Sciencaj informoj

Dieto kun la uzo de vinberoj povas antaŭ­malhelpi la malsanojn de retino. Informis pri tio sciencistoj dum konferenco organizita deAssociation for Research in Vision and Ophthalmology (ARVO), kiu komence de majo okazis en Orlando, Florido. Sciencistoj el la Universitato Miami eksperiment­ante kun laboratoriaj musoj rimarkis, ke dieto enhavanta ekvivalenton de tri vinber­porcioj tage influis konservon de regul­konforma funkciado de retino ĉe musoj kun degeneraj ŝanĝoj. Simila rezulto ne estis rimarkita ĉe bestoj, kiuj ricevis tradician manĝon. Kaze de musoj nutrataj per vinberoj la reago de lumsensiloj de retino estis trioble pli forta ol en kontrola grupo. La vinbera dieto antaŭ­malhelpis ankaŭ aliajn negativajn ŝanĝojn en la retino.

El la elsendo 12.08.2014. Legas Tomek

Ses junaj migrantaj falkoj hejmiĝis en la artefarita nesto en la arbara mastrumejo Żmigród. Oni taksas, ke tio estas ŝanco, por ke tiuj maloftaj birdoj nestiĝu en la malsuprasileziaj arbaroj en la sudokcidenta Pollando. Dum komencaj 10 tagoj falkoj estis fermitaj por kutimiĝi al la nesto. Post la maturiĝo, kiam ili havos 2-3 jarojn ili mem instalos proprajn nestojn en la ĉirkaŭaj arbaroj jam rekonante tiun ĉi terenon kiel sian denaskan.

En la naturo falkoj ne konstruas memstare nestojn, sed okupas ilin post aliaj grandaj birdoj, kiel agloj aŭ cikonioj. La artefaritaj nestoj estos malfermitaj, kiam la birdoj estos pretaj al la unua flugo. Poste ankoraŭ almenaŭ dum unu monato ili estos kromnutrataj.

Falkoj apartenas al maloftaj specioj en Pollando. La eŭropa populacio de migrantaj falkoj estis dekumita en la 60-aj jaroj. Kulpis pri tio i.a. veneno de la medio pro la uzo de kemiaĵoj. La pesticido DDT ensorbata en la birdoorganismon kune kun manĝo kaŭzis, ke falkoj komencis meti ovojn kun tro delikata ŝelo, kiu estis ŝvelanta sub la pezo de la kovanta birdo. La populacio de falkoj drameceritme malkreskis. La Societo favore al la Sovaĝaj Bestoj „Falko” funkcias en la tuta lando ekde 5 jaroj. En la arbarmastrumejo Włocławek (la norda Pollando) kadre de la menciita kampanjo, kie ĝi daŭras jam la trian jaron komence de julio la artefaritajn nestojn forlasis 4 laŭvicaj falkoj, entute jam 35. En la nuna jaro en ĉiuj regionoj, kie daŭras klopodoj rekrei la falkopopulacion estis liberigitaj 128 birdoj. Kelkaj el ili forlasas la artefaritajn nestojn, aliaj ankoraŭ dum kelkaj tagoj revenas por sin nutri. Nur kiam ili spertiĝas pri ĉasado ili forlasas definitive la nestojn. Ĝis malfrua aŭtuno tiuj falkoj restos en la nestoproksimeco, sed poste ili formigros. Dum la venontjara printempo ili revenos al la lokoj, kie ili estis reenkondukitaj en la naturon. Iuj birdoj krom esti ringumiaj ricevis satelitan emisiilon, kiu ebligos sekvi ilian flugitineron. En la nuna jaro ricevis ilin 5 falkoj.

El la elsendo 22.07.2014. Legas Barbara

Gigantan neston de blankvostaj agloj oni malkovris en la centra Pollando en la vojevodio de Lodzo. Ĝi pezas ĉirkaŭ unu tunon kaj altas tri metrojn. Tiu grandeco surprizis ornitologojn. Ĝi troviĝas en la interbranĉaro de maljuna alno kaj laŭ specialistoj ĝi estis konstruita sur la bazo de la forlasita butea nesto. Temas pri vera perleto de la birda arkitekturo. Laŭ observantaj forstistoj en la nesto troviĝas paro de blankvostaj maragloj kun du idoj, el kiuj unu jam forlasis la neston kaj la alia estis forflugopreta. Sur la tereno de la lodza arbaradministracio troviĝas 16 protektaj sferoj de la nestoj de ĉi tiuj birdoj kaj 14 paroj, kiuj nunjare ĝisatendis idojn. Blankvostaj maragloj estas en Pollando strikte protektataj, la lokalizo de iliaj nestoj estas leĝe konfidencaj. En la kovoperiodo oni ne rajtas proksimiĝi al ili je distanco malpli ol 500-metra.

