Sciencaj informoj

Homoj preferantaj legi librojn ol rigardi filmojn kaj televidon karakteriziĝas per pli granda empatio kaj la preteco hepi al aliaj homoj. Rose Turner, doktoriĝantino en la brita Kingston University London faris interretan enketadon sub la gvido de profesoro Frédéric Vallée-Tourangeau. Ŝi pridemandis 124 volontulojn pri iliaj preferoj ligitaj kun la librolegado, rigardado de filmoj kaj televido. Samtempe ŝi testis ilin laŭ la vidpunkto de emocia inteligenteco kaj interpersonaj rilatoj, i.a. intenseco de empatio, t.e. kapablo rekoni kaj kompreni ies emociojn kaj la porsociaj konduktoj (preteco helpi al aliuloj). Evidentiĝis, ke personoj kiuj preferas legi librojn ol rigardi filmojn aŭ televidon pli bone komprenas aliajn homojn kaj estas rilate ilin pli amikemaj. Laŭ la esplorantino la legado devigas la leganton enpensiĝi pri la homa naturo. Nome legante homo vidas sole vortojn kaj por plene kompreni libroheroojn devas kompletigi la solan tekston per emocioj, kio ebligas evoluigi la empatikapablon. Kiam homo nur rigardas bildojn,  multaj el tiuj informoj estas pretaj, dank’ al la rolado de la filmoherooj. La legado estas la ĝenerala formo pasigi liberan tempon kaj ofte ekde la plej frua aĝo la gepatroj instigas siajn infanojn al la legado por helpi al ili evoluigi la lingvokonon kaj grandigi la vortprovizon. La ekzamenado de Rose Turner elmontras, ke ankaŭ diversforma alfrontado de fikcio influas la nivelon de la emocia inteligenteco kaj empatikondutojn.

El la elsendo 06.06.2017. Legas  Barbara kaj Maciek – 1’56”

sc_bp+mj_legemo kaj empatio_01’56”

La arĝenta manĝilaro servas kiel ornama elemento de la tablo kaj elmontras la socian statuson de la posedanto. Ĝi ankaŭ rolas pozitive en la kunteksto de nia sano, ĉar arĝento efikas antisepse, kontraŭbakterie kaj kontraŭviruse. Usonaj biologoj difinis arĝenton kiel antibotikon de riĉuloj, kiam en la 80-aj jaroj estis malkovrite, ke epidemiojn en la mezepoko estis supervivantaj nur riĉaj personoj. Tiu fenomeno estis longe neklarigita ĝis kiam estis malkovrite, ke tio okazis dank’ al la arĝenta manĝilaro, pri kiu tiuepoke disponis nur riĉuloj. Dum la manĝado per la arĝenta manĝilaro en la buŝo kreiĝas koloida arĝento, kiu estas bonega antibiotiko. Tial la uzado de arĝenta manĝilaro ĉiutage estas konsilinda aparte por infanoj, kiuj dank’ al tio estas protektitaj kontraŭ bakteriaj infekcioj kaj oftaj malvarmumiĝoj. Krome la uzo de arĝenta kulero por preprado de supoj, konfitaĵoj kaj aliaj produktoj garantias, ke ili ne putriĝos. Oni krome rekomendas servi vinon en arĝentaj kalikoj, dank’ al kio ĝia gusto fariĝas pli rafinita kaj ĝia temperaturo malkreskas. Ankaŭ simpla kranakvo servita en arĝenta kruĉo post mallonga tempo akiras salubrajn proprecojn. Oni malrekomendas tamen la arĝentan manĝilaron por la konsumado de ovoj aŭ majonezo, ĉar enestanta en ili sulfuro rezultigas kemian reagon, kiu ne nur lasas nigran sedimenton sur la manĝilaro, sed krome kaŭzas metalecan guston en la buŝo.

