Kulturkroniko

La pola Senato proklamis la 2016-an jaron kiel Jaron de Henryk Sienkiewicz lige kun la 100-a datreveno de lia morto relifigante liajn meritojn en la instruado de fiero esti polo kaj pro la amo al la patrolando. Kiel substrekis polaj senatanoj pere de sia kreado, publica agado kaj socia aktiveco li vekis la nacian konscion, li instruis ami la patrolandon, li instruis la kapablon al sinoferoj. Kiel estis konstatite, en la rezolucio la Jaro estas proklamita ne nur por  omaĝi tiun ĉi Grandan Polon, sed ankaŭ por popularigi lian kreadon kaj ideojn troviĝantajn en liaj libroj,  unuavice temas pri patriotismo kaj ligiĝo al la tradiciaj valoroj. Dum la epoko de dispartigoj li verkis por animlevi la korojn kaj liaj verkoj trafis sub ĉies tegmentojn. Liaj romanoj publikigigataj poparte en gazetaro per la komuna kunlegado kunigis reprezentantojn de ĉiuj socitavoloj. La influo de Sienkiewicz-lingvaĵo je la nuntempa pola lingvo estas malfacile trotaksebla. Sienkiewicz estis kaj estas ambasadoro de poleco i.a pro la romano enhavanta universalajn valorojn, kiu estas „Quo Vadis”. Tio alprenas en la nuna momento de la kontraŭpuŝiĝo de civilizacioj kroman, nuntempan signifon. Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz blazone Oszyk, pseŭdonome Litwos estas unu el la ple popularaj polaj verkistoj kiel la aŭtoro de „Trilogio”, „Teŭtonkavaliroj”, „Quo Vadis”, „Połaniecki-Familio”  kaj en „Tra Dezerto kaj Praarbaro”. Pro la tuto de sia literaturista verkado li ricevis literaturan Nobel-premion en 1905. En sia tiuokaza parolado Henryk Siekiewicz reliefigis, ke tiu honoro estas aparte valora por li kiel  la filo de Pollando, kiun oni proklamis morta kaj jen unu el la pruvoj, ke ĝi vivas. Oni deklaris ĝin konkerita, kaj jen nova pruvo, ke ĝi kapablas venki.

El la elsendo 01.01.2016. Legas Tomek – 2’07”

Lige kun la 2015-a jaro  solenata i.a. kiel Jaro de Jan Potocki en la Reĝa Kastelo en Varsovio estas vizitebla ĝis la fino de januaro 2016 porokaza ekspozicio „Jan Potocki. Manuskripto trovita en Zaragozo”. Jan Potocki (1761-1815) blazone Pilawa estis ido de konata aristokrata gento, verkisto, dramverkisto, politikisto, historiisto, vojaĝanto, esploristo de antikva historio kaj de popolaj kutimoj. Li aŭtoris ankaŭ tekstojn historiajn, vojaĝraportojn el diversaj landoj, filozofiajn disertaĵojn kaj dramojn. La verko, kiu famigis lian nomon estas „Manuskripto trovita en Zaragozo” verkata ekde 90-aj jaroj de la 18-a jarcento. Ĝiaj unuaj fragmentoj aperis en presita formo franclingve en 1805. Temas pri la plurvefta romano, en kiu realo miksiĝas kun fantazio kaj historiaj kaj politikaj faktoj kun elementoj ĉerpitaj el legendoj kaj orientaj fabeloj. Jam ekde la unua eldono la verko inspiris multajn kreantojn. Unu el la plej novaj estas la serio de 12 grandformataj komponaĵoj de Sławomir Chrystow kreiĝintaj laŭ la mendo de Marek Potocki. Ili estas faritaj per la tekniko de tuĉdesegno, guaŝo kaj akvarelo. Krom tiuj ilustraĵoj en la ekspozicio vizitebla en la Reĝa Biblioteko estas prezentataj portretoj de la membroj de Potocki-familio i.a. de Anton Graff kaj Johann Baptist von Lampi, kelkaj objektoj apartenantaj al la aŭtoro de la Manuskripto kaj ankaŭ kajeroj kun la manuskripto de la romano. La objektoj kaj memoraĵoj devenas el la kolekto de Marek Potocki, la Kastela Muzeo en Łańcut, la Fondaĵo de Teresa Sahakian kaj la Reĝa Kastelo en Varsovio. Vidu la elsendon el la 26.06.2015.

