Kulturkroniko

La loko Łańcut en la sudorienta Pollando unuavice vekas asociaciojn kun la 17-jarcenta magnata rezidejo de Lubomirski- kaj Potocki-familioj. Pli frue, inter la 14-a ĝis la unua de la duono de la 17-a jarcentoj ĝi estis rezidejo de Pilecki- kaj Stadnicki familioj. Ekde la pasinta jaro la Muzeo-Kastelo en Łańcut realigas la dujaran projekton „La historio de la Malnova Kastelo – forgesita heredaĵo”. Ĵus oni sumigis la unuan etapon de ĉi tiu projekto, dum kiu dank’ al la foslaboroj estis rekonstruita arkeologia materialo, i.a. restaĵoj de la defendomuroj. Oni esploris la grundsurtavoliĝojn post la unua rezidejo. Dum ĉiuj ĉi laboroj oni katalogis ĉirkaŭ 20 mil malpli grandajn historiajn objektojn, kiel ujoj, fornokaheloj, moneroj, pavimfragmentoj. La kastelo en Łańcut famas pro altklasaj loĝejaj internoj kaj eksterordinara kolekto de ĉevalveturiloj. La tuta komplekso estas ĉirkaŭita de malnova, pitoreska anglastila parko, en kiu troviĝas pavilonoj kaj mastrumkonstruaĵoj iam strikte ligitaj kun la ĉiutaga vivo de Łańcut-rezidejo.

El la elsendo 15.01.2024. Legas Milada – 01′ 43″

La 12-an fojon en Katowice (la suda Pollado) aperis „Kalendaro de Tri Religioj. Ĝi estas frukto de kunlaboro de kristanoj, judoj, muzulmanoj kaj krome sciencaj kaj kulturaj medioj.
Ĝia gvidmotivo en la nunjara eldono estas „Scienco-Sciencistoj-Transcendeco”, kiu kongruas kun la agadoj de la urbo ricevinta en 2024 la titolon de Eŭropa Urbo de la Scienco. La kalendaro memorigas sciencistojn el ĉiuj menciitaj religiaj medioj, kiuj kontribuis al la scienca evoluo kaj samtempe estis forte ligitaj kun Katowice kaj ĝia regiono. La ideo de la kalendaro kreiĝis dum la unua komuna scienca konferenco en Teologia Fakultato de la Silezia Universitato en Katowice, kiu celis komunan enpensiĝon pri la serĉado de vero.
La kalendaro aperinta la unuan fojon en 2013 estas prilaborata de reprezentantoj de la Katolika, Evangelia-Aŭgsburga, Ortodoksa Eklezioj, krome de la juda kaj muzulmana komunumoj kunlabore kun la Teologia Fakultato de la Universitato en Katowice.

El la elsendo 05.01.2024. Legas Milada kaj Krystyna – 01′ 28″

Ĝis la 25-a de februaro 2024 eblas en Krakovo, en la tiea palaco Krzysztofory rigardi la nunjarajn kristnaskajn kripetojn venkintajn en la tradicia konkurso de la urbo. En la 81-a konkurseldono oni premiis 11 kripetojn en la plenkreskula kaj junulara kategorioj. Dum la premiado oni konsideris la fidelecon al kripetfara tradicio, plenumteknologion, figurojn, dekoraĵojn, arkitekturajn elementojn kaj demonstroemfazon. Krom tradiciaj ligoj al la arkitekturo de Krakovo kaj bibliaj scenoj en la nunjaraj kripetoj aperis elementoj ligantaj al la i.a. 550-a naskiĝdatreveno de Nikolao Kopernik, la Jaroj de Jan Matejko, pentristo kaj de Kazimierz Tetmajer, poeto. Nunjare por la premilokoj rivalis rekorda nombro de konkursaĵoj, 231. La plej juna partoprenanto havis 5 jarojn, la plej aĝa superis la 80-an vivojaron. La unuan fojon estis atribuitaj premioj en la kategorio „OFF”, en kiu oni pritaksis la originalecon kaj maltradiciemon de la krakova kripettradicio. En ĉi tiu kategorio aperis kripetoj en la formo de ludo aŭ kapkovrilo. La tradicio de la krakova kristnaska kripetelfarado troviĝas ekde 2018 en la Listo de la Monda Kulturheredaĵo de Unesko.

