Novaĵoj

Pollando estas la kvina plej granda produktanto de fromaĝoj en la Eŭropa Unio. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la produktado de fromaĝoj en Pollando kreskas ĉiujare de pli ol 10 jaroj. En la avanularo restas Germanio, Francio, Italio kaj Nederlando. Kune kun ĉi lastaj landoj Pollando respondecas pro preskaŭ 72 procentoj de la tuta unia produktado de fromaĝoj. La donitaĵoj de la unia statistika oficejo konsideras ĉiujn fromaĝspecojn agnoskitajn en la Unio.
En la 2023-a jaro el inter 10,6 milionoj da tunoj da fromaĝoj produktitaj en la tuta Unio eĉ 7,6 milionoj da tunoj devenis el ĉi tiuj kvin landoj. Laŭ la donitaĵoj de Eurostat en 2023 en Pollando oni produktis 976 milionojn da tunoj da fromaĝo, kio signifis kreskon je 50 mil tunoj kompare al 2022.

El la elsendo 05.02.2025. Legas Maciek – 01′ 04″

La usona Kongreso atribuis Orajn Medalojn, la plej superan usonan distingon, al 60 diplomatoj el 28 landoj, kiuj savis judojn dum holokaŭsto. Inter ili troviĝas kvin poloj, inkluzive de diplomatoj ligitaj kun la tiel nomata Grupo de Ładoś. Tio estas Aleksander Ładoś, Konstanty Rokicki, Stefan Ryniewicz, Juliusz Kuhl kaj Henryk Sławik.
La unuaj kvar apartenis al la t.n. Ładoś-grupo el Berno, kiu kunlaborante kun judaj medioj disponigadis falsajn pasportojn kaj konfirmojn pri la civitaneco de latinamerikaj landoj al judoj minacitaj per ekstermo.
Henryk Sławik estis la delegito de la pola registaro en elmigrejo, kiu similmaniere estis helpanta – en kunlaboo kun i.a. József Antall – al personoj el Pollando, inkluzive judojn fuĝi al Hungario. Inter aliaj distingitoj troviĝas i.a. sveda diplomato Raoul Wallenberg, japana diplomato en Litovio Chiune Sugihara kaj grupo de vatikanaj kaj latinamerikaj diplomatoj, kiuj kunlaboris i.a. kun Ładoś-grupo.

El la elsendo 25.01.2025. Legas Milada – 01′ 36″

Kiel informas raporto de la Monda Ekonomia Forumo – WEF, 41 procentoj de la firmaoj en la mondo planas redukti la enlaborigitecon lige kun la aŭtomatigo de la taskoj fare de Artefarita Intelekto. La raporto bildigas, ke la plej novaj teknologioj, inkluzive de la genera AI signife transformas branĉojn kaj realigadon de la taskoj en diversaj sektoroj. La genera AI estas teknologio kapabla kreigi originalajn enhavojn – tekstojn, bildojn kaj aliajn materialojn – baze de simplaj komisioj de utiligantoj. Plej endanĝerititaj de maldungo estas poŝtaj operatoroj, plenumsekretarioj aŭ specialistoj pri salajroj.
Kvankam AI kondukas al limigo de la fizikaj laborpostenoj en iuj sektoroj la firmoj ne planas tutece anstatŭi homojn per maŝinoj. 77 procentoj de la enketitaj entreprenistoj intencas alikvalifikigi siajn laborantojn kaj altigi iliajn kvalifikojn en la periodo 2025-2030. Kvankam en multaj sektoroj laborreduktoj estas neeviteblaj la bezonateco je specialistoj ligitaj kun la evoluigo de AI dinamike kreskas. Preskaŭ 70 procentoj de la firmaoj planas dungi specialistojn kun kapabloj projekti kaj fajnigi AI-instrumentojn. Pli ol 62 procentoj serĉas personojn kapablajn efike kunlabori kun AI-teknologio.
Laŭ longdaŭra perspektivo la ŝlosila defio restas trovo de ekvilibro inter aŭtomatigo kaj konservo de konforma nivelo de enlaborigiteco.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Maciek – 01′ 53″

