Sciencaj informoj

Dank’ al aplikitaj miniregistriloj al 29 tibetaj anseroj (Anser indicus) el la regiono de la mongola lago Terkhiin Tsagaan oni sukcesis analizi la flugitineron de ĉi tiuj birdoj super Himalajo. La miniregistriloj monitoris multajn parametrojn, inkluzive de geografia situo, flugoalto, flugilfrapado kaj korfunkciado. Kiam post unu jaro la anseroj revenis oni sukcesis kapti 14 ekzemplerojn kun enplantaĵoj kaj akiri sufiĉe da analizendaj donitaĵoj el 7 registriloj.

La tibetaj anseroj apartenas al birdoj flugantaj plej alte. Por atingi al la varma Hindio, kie ili pasigas vintron el la malvarma Mongolio ili ĉiujare superflugas Himalajon. Oni notis ilian transflugon ankaŭ super Mount Everest, ĉirkaŭ 9 kilometrojn super la marnivelo. Tio estas la unusolaj grandaj birdoj flugantaj tiom alte sen glisado. Kvankam super Himalajo traflugas ankaŭ stepaj gruoj (Grus virgo), sed ili ofte glisas dank’ al siaj larĝaj flugiloj. La tibetaj anseroj ne glisas eĉ dum la descenda flugo.

Eksterordinaraj kapabloj de tiuj birdoj fascinas sciencisojn de jarcentoj. Estis i.a. konstatie, ke iliaj pulmoj estas je unu kvarono pli grandaj ol ĉe aliaj anseroj, kaj ke ilia hemoglobino kapalas efike absorbi oksigenon en granda alto. Ili disponas pri kromaj vejnoj provizantaj per sango koron kaj muskolojn. Nun sciencistoj el la brita  Bangor University konstatis, ke la tibetaj anseroj ne leviĝas tiom alte por flugi rektlinie super la montopintoj, sed ili flugas laŭ itinero kiu memorigas telferon fidele spegulanta la formon de montoj kaj valoj. Dank’ al tio ili povas ŝpari ĉirkaŭ 8 procentojn de la energio, kio estas des pli grava, ĉar dum la tuta traflugo ili svingas per la flugiloj ne farante paŭzon por la glisado.

El la elsendo 10.02.2015. Legas Maciek

Laŭ sciencistoj el Cambridge neniu konas nin tiom bone kiom niaj komputiloj, do certe ne la familianoj aŭ koramikoj. Niaj fejsbukprofilaj ŝatosignoj estas vera minejo de tiaj konoj. Eksperimentoj kun dekoj da miloj da internaŭtoroj konfirmis, ke komputilo pere de speciala programo efektive deĉifras perfekte niajn verajn ŝatojn kaj inklinojn. Esplorrezultoj pri tiu temo aperis en la periodaĵo PNAS. Jam pli fruaj esploroj de la universitato en Cambridge kaj en Stanford-Universitato elmontris, ke baze de la ŝatosignoj kun granda verŝajno eblas difini tiajn personajn trajtojn, kiel politikaj vidpunktoj aŭ seksan orientiĝon. En la menciita komence esploro oni volis ekzameni, ĉu maŝinoj aŭ homoj pli bone difinas trajtojn de nia personeco kaj karaktero.

Evidentiĝis, ke analizinte 10 ŝatojn komputilo pli bone analizis tiujn donitaĵojn ol laborkolegoj. Kiam estis analizitaj 70 ŝatoj – pli bonaj ol amikoj aŭ personoj kunloĝantaj kun ni – estis maŝinoj. Analizinte 150 ŝatojn komputilo sciis pli pri nia personeco ol la membroj de la plej proskima familio. Post la analizo de 300 ŝatosignoj komputilo sciis pri ni pli ol kungeedzo. Sciencistoj do avertas, ke aktuale komputiloj disponas pri multaj delikataj informoj pri ni mem kaj samtempe ilia memorkapacito estas grandega. Ne havante tamen homajn trajtojn ili povas subiĝi al ies komisio kaj fari tiujn analizojn sen nia scio. Jam nun multaj konzernoj kaj firmaoj utiligas la komputilajn analizojn por krei pli diafanan bildon pri tio, kiu kaj kio envere ni estas. Aldone, virtualaj labordonantoj laŭ ĉi tiu vidpunkto por rekoni laborkandidaton povas ekzameni kaj ekzamenas sociajn portalojn. Tiel do envere internaŭto havas malgrandan kontrolon pri tio, kiajn informojn pri li aŭ ŝi oni kolektas.

