Kulturkroniko

La plej proksiman sabaton en la Prezidenta Palaco en Varsovio eblos rigardi nepritakseble valoran historian manuskripton, kiu estas Psałterz Floriański, Florian-Psalmaro. Ĝia teksto kreiĝis lime de la 14-a/15-a jarcentoj en latino, la pola kaj gemana lingvoj. Plej verŝajne ĝi estis donaco por la reĝino Jadwiga. La manuskripto malgraŭ paso de la jaroj en tre bona stato estas konservata en speciala kesto en la trezorejo de la Nacia Biblioteko. Temas pri belega pergamena kodo pezanta 4 kilogramojn kaj konsistanta el 300 – riĉe ilustritaj per minaturaj ornamoj – paĝoj. El pli posta, 16-jarcenta periodo devenas ĝiaj kovrilpaĝoj. La manuskripto inter la 17-a  kaj la 20-a jarcentoj troviĝis en la Abatejo de Sankta Floriano en Aŭstrio. Pollando post longaj kaj malfacilaj intertraktoj elaĉetis ĝin en 1931. Antaŭtage de la eksplodo de la 2-a mondmilito la tuta trezorejo de la Nacia Biblioteko inkluzive de la Psalmaro estis evakuita al Kanado. Al Pollando ĝi revenis post 20 jaroj. Kun la mezepoka manuskripto ligiĝas multaj misteroj. Sciencistoj disputas pri la loko de ĝia kreiĝo kaj uzanto. Al la plej grandaj misteroj kalkuliĝas ornamaj miniaturoj, kiuj prezentas ofte fantaziajn figurojn. La publika elmontro de Florian-Psalmaro okazas kadre de la ciklo „La unuaj/la plej malnovaj” pretigita okaze de la 1050-a datreveno de la bapto de Pollando. Ĉiumonate la Nacia Biblioteko publike disponigas en la Prezidenta Palaco la unuajn tekstojn  kaj la plej malnovajn historiajn dokumentojn, historiajn objektojn de la pola kultuo kaj historio, dokumentantajn la komencon de la pola ŝtato.

El la elsendo 22.04.2016. Legas Barbara – 2’18”

Muzeo de la origino de la pola ŝtato en Gniezno en la okcidenta Pollando pretigis porokazan ekspozicion lige kun la 1050-a datreveno de la bapto de Pollando kiam estis baptita ĝia princo Mieszko la unua. Sian premieron ĝi havos la 19-an de aprilo en Bjalistoko. Tio konformas al la ideo de la muzeo, ke el la regiono kie okazas tre multaj porokazaj eventoj la historian eventon oni samtempe solenu ekster ĝi. Post Bjalistoko ĝi estos prezentita en kelkaj aliaj urboj de la regiono, en aliaj landopartoj kaj fine ankaŭ eksterlande. La ekspozicio ne grupigas historiajn dokumentojn sed dank’ al sia intelekta koncepto respondas ĉiajn demandojn ligitajn kun la cirkonstancoj de la historia bapto. En la prilaboro de la respondendaj demandoj partoprensis ne sole muzeaj laborantoj sed ankaŭ liceaj lernantoj. Oni povas do ekscii kiel povis aspekti la bapto, kie ĝi okazis, kial ĝuste tie? Ĉu Mieszko la unua estis bona kristano? Kion kredis slavoj? La ekspozicio konsistas el grafikaj paneloj kaj elektronika aplikaĵo servanta samtempe kiel gvidilo tra la ekspozicio dank’ al kio la ekspozicio estas vizitebla de homoj kun diversaj misfunkcioj. Elemento de la aplikaĵo estas animaĵo prezentanta kiel povis aspekti la pagana sanktejo sur la monto de Lech en Gniezno mallonge antaŭ la bapto. Temas pri la plej malnova parto de la urbo sur kiu jam fine de la 9-a jarcento troviĝis ununava ortangula preĝejeto alikonstruita de Mieszko la unua fine de la 10-a jarcento en sanktejon sur la plano de kruco.