El la elsendo 08.07.2014. Legas Tomek

Fine de junio ĉasistoj el la rondo “Szarak” en la sudokcidenta Pollando liberigis 100 breditajn leporojn kun la celo savi la malaperantan populacion de ĉi tiuj bestoj, kiuj en la regiono konserviĝis en la spura kvanto. La populacio de leporoj estis dekumita de agrikultura kemio kaj rapidritma fortranĉado de interkampaj arboj kaj arbustoj, kie ili havis siajn nestojn. La dekumadon de leporoj grandigas nun ankaŭ vulpoj, kies populacio rapide kreskas pro la aplikataj sanprotektaj inljekciaĵoj.

La liberigitaj leporoj devenas el la bredejo, kie ekzistas vivkondiĉoj en maksimuma grado proksimaj al la naturaj. Temas pri barita grandarea spaco. Leporoj el la kaĝa bredejo ne sukcesus fronti vivon en naturaj kondiĉoj. Ĉasistoj el la rondo “Szarak” dum unu jaro zorgos pri plia sorto de leporoj en ilia natura medio krom­nutrante ilin en specialaj lokoj. Temas pri la tria etapo reenkonduki leporojn sur la tereno de Wałbrzych-regiono, kie ekde 2012 estis reenkonduk­itaj al la naturaj kondiĉoj 320 leporoj. Tiu kampanjo daŭros ankaŭ estonte.

El la elsendo 08.07.2014. Legas Tomek

Radikalaj ŝanĝoj en la vivstilo de la nuntempaj homoj alkondukis al tio, ke ĉiam pli da personoj suferas pro la tiel nomata natur­deficito. La urbokreaj procezoj kaj dinamika evoluo de la teknologio kaŭzas, ke la enverguro inter homo kaj la naturo grandiĝas. Kaze de multaj personoj la virtuala medio preskaŭ tutece anstataŭis la naturan. La unuan fojon la simptomojn de naturdeficito priskribis en 2005Ri­chard Louv en sia libro „La lasta infano de la arbaro”. Ĝi traktas i.a. pri radikalaj ŝanĝoj, kiuj okazis en nia spertado de la naturo. Laŭ la aŭtoro la rilatoj inter homoj kaj la natura medio, en kiu ili vivas estis maltrankvilige perturbitaj. Laŭ esploristoj el la Katedro pri Media Psikologio el la UniveristatoAu­tó­no­ma en Madrido sur la skalo de tempopaso la periodo, en kiu homo vivas en urba medio egalas apenaŭ al kelkaj minutoj. Evidentiĝas, ke la homa nerva sistemo ne eltenas vivon nur en urba medio senigita je verdaĵoj, ĉar tio ne konformas al la originaj bezonoj de la homa organismo. Tial aperas novaj perturboj kaj multaj sensoj degeneriĝas. Laŭ iuj kuracistoj la nuntempaj infanoj povas esti estos la unua generacio kun prognozebla vivolongo malpli granda ol de iliaj gepatroj. La esploristoj atentigas, ke spite progresojn en medicino kaj pediatrio dum la lastaj jardekoj kreskis la nombro de longiĝaj malsanoj de infanoj, kiuj povas daŭri ĝis maturiĝo. Inter ili estas i.a. obezeco, astmo, manko de la vitamino D, atentomanka-hiperaktiva perturbo (ADHD). Samtempe kreskas elcento de infanoj suferantaj ilin ĉiujn kune. Tio ligiĝas kun la sida vivmaniero, pasigado de plimulto de tempo en fermitaj ejoj kaj manko de kontakto kun la naturo. Kiel unu el la terapeŭtaj metodoj specialistoj rekomendas same por la infanoj, kiel ankaŭ por plenkreskuloj pli intiman kontakton kun la natura medio. Tio povas pozitive influi ilian bonfarton, koncentriĝon, refreŝigi menson kaj korpon kreskigante imunecon kaj senŝarĝante cerbon de troaj informoj. Gravan rolon povas ludi do regula kontakto kun la naturo ankaŭ en la urbaj verdaĵ­sferoj. Tial – laŭ la sciencistoj – kreante ilin la urbo­planistoj devas en pli signifa grado konsideri la bazajn bezonojn de la homo.