  El la elsendo 03.02.2015. Legas Tomek

Laŭ la lastaj esploroj rezultas, ke hormone aktivaj substancoj aldonataj i.a. al kontraŭŝvitigaj kosmetikaĵoj,  medikamentoj, purigaj substancoj de la ĝenerala uzo, pakumoj povas kaŭzi perturbojn de koncentriĝo, malortiĝon de la memorkapablo, movperturbojn, aŭtismon kaj senfekundecon. Usona Epidemiologia Revuo publikigis informojn, ke EDC-substancoj, t.e. kemiaĵoj perturbantaj la hormonprocezojn,  troviĝantaj en senŝvitigaj kosmetikaĵoj malaltigas la viran fekundecon je 30 procentoj.  Laŭ la raporto de la Nordia Konsilio rezultas, ke la konsekvencoj de la malsalubra efikado de la aplikataj EDC-substancoj en la Eŭropa Unio ligiĝas  kun la kostoj egalaj al duona miliardo da eŭroj ĉiujare.

La perturbojn kaŭzas ĉefe hormone aktivaj substancoj, kiuj estas signitaj per la siglo EDC. Inter la plej popularaj troviĝas dioksinoj, pesticidoj, bifenoloj, kiel bisfenolo A.  Ili ĝuste kaŭzas misfunkciojn en la produktado kaj metabolo de naturaj hormonoj de la homa organismo. Ili povas influi ankaŭ ilian dislokon, kio grave damaĝas la funkciadon de organo kontrolata de koncerna hormono. Laŭvicaj ekzamenoj el la lastaj jaroj alportas informojn pri la ligo inter EDC-substancoj perturbantaj la hormonprocezojn kaj antaŭdata maturiĝo, pertuboj de koncentriĝo, malfortiĝo de memoro, movfunkciaj deficitoj, aŭtimo kaj senfekundeco. Ŝanĝoj rezultigitaj de kemiaĵoj povas ne tuj aperi, sed  nur en laŭvicaj generacioj. Reprezentantoj de la Nordia Konsilio alvokis la Eŭropan Union enkonduki normojn malpermestantajn la uzon de tiuj substancoj por la produktado de kosmetikaĵoj, medikamentoj kaj purigaj substancoj.

Profesoro Andreas Kortenkamp, toksikologo el la londona Brunel-universitato atentigas, ke estas tre malfacile unusignife pruvi la ligojn inter la aplikataj konsmetikaĵoj enhavantaj  tiujn ĉi substancojn kaj malsaniĝado, ĉar pro evidentaj kialoj oni ne faras tiajn eksperimentojn ĉe homoj. Alilflanke ekzistas tre konvinkaj pruvoj pri negativa influo de kemiaj substancoj je animalaj ĉeloj. Liaopinie la raporto de la Nordia Konsilio devus esti konsiderita por reguligi normojn ligitajn kun la aplikado de substancoj perturbantaj la hormonprocezojn.