El la elsendo 25.12.2023. Legas Maciek – 01′ 39″

Polonezo, la tradicia pola danco estis lastatempe registrita en la Listo de la Nemateria Kulturheredaĵo de la Homaro de Unesko, kiu listo bildigas la tradiciriĉon de la unuopaj landoj kaj de la mondregionoj. La oficiala anonco okazis dum la 18-a sesio de la Interregistara Komitato por la Protektado de la Nemateria Heredaĵo en Kasane en Bocvano. Polonezo estas unu el la plej malnovaj polaj naciaj dancoj, konata kiel paŝdanco kaj ekde la 17-a jarcento nomata polonezo. Temas pri grupa danco kun solena kaj samtempe ĝojplena karaktero, dancata de paroj, kiuj ritme sekvas unu la alian. Ĝi unuflanke deriviĝas en la regionaj paŝdancoj, sed aliflanke ligas al la tradiciaj kortegaj dancoj. Same ĝia muzika tavolo, kiel la dancomovoj aŭ konduto de dancistoj spegulas multajn naciajn trajtojn. Ĝi emfazas la nacian kaj samtempe individuan fieron. La dancisto manifestas apartan adorĝentilecon kaj protektemon rilate al la kundancantino, kies belecon kaj ĉarmon li fiere prezentas al la ekstero. Polonezo ludis esencan rolon en la tempo, kiam poleco estis endanĝerigita, ĝi tra jarcentoj akompanis polojn sendepende de situacio kaj cirkonstancoj. Ĝis hodiaŭ ĝi ĝuas ne malgrandiĝantan popularecon, i.a. dank’ al junularo, kiu pere de polonezo tradicie komencas siajn abiturientajn balojn. Polonezo dufoje estis registrita en la pola listo de la kultura heredaĵo. En 2015 kune kun la aliaj polaj naciaj dancoj kaj en 2019 kiel aparta kuturmanifestiĝo. Ĝi estas la 6-a pola tradicio registrita ĝis nun en Unesko-listo.

El la elsendo 15.12.2023. Legas Pamela – 02′ 07″

Preskaŭ 30 specialistoj kunpartoprenis la tradukon de Supraśl-kodekso en la polan lingvon, valorega dokumento de la slava literaturo, kiu troviĝas en la Monda Memorlisto de Unesko. Ĝi estas la plej ampleksa konserviĝinta dokumento en la cirila alfabeto el la 10-a jarcento, el la t.n. literatura skolo de la bulgara Granda Preslav, kiu en 1823 estis malkovrita en la baziliana klostro de Supraśl. Kalkulata al la plej malnovaj kaj plej valoraj dokumentoj ĝi estas nepritakseble valora fonto por la esploroj pri la malnovkirka-slava lingvo. Ĝi enhavas 27 sanktulbiografiojn kaj 22 instruojn de la patroj de la Eklezio por la monato marto kaj krome unu preĝon. La kodekso havas 285 paĝojn el inter kiuj 151 troviĝas en la Pola Nacia Biblioteko en Varsovio, 118 en la universitata biblioteko en Ljubljano, Slovenio kaj 16 en la Rusa Nacia Biblioteko en Sankt Peterburgo. La tradukon de la kodekso en la polan lingvon – entute la unua en la mondo oficiala traduko en la modernan lingvon – entreprenis la fondaĵo Oikonomos kunlabore kun la Podlaĥia Libraro. Aparta malfacilo ligiĝis kun la traduko de kelkcent unikaj vortoj aperantaj en la kodekso. La defio estis konkludi, pri kiu vorto temas kaj en kiu senco ĝin uzi, kion ĝi signifas kaj kiel uzi ĝin en la pola lingvo. La celo de la tuta entrepreno ligita kun – la miljariĝo de la kodekso, la 500-a datreveno de ĝia veno al Supraśl kaj la 200-a datreveno de ĝia malkovro en la baziliana klostro – estas popularigi la kodekson kaj encirkuligi ĝin en la polajn sciencajn rondojn.