El la elsendo 30.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’47”

sc_bp_tm_Avantagoj de argenta mangilaro_01’47”

La spriritmo, tio ĉu la aero estas enspirata aŭ elspirata, influas la aktivecon de la cerbo kaj dank’ al tio rapidecon kun kiu ni identigas emociojn. Tiuj rezultoj videbliĝas ankaŭ dum  memorigado. Sciencistoj el la usona Northwestern-Universitato, pri kio skribis „Journal of Neuroscience” malkovris, ke la spiroritmo respondecas pro stimulado de la tiuj cerbosferoj, kiuj kontrolas la alifaradon de flarstimuloj, memorfunkciojn kaj emociajn reagojn.  Ili elmontris ankaŭ, ke homoj pli rapide rekonas vizaĝojn, kiuj esprimas timon kaj pli bone memoras objektojn, kun kiuj ili rilatis dum la enspirado de aero tra la nazo. Kiel informis la kunordiganta la esploron Christina Zelano la ĉefa malkovro konsistas en tio, ke dum enspirado de aero okazas grandaj ŝanĝoj en la cerbofunkciado, ĉar la esnprirado stimulas neŭronojn en la limba sistemo. Ĉi tiuj konkludoj estis tiritaj post la priekzameno de 60 volontuloj rigardantaj fotojn dum scienicistoj mezuris ilian spiroritmon.

El la elsendo 30.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’12”

sc_bp_tm_La influo de spirado_01’12”

En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj. En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj.

El la elsendo 23.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’44”

sc_bp_tm_Pola farmaciajo kontrau akuta medola leukemio_01’44”

Pli bona rekono de mekanismoj ligitaj kun specializo de la cerbaj duonsferoj povas helpi la komprenon de multaj perturboj en la cerbofunkciado. Tiu specializo elformiĝis en la daŭro de evoluo de iuj animaloj, inkluzive de mamuloj. Ĝi aperas ankaŭ ĉe kelkaj bidoj kiel kaktuo, kolombo, krome ĉe iuj vertebruloj kaj nevertebruloj. Antaŭ kelka tempo sciencistoj en la periodaĵo „Neuron” konsideris kial la cerba duonsfera specializo estas avantaĝa laŭ la evolua vidpunkto. Laŭ Onur Gunturkun el la universitato en la germana Bochum ĝi plenumas tri taskojn. La unua koncernas la sensan percepton. Ju malpli facila tasko, des pli grandan specializon ĝi postulas. Tiel tia tasko estas pli bone solvata dank’ al specializa funkciado de cerbosferoj. Kaze de homoj kutime la dekstra duonsfero rekonas la vizaĝojn la maldekstra – literojn kaj vortojn. La sekva specializo liĝigas kun mobileco kaj povas koncerni maldekstrulemon. Dank’ al cerba specializo eblas akiri pli grandan lertecon. La cerba duonsfera specializo ebligas ankaŭ samtempan plenumadon de diversaj funkcioj. Ekzemple kokino uzas unu okulon por distingi grajnojn disde ŝtonetoj, per la alia ĝi atentas pri virtuala minaco. Do, kiel dirite pli bona rekono de mekanismoj ligitaj kun specializo de la cerbaj duonsferoj povas helpi la komprenon de multaj perturboj en la cerbofunkciado. Laŭ la germana sciencisto principe ne ekzistas la cerboperturbo, kiu ne estus ligita kun la demando de asimetria funkciado de la cerbosferoj.

El la elsendo 23.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’51”

En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj. En marto en tri usonaj centroj komenciĝis klinikaj ekzamenadoj de la pola farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio. Tio estas laŭvica pola farmaciaĵo, kiu evidentiĝis tiom promesoplena, ke estis subigita al la klinikaj ekzamenadoj. Pli frue, en 2016 sukcese finiĝis la unua fazo de ekzamenadoj de farmaciaĵo kontraŭ melanomo, kiu estis prilaborita de specialistoj el la Varsovia Universitato. La farmaciaĵo kontraŭ akuta medola leŭkemio estis  prilaborita de la krakova firmao Selvita. En ĝi estis utiligita la kemiaĵo SEL24, kiu estis aĉetita de la Fondaĵo por Evoluigo de Diagnozado kaj Terapio en Varsovio, kie laboris pri ĝi la pola-itala scienca kolektivo. La preparaĵo estis patentumita en Usono, Eŭropo, Japanio kaj aliaj landoj. Ĝia efikeco estis konfirmita en esploroj kun bestoj en Instituto pri Imunologio kaj Esplora Terapio de la Pola Sciencakademio en Vroclavo, Jagelona Universitato en Krakovo, Instituto pri Hematologio kaj Transplantologio en Varsovio kaj la Medicina Universitato en Gdansko. Kun la pola preparaĵo estas ligitaj grandaj esperoj, ĉar ĝi povas esti aplikata je difinita mutacio de tumoraj ĉeloj, kiu ankoraŭ ne ekzistas en la kuracado de la malsano. Por ĝia kuracado estas urĝe serĉataj novaj medikamentoj, ĉar la kuracefikeco daŭre estas malgranda. La 5-jaran transvivon akiras apenaŭ 24 procentoj de pacientoj.