El la elsendo 01.07.2014. Legas Tomek

Fiŝkaptistaj boatoj, pli ĝuste la forĵetataj el ili forfalaĵoj efikas je birdoj kiel magneto kaj la ĉeesto de la boatoj influas la konduton de birdoj en la distanco de  11 kilometroj. Skribis pri tio la revuo Current Biology. Sciencistoj antaŭe asertis, ke akompanado al boatoj fare de marbirdoj estas prefere loka fenomeno,  tial surprizis ilin la fakto, ke temas pri multe pli granda distanco, kiun ili traflugas.  Oni ekzamenis la flugojn de nordaj suloj el ses kolonioj troviĝantaj ĉirkaŭ Brito. Estis utiligitaj donitaĵoj el tutmonda loktrova sistemo (GPS) devenantaj el fiŝkaptistaj boatoj. La kreitaj baze de ili modeloj atestas, ke la ĉeesto de boatoj ŝanĝas la konduton de nordaj suloj eĉ en la distanco de 11 kilometroj, do la diametro de la surfaco troviĝanta sub la influo de boato egalas do al 22 kilometroj. Multo elmontras ankaŭ tion, ke birdoj kapablas juĝi kun kiaspeca boato kaj homaktiveco ili rilatas. La menciitaj nordaj suloj malpli ofte akompanis boatojn nur preternavigantajn. Pli ofte la birdoj sekvas tiujn, kiuj aktive fiŝkaptis. Sciencistoj volas nun scii, kiel en la medio de maraj birdoj okazas interŝanĝo de informoj logante al koncerna surfaco laŭvicajn malsatajn birdojn. Tio povos helpi la administradon de fiŝkaptejoj kaj protekton de specioj.

 El la elsendo 24.06.2014. Legas Tomek

Jam antaŭ 4 jaroj sciencistoj el la Min- kaj Fandindustria Akademio en Krakovo post 6 jaraj laboroj certis, ke ili sukcesis inventi biomaterialon, kiu distingiĝis inter aliaj osto­anstataŭaj materialoj en la mondo. Nun kunlaboras pri ĝi esploristoj el la Medicina Universitato en Lublino. La inventita  materialo bonege taŭgas por bio­inplantaĵoj. Ĝi ne kaŭzas inflamojn kaj ne estas rifuzata de organismo. Unu jaron post enplanto ĝi bone kunlaborante kun la ĉeloj transformiĝ­ante en oston. La pola biomaterialo baziĝas sur  kalci­fosfato, kiu eniras la konsiston de ostoj kaj koraloj. Ĝi kelkfoje povas esti riĉigata per jonoj de magnezo, sed krome ankaŭ ĝi estas riĉigata per sukera polimera komponento, kiu kaŭzis, ke ĝi fariĝas simila al la homa spongeca osto, facila por tranĉoj kaj modifoj. La konsistera polimero sub la influo de humideco pufiĝas ŝanĝante siajn proprecojn fariĝante kungluaĵo. La pola biomaerialo povas esti saturita per antibiotiko aŭ per aliaj substancoj, ekzemple kreskigaj. Ĝi evidentiĝis esti bona fundamento por la ĉeloj, kiuj sur ĝi lokiĝas.