El la elsendo 15.12.2023. Legas Maciek – 02′ 03″

Ekde la mezo de oktobro ĝis la mezo de januaro 2024 en la Nacia Muzeo de Varsovio funkcias ekspozicio titolita „Picasso”. Inter 120 eksponaĵoj – grafikaĵoj, ceramikaĵoj kaj ilustraĵoj troviĝas tiaj liaj verkoj kiel „Portreto de virino en ĉapelo”, „Faŭno inter branĉoj”, „Jacqueline leganta”. La ekspozicio estas realigata okaze de la 50-a mortodatreveno de la artisto kaj lige kun nuna prezidanteco de Hispanio en la Eŭropa Unio. Kunorganizita kun Cervantes-instituto ĝi prezentas laboraĵojn de la artisto devenantajn el la kolekto de la Naskiĝdomo de Picasso (Museo Casa Natal Picasso) en Malago. La ekspozicio estas dividita je kvar sektoroj: Retrovita belo; Heredaĵo de mitoj, Ceramikaj aspektoj;Polaj akcentoj. 60 procentoj de la eksponaĵoj devenas el Museo Casa Natal Picasso en Malago, 40 procentojn de ĉiuj eksponaĵoj oni disponigis el la kolekto de la varsovia Nacia Muzeo.

El la elsendo 05.12.2023. Legas Maciek – 01′ 13″

En la varsovia Arkidioceza Muzeo ĝis la 7-a de januaro 2024 eblas rigardi pentraĵojn de unu el la plej elstaraj polaj simbolistoj, Jacek Malczewski. La ekspozicitemo estas „La vizio de Ezeĥielo”, ganda pentrista ciklo kreiĝinta dum la 1-a mondmilito kaj finita, kiam Pollando jam regajnis suverenecon en 1918. La ekspozicio ebligas enpensiĝi pri la historifilozofio de Malczewski kreiĝinta dum la junaĝe spertita Januara Insurekcio 1863, kontakto kun romantikulaj poetoj, aparte Juliusz Słowacki. Grava elemento de la ekspozicio estas delonge neprezentata en la pola ĉefurbo unu el la ŝlosilaj artverkoj de Malczewski „Post la rikoltfesto”. Jacek Malczewski kreis plurajn krokizojn, desegnaĵojn kaj ĉirkaŭ du mil oleopentraĵojn, el kiuj konserviĝis 1200. Ili reliefigas la belecon de la patrujaj panormaj, la hejmlandan folklon. En lia kreado estas facie deĉifreblaj patriotaj kaj religiaj veftoj. Jacek Malczewski, mortinta la 8-an de oktobro 1929 du jarojn antaŭ sia morto perdis la vidkapablon. La 50-jariĝon de lia arta laboro omaĝhonoris ekspozicioj en Krakovo, Poznano, Varsovio kaj Lvovo.

El la elsendo 05.12.2023. Legas Maciek – 01′ 37″

La gotika kolegiata preĝejo el la 13-a/14-a jarcento en la svisa Friburgo fieras pri unu el la plej belaj secesistilaj vitraloj, kiujn aŭtoras pola pentristo, grafikisto, Józef Mehoffer. En 1895 la 25-jaraĝa pola artisto el Krakovo en spektakleca maniero venkis la internacian konkurson, en kiu rivalis 47 artistoj. La ciklo de liaj 21 vitraloj postulis la 41-jaran laboron kaj finfine fruktis kiel la viverko de Józef Mehoffer. Liaj vitraloj estas taksataj kiel artverko de la monumenteca arto el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj en la eŭropa skalo. Per siaj vitraloj Józef Mehoffer enkondukis en la gotikan preĝejon originalan stilan formon, kiu ligas same al la nuntempa al li ideo de la pola nacia stilo, kiel ankaŭ al la populara tiam en la tuta Eŭropo secesistilo. La pola artisto samtempe en noveca maniero prezentis la tradician kristanan ikonografion. Nun la kompleto de la vitralprojektoj de Mehoffer en la formo de 21 monumentecaj kartonoj estas rigardebla en la Nacia Muzeo de Krakovo, kiu apartan zorgon donas al la artkolektoj ligitaj kun la stilo Juna Pollando. La venintaj ĵus al Krakovo lastaj vitralkartonoj de Mehoffer altigas la tuton kolekton al la plej supera rango.