La eksa ĉefministro de Pollando, Mateusz Morawiecki estis unuanime elektita kiel la prezidanto de la partio de la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj, EKR. La decido estis alprenita dum ĝia brusela kunveno. Proponis lin la ĉefministro de Italio, Giorgia Meloni. Ŝi estis la prezidantino de la partio ekde 2020.
EKR estas la unia politika partio kun dekstrula karaktero. En ĝian konsiston eniras i.a. Juro kaj Justeco el Pollando, Fratelli d’Italia el Italio, la Civitana Demokrata Partio ODS el Ĉeĥio kaj svedaj demokratoj. Estis deklarite, ke marde estis aliĝontaj la rumana AUR kaj la franca IDL. La partnera por EKR estas la usona Respublikana Partio.
Dum la gazetara konferenco Morawiecki prezentis la prioritatojn de sia prezidanteco. La unua estas firmigi la naciajn ŝtatojn en la unia strukturo. Kiel la duan li menciis prudentosintenton, kio ligiĝas kun la fakto, ke multa burokrateco kaj uniaj direktivoj katenas entreprenemon kaj konkurencon. Kiel partio proksima al la usonaj respublikanoj EKR kunbatalos por ke la prudento dominu en la mastrumado. Morawiecki aldonis, ke la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj batalos por parollibereco kaj kontraŭ cenzuro. Morawieki substrekis, ke la volo de la eŭropaj nacioj devas decidi, kiu gajnas en demokratio kaj ne la bruselaj burokratoj. Li deklaris fari ĉion, por ke la Eŭropaj Konservativuloj kaj Reformantoj estu ĉiam pli fortaj en Eŭropo kaj en la mondo.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Milada – 02′ 24″

Laŭ la donitaĵoj de la Ministerio por la scienco kaj supera edukado la polan lingvon en la tuta mondo uzas ĉirkaŭ 45 milionoj da personoj. Plej multaj en Pollando.
La pola lingvo havas la ofican satuson en Pollando kaj estas unu el la oficaj lingvoj de la Eŭropa Unio, sed ĉi tiun statuson ĝi ne havas aliloke. Tio ne signifas tamen, ke ĝi ne estas agnoskita loke. Kiel ekzemplo servas la brazila komunumo Aurea en la ŝtato Rio Grande do Sul, en la urbo São Mateus do Sul aŭ en la komunumo Mallet. Tie koncentriĝas la signifa laŭnombre pola malplimulto kaj idoj de la polaj enmigrantoj. Multaj el ili daŭre uzas la polan lingvon.
Multaj pollingvanoj vivas ankaŭ i.a. en Germanio, Litovio, Belorusio, Norvegio, Islando, Kanado, Usono, Kazaĥio, Aŭstralio, Svedio, Argentino. Signifa parto de personoj parolantaj eksterlande la polan lingvon estas elmigrintoj. Kiel ekzemplo povas servi la pola kolonio ĉirkaŭ Ĉikago en Usono, kiu kultivas la polajn tradiciojn kaj klopodas konservi la lingvon de la prauloj. La polan lingvon flegas idoj de poloj ekzilitaj al la fora oriento, al Siberio dum la rusa anekso de Pollando, dum la sovetia dominado post la 2-a mondmilito.
La pola lingvo kvankam ne apartenas al la plej popularaj lingvoj de la mondo estas samtempe la plej populara okcidentslava lingvo kaj la dua plej ofte uzata slava lingvo post la rusa. Ĝia populareco kreskas. Laŭ diversaj raportoj ĉiam pli multaj personoj en la mondo alprenas la decidon lerni la polan lingvon. Ekzemple por studi en polaj altlernejoj.

