Felietonoj

Unu el la plej grandaj atrakciaĵoj de Opole-regiono – en la sudokcidenta Pollando – kaj unu el ĝiaj plej interesaj kasteloj estas Kastelo en Moszna [moŝna]. La famon ĝi dankŝuldas al sia fabeleska aspekto. Ĝi disponas pri  365 ejoj, 99 turoj kaj turetoj. De proksime kapturniga estas riĉo de fasadaj ornamelementoj – kolonoj, ornamaj fenestrokadroj, rozetoj, kapoj, fantaziaj animaloj. La unua baroka konstruaĵo en Moszna kreiĝis en la 17-a jarcento, sed bedaŭrinde ĝi tutece forbrulis en 1898. La kastelo estis tamen rekonstruita, kompletigita per novgotika orienta alo kun oranĝujo. Malgraŭ sia nomo >kastelo< prefere temas pri palaco, ĉar la konstruaĵo ne havas defendomurojn, ĉirkaŭantan fosaĵon, ĝi havas neniujn fortresajn elementojn, fine ĝi ne kreiĝis en la mezepoko, sed en la 19-a jarcento. Ni tamen daŭre apliku la uzatan nomon.  La kastelo estas ĉirkaŭita per parko kun oftaj grupiĝoj de rododendronoj. Ilia bunta florado en aprilo kaj majo sub la nomo „Festo de Azalio” logas vizitantojn kaj turistojn, ankaŭ muzikŝatantojn pro la organizataj tie koncertoj kaj recitaloj.  Ili daŭras la tutan jaron, somere tamen la kultura oferto riĉiĝas kante je ekspozicioj, renkontiĝoj kun interesaj homoj, temeventoj, recitaloj.  Ĉiekaŭ 100-hektara parko kun panorama stilo ne havas difinitajn limojn ĉe siaj randoj ligiĝante kun la ĉirkaŭaj herbejoj kaj arbaroj. Tra ĝia centro kondukas belega tilia aleo laŭe de kiu videbliĝas francstilaj konstruaĵoj kaj nederlandeskaj kanaloj laŭ kiuj iam eblis remi per boatoj. Ĉe ĝia maldesktra flanko troviĝas lageto kun insulo, sur kiu kreskas kanadaj pinarboj. La ĉarmon kompletigas delikataj, aĵuraj pontetoj. La parka plantaro estas tre varia konsistante el dek kelkaj specioj de arboj kaj arbustoj, kelaj tre maloftaj en Pollando. Promenante eblas renkonti ruĝajn kverkojn, kaŝtanarbojn, tiliojn. Plej forte impresas la menciitaj pli frue florantaj rododendronoj. En negranda disanco disde la rezidejo en la staloj de Tiele-Winckler ekde 1948 troviĝas ĉevalbredejo de arabsangaj kaj pursangaj anglaj ĉevaloj. Eblas lerni tie la rajdadon aŭ uzi la okazon por plezuveturado somere en koĉeroj, vintre en sledveturiloj. Moszna kiel vilaĝo estis menciata jam en la mezepko, onidire ĝi apartenis al religia kavalira ordeno de Templanoj, sed poste ĝiaj posedantoj plurfoje ŝanĝiĝis. En 1866 aĉetis la rezidejon Hubert von Tiele-Winckler. La familio ne havis aristokratajn radikojn. Ĝia antaŭulo Franz Xavier Winckler en la unua duono de la 19-a jarcento estis simpla ministro, sed tre talenta. Post la lernado en Tarnowskie Góry [tarnovskie gury] li fariĝis minista estro kaj poste administranto de la minejo Maria en Miechowice [mjeĥovice]. La edziĝo al la vidvino post ĝia posedanto kaj la ekonomia talento kaŭzis, ke li fariĝis homo riĉa kaj eĉ akiris noblecon. Plian signifon la familio akiris pro la edziniĝo de filino de Franz al leŭtenanto Hubert von Tiele. Tiam ambaŭ familigoj kunigis siajn nomojn kaj blazonojn. La elkonstruita de Hubert von Tiele-Winkler kastelo fariĝis la familia rezidejo en Moszna i.a. kun la celo reliefigi la signifon de la familio kaj ĝian potencon.  La konstrulaboroj daŭris nur tri jarojn kaj tiu daŭro fariĝis rekte legendeca. Komencis cikuli anekdoto, ke la posedanto paktis kun diablo. Per tio estis klarigataj pli postaj tragikaj kaj misteraj eventoj. Nun la kastelo en Moszna estas destinita ekskluzive por turistoj kaj miloj da ili celas la >kastelon de dormanta reĝidino<. Eblas viziti ĝin kun ĉicerono en malgrandaj grupoj. La itinero kondukas i.a. tra antiveca manĝejo, blanka kaj nigraj salonoj, iama balsalonego, oranĝujo, kabineto de la grafo kaj kapelo.  Por la vizitantoj estis disponigitaj du el la plej grandaj kastelaj turoj. De ilia supro etendiĝas spirraba alirigardo al la parko kaj la panoramo de Opava-montaro. Dum bela vetero videbliĝas la ĉeha montopinto Praavo. Vizitante la internojn de la kastelo necesas streĉi la imagopovon, ĉar el ĝiaj pompaj internoj preskaŭ nenio konserviĝis. Dum la 2-a mondmilito ĝi ne estis detruita. Ĝia lasta posedanto forlasis ĝin printempo de 1945. Poste garnizonis tie rusaj militistaj trupoj. Tiam la interno estis priŝtelita kaj ruinigita kaj sur la kastela korto estis forbruligitaj ĝiaj internaj elementoj kaj la tuta arkivo de la familio Tiele-Winkler. Konserviĝis ĉefe firmaj elementoj de la internoj – kamenoj, lignaj murdekoraĵoj, plafonaj kasonoj aŭ enmasonitaj ŝrankoj de la iama biblioteko. La iaman aspekton prezentas  fotoj, laŭ kiuj eblas ekkonscii pri la pompo de la iamaj internoj. Antaŭ kelkaj jaroj la infrastrukturo de la kastelo estis ordigita kaj disponigita al vizitantoj. Viziteblaj ĉambroj denove ravas per elegantaj kaj stilaj internoj, al la konserbviĝinta mirakle objektoj aldoniĝis novaj. La kastelo invitas al sia hotelo kaj restoracio.

El la elsendo 10.06.2016. Legas Barbara  – 7’21”

