiun tradicion la eniro de prusoj en Krakovon la 15-an de junio 1794. Sub la aŭstra regado, kiam Krakovo kaj Galicio ektroviĝis en la aŭstra aneksoparto de la dispartigita Pollando la preĝejo de s-ta Jadwiga estis profanita kaj transformita en militistan staplejon. La publika reveno al la solenado de Grunwald-venko okazis 100 jarojn poste, i.a. dank’ al pola historiisto, Marian Karol Dubiecki kiu en la periodaĵo „Czas” en 1901 memorigis la genezon de la solenaĵoj, ilian trapason kaj tradicion. Tio fariĝis impulso por Jan Matejko krei imponan pentraĵon „Batalo apud Grunwald”, por Henryk Sienkiewicz verki faman romanon „Teŭtonoj”. Dank’ al ĉio ĉi  en 1910, en la 500-a datreveno de la venko apud Grunwald en Krakovo okazis imponaj solenaĵoj. Lige kun ili elstara pola komponisto kaj politikisto, Ignacy Jan Paderewski fondis monumenton, kiu omaĝis la 500-jariĝon de la venko. Nun  de dek kelkaj jaroj ĉiujare en la datreveno de la batalo membroj de kavaliraj fratularoj el la tuta Eŭropo rekreas sur Grunwald-kampo la trapason de la batalo, kiu ĉiam logas   kelkdek mil spektantojn. Tiel estas ankaŭ nunjare. En Grunwald jam ekde merkredo okazas diversaj eventoj en la kunligo kun la proksimiĝanta datreveno – turniroj, rivaladoj, piknikoj. La datreveno  kuliminos jam la plej proksiman sabaton, la 15-an de julio 2017. 

El la elsendo 14.07.2017. Legas Barbara – 5’52”

Ĵus venis la plej nova numero de „Kontakto”, t.e. la 278-a, kies ĉeftemo estas „Genraj perspektivoj – sinidentigo, afekcio kaj feminismo”. Eblis sole supraĵe foliumi la 23 paĝojn. Ĉiukaze la ĉefartikolon akompanas tri aliaj rilataj kontribuoj kaj kiel atentigas la redaktoro Rogener Pavinski „La perspektivoj pri genro, sinidentigo kaj afekcio malfermiĝas pli kaj pli: tial necesas esti atentaj kaj respekti ĉies premisojn ĉi-rilate”. Multas en „Kontakto” aliaj interesaj temoj, por pli atentema legado mi ŝovas la intervjuon de la redaktoro kun Eric Languilat marĝene de lia nova disko, en vinila formato  „La Granda Aventuro”.Eĉ sen entute foliumi mi komence konfirmu ankaŭ la hodiaŭ venintan julian-aŭgustan numeron de „Esperanto”. La ĉefpaĝa foto de la reĝisoro de la kongresa temo Stephanie Cabovianko certe ĝojigas ĉiujn kongresanojn de la 102-a UK, kiuj – se ankoraŭ ne konas ŝin – tiel povas kun ŝi konatiĝi kaj eĉ iom familiariĝi dank’ al la komenca interparolo de la revugeredaktoroj pri ŝia vojo al E-o, pri la kongrestemo, kiu en 2017 tekstas „Turismo kaj evoluo. Vojoj al daŭripovo” kaj ŝia ideo gvidi la dumkongresajn diskutojn pri la temo. La kongrestemon interese evoluigas d-ino Rafaela Urueña eksplikante gravecon de daŭripova turismo por evoluo. Jam antaŭ kelka tempo atingis min la unua nunjara numero de „Sennaciulo”, kiu estas la oficiala organo de Sennacieca Asocio Tutmonda (SAT). La riĉenhava numero enhavas plurajn kontribuojn, kiuj fontas el la materialo prezentita dum la lasta SAT-kongreso. Al ili apartenas i.a. la komenca, kiu traktas la temon, kio estas justa komerco, la sekva pri klimatŝanĝo kaj kapitalismo. Sed krom tio certe al interesaj rememoroj mi kalkulas la artikolon de Vilhelmo Luterano postmorte de Fidel Castro Ru. Novajn alrigardojn al la 1-a de majo mi trovas en artikolo traktanta tiun ĉi laboristan feston en Francio. Kiel aparte konvovastigan mi konsideras tamen la artikolon de HORI Jasuo „600 mil japanoj estis retenitaj en Siberio” pri drameca sorto de japanaj militkaptitoj, kiujn je la ekzilosorto en Sovetunio por la bezonoj de Ruĝa Armeo senskrupule kondamnis la japana armeo. Kiel aparte elstarigendan mi konsideras en „Sennaciulo” la sekcion Beletro en kiu i.a. Miguel Fernandez eksplikas la emfazon de la poemo „Apostolo de la Ideo” origine esperantlingva, sekve hispanigita kaj taksita kiel aperigenda en la plej grava hispana retrevuo pri soci-kritika poezio. La sama aŭtoro Miguel Fernandez en aparta artikolo priskribas sian aventuron kun fama metalroka hispana ensemblo, kiu sian KD-on titolis Esperanto. Temas pri aventuro kun grava spuro de E-o, ĉar unu el la dek du kantoj estas Luna, en kies lasta parto aperas la deklamado de la Zamenhofa „Ho’ mia kor’” fare de Miguel Fernandez. La tuta KD estas aŭskultebla jutube, kie ne nur audiĝas la deklamado de Miguel Fernandez, sed eblas legi hispanigon de „Ho, mia kor’” kaj esperantigon de la originala kantoteksto Luna, kiu cetere aperas en la menciita artikolo. Sur mia skribotablo troviĝas hodiaŭ ankaŭ la unua nunjara numero de la dulingva „Informbulteno pri Esperanto” de la organizaĵo Esperanto France-Est. Kiel januara-februara-marta numero ĝi plenplenas per  amaso da ampleksaj raportoj pri la jarfinaj eventoj. Mian atenton kaptis la komenca raporto pri Luminesk, nova silvestra renkontiĝo de GEA, kiu  venis en la lokon de Internaciaj Festivaloj. Samnumere Liba Gibalda detale kun multaj fotoj raportas kaj pri la 15-a Novjara Renkontiĝo en Saarbrüken kaj pri la marta 11-a Mediteranea E-Semajno en  Les Issambres. Pli ampleksajn informojn pri la agadoj de la Esperanto France-Est enestas en la raporto rilata al 2016 de ĝia prezidanto,  Edmond Ludwig.  Mi mem tamen aparte taksas multan lokon donitan en la Informilo al la E-literaturo originala kaj tradukita ne nur per mencioj, sed ankaŭ recenzaj klarigoj. Aparte suprizis min du plenaj plaĝoj kun eksplikoj pri la romano de Henryk Sienkiewicz „Quo Vadis”, kiun akompanas multaj fotoj kun klariga verkonforma ekspliko, ke „tra vasta panoramo de la forpasanta Roma Imperio fadenas la romantika temo pri granda kaj pura amo”. Ĉar la E-tradukon de la romano fare de Lidia Zamenhof ni prezentas en niaj E-elsendoj estas por ni agrable trovi krome post la bonaŭguraj vortoj de la prezidanto Ludwig sojle de la 2017 la rekonvortojn „Pola RetRadio: daŭre profesieca” kun atentigo:  aŭskultu kaj reagu ! Tiuj reagoj estas tre bonvenaj, do ni atendas ilin i.a. de niaj francaj aŭskultantoj.  

El la elsendo 11.07.2017. Legas Barbara – 7’13”