Kulturkroniko

Jam la 10-an fojon dum la tuta novembro okazas liberaj vizitoj en la reĝaj rezidejoj. Oni pretigis senpagajn biletojn por ekspozicioj konstantaj kaj portempaj kaj por specialaj eventoj, kiel renkontiĝoj, prelegoj, konferencoj, laborrenkontiĝoj kaj organizata gvidado. Por infanoj, junularo kaj lernajanaj grupoj estis pretigitaj muzeaj lecjonoj kaj retaj prezentoj. Kadre de la novembra libera vizitado de la reĝaj kasteloj okazos muzeaj lecionoj, laborrenkontoj por senjoroj, kuirartaj laborrenkontoj por grupoj, okupoj planitaj por tutaj familioj, laŭtemaj promenoj por junularo kaj por plenkreskuloj. Nunjare la unuan fojon en la evento partoprenas ok reĝaj rezidejoj. Temas pri la Reĝa Kastelo en Varsovio, la Reĝa Kastelo Wawel en Krakovo, la varsovia Reĝa Łazienki-Parko kun ĝiaj historiaj objektoj, la varsovia Palaco de reĝo Johano la 3-a Sobieski en Wilanów, la kastelo en Malbork, la Reĝa kastelo en Sandomierz, Kastelo Zupiny en Wieliczka, La Reĝa kastelo en Poznań.

El la elsendo 05.11.2021. Legas Maciek – 1′ 09″

Inter la 9-a kaj la 14-a de novembro 2021 en Vroclavo okazos la 12-a Festivalo de usonaj filmoj. En la repertuaro de 110 kinobildoj 54 estos prezentitaj en Pollando la unuan fojon kaj 12 havos sian internacian premieron. La nunjara festivala eldono havos hibridan formon, t.e. post la novembra ĉeesta formulo la reta okazos inter la 1-a kaj la 14-a de decembro. Grava elemento de la usona filmfestivalo estas konkursaj sekcioj: Spectrum. Kadre de la trarigardo de novaj talentoj kaj junaj talentuloj de la usona filmarto estos prezentitaj 16 titoloj kaj American Docs, kiu konsistos el 9 dokumentaj filmoj proksimigantaj diversajn bildojn de Usono. En la festivala progamo troviĝos krome du sekcioj dediĉitaj al la nuntempa usona dokumenta filmo – Special Docs kaj Portretoj. La kompleta programo de la ĉeesta filmfestivalo estas konsultebla interrete (americanfilmfestival.pl). La listo de filmoj prezentotaj en la virtuala parto de la festivalo estos publikigita meze de novembro.

El la elsendo 30.10.2021. Legas Maciek – 1′ 12″

La 17-an de oktobro nunjare profesoro John Rink ricevis la Distingon de la pola ministro por la eksterlandaj aferoj Bene Merito (al bone meritiĝinta) pro la plurjara disvastigado de Chopin-muziko kaj heredaĵo en Britio kaj en la mondo. Prof. John Rink estas eksperto pri Chopin-manuskriptoj, publikaĵoj kaj plenumpraktiko de Chopin-komponaĵoj kaj aŭtoras krome du retajn projektojn Chopin’s First Editions Online kaj Online Chopin Variorum Edition. Prof. John Rink studis en Princeton-universitato, King’s College en Londono kaj en Kembriĝa Universitato. Kiel usona pianisto kaj eksperto pri Frederiko Chopin li partoprenis plurajn konkursojn por junaj pianistoj. En 2003 li fariĝs membro de la Programa Konsilio de la varsovia Nacia Instituto de Frederiko Chopin. Ekde 2009 prof. John Rink lekcias en Kembriĝa Universitato kadre de Musical Performance Studies. Li gastlekcias en Konservatorio en Ŝanghajo kaj en Konservatorio Yong Siew Toh en Singapuro. Li estis la ĵuriano de Internaciaj Piankonkursoj de Frederiko Chopin en Varsovio en 2015 kaj 2021.