La heroo de nia hodiaŭa felietono estas profesoro Henryk Jordan, la homo kies vivcelo esti certigi sanon kaj ĝojon al infanoj kaj gejunuloj pere de ludoj en freŝa aero, en la subĉiela sunbrilo. Lia nomo al pli vasta publiko en Pollando estas konata en la adjektiva formo, Jordanowski epitetanta parkojn kaj ĝardenojn por infanoj kaj gejunuloj, kiuj en libera spaco povis praktiki diversajn specojn de aktiva ripozo, sportemo kaj distro. La unua ĉi-speca areo, difinata kiel Parko kreiĝis en Krakovo antaŭ 127 jaroj. Henryk Jordan estis kuracisto, socia aganto kaj pioniro de la fizika, korpa eduko en Pollando. Li naskiĝis la 23-an de julio 1842 en Przemyśl (la sud-orienta Pollando) en la nobela familio. Mortis la 18-an de majo 1907 en Krakovo. Lia komenca kaj gimnazia lernado okazis  en la urboj Tarnopol  kaj Tanów, sed en 1862 li forveturis al Triesto, pro la forigo el la lernejo pro la partopreno en patriota manifestacio. Tie unu jaron poste li faris kun distingo abiturientan ekzamenon en la itala lingvo. La medicinajn studojn li komencis en Vieno, daŭrigante ilin en la krakova Jagellona Universitato. Li finis ilin en 1867 per finekzameno, sed malsano malebligis al li subiĝi al ekzameno diplomiga, kiun li faris tri jarojn poste. Dum tiuj tri jaroj li estadis en Berlino kaj Novjorko, kie la unuan li konatiĝis kun gimnastiko por junaj virinoj kaj knabinoj (Linga-sistemo). Tio  decidis pri lia posta aktivado. Dum la estado en Usono Henryk Jordan komencis akuŝigistan kaj ginekologian praktikojn. Poste li gvidis praktikojn en Britio kaj Germanio. Post la akuŝigista praktiko en Vieno li estis invitita kiel asistanto al la katedro de ginekolgio kaj akuŝo en Krakovo. Kelkajn jarojn poste li komencis privatan kuracistan praktikon. Li akiris renomon kiel ginekologo, akuŝigista specialisto, universitata lekcianto. En 1980 li estis nomumita profesoro de la Jagelona Universitato, du fojojn plenumate la dekanan funkcion. Inter liaj verkoj multas medicianaj lernolibroj kaj libroj popularigaj. Li samtempe engaĝiĝis en la funkciadon de multaj insitucioj ligitaj kun medicino. I.a. li gvidis la krakovajn Ginekologian Societon, Kuracistan Societon. Li kreis Societon por la Sanprotekto kaj Societon por Kuracista Interhelpo. Li establlis kaj redaktis „Higienan Revuon”. Dank’ al liaj klopodoj en lernejojn oni enkondukis la devigajn lecionojn de gimnastiko kaj kuracistan protekton. Li mem gvidis en la krakova universitato kursojn por instruistoj pri la fizika edukado. En 1906 li fariĝis membro de la Plej Supera Sanitara Konsilio en Vieno. La personaj tragedioj,  la morto de la edzino kaj infano, puŝis Henrikon Jordan al la socia agado. I.a. ekde 1881 ĝis la morto li estis urbokonsillisto de Krakovo, li estis deputito el la krakova regiono por Galicia Landa Sejmo. Li estis prezidanto de la Societo de Instruistoj de Superaj Lernejoj, de la Muzika Societo, de la Koruso por la Metiista Junularo. La plej granda verko de Jordan estis la unua en Eŭropo publika parko de distro kaj movludoj  por infanoj ĝis la 15-a vivojaro elkonstruita en la ekorda daŭro de unu jaro kaj funkciigita en 1889. La establokostojn kovris Jordan mem petate urbon nur pri elkonstruo de fosaĵo ĉirkaŭ ĝi kaj de ponto super la rivero Rawa. Oni plantis ĉeeokaze sur la disponigita de la urbo postekspozicia tereno kelkajn mil arbarojn. Ekde la komenco ĝi ricevis la nomon Urboparko de doktoro Henryk Jordan. Temis pri moderna institucio de eksterlerneja eduko koncentriĝanta pri kolektiva kaj individua eduko de infanoj, ofertanta al la partoprenantoj diversajn formojn de la aktivado. Komence la ĉefan atenton oni donis al gimnastiko, poste tute aparte al piedpilko, kio ligiĝis kun la interesiĝo de profesoro Jordan pri metiista junularo, eduke negeltita kaj senigita je kiu ajn distro.  Sur la tereno de la parko troviĝisi baseno, 12 sportplacoj, ĉiu kun alia destino, sanvojetoj. Eblis tie ekzerci leĝeratletikon kaj gimnastikon. En la Parko funkciis ankaŭ salonoj por okupoj kaze de malbela vetero, funkciis krome lignaĵista, tornomaŝina, serurista laborejoj. La junuloj praktikis kultivadon de legomoj kaj floroj. Ĉiujn okupojn gvidis instruktoroj-fakuloj kaj junulaj prezidantoj komence elektataj de d-ro Jordan, poste de la junuloj mem. Profesoro Jordan  rekte partoprenis la funkciadon de la Parko vizitante ĝin ĉiutage,  organizante kaj persone zorgante pri la entreprenataj agadoj. Laŭ lia iniciato oni starigis tie 44 monumentojn de elstaraj poloj, kiuj celis – inkluzive de la organizataj de prof. Jordan prelegoj – la patriotan edukon de infanoj kaj gejunuloj. Li  plurfoje emfazis, ke la devo de ĉiu, kiu formas junan generacion estas zorgi pri taŭga elekto de sportludoj, kiuj decidas pri la fizika, ankaŭ patriota eduko. En siaj ludproponoj li estis referencanta al la historio memorgante i.a.  kavalirajn turnirojn, dancparadojn kaj aliajn iom forgesitajn ludformojn. Disvastigante higienan vivmanieron li ne limiĝis al la movokupoj, sed organizis vaste konceptitan socian agadon, kiu estis adresita al. la  lerneja, laborista kaj kamparana junularo.  La ĉefverko de d-ro Jordan fariĝis imitmodelo, kiun en la tuta Eŭropo oni admiris kaj imitis. Eksterladaj gastoj vizitante Krakovon estis venantaj ankaŭ  al la Parko por konatiĝi kun la tuto de ĝia agado. La ideo de Jordanowski-ĝardenoj reviviĝis postmilite. Tiu, kiun mi mem memoras el la infanaĝo, kiun frekventis familiaj infanoj nunjare solenas sian 65-jariĝon.

El la elsendo 03 .06.2016. Legas Barbara  – 8’03”

En la listo de la Pola Kulturheredaĵo rekte antaŭ la registro de Esperanto kiel portanto de la E-kulturo estas menciita Procesio de Dia Korpo en Łowicz, sudokcidente de Varsovio. Lastĵaŭde ĝi okazis en la Katolika Eklezio la 752-an fojon. La Dia Korpo estas unu el la plej gravaj festoj. En Pollando la publika konfesdeklaro pri la ĉeesto de Kristo en la Plej Sankta Sakramento estis solenita la unuan fojon en Krakova Diocezo en 1320, kaj ekde la fino de 14-a jarcento ĝi estas celebrata en ĉiuj diozcezoj. Polaj amaskomunikiloj informis ankaŭ pri la nunjara amasa partopreno en tiuokazaj procesioj kun la Plej Sankta Sakremanto, sed la plej pompa, plej rigardokapta procesioj okazis ĝuste en Łowicz (ŭoviĉ). Laŭ arkeologiaj esploroj jam frumezepoke (la 12-a/13-a jarcentoj) en la loko de la nuna kastelruino en la urbo troviĝis ligna-tera burgo, kiu pro la situo apud la rivero Bzura havis gravan strategian signifon. La plej malnova mencio pri Łowicz (Loviche) devenas el la papa bulleo Innocento la 2-a, konfirmanta la rajton de arkiepiskopoj de la unua ĉefurbo de Pollando, Gniezno – al. la tieaj havaĵoj. Lastĵaŭde pli ol 100 personoj en popolaj kosutmoj en la amasa akompano de samkredantoj, vizitantoj kaj turistoj partoprenis la Dikorpan procesion. Kiel reliefigas etnografoj el Łowicz-muzeo, la portataj tiutage vestoj estas io pli ol la popola kostumo uzata de folkloraj ensembloj. La karakterizaj buntaj zonstriaj vestoj estas ankaŭ nun fiere portataj dum la solenaĵoj ne sole religiaj, sed ankaŭ ŝtataj kaj familiaj kaj ili konsistigas gravan elementon de la identeco kaj etna aparteno. Ekde 2014 la Dikorpa Procesio en Łowicz troviĝas sur la Pola Listo de Kulturheredaĵo. Kiel informas la Nacia Instituto la solenaĵo okazas laŭ la kultivata de almenaŭ 100 jaroj senŝanĝa tradicia formo. Post la s-ta meso en la loka katedrala baziliko ekmoviĝas la procesio al. kvar altaroj ĉirkaŭe de la Malnova Foirplaco. La kutimo ŝuti florojn kaj florpetalojn antaŭ la portata subbaldakene Plej Sankta Sakramento, la portado de standardoj, parohaj flagoj, sanktulbildoj kaj sanktulfiguroj en la familioj en Łowicz estas transdonata de generacio al. generacio. La tutaj familioj engagiĝas en la dekoradon de altaroj, portadon de la paroĥaj standardoj, figuroj kaj sanktulbildoj. Temas por ili pri granda honoro kaj distingo. En multaj familioj temas pri longdaŭra tradicio – okazas, ke iuj personoj de pli ol 50 jaroj partoprenas la organizadon de la festo. Same kiel kaze de ĉiuj aliaj procesioj ili direktiĝas al kvar altaroj, ĉe kiuj oni haltas preĝante kaj aŭskltante legatajn aŭ kantatajn fragmentojn de kvar evangelioj, ligitajn kun starigo de Eŭkaristio. Ĉiun altaron prizorgatan de aparta socia rondo, fratularo, metiistaro ornamas floroj, betulbranĉetoj. Multaj kredantoj kunportas hejmen tiujn plantajn ornamaĵojn de la altaroj kun la kredo, ke ili certigos al. la hejmo protekton kaj bonstaton. Post la ekleziaj solenajoj sur standoj ĉirkaŭe de la Malnova Foirplaco de Łowiecz ankaŭ nunjare la lokaj metiistoj prezentis siajn metiartaĵojn. La vizitantoj povis partopreni mallongetajn kursojn pri la potfarado, salikbranĉeta korboplektado, skulptado. Ili povis krome ekscii kiel kreiĝas famaj lokaj papereltondaĵoj, silkpaperaj ornamaĵoj, brodaĵoj, puntaĵoj kaj fine eblis admiri folklorajn ensemblojn el la tuta regiono.