El la elsendo 25.11.2023. Legas Maciek – 01′ 43″

Unu el la patronoj de 2023, proklamita de la pola Sejmo, estas Jerzy Nowosielski, elstara pentristo, desegnisto, scenografo, filozofo kaj artteoriisto. Nunjare pasis la 100-naskiĝdatreveno de la artisto, rekonita kiel unu el la plej renomaj nuntemaj ikonkreantoj. En la Muzeo de Ikonoj en Supraśl apud Bjalistoko ankoraŭ ĝis la mezo de decembro okazas artaj eventoj, inspiritaj de liaj ikonoj, krome fakula gvidado tra la ekspozicio kun liaj verkoj. Dum la tuta jaro en la muzeo de Supraśl okazis multaj ekspozicioj proksimigantaj la figuron kaj artajn atingaĵojn de Jerzy Nowosielski. Ĉiuj eventoj ligitaj kun Nowosielks-jaro ĝuis grandan interesiĝon kaj ĝis la fino de septembro vizitis ilin pli ol 45 mil personoj. Lime de novembro kaj decembro estas planitaj artaj laborrenkontoj „Laŭ la spuroj de Nowosielski”. Dum tri tagoj interesiĝantoj konatiĝos kun la kreado de la artisto prezentita en la muzea ekspozicio kaj sekve baze de ĝi mem kreos siajn laboraĵojn. Tiuj verkoj estos prezentitaj sekve publike inter la mezo de decembro kaj la 7-a de januaro 2024, kiam pasos la 101-a naskiĝdatreveno de Jerzy Nowosielski.

El la elsendo 25.11.2023. Legas Maciek – 01′ 34″

Ekde la 7-a de oktobro ĝis la komenco de 2024 en la varsovia Reĝa Kastelo estas prezentata „Portreto de junulo” pentrita de Ticiano, unu el la plej famaj kaj elstaraj italaj pentristoj de la 16-a jarcento. La lanĉon de la publika prezento antaŭis speciala sesio de la Internacia Ticiana Komitato dediĉita al la pentrista tekniko de Ticiano en la frua periodo de lia kreado. Ĉi tiu originala tolaĵo de Ticiano – kion konfirmis la komitato – estis pentrita en la komenco de la kariero de Ticiano inter la jaroj 1515 kaj 1530. Ĝi prezentas junan viron en blanka ĉemizo, malhela vesto kun bireto surkape. La pentraĵo estas tre spektakleca kaj emfazas la ticianan manieron kaj stilon pentri. Ĝi estis pruntita de la Reĝa Kastelo baze de ĝia privata posedanto el Eŭropo. La pentrajoj de Ticiano malofte estas prezentataj en Pollando. En 1998 en Muzeo de Czartoryski-familio en Krakovo eblis rigardi lian „Venuson el Urbino”, kiu estis pruntita el la firenca Uffizi-galerio. En septembro 2011 la itala ambasado organizis specialan prezenton de la pentraĵo de Ticiano „Portreto de Tomasso Mosti”. Ekde 2022 en la kolektoj de la Reĝa Kastelo ĉe Wawel-altaĵo en Krakovo troviĝas „Amalegorio” de Ticiano, agnoskita varianto de la datumita por la jaroj 1530-1540 „Alegorio de la geedza amo” el Luvro.

El la elsendo 25.11.2023. Legas Pamela – 01′ 56″