El la elsendo 30.10.2021. Legas Maciek – 1′ 26″

La Universitato de Opole (la sudokcienta Pollando) trandonos kiel konstatantan deponaĵon al la Padova Univeristtao en Italio kolekton de 15 mil volumoj post la mortinta en 2006 profesoro Andrzej Litwornia, ligita kun la universitato de Udine. Kiel informis pri la decido profesoro Mirosław Lenart el la ministeria kolektivo pri iniciatoj ligitaj kun la 800-jariĝo de la Padova Universitato la ĉi-rilatan interkompreniĝon subskribis jam la rektoroj de ambaŭ altlernejoj. Andrzej Litwornia okupiĝis i.a. pri esploroj rilate al la historio de la malnovpola literaturo kaj la italaj influoj je la pola kulturo. Lia riĉa biblioteka heredaĵo kolektata dum 40 jaroj estos disponigita por esploroj en unu el la plej malnovaj kaj plej renomaj altlernejoj de la mondo. Tio ebligos ne sole intimigi la sciencan kunlaboron inter ambaŭ universitatoj, sed ankaŭ fariĝos impulso por profundigitaj studoj pri la polaj-italaj rilatoj.

El la elsendo 30.10.2021. Legas Milada – 1′ 31″

La lastan ĵaŭdon vespere en la varsovia Teatro la Grando okazis solenaĵo finanta la nunjaran 18-an Chopin-konkurson, dum kiu okazis enmanigo de la premioj kaj la unua koncerto de la laŭreatoj. Pliaj koncertoj estas planitaj por vendredo kaj sabato en la varsovia Nacia Filharmonio. La venkinto de la konkurso fariĝis Bruce (Xiaoyo) Liu el Kanado, kiu el la manoj de la pola prezidento, Andrzej Duda transprenis Oran Medalon. Bruce Liu naskiĝis en 1997 en Parizo, finlernis en la Muzika Konservatorio en Montrealo en la klaso de Richard Raymond kaj nun daŭrigas studojn sub la gvido de Dang Thai Son, la venkinto de Chopin-konkurso el 1980. Bruce Liu kunlaboris jam kun multaj simfoniaj orkestroj. Li estas laŭreato de multaj internaciaj pianistaj konkursoj i.a. en Sendai, Montrealo, Viseu kaj Telavivo. Dum la ĵauda solenaĵo en la varsovia Teatro la Granda li ludis la Fortepianan Konĉerton Mi-minoran de Chopin en la akompano de la Orkestro de la Nacia Filharmonio. Samvespere la aliaj laŭreatoj donis mallongajn recitalojn. La egalrangan duan lokon en la 18-a Internacia Chopin-konkuro okupis Alexander Gadjiev reprezentanta Italion kaj Slovenion kaj Kyohei Sorita el Japanio. La laŭreato de la tria premio fariĝis Martin Garcia Garcia el Hispanio. La kvara premio egalrange estis atribuita al japanino Aimi Kobayashi kaj al polo Jakub Kuszlik. La kvinan lokon okupis Leonora Armellini el Italio kaj la 6-an JJ Jun Li Bui reprezentanta Kanadon. Internacia Pianista Konkurso de Frederiko Chopin iniciatita en 1927, okazanta ĉiun kvinan jaron, estas unu el la plej malnovaj kaj prestiĝaj fortepianaj konkursoj en la mondo. Ĝi estas unu el la multaj monografaj konkursoj, en kiuj oni plenumas ekskluzive muzikon de unusola komponisto, ĉi-kaze Frederio Chopin. La konkurshistorio jam pruve elmontris, ke ĝiaj laŭreatoj akiras praktike la garantion prezentiĝi sur la mondrenomajaj pianistaj scenejoj, en la plej grandaj koncertaj salonegoj kaj estas invitataj por aŭtoraj surbengioj en la plej renomaj diskoproduktejoj.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Barbara – 2′ 57″