El la elsendo 27.05.2016. Legas Barbara  – 5’04”

Politikaj kampanjoj, balotoj, starpunktoj, perspektivoj estas temo, kiu almenaŭ en Eŭropo fantomas en ĉiu angulo. Sed kiel skribas Tuomo Grundström en sia enkonduka artikolo al la aprila „Esperantolehti” „Esperanta Finnlando” rilate al la politika situacio en la lando post la  balotoj de antaŭ unu jaro „Nia Esperantujo ne estas regata de ŝtataj organoj, sed influas kion ili faras kaj favoras. Tio estas nia esperantista intereso”. Nu, verdire mankas por mi precipa ekspliko kiel Esperantujo influas la ŝtatajn organojn, kvankam evidente, ĉi-rilataj ekzemploj ne mankas. Sufiĉas memorigi ekzemplodone Pollandon, en kiu dank’ al esperantistoj E-o ektroviĝis sur la pola listo de la kultura heredaĵo, kaj dank’ al iliaj klopodoj Unesko dum sia novembra Ĝenerala Asembleo akceptis la proponon de la  polaj aŭtoritatoj, ke sub Unesko-patroneco estu solenata en 2017 Zamenhof-Jaro. Se temas pri la ĝenerala politiko mi tuj devas konfesi, ke tio, kio okazas en Finnlando apenaŭ speguliĝas en amaskomunikiloj, ne nur polaj, sed ankaŭ ekzemple italaj, francaj, anglalingvaj. Mi citu do la opiniojn de Tuomo Grundström rilate tion, kiel en Finnlando oni vidas la eŭropan migroproblemon, aparte interesa temo al tiuj niaj aŭskultantoj, kiuj opinias sin subinformitaj politike per niaj du elsendoj semajne. Do kiel finnoj vidas la problemon? „Granda kaj akre pridisputata problemo fariĝis la ŝajne neatendita amasa rifuĝado en Eŭropon el krizaj areoj. Al Finnlando venis dum 2015 preskaŭ 33 000 rifuĝintoj petantaj azilon, pli multe ol sume iam antaŭe. Ke Finnlando ne fermis la limojn, kaŭzis kaj kaŭzas malakordojn interne de la registaro, el kies konsistigaj partioj „la finnoj” gajnis subtenon parte kontraŭante enmigradon. La registara perspektivo ja estas malfermeco al diverseco (kaj allogi produktivajn profesiulojn), sed la Eŭropan problemaron, kiun kaŭzas (ja dependas de vidpunkto) la kolonia kaj milita historio de Eŭropo mem, ĝi ne povis aŭ volis antaŭvidi”. Kun intereso mi legis tiuj ĉi vortojn de Tuomo Grundström, des pli ke ne ĉiunumere la przidanto de E-Asocio de Finnlando artikolas ekster la E-komunumaj temoj. Tiuj ĉi en la aprila numero ne mankas. La artikolo pri la julia somera kurso en Iilsami ĉefe estas interesa por finnaj esperantistoj, sed jam anonco pri la Aŭtunaj Tagoj en Taivalkoski – eĉ reference al la adiaŭa respondohoro de la Ĝenerala Direktoro de UEA, Osmo Buller vekas asociaciojn. Des pli interese estas konstati, ke la septembra evento sekvos padojn kaj paŝojn de la verkisto Kalle Päätalo,  ke i.a. oni konatiĝos kun fervojo dum la 2-a mondmilito konstruigita de germanoj, kiuj tiucele laboris militkaptitojn kaj kun multaj aliaj facetoj de Taivalkoski, kiun – kiel oni atentigas – ne ofte oni vizitas. Al la nunjaraj Aŭtunaj Tagoj oni aparte invitas eksterlandanojn. Al la propraj E-junuloj EAF proponas vojaĝstipendiojn en la alteco ĝis 400 eŭroj kondiĉe, ke la kandidatoj konas E-bazon kaj pretas raporti en la revuo post la vojaĝo pri sia partopreno en elektita araĝo. Maturaj esperantistoj estas plenkonsciaj ne nur kiel plenĝui sian esperantistecon, sed ankaŭ dividi siajn impresojn, sperton kun la aliaj. Modela aktivulo ĉi-rilate estas Jorma Ahomäki, kiu en la priparolata numero donas la atenton al la tri gravaj verkoj.  Du estas la gramatikaj verkoj – PAG de Kalocsay-Waringhien kaj PoMEGo de Wennergren, al kiuj la aŭtoro kuraĝige allogas la finnajn lingvouzantojn, argumentante ke „strukturo de la finna lingvo favoras ĝustan gramatikan uzadon en Esperanto”. La tria verko, kiun Jorma Ahomäki entuziasme rekomendas al la leganto de la revuo – ne plu komencanto, sed lingvoĝuanto estas  „Historio de la E-Literaturo” de Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer. Multas aliaj interesaj por la leganto informoj, sed ni lasu la aprilan numeron de „Esperanrolehti” por ekfoliumi la aprilan numeron de „La Revuo Orienta” de Japana Esperanto Instituto. La komenca sinprezento „Esperanto kaj mi” devigas la leganton salti al Meksiko, ĉar ĝuste Joaquin Rosilla Vega Acosta estas ĝia aŭtoro. Denaska esperantisto kaj patro de denaskuloj, kiu ne ĉesas miri „kiel la Esperantistoj reagas al la komunika afero”. Kiel li skribas „vere ni estas en iu nivelo de komuniko, ke ni sentas nin egalaj kaj simple la komuniko fluas kaj ni komprenas”. La revuo publikigas krome ĉi-numere du eseojn, kiuj rilatas  retrospekte al vizitoj en Eŭropo. Mizro Iwaya, la redaktoro de „Novaĵoj Tamtamas” traktas Zamenhofaĵojn en Vieno, dum Oda Komenco nostaligie rerigardas sian viziton en Slovakio de antaŭ 49 jaroj okazigitan en 1967 kadre de la trimonata vizito en Eŭropo. Ankaŭ en la periodaĵo de japanaj esperantistoj ni renkontas tre interesan rubrikon, dank’ al kiu eblas pli bone kompreni la rezonadon politikan, socian en la mondoparto, pri kiu eŭropaj amaskomunikiloj ne tre diligente raportas. Al tiuj kalkuliĝas informo pri nova dogana konvencio de la pacifikaj landoj, sed verŝajne al multaj eksterlandaj legantoj de la revuo aparte leginda estas la informo pri japanaj solvoj por akiri transfuzotan sangon. Tre proksime al mia hejmo estas la centra varsovia sangoprenejeo, sed evidentiĝas ke japanaj administrantoj de sangofero pli progresas logante al la sangooferado junulojn en la kafejoj kaj librejoj, tie aranĝante ĉambron por sangoofero. Mi certas, ke tiu artikoleto kaptos la atenton de nia redakcia kolego, Tomek – kiu de jaroj estas – kiel ni diras en Pollando – honora sangodonanto.