  El la elsendo 27.01.2015. Legas Barbara

Unu dekono de ĉiuj formikoj formas unu familion. Kiel informis sciencistoj en “Royal Society B: Biological Sciences” ĉiujn reprezentas la genron Pheidole. Ankoraŭ anaŭnelonge sciencistoj ne antaŭvidis, ke povis evolui tiom multaj  specioj de Pheidole, kiuj ekregi teron kun tiom malsamaj ekosistemoj,  kiel dezertoj kaj pluvarbaroj. Pli da informoj venis dank’ al Evan Economo, profesoro de Okinawa Institute of Science and Technology (OIST) kaj liaj kunlaborantoj el Universitato de Michigan. Ili komparis la genomojn de 300 specioj de Pheidole el la tuta mondo kaj skizis „genealogian” arbon, kiu bildigas kiam kaj kie ĉiu el ĝiaj specioj aperis sur la tero. Analizante publikaĵojn kaj datumbazojn, serĉante en muzeoj de la naturhistorio en la tuta mondo ili kolektis donitaĵojn pri la aperado de ĉiuj 1200 specioj de Pheidole en la tuta mondo. Evidentiĝis ĉeokaze, ke la Pheidole evoluis du fojojn. La unuan fojon por  konkeri ambaŭ Amerikojn, la alian fojon ekregante Afrikon, Eŭroazion kaj Aŭstralion. Tiu evoluo okazis sendepende pere de individua formiko traiĝinte el la tiel nomata Nova al la Malnova Mondo. La aperado de Pheidole dependas de la klimato, ili estas pli multnombraj en la regionoj varmaj kaj humidaj. Nun Economo volas ekzameni kiel eblas, ke multaj specioj de Pheidole kapablas kunekzisti kaj ankaŭ tion, kiel ili serĉas nutraĵojn, lokojn por nestoj k.s. Formikoj multas en plimulto de la ekosistemoj, kie ili plenumas diverajn gravajn rolojn. Sciencistoj interesiĝas ne sole pri tiu roloj, sed ankaŭ pri ilia socia konduto.

 El la elsendo 20.01.2015. Legas Tomek

Ĝis la jarfino daŭros esploroj, kiuj servos por krei la brumapon de Baltiko. La donitaĵojn kolektas 40 sondiloj dislokitaj en diversaj lokoj. Sciencistoj el 6 landoj, inkluzive de Pollando, antaŭvidas, ke la kreiĝonta mapo helpos protekti la marbestojn kontraŭ la sekvoj de la subakva bruo. La sondiloj estas lokitaj en la akvoj de Baltiko ĉe la bordoj de Svedio, Danlando, Pollando, Germanio, Estonio kaj Finnlando. Ĉiu lando lokis inter 4 ĝis 10 aranĝaĵojn, Pollando kvin. Ili troviĝas en la profundo de eĉ 90 metroj kaj estis dislokitaj tiel, ke la kolektitaj informoj liveru laŭeble plenajn donitaĵojn pri la bruo en la tuta maro. Ĉar la mezurado daŭras ekde la jarkomenco la finaj donitaĵoj prezentos la staton de la bruo en la Balta Maro dum la tuta jaro.

Paralele kun la registrado de la subakvaj sonoj la aŭtoroj de la projekto kolektas donitaĵojn pri la trafiko de ŝipoj, kiuj estas la ĉefaj bru­kaŭzantoj. Temas pri informoj rilate specon kaj grandecon de la marunuoj kaj rilate rapidecon, kun kiu ili navigas.

Tiel kreiĝos la brumapo de Baltiko ne sole prezentante kiel bruo dismetiĝis sub la marakvo, sed ebligonta prilaboron de komputila programo, kiu kun relative granda precizeco prognozos kiomgrada bruo kreiĝos en elektita parto de la maro depende de la premisita ŝiptrafiko. Tiuj laboroj daŭros ĝis la 2016-a jaro.

Ekde la 2-a mondmilito la brunivelo en la maroj kaj oceanoj kreskis kelkoble, kion pruvis enkondukaj esploroj gvidataj de multaj institucioj. La marbestoj estas tre impresiĝemaj je bruo dum sono sub la akvo disvastiĝas kun pli granda forto kaj atingeblo ol en la aero.

La internacia projekto kadre de kiu estas ekzamenata bruo nomiĝas sigle BIAS (t.e. Baltic Sea Information on Acoustic Soundscape). Ĝi estas subvenciata de la Eŭropa Unio. En Pollando krom­financas ĝin la Nacia Fonduso por la  Medioprotekto kaj Akva Mastrumado.