El la elsendo 15.04.2016. Legas Maciek 1′ 51″

Ĉirkaŭ ducent afrikaj pupoj el interalie Malio, Niĝero, kaj Niĝerio estas rigardeblaj en la Nacia Muzeo de Szczecin, la nordokcidenta Pollando. La ekspozicio, Infanoj de magio – afrikaj pupoj kaj marionetoj, estas dediĉita al afrika pupteatro. Kvankam ili ĉiuj radikas en la loka ritaro ili tamen ligas religian kaj nereligian mondon. Per formvarieco kaj funkcidiverseco ili reliefigas la bunton de Afriko. La pupteatro en Afriko signife malsimilas disde tiu konata el la Eŭropa realo. Spektakloj konsistas el mallongaj scenprezentoj ligantaj dancon kun muziko sen aparta beletra dramverko. Ofte ili estas spontanaj kaj neprognozeblaj. La afrikaj pupoj malsimilas laŭ formo kaj dimensio. Iuj estas tre malgrandaj. Por animi pli grandajn estas necesaj kelkaj pupistoj. La pupojn oni animas per manoj, piedofingroj, portante ilin sur la kapo, en la brakoj aŭ antaŭ si. Krome en la Nacia Muzeo de Szczecin funkcias aktuale alia ekspozicio dediĉita al Afriko. Ĝi prezentas tradiciajn kaj nuntempajn afrikajn teksaĵojn kaj kostumojn. Eblas konatiĝi ankaŭ kun la aplikataj teksoteknikoj kaj ornamteknikoj popularaj en Afriko. La ekstereŭropaj kolektoj de la Szczecin-a-muzeo enhavas pli ol tridek ses mil eksponaĵojn inkluzive de ĉirkaŭ dudek kvin mil arkeologiaj objektoj en la ŝtona epoko en Afriko.

El la elsendo 10.04.2016. Legas Maciek – 1′ 34″

Ekspoziciojn dediĉitajn al la infanaĝo kaj klerigo de junaj aristokratoj prezentos en la nova sezono Zamoyski-Familia Muzeo en Kozłówka, la orienta Pollando. Ĝi troviĝas en la palaca parka komplekso unu el la plej bone konservitaj magnataj rezidejoj en Pollando. Jam ekde aprilo en la palaca teatrejo funkcias ekspozicio laŭtitole dediĉita al abiturientaj ekzamenoj baccalaureate aristocrate prezentanta la infanaĝon kaj edukperiodon de junaj aristokratoj kaj idoj de grandbienuloj. Ĝi reliefigas diversajn etapojn de la maturiĝado kaj edukado en Zamoyski-familio kaj ankaŭ de personoj kun ili parencaj. Ĝi ĉirkaŭprenas la vivperiodon de Jan Zamoyski, 1542-1605, granda reĝa kanceliero, establinto de Zamoyski-Akademio kiu estis la unua pola privata altlernejo ĝis la unua duono de la dudeka jarcento. Inter la eksponaĵoj troviĝas interalie protretoj de infanoj, iliaj desegnaĵoj kaj eksponaĵoj ligitaj kun ilia mondo de ludoj kaj distro. Parto de ekspozicio estas aranĝita kiel infanĉambro el la pasinta epoko. Videbliĝas ankaŭ diversaj lernoakcesoraĵoj kiel inkujoj, korespondaĵoj pri eduko de junularo. La unuan de julio kiu estas tago de infano estos malfermita ekspozicio Ni desegnos al vi fabelon en kiu estos prezentitaj ilustraĵoj el malnovaj libroj por infanoj kaj junuloj en Zamoyski-biblioteko en Kozłówka el aliaj institucioj kaj privataj kolektoj. La ekspozicion akompanos muzeaj lecionoj ligantaj al la temaro de malnovaj libroj kaj infandistroj. Aŭtune estas planita scienca sesio dediĉita al la infanaĝo kaj edukado de junaj aristokratoj.

El la elsendo 10.04.2016. Legas Maciek – 01′ 54″

La 31-an de marto 2016 pasis la 130-a naskiĝdatreveno de Tadeusz Kotarbiński unu el la plej elstaraj polaj filozofoj. Kotarbiński estas konata unuavice kiel kreinto de la ideo de reismo priskribanta mondon baze de ekzistantaj materialaj objektoj kio ligiĝas ankaŭ kun la koncepto, ke ĉiu esto estas korpo. Laŭ Kotarbiński ne eblas distingi inter animo kaj korpo ĉar ambaŭ vortoj signifas sentantan kaj rezonantan homon. Filozofoj agnoskas reismon kiel esencan kontribuon al metodologio de sciencaj esploroj en diversaj branĉoj. Kotarbiński engaĝiĝis ankaŭ al rekonstruo de teorio de prakseologio. Temis pri kolekto de ĝeneralaj principoj laŭ kiuj devas esti planataj kaj entreprenataj agadoj por ke ili estu efikaj. Tadeusz Kotarbiński interesiĝis ankaŭ pri Esperanto. En la kolekto de eldiroj de eminentaj polaj intelektuloj el 1964 li interalie konstatis, ke Esperanto estas la plej racia el ĉiuj lingvoj al li konataj, ke li studis ĝian gramatikon, lernis vortojn, ke li legis Esperanto-versaĵojn kaj ankaŭ lernis parkere tekstojn. Liaopinie ne malmulte grava estas la fakto, ke al Esperanto fremda estas rasismo, ke ĝi incitas nenies naciajn ambiciojn. Kiel li vortumis, la neŭtraleco de Esperanto tiurilate apud la ĉiuokaze frapanta simpleco estas la plej granda valoro por la fratiĝado de la nacioj loĝantaj sur ĉiuj kontinentoj.