El la elsendo 24.05.2016. Legas Barbara  – 8’20”

„La grandeco de homo ne dependas de famo kaj mono, sed de tio, kion ĝi postlasis…” Tiujn ĉi vortojn enhavas la memortabulo sur la ponto, kiun dum jaroj pene konstruis pola kamparano, Jan Stach sen la uzo de pezaj vojkonstruaj maŝinoj. Ĉio komenciĝis en la 60-aj jaroj de la pasinta jarcento, kiam unu el la vojoj al lia mastrumejo en la loĝloko Zapaść forrabis la konstruata Rożnowskie-akvoreceptaklo (priindundanta vaste kampojn kaj vojojn), la alian iumomente baris for de la uzo najbaro transformante ĝin en la kultiveblan grundon. Komence Jan Stach siajn grundrikoltojn transportis al la bazaro en Nowy Sącz tra Rożnowskie-lago per boato. Fine li  decidis mem elkonstrui la pasejon super la profunde fluanta montara rojo kaj vasta ravino. Neniu kredis pri la sukceso de la entrepreno des pli, ke la lokaj aŭtoritatoj petitaj pri helpo rifuzis ĝin doni post la negativa ekspertizo de inĝenieroj. Tamen amatora pontokonstruanto ne deprimiĝis kaj tagon post tago, monaton post monato estis transportanta, aranĝanta kaj kuniganta ŝtonojn. Tiel kreiĝis konstruaĵo inda la romiajn akvoduktojn tiom fortika, ke povas preteveturi laŭ ĝi du grandaj aŭtormobiloj. La alteco de la ponto egalas al 16 metroj, la longo al 12 metroj kaj la vasto al 6 metroj. La ŝtonaj muroj ambaŭflanke de la ponto estas konstruitaj laŭ la linio de arko, certigante al la konstruaĵo necesan rigidecon kaj eltenemon. Admiron vekas du metrojn vasta kaj 3 metrojn alta tunelo barelvolba, sub kiu en la lagon Rożnowskie enfluas la rojo. La montara rojo dum intensa pluvo kapablas transformiĝi en rapidfluan riveron, sed ĝi ne endanĝerigas la konstruaĵon.  Por bremsi la rapidecon de la akvofluo sub la ponto la topografia deklivo de la rojfluejo estis malgrandigita, dum malantaŭ la pono la dekliva rojfluejo denove grandiĝas. Dank’ al tio aldone oni akiris eblecon forigi la troan akvon el la tunelo. Bremse al la fluanta akvo, aparte post intensaj pluvoj, rolas malmolaj rokoj de la karpatia fliŝo funde de la rojfluejo. La tuta rojo longas ĉ. unu kaj duonan kilometrojn.  Aldonendas, ke Jan Stach jam en la komenco de la entrepreno elkonstruis 500-metran vojon al sia mastumejo farante ĉion ĉi jam kiel homo multe matura. La eksterordinara persisto  de Jan Stach estis vaste priskribata. Kreiĝis pri li dokumenta filmo, estis verkita libro. Jan Stach kaj lia ponto famiĝis kaj transformiĝis en lokan atrakciaĵon ofte vizitatan de turistoj. Jan Stach mortis en 2011 havante 93 jarojn postlasinte ne nur ĉi tiun ponton. Li meritiĝis firmiginte kelajn lokajn vojon, li meritiĝis kiel agnoskita loka radistezisto, kiu – kio aparte gravas en la montara regiono – estis lokalizanta kaj konstruanta akvoputojn.

El la elsendo 30.04.2016. Legas Barbara  – 4’12”