El la elsendo 23.05.2017. Legas  Barbara kaj Tomek – 1’44”

sc_bp_tm_Pola farmaciajo kontrau akuta medola leukemio_01’44”

Klimatŝanĝoj influas ne sole la naturan medion, sed ankaŭ influas psikan sanon de homoj en la tuta mondo. Pri tio antaŭnelonge raportis  Usona Psikologia Societo kaj senprofita ekologia organizo ecoAmerica. Pri la negativa influo de la klimatŝanĝoj je la homa psiko plej laŭte oni parolas en la kunteksto de naturkatastrofoj, surpizaj veterfenomenoj. Ili elvokas traŭmaton ĉe damaĝitoj, ŝokon pro vundoj, pro perdo de proksimuloj aŭ havaĵo. En la unuaj reagoj de homoj dominas timo, kolero kaj aliaj negativaj emocioj, kiuj povas transformiĝi en longiĝan komplekson de posttraŭmata streso PTSD. La raportoaŭtoroj kiel ekzemplon menciis la uraganon Katrina en Usono en 2005. Sur la damaĝitaj terenoj duobliĝis la nombro de memmortigoj aŭ memmoritigaj obsedoj. PTSD-on oni diagnozis ĉe ĉiu sesa persono suferinta la kataklismon. Ĉe 49 procentoj de la homoj ĝi elvokis longiĝan timon, agordomalekvilibron, inkluzive de deprimo. Ankaŭ longiĝa, daŭra klimatŝanĝo kaj ĝiaj konsekvencoj ŝarĝas la homan psikon. Eĉ se ili ne estas rektaj tamen ili estas samefikaj. Temas pri ilia negativa sekvo por agrikulturo, infrastrukturo aŭ ĝeneralaj vivkondiĉoj, kiuj en la sekvo ligiĝas kun ŝanĝoj sur la lokaj labormerkatoj aŭ  malpli alta vivkvalito. En la raporto oni atentigis pri la avantaĝo kontraŭstari la traŭmaton pere de interhoma helpo kaj subteno, firmigado de sociaj ligoj.  Oni ankaŭ akcentis la pozitivan influon de ekologia vivo  je la homa psiko kaj stresonivelo, kiel bicikla aŭ pieda atingado de laborlokoj, ofta restado en la naturo.

El la elsendo 16.05.2017. Legas  Tomek – 1’48”

Nur antaŭ nelonge NASA anoncis, ke sur Encelado, la luno de Saturno kun la diametro de 500 kilometroj povas ekzisti kondiĉoj sufiĉaj por apero de la vivo. La sondo Cassini esploris la konsiston de gejseroj sur ĝia surfaco kaj  evidentiĝis, ke ili enhavas i.a. hidrogenon. Sciencistoj supozas, ke en la oceano de Encelado – profunda je ĉ. 30 kilometroj – sub la glacitavolo dika kelkajn-dekkelkajn kilometrojn povas ekzisti la t.n.  termaj turoj. Kvankam Encelado ne ŝajnas aparte gastama, ekzistas tamen sur ĝi kelkaj faktoroj, favorontaj vivon. Temas ne sole pri akvo kaj varmo necesaj por inaŭguro de kemiaj procezoj. La dika glacitavolo povus protekti virtualajn vivoformojn kontraŭ la danĝera kosma radiado. Ne eblos tion baldaŭ esplori, ĉar Cassini post kelkaj monatoj finos sian longan mision proksime al Saturno, kaj ne estas planataj pliaj misioj. Sciencistoj devos do dume kontentiĝi pri la glaciskuita luno de Jovo, Eŭropo. Ĝi estas pli granda kaj estas pli facile atingi ĝian orbiton. Jam nun estas planata lanĉo de satelito, kiu ĝin esploros.