El la elsendo 01.04.2016. Legas Barbara – 01′ 59″

Dum la ordigado de la trezorejo en la dominikana klostro en Krakovo estis malkovrita ne pritakseble valora kolekto de oraj objektoj. Tri el ili havas gravuritajn literojn SPDGRP kio signifas Sigismundus Primus dei gratia rex Poloniae kaj blazonojn de Pollando kaj Litovio. Laŭ artkonservisto kaj prizorganto de la trezorejo tiuj indikas, ke temas pri elementoj devenantaj el objekto kun reprezenta karaktero, ekzemple, la reĝa sceptro. Povas esti de Reĝo Sigismundo la unua maljuna. Se tio konfirmiĝus temus pri sensacia malkovro ĉar ĉi-specaj objektoj ne troviĝas en la polaj kolektoj. Krom tio interalie oni retrovis romiajn ringojn kun valoraj gemoj, orelo-ornamaĵojn kaj scitan arĝentan pinglon. Povas esti, ke la malkovritaj trezoroj devenas el la kolekto de dominikano pastro Adam Studziński kiuj ekde la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento serĉis objektojn kaŝatajn de monakoj por proteki ilin kontraŭ la rabado de Sovetunio en la orienta parto de la iama Pola Respubliko. En la 1970-a jaro pastro Adam Studziński magistriĝis en la Krakova Belarta Akademio pri la artobjekta konservado. Pri tio li okupiĝis ĝis la vivofino unuavice en la Krakova dominikana klostro en kiu li malkovris kaj restaŭris ĝian plej malnovan parton.

El la elsendo 01.04.2016. Legas Maciek – 01′ 41″

Julia Hartwig, unu el la plej rekonitaj polaj nuntempaj poetinoj, verkistino, eseistino kaj tradukistino, estis distingita de francoj per la Oficira Honora Legio. Pli frue, en 2007, ŝi ricevis la titolon de Kavaliro de Honora Legio. Dum la enmanigo de la ordeno la franca ambasadoro en Pollando, Pierre Buhler, elstarigis, ke la distingo venas rekone por ŝia impona verkaro aparte en la traduka sfero kaj popularigado de grandaj dudekjarcentaj plumhomoj verkantaj franclingve en Pollando. La 95-jara poetino komencis la popularigadon kaj tradukadon de la franca literaturo ankoraŭ antaŭ poezia librodebuto. Ŝia traduko de la poeziaĵo En la centro de la mondo de Cendrars aperis en 1947 en antologio de nuntempa franca literaturo. En la periodo 1947-50 ŝi estis stipendiitino de la franca registaro. En 1962 en Pollando aperis ŝia monografio dediĉita al Apollinaire dek jarojn poste eldonita ankaŭ en Francio. En 1972 ŝi dediĉis libron al granda romantika poeto Gérard de Nerval. Hartwig tradukis en la polan poeziaĵojn de Paul Éluard, Max Jacob kaj Pierre Reverdy kaj prozon de Louis Aragon kaj Romain Rolland. Ŝi mem kiel poetino eldonis plurajn poezivolumojn, verkis poezian prozon. Ŝiaj verkoj estis tradukitaj interalie en la lingvojn francan, anglan, germanan, italan, rusan, grekan, hungaran kaj finnan.