La plej proksiman dimanĉon, la 24-an de aprilo pasas la 245-a naskiĝdatreveno de la heroo de nia hodiaŭa felietono, kiu estas Samuel Bogumił Linde. Kelkaj fontoj ne difinas precize ĉi tiun daton menciante la periodon inter la 8-a kaj la 24-a de aprilo. Lia patro, Jan Jacobson Lindt venis al Pollando el Svedio 22 jarojn pli frue. o. La patrino Anna Barbara estis filino de germana enmigrinto. Samuel Bogumił unue frekventis en Toruno la elementan lernejon kaj poste Akademian Gimnazion. Spite la esperojn de la gepatroj, ke li fariĝos evangelia pastoro li elektis filozofiajn kaj teologiajn studojn, kiujn li faris en Lepsiko. Tie cetere en 1791 li fariĝis lekcianto de la pola lingvo. Ekde aŭtuno 1792 li komencis kunlaboron kun la estadantaj elmigre en Saksio partianoj de la faligita en Pollando 3-Maja Konstitucio, i.a. tradukante en la germanan verkojn de Julian Ursyn Niemcewicz, Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki. En la jaroj 1794-1803 Linde laboris por Józef Maksymilian Ossoliński en Vieno kiel kolektanto de libroj por la grafaj bibliotekoj. Laŭ lia komisio Linde faris vojaĝojn tra Pollando elaĉetante malnovajn librojn, kiujn aneksintoj de Pollando (Rusio, Aŭstrio, Prusio) disvendadis dum aŭkcioj el amase likvidataj polaj klostroj. La aĉetitaj libroj fundamentis la kreiĝon de la Biblioteko de la Nacia Instituto de Ossoliński-familio en Lvovo. En 1804 Linde translokiĝis al Varsovio, kun kiu li ligis sian plian karieron. Li estis i.a. direktoro de la Varsovia Liceo, direktoro de la Publika Biblioteko, direktoro de la Vojevodia Varsovia Gimnazio. Kiel anekdoton ni aldonu, ke kiel direktoro de la Varsovia Liceo li estis superulo de profesoro de la franca lingvo kaj literaturo, Mikołaj Chopin, la patro de Frederiko. Juna Chopin dediĉis eĉ sian Rondon do-minoran al la edzino de Linde. Cetere lia plej juna filino edziniĝis al la aŭtoro de la unua biografio de Frederiko Chopin. La publika agado de Linde havis politikan, klerigan, sciencan kaj bibliofilian karakteron. Li estis i.a. membro de Eduka Ĉambro gvidanta klerigajn aferojn de la Varsovia Princolando, konsilisto de la Registara Komisiono por Religiaj Konfesioj kaj Publika Klereco, unu el la organizintoj kaj lekciantoj de la Varsovia Universitato. Samuel Bogumił Linde famiĝis kaj meritiĝis kiel la aŭtoro de la unua,  6-voluma Vortaro de la Pola Lingvo, por kiu leksikografian materialon li kolektis ĉefe dum sia laboro por grafo Ossoliński. Gravis krome kontaktoj kun alia tiama konanto de la malnova pola vekaro 16-19-jarcenta, dank’ al kiu Linde kreis tiam la bazan fundamenton de la  vortaro sur vastaj kaj variaj fontoj. En Vieno Linde ligis krome kontaktojn kun sciencistoj interesiĝantaj pri la problemoj de la slavaj lingvoj, literaturo kaj historio, kun pola aristokrataro. Aparte gravaj estis kontaktoj kun princo Adam Czartoryski, kiu aprecis la sciencan kaj kulturan-socian signifon de la Vortaro ofertante sian materialan helpon, ne ŝparante konsilojn kaj terminologiajn klarigojn. Dank’ al tiuj kontaktoj Linde longe antaŭ ol aperis la 1-a volumo fariĝis figuro konata kaj aprecata en la medio de la tiama pola kultura elito. La vortaro de Samuel Bogumił Linde estas la unua vortaro de la pola lingvo kun historia karaktero, entenanta 60 mil artikolojn, kiujn klarigas 200 mil citaĵoj, kiujn li ĉerpis el preskaŭ 850 tekstoj de ĉ. 400 aŭtoroj kaj el la parola lingvo. Tiu elstara verko de la kleriga epoko estis publikigita en la jaroj 1807-1815 fariĝante scienca evento en la monda skalo. Dank’ al ĝi Linde akiris sciencan agnoskon landan kaj eksterlandan. Li fariĝis honora membro de la Ceĥa Scienca Societo, de la Krakova Universitato, de la Reĝa Scienca Societo en Getingo, de la Franca Instituto, de la Reĝa Prusa Scienca Akademio, de la Cara Rusa Akademio. La vortaro estis frukto de impona laboremo de Samuel Bogumił Linde rilatanta al enorme granda fontmaterialo en prema plimulto devenanta, kiel menciite el presaĵoj 16-18-jarcentaj. La plej granda avantaĝo estis fontcitaĵoj. Manko – ne tre zorgema bibliografia priskribo de la fontoj, kelkfoja referenco al malĝustaj pli postaj eldonoj. Citaĵoj ankaŭ ne ĉiam estis fidelaj. Linde traktis ilin instrumente por klarigi la signifon de la vortoj kaj kiel ekzemplon de la uzo, sed por tiu celo li modifis citaĵojn, modernigis ilian ortografion kaj fonetikajn formojn. Kurioza trajto de la laboro de Linde estis lia vortfarado. Li elpensis multajn duradikajn vortojn, kiuj kvankam analizeblaj kaj kompreneblaj ne uziĝis. La tuta laboro estis tamen taksita tre favore. Lia vortaro fariĝis instigo kaj modelo por vortaroj de aliaj slavaj lingvoj. Nun rilatante kritike al la vortaro de Linde oni elmontras malklarecon de la artikolaj klarigoj, mankon de konsekvenco en etimologiaj informoj, kiuj aperas en diversaj lokoj kaj estas notitaj  laŭ diversaj manieroj rilate al gramatikaj informoj kaj kvalifikigoj. Riproĉante al Linde mankon de konsekvenco kaj senordon oni ne  forgesas, ke lia vortaro estis kreiĝanta en la daŭro de 20 jaroj, ĝia koncepto do evoluis en la tempodaŭro kaj fine – kiel indulgeme mencias la nuntempaj kritikantoj – li ne disponis pri komputilo. Linde estis ne sole la aŭtoro, sed ankaŭ eldonisto de la vortaro klopodanta pri subvencioj, pri ĝia disvastigo kaj disvendado. Li mem importis kompostotiparojn,  paperon kaj eĉ presmaŝinojn, kiujn li lokis en propra loĝejo por kontroli la presadon. La eldonkvanto egalis al 1200 ekzempleroj, sed la vortaro estis multekosta kaj vendateco malpli granda ol atendite. Ankoraŭ 10 jarojn post la eldono de la lasta volumo en 1815 Linde disponis pri ĝiaj 100 ekzempleroj. Samuel Bogumił Linde mortis en 1847 kaj estis entombigita en la evangelia-aŭgsbuga tombejo en Varsovio. En 1816 li ricevis oran medalon de la socio pro sia vortaro, en 1842 lige kun la 50-jariĝo de sia magistriĝo li ricevis oran medalon de Pola Reĝolando. Du jarojn poste Linde ricevis la titolon de la Honora Civitano de sia naskiĝurbo Toruno, kies unu el la partneraj urboj estas nun Getingo. En 1996 estis starigita la premio de la Partneraj Urboj Toruno kaj Getingo kun la nomo de Samuel Bogumił Linde. Ĉiujare ricevas ĝin paro de verkistoj el Pollando kaj Germanio. En 2015 ricevis ĝin germana verkistino kaj ĵurnalistino, Maie-Luise Scherer kaj la pola romanverkisto, eseisto,  literaturhistoriisto, Stefan Chwin.

El la elsendo 22.04.2016. Legas Barbara kaj Tomek – 7’58”