El la elsendo 01.01.2016. Legas Maciek – 2’06”

Pli ol 130 kristnaskaj kripetoj de profesiaj kaj popolaj kreantoj el diversaj mondopartoj estas  rigardeblaj ĝis la fino de januaro 2016 en la Urba Muzeo de Vroclavo en la sudorienta Pollando. Temas pri rava kolekto de artobjektoj el Eŭropo, Afriko, ambaŭ Amerikoj, Azio kaj Aŭstralio.  Apartan atenton meritas sileziregionaj kestaj kripetoj, kies tradicio radikas en la 16-a jarcento. Ili prezentas kvazaŭ spektaklan spacon kun kripeto en la montara perspektivo kun arkitekturo inspirita de sileziaj vilaĝoj kaj urboj kaj asisto de figuroj personigantaj diversajn sociajn grupojn kaj profesiojn. En la ekspozicio troviĝas ankaŭ dek kelkaj buntaj, akrakoloraj krakovaj kripetoj, kiuj spegulas la arkitekturon de la urbo. Interesaj estas kripetoj faritaj el materialoj ekzotikaj, sed karakterizaj por la regiono, kie ili estis produktitaj, ekzemple el perlamoto, ekzotika ligno, teksaĵoj, vitro, ceramiko, alabastro. La ekspozicion titolitan „Alrapidis Bet Leĥem-on. Kristnaskaj Kripetoj el la tuta mondo” akompanas aĉetebla katalogo.

El la elsendo 25.12.2015. Legas Tomek – 1’22”

Unikaj „Registroj de malsanuloj” el la kolekto de la krakovaj Bonfratuloj estis subigitaj al konservistaj laboroj. Troviĝas en ili informoj pri pacientoj, kiuj en la 17-a/18-a jarcentoj estis kuracitaj en la gviditaj de la monakoj hospitaloj, pri iliaj malsanoj kaj ilia bonstato, kaj eĉ pri malnovaj vestoj. La hospitala ordeno de s-ta Johano Dia, populare nomata Bonfratuloj estis venigita al. Pollando en 1609. Dum jaroj la monakoj gvidis hospitalojn, en kiuj estis kuracataj ĉefe la plej mizeraj loĝanoj de la urbo, kvakam ili ankaŭ akceptatis pacientojn pli bonstatajn kaj gastojn, ekzemple soldatojn, pilgrimantojn aŭ sacerdotojn. En la registro de pacientoj troviĝas ĉefe mizeruloj, difinataj kiel „pauperum” aŭ oldulo, studentoj kaj lerantoj de malatgradaj lernejoj, servistojn kaj diversspecajn metiistojn membriĝintaj en gildoj kiel ŝufaristoj, kudristoj, buĉistoj, franĝistoj, sapfaristoj, barborazistoj, bindistoj kaj ankaŭ muzikistoj. Temas pri la plej malnovaj registroj de malsanuloj konserviĝintaj en Pollando devenantaj el la bonfratulaj hospialoj en Zebrzydowice, Lublin kaj Krakovo. Troviĝas en ili ĉio, kion nun registras „informkarto de paciento”, do persona nomo, kelkfoje familia nomo, aĝo, konstatita malsano, longdaŭro de la hospitala estado kaj informo pri tio, ĉu la paciento estis kuracita aŭ mortis.  La plej malnova el la konservitaj registroj – latinlingva – devenas el la jaroj 1628-41 el Zebrzydowice. La tri ceteraj estis faritaj pollingve en Lublino kaj Krakovo en la dua duono de la 17-a jarcento kaj en la 18-a jarcento. La konservistaj laboroj daŭris ekde marto kaj ilian rezulton eblos rigardi en februaro en la organizota en la bonfratula klostro en Krakovo ekspozicio. La monako atendas, ke e 2016 al konservistaj laboroj estos subigitaj aliaj historiaĵoj el la klostra kolekto. Pliaj registroj de malsanuloj, registroj de medicinistaj rekomendoj kaj malnovpresaĵoj pri medicino. Aktuale Bonfratuoj gvidas kvar hospitalojn en Krakovo, Lodzo, Piaski (en la poznana provinco) kaj en Katowice.