El la elsendo 11.06.2014. Legas Barbara

La planto- kaj bestospecioj pereas nun almenaŭ mil fojojn pli rapide ol kiam aperis la unuaj homoj kaj la mondo staras rande de laŭvica amasa formortado. Tio rezultas el esploroj en la usona Duke University [dik juniversity]. La tieaj esploristoj analizis la malnovan kaj nunan ritmon de la formortado kaj malkovris, ke iam ĝi estis multe malpli rapida ol oni ĝis nun asertis. Nun la planto- kaj bestospecioj malaperas ĉ. 10-oble pli rapide ol premisis biologoj. La malaperadon de la specioj influas multaj faktoroj, sed la ĉefa estas perdo de vivejoj, kio ligiĝas kun la homa ekspansio. Al tio aldoniĝas invad­specioj, kiuj forpuŝas la indiĝenajn,   klimatŝanĝoj kaj ankaŭ ĉasdekumado. Jam kelkfoje granda parto de la Tero fariĝis viktimo de amasa formortado de la specioj. Antaŭ ĉirkaŭ 66 milionoj da jaroj  la amasa formortado pereigis di­onosaŭrojn kaj tri kvaronon de la teraj specioj. Antaŭ 252 milionoj da jaroj en simila procezo pereis 90 procentoj de nia planedo. Sciencistoj tamen vidas esperon en modernaj teknologioj kaj en alarmado pri specioj endanĝerigitaj fare de posedantoj de plurfunkciaj poŝtelefonoj. Tiam iliaopinie eblos entrepreni la provon savi iliajn vivejojn aŭ generigi en kontrolaj kondiĉoj. Kiel ekzemplon ili citas brazilan simion Leontopithecus rosalia, kiu antaŭ kelkaj jaroj estis rekonita kiel formortinta pro perdo de vivejoj. Oni tamen retrovis ĝin en senhomaj regionoj de Brazilo, pli­nombrigis en mallibereco kaj sekve lasis en arbarojn. Nun estas pli da ili ol lokoj, en kiuj oni povus ilin liberigi.

El la elsendo 11.06.2014. Legas Barbara

La marsa roboto-paŝilo Hyperion 2 de bjalistokaj studentoj jam la duan fojon laŭvice venkis la rivaladon University Rover Challenge  2014 en Usono. La duan lokon akiris la teamo el la Universitato de la Scienco kaj Teknologio el Misurio, Usono. La trian lokon nunjare okupis studentoj el Rzeszów [ĵeŝuv] en la sudorienta Pollando.

La dua sinsekva venko de la teamo el la Mekanika Fakultato de la Bjalistoka Politekniko okazis la unuan fojon en la historio de la rivalado. Michał Grześ, Jacek Wojdyła, Jakub Maliszewski, Robert Bałdyga, Maciej Baka, Maciej Rećko prezentis roboton Hyperion 2, evoluigitan version de Hyperion, kiu venkis la rivaladon en 2013. La rivaladon partoprenis 23 studentaj teamoj el la tuta mondo. La polaj venkintoj akirinte la 1-an lokon ricevis 368 poentojn. La du sekvaj teamoj 342 respektive 338 poentojn. En 2013 studentoj el Bjalistoko akiris la rekordan nombron de poentoj 493 je 500 eblaj. Nunjare temas pri ilia tria venko en la konkurso. En 2011 ili venkis prezentante la roboton Magma 2.

El la elsendo 03.06.2014. Legas Barbara

Laborantoj de la fokejo ĉe la duoninsulo Hel pasintsemajne liberigis tri junajn grizajn fokojn, kiuj kreskis en la fokejo de la tiea marlanterno. Ili estas provizitaj per elektronikaj aranĝaĵoj ebligantaj sekvi ilian maran moviĝon, kion povas fari ankaŭ internaŭtoj (http://wedrowkifok.wwf.pl). Du el la fokoj naskiĝis en la fokejo kaj nun pezas 49 respektive 46 kilogramojn. Unu foko estis trovita en aprilo ĉe la plaĝo de Łeba en la stato, kiu enzorgigis la laborantojn de la centro. Ŝia pezo egalis nur al. ĉ. 15 kilogramoj, nun ĝi duobliĝis. Antaŭ la liberigo la fokoj estis instruitaj memstare serĉi kaj kapti fiŝojn, la ceterajn kapablojn ili devos alproprigi memstare. Kiam fokoj kreskos ili pezos 100-200 kilogramojn kaze de femaloj kaj 200-300 kilogramojn kaze de maskloj. La liberigitaj pasint­semajne fokoj estas jam laŭvicaj ekzempleroj kiuj trafis al Baltiko kadre de la projekto gvidata de la marlanterno ĉe Hel kun WWF reenkonduki grizajn fokojn ĉe la suda marbordo de Baltiko kaj rekreon de lokaj fokaj kolonioj, iam plurnombre vivantaj ĉe la pola marbordo. Antaŭ ĉ. 100 jaroj en Baltiko vivis 100 mil grizaj fokoj. En la 80-aj jaroj de la pasinta jarcento ilia nombro egalis al apenaŭ 4 kaj duona mil. Tiam fokoj estis ĉirkaŭpren­itaj per leĝa protekto. Dum la ĉiujara nombrado en 2013 oni konstatis ilian kreskon ĝis ĉ. 30 mil ekzempleroj.

El la elsendo 03.06.2014. Legas Barbara