Jam la 8-an fojon en Gorzów (la okcidenta Pollando) okazas Festivalo de la Nuntempa Muziko, kies patrono estas komponisto Wojciech Kilar, fama i.a. pro sia filma muziko. La entreprenita en 2013 muzika iniciato de Gorzów-filharmonio celas popularigadon de la 20- kaj 21-jarcenta muziko en vastaj publikaj rondoj kun konsidero de junularo kaj infanoj, por kiuj oni kreas dieversajn formojn de artaj agadoj. En la nunjara eldono la muzikŝatantoj krom ses koncertoj ĝuas i.a. teatran spektaklon, fotoekspozicion, filmprezenton. La nunjara festivalo estas dediĉita aparte al ĝia patrono Wojciech Kilar. En la programo de unu el la koncertoj estis planita la praplenumo de komponaĵo dediĉita al la elstara pola komponisto verkita de Adam Sztaba. La finalan koncerton gvidos unu el la plej renomaj polaj direktistoj Jerzy Maksymiuk, kiu prezentos dum ĝi siajn elektitajn komponaĵojn.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Maciek – 0′ 58″

20 novaj objektoj kaj fenomenoj ektroviĝis en la pola Landa Registro de Nemateria Kulturheredaĵo. Temas pri listo notanta vivajn manifestiĝojn de la nemateria kulturheredaĵo el la tereno de Pollando, rolanta kiel protektoformo de la kulturheredaĵo baze de la rilata Unesko-konvencio el 2003, kiun subskibis Pollando. La listo havas informan karakteron kaj priskribon de eventoj kaj fenomenoj kun detaligo de ilia historia fono, aperolokoj kaj signifo por la kultivantaj ilin medioj. Aktuale troviĝas en ĝi 49 registroj, inkluzive de la lingvo Esperanto aldonita en 2014. Dum la lastmarda solenaĵo estis enmanigitaj decidoj de la Pola Kuturministerio por 20 novaj eventoj en ĉi tiu listo. Al ĝi aldoniĝis i.a. la pola nacia danco polonezo, kaŝuba kristnaska kutimo Gwiôzdka, la karnavala kutimo vagi kun urso el Opole-regiono, la samregiona oramado de paskaj ovoj per batika tekniko, la kapablo mane pentri Opole-regionan ornamaĵojn, procesioj de la Dikorpa Festo kun la aranĝado de flortapiŝoj en la lokoj Klucz, Olszowa, Zalesie Śląskie, Zimna Wólka; brodtekniko el la apudvistula Urzecze. Dum la solenaĵo estis aldonitaj ankaŭ registroj al la Landa Listo de Bonaj Praktikoj favore al la Protektado de Nemateria Kulturheredaĵo. La solenaĵo okazis dum la 7-a Kongreso de Regionaj Kulturoj organizita de la Krakovregiona Kulturcentro Sokół (falko) en Nowy Sącz.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Maciek – 1′ 46″

La nunjara filatela konkurso „Eŭropo 2021” estis dediĉita al la temo „Animaloj minacitaj de formorto”. Kiel la plej bela estis taksita kaj ricevis la Oran Medalon la pola poŝtmarko, kiu prezentas la eŭrazian linkon. La poŝtmarko projektita de Bożydar Grozdew superis poŝtmarkon el Alandaj Insuloj, kiu prezentis ranon „arvelis” kaj tiun el Ukrainio, kiu prezentis la brunan urson. Linko kiel minacita besto estis plej ofte proponita animalo en la nunjara konkurso. Ĝi aperis sur poŝtmarkoj el Bosnio kaj Hercegovino, Kroatio, Francio, Litovio kaj Hispanio. La nunjara venko de la Pola Poŝto en la konkurso PostEurop estas la dua laŭvice. Pasintjare ĝi gajnis en la kategorio de la ĵurio proponante poŝtmarkon dediĉitan al la temo „Malnovaj poŝtistaj itineroj”. Ekde 1956 kadre de la kunlaboro de eŭropaj poŝtadministracioj estas aperigataj poŝtmarkoj en la serio „Eŭropo”. Ili estas dediĉitaj al diversaj temoj montrantaj komunajn radikojn, kulturon, historion kaj komunajn celojn de la eŭropaj nacioj.