El la elsendo 18.12.2015. Legas Tomek – 2’31”

Ekde lundo ĝis la plej proksima dimanĉo en Gdansko daŭras la 5-a Festivalo Actus Humanus, dum kiu prezentiĝas tiom elstaraj artistoj de la malnova muziko kiel violonisto  Giuliano Carmignola kun Accademia Bizantin kaj Ottavio Dantone, kontratenorulo Franco Fagioli, la formacio Graindelavoix kaj Björn Schmelzer,  Akademie für Alte Musik Berlin. Actus Humanus estas renoma festivalo, kies famo jam delonge transpaŝis la limojn de Pollando. Kun zorgeme prilaborita repertuaro prezentata de elstaruloj de la malnova muziko Actus Humanus de kelkaj jaroj okupas pintan lokon en la kulturaj rangolistoj. En la nuna jaro ĝi ricevis prestiĝan distingon EFFE – Europe for Festivals, Festivals for Europe. Atribuas ĝin la brusela societo Eŭropa Festivala Asocio. Tiamaniere la internacia ĵurio agnoskis la festivalon, kiu popularigas la eŭropajn heredaĵon kaj valorojn, artan rafinitecon kaj pripensitan, koheran programon. Konforme al la tradicio en la festivalo aŭdiĝas komponaĵoj ligitaj kun Kristnasko. La festivalaj koncertoj okazas en la gotikaj preĝejoj de sanktaj Johano kaj Jakobo, kaj ankaŭ en la historia 14-jarcenta Artus-Kortego. La festivalajn trasmisiojn realigas la 2-a Programo de la Pola Radio kaj rete Nacia Aŭdiovida Instituto.

El la elsendo 11.12.2015. Legas Tomek – 1’33”

En 2014 okazis preskaŭ 15-procenta kresko de aĉetebleco de libroj en la amasvendejaj retoj kompare al 2013. La klientoj povas aĉeti laŭ atrakcia financa oferto ĉiasepcajn konsillibrojn, biografiojn, sensacitemajn librojn kaj kvalitan literaturon. La nombro de reklamoj rilataj al libroj en la varbfolioj de la komercaj retoj en 2014 egalis al 5255 kaj estis je 681 pli granda ol en 2013. Je pli ol 18 procentoj kreskis la nombro de reklamoj rilataj al la infana literaturo kaj je preskaŭ 13 procentoj rilate al libroj por plenkreskuloj. La komercaj retoj tiamaniere logas pli ambician klienton,  al kiu ili vendas kroman varon kun malgranda krompago. Tiu strategio tamen negative influas la librovendan merkaton pere de la ruiniga por ĝi prezobatalo.  Kvankam la komercaj retoj ne disponas pri same vasta librooferto kiel la tradiciaj librovendejoj, sed ili koncentriĝas pri la plej bone vendiĝantaj titoloj, eldonnovaĵoj, libroj de popularaj aŭtoroj, konsillibroj, kio forprenas la tradician klientaron de la librovendejoj. Malgraŭ tio ne la komercaj retoj estas la plej danĝeraj por tradiciaj librovendejoj, sed la interreto, kie la prezooferto estas multe pli favora.

El la elsendo 08.12.2015. Legas Milada

En la loko Markowa en la Apudkarpatia Regiono (la suda Pollando) estos funkciigita Muzeo de Poloj Savantaj Judojn, kiu portos la nomon de la familio Ulm (E-elsendo el la 20.03.2015). Ĝia inaŭguro havos internacian karakteron. Nun daŭras la finpretigaj laboroj. La muzeo omaĝos polojn, kiuj endanĝerigante la propran vivon savis judojn dum la 2-a mondmilito. Iliaj nomoj estos prezentitaj sur la muro apud la muzeo kaj sur la placo sur lumigitaj informtabuloj troviĝos nomoj   de judoj murditaj de germanoj. Estas konataj nomoj de 200 viktimoj kaj ĉ. 900 kazoj de la savado de ilia vivo fare de poloj en la apudkarpatia regiono. Temas pri la unua ĉi-speca muzeo en Pollando. Kompletigos ĝin Fruktoĝardeno de Memoro. La lokalizo de la muzeo ne estas hazarda. Frumatene, la 24-an de marto 1944 germanaj ĝandarmoj murdis ok judojn. Kvin virojn kun la nomo Szall el Łańcut kaj du judinojn Gołda kaj Genia Goldman. Estis murditaj ankaŭ poloj ilin kaŝantaj: Józef Ulm kaj lia edzino Wiktoria estanta en la 9-a monato de gravedeco kaj 6 iliaj infanoj. La plej aĝa estis 8-jara.