El la elsendo 15.01.2025. Legas Milada – 02′ 26″

Krzemionki en la Sanktakruca Montaro en la suda Pollando ekde 2019 troviĝas en la Listo de la Monda Kulturheredaĵo de Unesko. Ĝi estas la plej granda en la mondo komplekso de prahistoriaj minejoj de stria siliko kaj samtempe ĝi estas unu el la plej gravaj arkeologiaj esplorlokoj en Pollando. Meze de januaro komenciĝos tie esploroj pri la surrokaj desegnaĵoj de neolitikaj ministoj. La minejoj kreiĝis antaŭ ĉirkaŭ 5 mil jaroj lime de neolitiko kaj frua bronza epoko.
Sciencistoj el la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostrowiec Świętokrzyski kaj Arkeologia kaj Etnologia Instituto de la Pola Sciencakademio volas detekti nevideblajn detalojn de pentraĵoj kaj difini ilian originan aspekton. La piktogramoj estis faritaj ĉefe per lignokarbo, kiu servis por lumigi la minejajn tunelojn.
La projekto celas ankaŭ protekti ekzitantajn desegnaĵojn. Grupo de la plej spektaklecaj pentraĵoj estis malkovrita en Krzemionki fine de la 20-aj jaroj de la 20-a jarcento, sed ne transdaŭris ĝis hodiaŭ. Reproduktoj de kelkaj desegnaĵoj, kiuj prezentas kapon de bovo, plandumspuron kaj boaton estas videblaj en la monografio pri Krzemionki el 1939. Post la 2-a mondmilito estis malkovrita ankoraŭ unu piktogramo, kiu estas logosigno de la Historia-Arkeologia Muzeo en Ostowiec Świętokrzyski. Tio estas la t.n. Granda Patrino aŭ prapatrino, kiu plej verŝajne bildigas la homan silueton kaj de iuj esploristoj estas interpretata kiel neolitika duondio.

El la elsendo 10.01.2025. Legas Tomek – 01′ 46″

La 1-an de januaro 2025 la papo Francisko dum la Anĝelusa preĝo en Vatikano memorigis, ke laŭ la iniciato de sankta papo Paŭlo la 6-a la Novjara Tago estas solenata kiel Monda Tago de Paco.
Francisko renovigis sian alvokon lanĉitan dum la inaŭguro de la Sankta Jaro 2025, ke oni nuligu ŝuldojn rilate al la plej malriĉaj ŝtatoj. Papo Francisko dankis pro preĝoj kaj engaĝiteco flanke de diocezaj kaj paroĥaj komunumoj, ekleziaj societoj kaj grupoj favore al paco en la tuta mondo.
La papo alvokis al preĝoj por fini batalojn kaj al porpacaj agadoj favore al Ukrainio, Sfero de Gazo, Isrealo, Birmo, Norda Kivuo. Favore al multaj nacioj, sur kies teritorioj daŭras la milito.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada Krystyna – 0′ 55″

La 2025-a jaro aŭguriĝas kiel jaro de gravaj eventoj en la mondo, en Pollando. En la komenciĝanta jaro atendas nin esencaj iniciatoj kaj decidoj, kiuj influos politikon, ekonomion. La 1-an de januaro 2025 Pollando tranprenis la prezidadon en la Konsilio de la Eŭropa Unio. La gvidideo de la pola prezidenteco estas „Eŭropo – sekurecon!”. Ĝi rilatas al sekureco diversdimensia – de ekstera tra energetika kaj ekonomia ĝis nutraĵa, sanprotekta, informadika kaj interna.
Ekde la 1-a de januaro 2025 Bulgario kaj Rumanio eniris la sferon Schengen. Tio signifas forigon de la kontinenta limkontrolo kun ĉi tiuj landoj, ebligonta liberan moviĝon de personoj, varoj kaj servoj inter ili kaj la ceteraj ŝatatoj el Schengen-sfero. La 20-an de januaro 2025 Donald Trump estos ĵuroficigita kiel la 47-a prezidento de Usono, inaŭguronte sian duan prezidentan oficperiodon. En Eŭropo Germanio en februaro elektos novan Bundestag, kio influos kiu fariĝos nova germana kanceliero. En majo en Pollando devos okazi la prezidentaj balotoj, en kiuj poloj elektos la sekvanton de Andrzej Duda, kiu finas la 2-an oficperiodon. En Pollando organiziĝas la civitana movado defendanta demokration, Movado por Protekti la Balotojn. En novembro 2025 en Belém, Brazilo okazos la 30-a Konferenco de la Flankoj de la Kadra Konvencio de la Unuiĝintaj Nacioj pri klimato. Belém estis elektita kiel aparta loko por reliefigi la ŝlosilan signifon de ĉi tiu regiono por la monda klimato.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada kaj Krystyna – 02′ 32″