El la elsendo 01.04.2016. Legas Barbara – 02′ 04″

Ĝis la 3-a de majo en la Katolika Kulturcentro Bona Loko en Varsovio funkcias ekspozicio de la survitra pentroarto sub la titilo la Pasiono, la karesma meditado. Tiujn verkojn aŭtoras Janina Walczak-Budzicz el Zakopane forte ligita kun la montarana tradicio kaj literaturo. La popularan en la apudmontara regiono pentristan teknikon ŝi lernis de sia edzo, konata kaj renoma popolkreinto. Ŝiaj artaj atingaĵoj estis prezentitaj en la kolektivaj kaj individuaj ekspozicioj en la lando kaj eksterlande, en Novegio, Rusio, Germanio, Aŭstrio, Kanado, Japanio, Ĉinio, Peruo kaj Slovakio. Janina Walczak-Budzicz estas ankaŭ renoma poetino publicistino, kaj socia aktivulino. Ŝi verkas en la montara lingvaĵo, en literatura pola lingvo kaj ankaŭ slovake. Ŝi estis multfoje premiita en la polaj kaj internaciaj konkursoj. Pro sia arta kaj socia laboro, ŝi ricevis multajn ŝtatajn distingojn. Janina Walczak-Budzicz ricevis ankaŭ la premion de Oskar Kolberg pro la meritoj por la popola kulturo kaj la tuto de la tiukampa laboro.

El la elsendo 25.03.2016. Legas Maciek – 01′ 23″

Meze de marto la Fondaĵo de la Akademio de Malnova Muziko en Szczecin (la nordokcdenta Pollando) per la koncerto „La karesmaj tradicioj de Oriento kaj Okcidento” solene inaŭguris novan artan sezonon. La fondaĵo daŭrigos en 2016 siajn ĉiujarajn projektojn kiel „Muziko en Malnova Szczecin” (en la historiaj internoj de la urbo), la 13-a ĉi-jare Ŝĉecina Festivalo de la Malnova Muziko okazos sub la devizo „Inter la ĉielo kaj la tero”. La celo de la festivalo estas formado de la muzika identeco de Okcidenta Pomerio lime de slava, nordia kaj germana kulturoj, en dialogo kun landaj centroj de la malnova muziko. Nunjare okazos krome la 7-a eldono de la koncerta ciklo „Laŭ la Gotika Intinero” prezentonta la malnovan muzikon en la historiaj, gotikaj konstruaĵoj de la Okcidenta Pomerio. La fondaĵo  realigos ankaŭ koncertan ciklon sub la titolo „Muzeaj koncertoj”. Entute temos pri kelkdek koncertoj de la malnova muziko en Pollando kaj eksterlande. La orkestro de la fondaĵo turneos tra Germanio. Koncerta itinero en Ukrainio kun la programo „La perdiĝinta mondo de la operoj de Józef Elsner” okazos kadre de la projekto de la pola kulturministerio populariganta la polan kulturon eksterlande.

El la elsendo 25.03.2016. Legas Maciek – 1’27”

La Nacia Biblioteko ĉiun duan jaron anoncas la esplorrezultojn pri legado de poloj. Ĝi finas la pilaboradon de la nunjara raporto, baldaŭ publikigota. Tamen jam nun estas sciate, ke 63 procentoj de la enketiaj personoj dum unu jaro legis neniun libron, kaj tio signifas kreskon kompare al esploroj de antaŭ du jaroj. Tiun negativan fenomenon celas renversigi plurjara programo pri evoluigo de la legado por la jaroj 2016-2020. Por ĝia realigo estos destinitaj 669 milionoj da zlotoj. 435 milionoj devenos el la ŝtata buĝeto kaj 234 milionoj estos investitaj el komunumaj rimedoj. La unuan fojon por plibonigi la situacion estis prezentita  solvo baziĝanta sur la principo de sinergio, ĉi-kaze rilate kunlaboron de du ministerioj: por la kulturo kaj por la nacia edukado. Antaŭe pri similaj projektoj respondecis sole kulturministerio. Inter la prioritatoj troviĝas la aĉetado de eldonnovaĵoj por la publikaj biliotekoj. Jam en aprilo ili povos peti la tiucelan kromfinancadon. Alia prirotato kunordigata de Libroinstituto rilatas al investaĵoj en la biblioteka infrastrukturo, por kiu nunjare estos elspezitaj 30 milionoj da zlotoj. La tria prioritato estos realigata de la edukministerio. Temas pri popularigado de legado inter infanoj kaj junuloj per aĉeto de eldonnovaĵoj por lernejaj bibliotekoj.  Nunjare estos tiucele elspezitaj 30 milionoj da zlotoj – en la daŭro de la 5-jara programo 150 milionoj.

El la elsendo 18.03.2016. Legas Gabi – 1’59”