La lastan trarigardon de la E-gazetaro mi fermis enrigardante „Norvegan Esperantiston”. Ĵus el la hejma lekterkesto mi elprenis ĝian plej novan numeron. Ĝia ĉefartikolo veninta el sub la plumo de Kjell Heggvold Ullestad koncernas la historian alrigardon al la Esperanto-beletro, kiu ŝuldiĝas al norvegoj. Kiel antaŭenrigarde atentigas la aŭtoro inter la eldonitaj de norvegaj esperantistoj diversaj beletraĵoj troviĝas poemoj, romanoj, rakontoj kaj eĉ bildstrio. Li tute aparte atentigas pri la verkaro de Johan Hammond Rosbach, kiu i.a. eldonis du romanojn kaj kvin novelarojn. Ĝuste liajn plej bonajn novelojn Baldur Ragnarsson kalkulis al la klasikaĵoj de la Esperanta beletro. Kun aparta atento mi legis pri Kjell Walraamoen, eble pro la fakto, ke en 1975 mi estis sub la impreso de la poemaro „Ni devas vivi”, kiun li verkis kun Lina Gabrielli, tiam gasto de nia E-Redakcio de Pola Radio. Nun mi scivole eksciis, ke li veris ankaŭ norvege. La nomon de la tria menciita aŭtoro Trygve Müller ĝis nun mi ne konis, sed scivoleme tiklis min la titolo de lia dramo „La amo de Dante Alighieri”. Ĝi aperis en Italio en 1978, kaj la sekvan jaron en „Hungara vivo aperis recenzo pri ĝi kiel „rekomendebla, plezuriga legaĵo”. Ĉar la aŭtoro de la artikolo aludas, ke en la norvega lingvo pretiĝis ĝia sursceneja adopto, leviĝas la demando ĉu ne valorus adopti tiucele ĝian E-lingvan version? Kjell Heggvold Ullestad kelkan atenton donas ankaŭ al tradukita norvega beletro, kiu  en bibliografio el 1964 rilatas al  423  romanoj, poemoj, rakontoj kaj kantoj. Ne ĉiuj tamen eldoniĝis. Ĉiukaze dorsflanke oni trovas liston de la haveblaj ekzempleroj de originalaj aŭ tradukitaj beletraĵoj.  La „Norvega Esperanisto” tradicie citas el la Gazetaraj Komunikoj de UEA,  liveras raportetojn pri loka agado, kaj referencas al eksteraj eventoj kiel 340 studentoj de Esperanto en la Universitata kurso en Mongolio aŭ ĉiutaga diplomitiĝo de 30 studentoj per Duolingo. „Esperanto en Afriko” en sia plej freŝa 2-a nunjara numero atentigas, ke la ĉefa agado de la jaro estos la 6-a Afrika Kongreso de Esperanto en Bunda, Tanzanio okazonta jarfine. Tiu kongreso estos tre grava por la afrikaj esperantistoj, ĉar kiel atentigas Adjévi Adjé >sperto dum jaroj […] montris, ke fariĝis treege malfacile al afrikanoj akiri alikontinentajn vizojn por ĉeesti en tieaj renkontiĝoj. Alternativo al tio sendube estas propra kontinenta kongreso kaj kaze de Tanzanio la problemo por akiro de vizo malaperas<. Li tamen malkaŝe atentigas, ke >solvendas nur la problemo de alveno kaj de la restado precipe de meritplenaj gejunuloj el la najbaraj landoj kun financaj problemoj<. Adjévi Adjé alvokas ke per komuna agado la 6-a AKE iĝu io, kio ebligos al afrikanoj kaj alikontinentanoj lertiĝi movade, intense praktikante la Internacian Lingvon. Kun ĉi tiu temo en la bulteno riĉa je agadrapotoj de landaj asocioj kluboj en 2015 korespondas artikolo pri Bunda, la urbo de la 6-a Afrika Kongreso, en kiu la movado metis la radikojn en 1982. Ĝis nun al la adreso de la malnova redakcio venas la revuo de Korea Esperanto-Asocio „La Lanterno Azia”. Kiel unu sendaĵon mi ricevis tri unuajn numerojn de la nuna jaro. La kovrilpaĝo de la 1-a numero memorigas, ke en 2017-a ni universale Kongresos en Seulo. Ridetas al la leganto la 16-kapa LKK, inter kiu kun plezuro mi rekonas la vizaĝon de mia UEA-estrara kolego LEE Jungkee. La antaŭpreparoj progresas pri kio la leganto ekscias trovante en la 3-a numero de „La Lanterno Azia” raporton pri la vintra kursaro de KEA en februaro 2016. Tiam en Busan disvolviĝis E-vilaĝo kun la temo „Mi estas mastro de UK 2017”. 62 koreaj esperantistoj kunpartoprenis 20 programerojn dank’ al kiuj kreiĝis eta LKK-ida teamo, kies ĉefcelo estis uzi Esperanton en ĉiu situacio. Kiel sekvas el tiu interesa raporto en la plej proksimaj aprilaj tagoj kadre de Namkang-lernejo denove volontuloj de la venontjara UK povos plutrejniĝi. Por mi – kiel la virtuala kongresano – estis interese en la sama numero legi tre instruan artikolon de Gary Rector pri skribosignoj pri koreaj loknomoj. Kiel evidentiĝas – Seulo kiel tia estas eksterordinara pro tio, ke ĝi estas la sola en Koreio, kiu havas la indiĝenan nomon – dum ĉiu alia havas formon ĉin-korean. Ni esperu, ke en 2017 dum prikoreaj prelegoj ni ekscios pri tio plimulte. Dume la leganto havas la ŝancon intimiĝi kun la korea literaturo per la rakonto „Kiu vi estas?”. Ankaŭ „Nova Vojo” de Esperanto-Populariga Asocio venis samtempe per tri numeroj. La unua referencas al la kongrestemo de la 101-a, kiu estas „Socia justeco – lingva justeco”. Samnumere, daŭrigate en la 2-a numero troviĝas la tekstoj de Roman Dobrzyński en Esperanto kaj la japana el lia libro  „Rakontoj el Oomoto”. En la januara numero temas pri la t.n. „la dua Oomoto-afero”, en la februara numero pri la biografiaj detaloj rilate al Etsuo Miyoshi. En la marta numero de „Nova vojo” aperas esperantilingve la dua ĉapitro el la libro pri Oomoto Fondintoj verkita de Eizo Ito en la traduko de Tacuo Fuĝimoto. Impresas la opiniesprimoj pri la transjara kurskunveno 2015-2016 kaj „Kaprica monata skribo” de Toŝiomi Okuŭuaki. En lia teksto ni legas ne sole pri la historia renkonto de papo Francisko kun la patriarko Kril sur Kubo, sed ankaŭ pri la aŭdioneco donita de la papo al la Spirita Gvidantino de Oomoto, Deguchi Kurenai kaj la establita aŭtune 2015 filio de Oomoto en Romo.

 El la elsendo 12.04.2016. Legas Barbara – 8’42”

Hodiaŭ ni vizitas gesinjoroj interesan kaj unikan lokon en Pollando, kiu dum la tuta jaro dronas en floroj, Zalipie. Trvoĝanta proksime de la revizitita de ni antaŭnelonge Tarnów en la suda Pollando ĝis nun ĝi ne estis temo de nia felietono pri konindaj vizitlokoj. Kaj tamen ĝi estas vizitinda kaj ravas aparte eksterlandajn turistojn, kiuj klopodas fotopluki la plej mirindajn florojn kaj florkomponaĵojn. La famaj floroj en Zalipe (kaj nun ankaŭ en kelkaj aliaj ĉirkaŭaj vilaĝoj) logas ne en la ĝardenoj, sed de sur la muroj de ĉiaj konstruaĵoj. Domoj, keloj, akvoputoj, garbejoj, staloj, kokidejoj, eĉ hundobudoj. Florornamita estas la loka sancentro kaj la domo de la volontula fajrobrigado. Florornamita estas la paroĥa preĝejo de s-ta Jozefo. Tiu ĉi kutimo de la florornama pentrado devenas el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcento, kiam komencis aperi domoj kun kamentuboj. La blankigitaj refreŝige muroj pli longe restis puraj  ol kiam fumo pro manko de kameno fulge sendimentiĝis sur la muroj. La dommastrinoj uzis la okzaon por ornami la blankajn surfacojn per florpentraĵoj, kiuj evoluis al la nunaj pompaj florkomponaĵoj. Komence kiel kolorigilo servis miksaĵo de kalko, fulgo kaj argilo kun naturaj, plantaj kolorigiloj. Kiel peniko sufiĉis ĉevalaj haroj aŭ betula trunketo. Aplikante tiom simplajn instrumentojn virinoj kreis grandajn, akrakolorajn ornamaĵojn, imitantajn la popolajn brodaĵojn. Komence oni ornamis sole la dominternojn, fornojn, vestokestojn, meblojn, fenestrokadrojn. Kun la tempofluo la florornamoj aperis ekstere. Ĉiu dommastrino havis kaj havas proporan ornamstilon,  neniu en sia ornamarto aplikas ŝablonon. Domojn oni kutime komencas ornami fruprintempe. Se iu florornamo daŭre plaĉas oni ĝin refreŝigas, se venas inspiro por la nova, la nova desegno prenas la lokon. Kun la tempofluo la virinoj komencis uzi profesiajn penikojn kaj akrilajn koloriglojn. Kaj la tradicio viglas. En Zalipie oni florornamas ankaŭ tute novajn konstruaĵojn. Iuj dommastrinoj, kiel Bernardetta Słota pluevoluigis la ornamarton kaj per profesiaj kolorigiloj kreas florojn  ankaŭ sur la hejmaj teksaĵoj – kusenoj, tablotukoj, littukoj. Popolaj artistinoj ĉiujare partoprenas la konkurson „Pentrita Ĥato”. Unu el ĝiaj laŭreatinoj estis pentristino el Zalipie Felicja Cyrułowa, en kies domo funkcias nun la filio de la regiona muzeo en Tarnów, unu el la objektoj troviĝanta laŭe de la regiona itinero de la ligna akitekturo. Krom la muzea filio en Zalipe vizitinda estas la t.n. Domo de Pentristinoj, en kiu sian sidejon havas la Komunuma Kulturcentro. Ĝia ĉefa tasko estas protekto kaj flegado de la kulturvaloroj de la medio, ĉefe per la daŭrigado de la pentrista tradicio de Zalipie kaj regiono, organizado kaj subtenado de la amatora arta vivo, protekto super la popolaj kreantoj, popularigado de informoj pri Zalipie en la lando kaj eksterlande, en la amaskomunikiloj. Domo de Pentristinoj organizas ankaŭ staĝojn, ĉefe por lernejanoj kiuj en 15-60-personaj grupoj povas ne nur lerni kiel fari la florornamaĵojn, sed ankaŭ kreitajn verkojn kun si reporti. Sed ankaŭ eblas tie aĉeti belan memoraĵon ornamitan per flormotivoj, rigardi postkonkursan forkespozicion pri la flororname pentritaj domoj. La konkurso tradicie okazas dum la semajnfino post la festo de Dia Korpo kaj la dimanĉa anonco de la konkursrezultoj transformiĝas en Zalipie en grandan feston.