El la elsendo 22.10.2021. Legas Pamela – 1′ 25″

Ĉi-foje gesinjoroj ni proponas konatiĝi kun laŭvica vizitinda loko de Pollando kaj hodiaŭ ni proponas Kastelon en Wiśnicz. La situanta ne plenajn 50 kilometrojn for de Krakovo baroka arkitektura-panorama komplekso estas loko kun precipa signifo por la pola kulturo kaj heredaĵo. Ĝi spegulas la politikan kaj ekonomian signifon de la pola magnataro dokumentante la brilon de la 17-jarcenta Respubliko. La elano, la arta nivelo kaj trafa enkompono en la ĉirkaŭan panoramon de la defenda rezidejo en la speco „palazzo in fortezza” atestas pri la signifo de la kreinta ĝin Lubomirski-familio. Ĝi staris ĉe la flankvojo de la iama komerca intinero el Krakovo al la sudaj Spisz-regiono kaj Hungario. Nun la kastelo en Wiśnicz troviĝas – ekde 2020 – inter 126 polaj Historiaj Monumentoj, t.e. nemoveblaj objektoj kun aparta historia, scienca kaj arta valoro havanta grandan signifon por la kultura heredaĵo de Pollando. La objekto, ĉirkaŭita de bastionaj forikaĵoj kaj enveturpordego el la 17-a jarcento, en la formo de regula, kvarala konstruaĵo kun korto kaj kvar turoj havas gotikan genezon. La ekziston de la kastelo „castrum” konfirmas jam fakturoj el salminejoj en Bochnia el 1396. Ĝi apartenis ekde la komenco al la grandsinjoraj, magnataj familioj Gryfit- sekve Kmita. Iliajn havaĵojn fine de la 16-a jarcento aĉetis grafo Sebastian Lubomirski, tamen ne li sed lia filo Stanisław famiĝis kiel alikonstruinto de la gotika-renecanca kastelo de Kmita-familio en pompan barokan rezidejon, ĉe kies piedoj dank’ al li estis establita urbo, poste alpreninta la nomon Nowy Wiśnicz (la nova Wiśnicz). Stanisław kiel dekunujarulo estis sendita edukcele al jezuitoj en Munkeno. Post dujara lernado tie li daŭrigis studojn en Padovo. Li entreprenis sekve vojaĝojn tra Italio, Francio, Nederlando kaj Germanio. Stanisław Lubomirski fariĝis la plej potenca magnato en la krakova regiono multobliginta la fmilihavaĵojn. Al liaj posedaĵoj kalkuliĝis 18 urboj, 313 vilaĝoj kaj 163 bienoj. Li plenumis gravajn funkciojn en la politika kaj miitista vivo de la lando kaj ĝuis grandan popularecon inter la pola nobelaro. Stanisław Lubomirski dum 6 jaroj ĝisfunde alikonstruis la kastelon transformante ĝin en fortresan palacon. Ĝia interno plenplenis de murornamaĵoj, pentraĵoj de tiaj majstroj kiel Ticiano, Rafaelo, Dürer. Distron certigis itala kortega muzikensemblo kaj privata teatro. En la kastelo ĉiam svarmis cento da koreteganoj, kelkdek ĉasistoj, multnombre nobela junularo ŝlifanta en la koretego de Lubomirski sian bonkonduton kaj pozicion. Dum la vivo de Stanisław Lubomirski en lia rezidejo gastis ankau reĝoj, i.a. Władysław la 4-a kaj Jan Kazimierz. Dum la milito kontraŭ la invadintaj svedoj la kastelo dank’ al liaj arbitraciaj talentoj saviĝis, eĉ se ĝi estis grave, preskaŭ ĝisfunde prirabita. Dum laŭvicaj jarcentoj la kastelo kaj ĝiaj havaĵoj estis la posedaĵo de plej potencaj polaj magnataj gentoj, tamen Lubomrski-familio reakiris ĝin en 1901. Post la 2-a mondmilito la kastelo en Wiśnicz fariĝis la propraĵo de la fisko, sed la ŝtato zorgis dum jardekoj pri restaŭristaj laboroj. Nun la posedanto de la kastelo denove estas la familio de Lubomirski-princoj. Ne ĉiuj scias, ke Wiśnicz estas ankaŭ loko ligita kun la pola kuirarta tradicio. Ekde la 17-a jarcetno fariĝis inter nobeloj moda la kolektado de la kuirreceptoj el la kastela menuo. Verkis ilin kaj eldonis la kuirmajstro de la princo Stanisław. Pri ĝia populareco atestas la fakto, ke ĝis la 19-a jarcento ĝi havis eĉ 20 eldonojn. Kiam en Pollando aperis la unuaj terpomoj, kio okazis post la venka defendo de Vieno kontraŭ turkoj, tie oni pretigis la unuajn receptojn por frititaj kaj bakitaj terpomoj, tiam nomataj en la pola „tertofelli”. Ili celis la kortegon de la reĝo Jan 3-a Sobierski, kiu la unuajn tuberojn ricevis el a imperiestraj ĝardenoj de Leopoldo la 1-a. Ankoraŭfoje ni referencu al la figuro de Stanisław Lubomirski, kiu la 9-an de oktobro 1621 – do antaŭ 400 jaroj – famiĝis ankaŭ kiel komandanto de la venka batalo kontraŭ la turka armeo de sultano Osman la 2-a, batalo apud Chocim. Kun tiu venko estas ligita legendo pri prenitaj turkaj aŭ tataraj ostaĝoj, kiuj laboris sekve ĉe la konstruado de la fortreso en Wiśnicz. Iliajn sensukcesajn provojn klopodojn fuĝi helpe de konstruitaj de si flugiloj el arbobranĉoj kaj birdaj plumoj alkrocitaj al brakoj signas kvar kolonoj lokitaj diversloke kaj en malsama tempo. Nun la kastelo denove en tre bona stato estas malfermita al la vizitantojn. La troviĝantaj en ĝi fotoj bildigas ĝian malnovan aspekton, la salonoj estas ekipitaj per 19-, 20-jarcentaj mebloj. La vizitantoj povas admiri grandegan redutan salonegon, salonegon kun la orumita plafono, akustikan salonegon, iam rolantan kiel loko de pekkonfesoj, la kastelan kapelon kaj kripton kun 6 sarkofagoj, inkluzive de tiu, kiu kaŝas la terajn restaĵojn de Stanisław Lubomirski. Ili povas admiri ankaŭ la terenon de panorama parko ĉirkaŭanta la kastelon, en kiu plej valorajn fragmentojn konsistigas arbarakompleksoj, en kiuj troviĝas interesaj rokaj formacioj.