Pli ol 60 procentoj de poloj sentas timojn lige kun la 2025-a jaro. Pli ol 51 procentoj de la respondintoj en la enketo de „Dziennik – Gazeta Prawna” plej multe timas la entiron de Pollando en militon, eskalon de la konflikto en Oriento kaj malpliboniĝon de la financa situacio. Polojn en pli ol 23 procentoj enzorgigas la malpliboniĝo de la sanprotekto kaj intensiĝo de misinformoj en la publika spaco. Sur pliaj lokoj plasiĝis firmiĝo de disputoj pri justeco, intensiĝo de la politika krizo. Laŭ eksperto el la Fakultato pri la Polikikaj Sciencoj kaj Ĵurnalismo de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano homoj ne plene kontentas pri direkto, kiun celas nia ŝtato kaj la tuta regiono de la centra-orienta Eŭropo.

El la elsendo 05.01.2025. Legas Milada – 01′ 07″

Dum la nunjara Internacia Astronaŭtika Kongreso IAC Pollando estis elektita mastro de ĝia eldono en 2027. Ĉi tiun plej grandan branĉan eventon gastigos Poznano. Ĝia gvidtemo estos „One Space. Shared Future” – „Unu spaco. Komuna estonteco”.
La unua parto ligas al la fakto, ke la kosmo estas komuna spaco por ĉiuj homoj kaj la kongreso estas spaco, en kiu okazas kunlaboro kaj kiu akcelas dialogon. La alia segmento de la kongresa devizo reliefigas tion, ke la kosmo ludos ĉiam pli grandan signifon en la ekonomia evoluo de multaj landoj.
La elekto de Pollando okazis dum la lasta tago de la nunjara kongreso en Milano kaj la voĉdonadon partoprenis ĝiaj 500 partoprenantoj, ĉiuj kosmaj agentejoj, altlernejoj kaj firmaoj, krome eksterregistaraj organizoj funkciantaj en la kosma sektoro. Pollando en la kandidatiga procedo krom subteno de la pola registaro akiris la subtenon de la Eŭropa Kosma Agentejo, Kosma Agentejo de la Unio EUSPA. Polan kandidatecon subtenis ne nur landoj de la centra-orienta Euopo, sed ankaŭ reprezentantoj de tiaj landoj kiel Aŭstralio, Brazilo, Kanado, Japonio aŭ Barato.
La unua eldono de IAC okazis en 1950 en Parizo kaj ekde tiam ĝi okazas ĉiujare en malsamaj landoj. Pollando jam gastigis ĝin antaŭ 60 jaroj en 1964. IAC estas evento kun la plej granda rekono de la monda kosma sektoro logante ĉiujare eĉ 10 mil partoprenantojn inkluzive de ministroj kaj parlamentanoj el la tuta mondo, inkluzive de estroj de la kosmaj agentejoj kaj kosmaj firmaoj, sciencistoj.
La plej proksimaj kongresoj de IAC okazos en Sidnejo, Aŭstralio en la venonta jaro kaj en Antalya, Turkio en 2026.

El la elsendo 15.12.2024. Legas Maciek – 02′ 09″