El la elsendo 10.04.2016. Legas Barbara – 5’02”

En la tuta kristana mondo daŭras la t.n. Granda aŭ Sankta Semajno, en kiu ekde ĵaŭdo ĝis dimanĉo aparte oni referencas al la Pasiono de Jesuo Kristo.  Sed lokoj, en kiuj pri la Pasiono oni meditas ne sole dum la Sankta Semajno, kien pilgrimas miloj da kredantoj.  Temas pri lokoj, nomataj Kalvarioj. La historio de kalvarioj en Eŭropo radikas en la komenco de la 15-a jarcento, kiam kreiĝis sanktejaj kompleksoj, laŭ sia strukturo ligantaj al la topografio de Jerusalemo. La unua Kalvario kreiĝis en la hispana Kordobo en 1405, relative rapide ili aperis en aliaj landoj. Al Pollando tiu kutimo venis komence de la 17-a jarcento. La unua pola Kalvario, la plej fama estas  Kalwaria Zebrzydowska. Nun en Pollando estas kelkdeko da ili. Multaj havas plurjarcentan historion, aliaj estas pli novaj.   Ni mallonge referencu al kelkaj el ili,  komencante de la plej fama. Kalwaria Zebrzydowska troviĝas proksime al Wadowice. Multfoje pilgrimis al ĝi Johano Paŭlo la 2-a, ankoraŭ kiel Karol Wojtyła. La kalvario en la Kalwaria Zebrzydowska kreiĝis dank’ al la krakova vojevodo Mikołaj Zebrzydowski. Leginte libron, kiu priskribis Jerusalemon dum la epoko de Kristo, li rimarkis topografiajn similecojn inter ĝi kaj la konata al li tereno. Tiel kreiĝis Kalvaria krucovojo por kies protekto en 1600 estis venigitaj bernardenoj. Ekde la fino de la 17-a jarcento okazas tie famaj en la tuta Pollando Pasionaj Misterioj. Inter la plej famaj polaj kalvarioj menciinda estas Kalwaria Pacławska en la apudkarpatia regiono, 25 kilometrojn de Przemyśl (en la sudorienta Pollando). Kun ĝia kreiĝo estas ligita legendo. Nome  onidire Andrzej Maksymilian Fredro dum la cervoĉasado senpripense galopis en la arbarprofundon, sekvante la animalon. Kiam inter ĝiaj kornoj li ekvidis hele radiantan krucon li decidis elkonstrui tiu ĉi loke preĝejon, klostron kaj establi Kalvarion. Komence estis elkonstruita sole ligna preĝejo kaj klostro. Poste kreiĝis 40 kalvariaj kapeletoj kaj pri la tuto zorgas franciskanoj, venigitaj tien en la  1668-a jaro.  El la sama periodo devenas kelkaj aliaj  Kalvarioj. Ekzemple tiu en Wejherowo en la norda Pollando, konata kiel Kaŝubia Jerusalemo, kreiĝis dank’ al la vojevodo de Malbork, Jakub Wejhert en la jaroj 1651-1678. Kalvario en Pakość, proksime al Inowrocław en la norda Pollando, kreiĝis laŭ iniciato de Michał Działyński en la jaroj 1628-54. Proksime al Varsovio instaliĝis en 1666 Góra Kalwaria, urbo sur la plano de kruco kun 35 kapeloj. La konstruadon de kalvario en Wambierzyce en la Suda Silezio oni komencis en 1679 laŭ la iniciato de Daniel Paschazjus von Osterberg. Modifata kaj plukonstruata diversepoke nun ĝi havas 80 kapelojn. 30 kalvariaj kapeletoj kreiĝis laŭ la fondaĵo de Jerzy Adam Gaszyna en la jaroj 1700-1709 sur la monto de Sankta Anna (en la vojevodio de Opole, sudokcidente de Pollando).  La Kalvario en Krzeszów – en la sudokcidenta Pollando – estis finkonstruita en 1738. Formas ĝin 33 kapeletoj-stacioj, etendiĝantaj same sur la tereno de la tiea klostro kiel ankaŭ ĉirkaŭ la tuta vilaĝo. La Kalvario de Krzeszów distingiĝas per tio, ke ĝi troviĝas sur la ebena tereno kaj preskaŭ trimetraj skulptaĵoj estas faritaj el la sabloŝtono. Interesa estas la Varmia Kalvario elkonstruita en la jaroj 1878-1894. Ĝia iniciatinto estis loĝanta en Głotkowo Johannes Merten, kiu ekhavinte la ideon unue pilgrimis al Jerusalemo. Kiel relikvojn li kunportis ŝtonetojn el la unuopaj stacioj de la jerusalema krucovojo, kiuj estis lokitaj en ĉiu kapeleto en Głotkowo. La tereno por la Kalvario estis fosita mane de pli ol 70 mil personoj. Dum la konstruado oni klopodis fidele rekrei la jerusaleman krucovojon. Tiuj, kiuj pilgrimas al Częstochowa preĝas la krucovojon sur la remparoj de Jasna Góra (Hela Monto). Ĝi kreiĝis en la jaroj 1900-13.  Monumentecaj sokloj el grandegaj rokoj kaj polurita granito estis projektitaj de Stefan Szyller. La bronzaj figuroj estas la verko de skulptisto Pius Weloński. Kun la lastaj jaoj de la aneksoperiodo estas ligita Kalvario Wielewska en la kaŝubia lagoregiono (la norda Pollando). Ĝia ideodoninto estis pastro Józef Szydzik martire pereinta  dum la 2-a mondmilito. La laboroj pri tiuloka Kalvario finiĝis jam en libera Pollando, post la 1918-a jaro. Alia menciinda kalvario estas Kalvario Tokarska sur la deklivo de monto Urbania, troviĝanta 50 kilometrojn for de Krakovo en la suda Pollando. Ĝiaj objektoj estas enkomponitaj en la naturan montaran kaj arbaran panoramon. La kreinto de ĉiuj kapeletoj kaj skulptaĵoj, kreigintaj en la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento estas la pola artisto, Józef Wrona. Al la plej novaj Kalvarioj kalkuliĝas tiu en Licheń en la poznana regiono. Temas pri 25-metra artefarita altaĵo en kiu estis enkomponita labirinto de vojoj, vojetoj, kapeloj, skulptaĵoj ligitaj kun la Pasiono. Kronas ĝin 3-metra Golgoto sur kiu estas lokita alta kverka kruco kun la subaj figuroj de la Dipatrino kaj Sankta Johano. Unu el la plej novaj Golgotoj troviĝas en la vilaĝo Kałków en la suda Pollando. Elkonstruita lime de la 80-aj kaj 90-aj jaroj de la 20-a jarcento estis konceptita kiel la 12-a stacio de la Krucovojo.  Formas ĝin monumenteca konstruaĵo el ŝtono kaj betono kun pli ol 30 internaj kapeloj. Ĝi altas 33 metrojn kaj sur ĝia pinto troviĝas 15-metra kverka kruco.  Sur la frontono de la okcidenta muro de Golgoto videbliĝas 25 blankaj agloj en la formo de la blazono de Pollando el diversaj periodoj de ĝia historio. Troviĝas tie kapeloj dediĉitaj al la Varsovia Insurekcio, pastro Jerzy Popiełuszko, Maksymilian Kolbe kaj lia Auschwitz-martireco, kapeletoj omaĝantaj Katyń-krimon, la tragedion de la minejo Wujek kaj  de la minejo Jastrzębie. Eĉ se polaj kalvarioj estas multaj, ne ĉiuj povas al. ili pilgrimi. En la lastaj jaroj ĉiam pli populara formo de la Grandsemajna pieco estas publikaj Krucovojoj sur la stratoj de la polaj urboj. Tradicie ili okazas ankaŭ en Varsovio. La nunjaran centrakrucan vojon en Varsovio, post la Pasiona Liturgio,  de antaŭ la akademia preĝejo de sankta Anna, gvidis kardinalo Kazimierz Nycz.