El la elsendo 08.10.2021. Legas Barbara – 7′ 51″

La direktoro de Auschwitz-muzeo, Piotr Cywiński transprenis en Italio la premion Cherasco Storia pro la meritoj en popularigado de historio, kiu estis al li aljuĝita en 2020. La premio Cherasco Storia inaŭgurita en 1997 estas unu el la plej prestiĝaj ĉi-sfere en Italio. Ĝia celo estas eksponi historion kiel la bazan sciencbranĉon pri la kunekzistado de civitanoj en la socio kaj veki la pasion konatiĝi kun historio, instruante ke amon al historio eblas peri nun aplikante klaran kaj logan lingvaĵon ligitan kun profundeco de esploroj. La ĵurio apartan atenton donis al la libro de Piotr Cywiński „Epitafo…. Kaj aliaj surpaperigitaj maltrankviloj”, kiu estis tradukita en la italan lingvon kaj aperis ĉe la eldonejo Bollati Boringhieri”. Pro la pandemio la enmaigo de la premio okazis nur nunjare en la kunligo kun la premio 2021. Antaŭtage de la premienmanigo ĝiaj laŭreatoj renkontiĝis tradicie kun lernantoj kaj studentoj de Piemonto. Piotr Cywiński prezentis prelegon pri la nuntempaj defioj de la eksa germana koncentrejo Auschwitz. I.a. li diris: „Simile al la homa sperto la memoro estas unuavice instrumento por konstrui la nuntempon kaj estontecon de nia mondo. Aliajn simile grandajn instrumentojn ni ne havas. Tial la memoro devas veki en ni moralan maltrankvilon kaj la deziron serĉi vojojn de propra respondeco”.

El la elsendo 08.10.2021. Legas Maciek – 1′ 45″