El la elsendo 04.12.2015. Legas Maciek – 1’32”

Avidemo, envio, voremo, avaremo  bildigaj sur pli ol 300 artverkoj estas rigardeblaj kadre de granda ekspozicio „Peko” en la gdanska Nacia Muzeo. La eksponaĵoj devenas el la plej grandaj polaj muzeoj, krome el la Nacia Muzeo en Budapeŝto kaj el la fama Brukenthal-muzeo en Sibiu. La referenca al la tolaĵoj kaj grafikaĵoj estas la fama triptiko de Memling „La lasta juĝo” el la kolektoj de la Nacia Muzeo en Gdansko. La aŭtoroj de la ekspozicio memorigas, ke la pekosento en la eŭropa kulturo ligiĝas kun la heredaĵo de la meditereanea kulturo kaj judo-kristana religia tradicio. La prezentatajn tolaĵojn  aŭtoras i.a. pentristoj el Hispanio, Nederlando, Flandrio, Italio kaj Germanio. Troviĝas en ĝi pentraĵoj de tiaj artistoj, kiel Francisco Goya, Pieter Breugel la II-a, Albrecht Dürer, Edward Munch, Lucas Cranach, Otton van Veen. Inter la polaj pentristoj menciindaj estas i.a. Malczewski, Grottger, Hofman, Matejko, Witkacy, Podkowiński, Schulz.  La aŭtoroj de la ekspozicio memorigas, ke peko ne evitas politikon kaj regantojn. Do kvankam la ekspozicio „Peko” limiĝas al verkoj el la komenco de la 20-a jarcento ĝi spronas al enpensiĝo pri la moralaj sintenoj kaj dilemoj de la nuntempa epoko.

El la elsendo 04.12.2015. Legas Maciek – 1’41”

La ekspozicio „Ne sole tulipoj” en la Nacia Muzeo de Szczecin (la nordorienta Pollando) prezentas la 16-, 17-jarcentan pentroarton de Nederlando kaj Flandrio. 120 tolaĵoj devenas el la Ŝtata Muzeo en Schwerin, kie ili troviĝas kiel donacita kolekto de privata kolektanto Christoph Muller. La unuan fojon ili estas prezentita ekster la muzea sidejo en Schwerin. Plimulto de la pentraĵoj prezentas vastan spektron de la vivo de nederlandanoj.  Krome sur la tolaĵoj bildigantaj la „oran epokon” en la nederlanda kaj flandra pentroarto prezentiĝas pejzaĝoj, senviva naturo, militistaj scenoj kaj ankaŭ portretoj. Inter ĉi lastaj apartan atenton meritas portreto de kuracisto de Jan Brueghel Pli Aĝa. Kelkaj pentraĵoj havas edifan emfazon dank’ al la kaŝiĝantaj en ili enigmoj, kiujn la spektanto devis mem malkaŝi. La ekspozicio „Ne sole tulipoj” estas rigardebla en la Nacia Muzeio Szczecin ĝis la 10-a de aprilo 2016.

El la elsendo 27.11.2015. Legas Maciek

La tolaĵo „Ĉe Uzuristo” de la franca barokepoka pentristo Georges de La Tour ĝis la 10-a de januaro 2016 estas admirebla en la varsovia Reĝa Kastelo kadre de la ciklo „Artgalerio de unu pentraĵo”.  La Tour, originala kaj iom mistera pentristo el la unua duono de la 17-a jarcento, apartenas al pentristoj elstaraj, kvankam iom forgesitaj de la arthistorio. La tolaĵo fine de la 18-a jarcento apartenis al Eugeno la Lotaringia, princo de d’Elboeuf de Lambesc. Lia edzino sian havaĵon inkluzive de la donacita al ŝi bildo heredigis al Łukasz Dąmbski, ŝia havaĵa konsilisto kaj artkolektanto. Lia plenrajtigito Tomasz Dąmbski deponis la kolektojn en la Nacia Instituto de Ossoliński-familio en Lvovo, kie ili eniris la konsiston de la Muzeo de Lubomirski-princoj. Komence la pentraĵo estis opiniata la verko de Gerard della Notte, sekve de Theodor Romboust. Nur dum la monografia ekspozicio en 1972 „Ĉe Uzuristo” estis agnoskita kiel la tolaĵo de  La Tour. En 1974 dank’ al retrovita subskribo la supozoj de ekspertoj estis konfirmitaj. Disputa evidentiĝis krome la titolo „Ĉe uzuristo”. La franca literaturo titolis ĝin „reguligado de kontoj aŭ ŝuldorepagado. Laŭ polaj arthistoriistoj la bildo komentas la socian situacion de la loĝantoj de Lotaringio. Bonstate vestitaj viroj simbolas reĝajn oficistojn, barbohava maljunulo signifas kamparanon. Tio bildigas la malfacilan situacion de la paŭperiĝanta loĝantaro, kiu ne kapablas elteni la financajn postulojn de la franca reĝo aŭ lotaringia princo.

El la elsendo 20.11.2015. Legas Tomek