El la elsendo 25.03.2016. Legas Tomek kaj Barbara- 8’12”

Ĉi-semajne ni proponas al vi gesinjoroj reviziti urbon en la sudo de Pollando. Ĉi foje temas pri Tarnów [tarnuf],  situanta ĉe du riveroj Dunajec kaj Biała Dunajcowa. Tiun ĉi regionon de Pollando des pli valoras viziti, ĉar ĝi estas  la t.n. pola varm-poluso, kie la  averaĝa temperaturo egalas al preskaŭ 9 gradoj dum en la tuta lando nur al 5 gradoj. Spurojn de la homa aktivado tie oni trovas jam en la fina etapo de la glaciepoko. Tiam sur la tereno de la hodiaŭa Tarnów setliĝis rangifer-ĉasistoj. Signife pli poste,  ĉar lime de la 5-a kaj 4-a jarcentoj de nia erao la regionon atingis  keltoj, kies tombejon retrovis arkeologoj. La kreiĝinta lime de la 11-a kaj 12-a jarcentoj vilaĝo estis la ĝermo de la hodiaŭa urbo. Ĝi  ekde la komenco estis reĝa setlejo, kiun reĝino Judyta transdonis al la benediktana abatejo en Tyniec. Tiun fakton pruvas la dokumento de la papa legato, kardinalo el  Toucy, kiu estadis en Pollando verŝajne en la 1124-jaro. Temas pri la unua skriba informo pri Tarnów,  tiam ankoraŭ setlejo. La sekva menciio pri la urbo devenas nur el la komenco de la 14-a jarcento. La 7-an de marto de la 1330-a jaro la pola reĝo Vladislavo la Kubuta per sia privilegio altigis  la vilaĝon Tarnów ĝis la rango de la urbo. Ĝiaj loĝantoj akiris la samajn rajtojn, kiujn ĝuis la loĝantoj de Krakovo, la tiama ĉefurbo de Pollando.  En la sama jaro oni finikonstruis   kastelon por Spycimir Leliwita, la  krakova vojevodo,    la dua – post la reĝo – figuro en la tiama Pollando. La konstruaĵo, kies sole imponaj restaĵoj konserviĝis ĝis hodiaŭ troviĝis tuj apud la hodiaŭa urbo sur la monto de la sankta Marteno.  Sed,  la familio Leliwita estis tre firme ligita kun la urbo. Eĉ unu ĝia branĉo ekde la 15-a jarcento alprenis kiel  la familian nomon, Tarnowski. La familio  Leliwita zorgis pri la evoluo de la urbo i.a. atribuante apartajn privilegiojn al komercistoj kaj metiistoj. En la urbon ekde ĝia komenco alvenadas poliĝintaj germanoj el Krakovo kaj Nowy Sącz. En la 15-jarcentaj kronikoj troviĝas ankaŭ informoj pri judo Kalef, kiu translokiĝis ĉi tien el Lvovo kaj okupiĝis pri silko-komerco. La urbon Tarnów celis ankaŭ riĉaj skotaj familoj: Nikiels, Dun, Huyson, kiuj komercis kun preskaŭ tuta Eŭropo. Ĝuste laŭ ilia iniciato en la urbo kreiĝis la unuaj bankoj kaj komercaj kompanioj.  Tamen la plej granda disfloro liĝiĝas kun la silueto de  Jan Tarnowski, granda reĝa hetmano. Li estis renesancstila homo: elstara komandanto, politikisto, verkisto. Inter la jaroj 1554-1560 liajn konsilojn  notis la urbaj libregoj. Ili koncernis la funkciadon de la urbooficejoj, defendon kontraŭ malamiko kaj dumincendiajn kondutregulojn por la loĝantoj. En la 16-a jarcento en la urbo troviĝis 200 domoj, en kiuj loĝis 1200 personoj. Samtiom kiom nun nur en la Malnovurba Kvartalo de Tarnów.  Jam tiam funkciis en la urbo kanalizo kaj lignaj akvokondukiloj, lernejo, sinagogo kaj kalvina preĝejo. Post la morto de hetmano Jan Tarnowski en la 1561-a jaro italo Giovanni Maria Mosca Padavano skulptis por li  en la katedralo de Dipatrino sarkofagon,  kies alteco atingas preskaŭ 14 metrojn. Ĝi estas la plej granda ĉi speca monumento en Pollando kaj unu el la plej grandaj en Eŭropo. La figurojn de la hetmano kaj lia filo laŭ la natura grandeco oni skulptis 12 jarojn. Giovanni Maria Mosca Padavano projektis ankŭ la urbodomon en Tarnów. Tamen la urboevoluon  haltigis incendioj kaj militoj antaŭintaj la dispartigojn de Pollando. Fine de la 18-a jarcento en Tarnów enmondiĝis Józef Bem pli posta generalo kaj batalheroo favore al la libereco de Pollando kaj Hungario. Lia figuro ekzempligas la jam tiam konatan proverbon, pri „pol-hungaro: frata paro, dum batalo, drinkregalo”. La 19-a jarcento signas imponan urboevoluon. Oni konstruis akvokondukilojn kaj instalis en la urbo gaslanternojn, aperis la unua ĝia gazeto,  estis konstruitaj moderna elektrejo kaj stacidomo. Tarnów fariĝis la distrika ĉefurbo kaj laŭvice sidejo de diocezo. La urbo alportis ankaŭ kontribuon al  la reakiro de sendependeco de Pollando. Ĉiu kvina legionano de Józef Piłsudski devenis ĝuste el tiu ĉi urbo. Tarnów estis ankaŭ la unua urbo liberigita post la  123-jaraj  dispartigoj,  nokte inter la 30-a kaj la 31-a de oktobro de la 1918-a jaro. Sojle de la 2-a mondmilito en la urbo loĝis 40 mil personoj. Ĝuste el ĝi germanoj direktis la unuan transporton al Auschwitz-koncentrejo kaj Tarnów-loĝantoj pereis en ĝi kiel la unuaj. La nunaj loĝantoj de la urbo asertas, ke se iu nur ekvidos ilian urbon sopiros al ĝi ĝis la vivfino. Ne sole pro ĝia aparta atmosfero,  tipa por multaj polaj urboj en la sudo de la lando. Ne nur pro tio, ke la Malnovurba Kvartalo konservis mezepokan konstruplanon kaj najbaras en ĝi konstruaĵoj gotikaj kaj renesancaj. Nome, Tarnów rolis kiel rifuĝejo por pluraj nacioj: judoj, germanoj, ukrainanoj, skotoj, aŭstoj, ĉeĥoj kaj aliaj kaj ĉiuj nacireprezentantoj lasis en la urbo siajn firmajn spurojn.

El la elsendo 18.03.2016. Legas Barbara – 7’6″