El la elsendo 13.01.2015. Legas Tomek

Kelkdek akvarioj kun la volumeno de 500 ĝis 40 mil litroj estos el­konstruitaj en la Urba Bestoĝardeno de Płock [pŭock] en la norda Pollando kadre de la projekto „Akvoj de la mondo”. Eblos en ili rigardi la ekzemplojn de faŭno kaj flaŭro el ĉiuj plej grandaj maraj kaj dolĉaj akvo­receptakloj de la mondo. La projekto – la plej granda en Pollando – estos preta lime de somero kaj aŭtuno 2016, kio ligiĝos kun la 65-jariĝo de la loka besto­ĝardeno. La plej granda akvario destinita por ŝarkoj entenos 40 mil litrojn de la akvo. Ĝiaj muroj dikos 10 centimetrojn, ĝi longos 12 metrojn kaj estos vasta je du kaj duona metroj. Tra la ekspozicio kondukos pado memoriganta la sekiĝintan river­fluejon kun la bordaj muroj el akrilo. La ZOO-ĝardeno en Plock kun la surfaco de ĉirkaŭ 15 hektaroj estis establita en 1951. Loĝas en ĝi pli ol 3200 bestoj reprezentantaj 307 speciojn, inkluzive de tiuj al kiuj minacas la formorto. En Płock troviĝas unu  el la plej grandaj en la lando did­aktosciencaj pavilonoj kun ekspozicio de reptiloj kaj amfibioj kaj specimene aranĝita tropika arbaro kun originala, ekzotika plantaro. Ekde 12 jaroj la bestoĝardeno de Płock – vizitata jare de pli ol 250 mil personoj –  apartenas al la Monda Organizo de ZOO-ĝardenoj.

 El la elsendo 06.01.2015. Legas Tomek

Polaj specialistoj el Aŭdocentro en la loko Kajetany apud Varsovio ricevis en Monte Carlo oran medalon de internacia konkurso Prix Galien pro la prilaboro de la unua en la mondo Landa Teleaŭdiologia Reto. Ĝia ideodoninto kaj kreinto estas la estro de la Internacia Centro de Aŭdokapablo, profesoro Henryk Skarżyński. Oni utiligas ĝin por pacientoj kun koĥlea enplantaĵo. Nome tiuj personoj post la operacio bezonas longdaŭran protekton, kio ligiĝas kun multaj vizitoj en la hospitalo, ofte longaj vojaĝoj tre tedaj kaze de kelkmonataj aŭ unujaraj infanoj. Por ili estis kreita la tele­medicina sistemo, kiu ebligas gvidi malmultekostan kaj efikan rekapabligadon de aŭdo- kaj parolokapablo kaj distancan priservon de pacientoj kun diversspecaj  koĥleaj enplantaĵoj. La laboroj pri la sistemo estis inaŭguritaj antaŭ 14 jaroj. Antaŭ 7 jaroj oni demonstris ĝin sur la internacia areno. Nun la Landa Reto de Teleaŭdiologio disponas pri 20 centroj en la tuta Pollando kaj estas unika  ĉi-speca sistemo en la sanprotekto.

La fondita en 1970 Prix Galien ĝuas prestiĝon kaj rekonon en la tuta mondo. Atribuata al firmaoj kaj individuoj pro esploroj, plej novaj teknologioj kaj novumaj produktoj ĝi estas taksata kiel la plej grava distingo koncerne medicinajn aranĝaĵojn tuj post Nobel-premio pri medicino.

 El la elsendo 30.12.2014. Legas Tomek

La lubuŝa regiono en la okcidenta Pollando povas estis konsiderata kiel rifuĝejo de la landa populacio de fiŝagloj, kiuj apartenas en Pollando al unu el la plej maloftaj kaj minacitaj rabobirdoj. Vivas tie 8-9 parojn de la fiŝagloj, kiuj en la nuna jaro kovis kaj kreskigis 6 fiŝaglidojn. En la tuta lando vivas apenaŭ ĉirkaŭ 35 paroj de ĉi tiuj imponaj birdoj. Krom en la regiono de Zielona Góra ankaŭ en Varmio kaj Mazurio.