El la elsendo 09.05.2017. Legas  Tomek – 1’15”

sc_tm_Vivo sur la luno de Saturno_01’15”

Laŭ usonaj sciencistoj, pri kio raportis „Behavioral Processes”, la katoj ŝatas kontaktojn kun homo en grado pli signifa ol supozite. Esploristoj el  Oregon State University i Monmouth University en Usono faris eksperimenton kun du grupoj de katoj. Unuj loĝis kun homoj, la aliaj troviĝis en rifuĝejo. Ĉiu grupo konsistis el 19 animaloj. La esplorcelo estis pritaksi ĝis kiu grado diversaj aferoj estas por katoj atrakciaj kaj stimulaj. Ĉiu el la bestoj estis izolita disde la aliaj dum du kaj duona horoj. Sekve ili povis elekti inter manĝado, ludo, aromstimulo aŭ kontakto kun homo. La grado de interesiĝo estis mezurita baze de la elektovico kaj pasigita tempo. Inter preferoj de individuaj katoj oni notis signifajn diferencojn, tamen ili ne ligiĝis kun tio, kie la bestoj vivis. Pli ol la duono de la katoj preferis kontaktojn kun homo, eĉ se alternative ili povis elekti manĝon. Kontaktoj kun homoj prenis meze ĉirkaŭ 65 procentojn de la tempo dediĉita al la esplorado. Evidentiĝis, ke katoj ŝatas pasigi tempon kun homo sendepende de tio, kiel ili kondutas. La aserto, ke tiel ne estas, ligiĝas unuavice kun manko de scioj, kiu stimulospeco estas por katoj plej atrakcia. 

El la elsendo 09.05.2017. Legas  Tomek – 1’23”

Genetikistoj el Szczecin ekzamenis la korporestaĵojn de du mazoviaj princoj (el la centra Pollando), Janusz kaj Stanisław, kiuj vivis komence de la 16-a jarcento. Ĉe unu el la reprezentantoj de la pola Piast-dinastio estis difinita haplogrupo R1b de la kromosomo Y. Ĝi estas  nomata ankaŭ kiel kelta aŭ atlantika. En genetiko temas pri grupo de similaj – pro komuna deveno haplotipoj, alivorte serio de aleloj, kiu estas unu el nombraj alternativaj formoj de la sama geno aŭ sama genetika lokuso.  Haplogrupoj ebligas sekvi la populacimigradon.  Haplogrupo R1b estas karakteriza por la okcidenta Eŭropo, kie ĝi aperas kun eĉ 80-procenta ofteco. En la orienta Eŭropo la ofteco de ĝia apero ne atingas 10 procentojn. La haplogrupon R1b havis reprezentantoj  de konataj gentoj regantaj en Eŭropo, kiel i.a. Burbonoj, Habsburgoj aŭ Stuartoj. La malkovro de polaj genetikistoj povas rilati al la deveno de la tuta Piast-dinastio. Sciencistoj tamen faros pliajn esplorojn baze de genetika materialo devenonta de aliaj personoj el Piast-dinastio. La esploroj okazas baze de la interbranĉa esplorprojekto gvidata de profesorino Anna Drążkowska el la Arkeologia Instituto de Mikołaj Kopernik-Universitato en Toruń. Laŭ kunordiganto de la esploroj, antropologo d-ro Tomasz Kozłowski,  la esplorrezultoj rilatas sole al biologiaj demandoj kaj ne al ekzemple naciecaj. Ĉi-lastaj estas firme ligigitaj kun kulturo kaj tradicioj, en kies influsfero vivis koncerna persono.

El la elsendo 03.05.2017. Legas   Barbara kaj Tomek – 1’50”

sc_bp_tm_La unuaj genetikaj esploroj de Piast-dinastiaj princoj_01’50”