Fiŝagloj ĉiam pli volonte lokas siajn nestojn sur la elektro­liniaj fost­aranĝaĵoj. En Pollando jam preskaŭ la duono de fiŝagla populacio nestas tiamaniere kaj laŭ pritakso de specialistoj, tio povas helpi al ilia transdaŭro. La kresko de fiŝagloj en la okcidenta Pollando kun la gvidata tie aparta protekto­strategio. En la periodo 2011-2015 estis kreiĝontaj ĉirkaŭ 50 elektroliniaj fosto­aranĝaĝoj sur elektitaj areoj. En la lokoj de la kovado estis instalitaj generaj protekto­sferoj. Al la protekta kampanjoj de la fiŝagloj en la lubuŝa regiono aktive aliĝis ornitologoj, natur­amantoj kaj fiŝhokantoj, kiuj monitoras la aperadon de ĉi tiuj birdoj.

El la elsendo 23.12.2014. Legas Maciek

Kiel skribas Dziennik Polski Michał Pośpiech, diplomito de la Belarta Akademio en Krakovo projektis flugantan aranĝaĵon por la purigado de aero. Lia aranĝaĵo UrbanCONE ravis la ĵurianojn de internacia konkurso por junaj dezajnistoj. Li okupis la trian lokon en la konkurso Electrolux Design Lab 2014, kiun partoprenis 1700 dilomitoj kaj studentoj el 47 landoj. Michał Pośpiech diplom­itiĝis en la fakultato de industriaj formoj. Lia projekto, kies prototipo jam estis pretigita de la firmao Electrolux,  evoluis el lia magistriga projekto. De moderna, sed malskema en sia formo ventolilo la ideo evoluis ĝis mallaŭte fluganta maŝino, kiu sub la flugiletoj kaŝas aer­filtrilojn. Ĝi povas esti uzata de homoj malsanaj je astmo aŭ aliaj pulmo­malsanoj, aŭ entute de urbo­loĝantoj baraktantaj kontraŭ danĝera por la sano densa fumnebulo. UrbanCONE moviĝas en la aero kvazaŭ meduzo en la akvo. Ĝuste ĝiaj movoj inspiris la polan aŭtoron. Kiel informas Dziennik Polski la aranĝaĵon provizas motoro kun mikro­komputilo provizata per sunenergio.

 El la elsendo 09.12.2014. Legas Milada

Usonaj sciencistoj la unuan fojon registris fiŝojn ludantajn. La rezultojn de siaj dujaraj laboroj ligitaj kun la konduto de tri fiŝaj maskloj el la familio cikledoj esploristoj el la universitato en Tennessee, Usono aperigis en la periodaĵo „Ethology”. Ili sukcesis filmi momenton, dum kiuj fiŝoj dediĉis sin al ludo frapante la fiksitan en la marfundo termometron, kiu funkciis kiel nefaligebla balancilo. Laŭ profesoro Gordon Burghardt, kiu kunordigis la esploronj la ludkonduton provokis la rapida reveno de la termomento al la komenca pozicio. Simila konduto estis rimarkita ĉe polopo, kiuj mergis pilketon en la akvon kaj observis kiel ĝi denove aperas sur la akvosurfaco. Tiu mekanismo estas ofte utiligata ankaŭ en ludiloj por malgrandaj infanoj kaj hejmbestoj. La esploristoj kvalifikis la konduton de fiŝoj kiel ludon, ĉar ĝi seris al neniu celo ligita kun la serĉado de maĝo aŭ interfiŝaj kontaktoj. Cikledoj ne cedis frapi la termometron senkonsidere al tio ĉu en la akvario troviĝis manĝo aŭ aliaj fiŝoj. La aktiveco en la formo de ludo karakterizas la tutan animalomondon. Temas pri ripetebla konduto, ne tro celhava konsiderante la kuntekston de situacio aŭ aĝon de ludanto. Ĝi estas laŭplaĉe iniciatata en momento, kiam animalo aŭ homo troviĝas en la ripoziga kaj senstreĉa medio. Dank’ al observado de la manifestiĝoj de la animala ludemo homo povas pli bone kompreni sin mem. Kiel deklaras la usona sciencisto ludo estas la integra parto de la vivo kaj povas esti unu el la motivoj, por kiu valoras vivi.

 El la elsendo 03.12.2014. Legas Maciek