Kulturkroniko

Unu kaj duonan jaron prenis laboroj pri ĝisfundaj konservistaj laboroj de la plej malnova presita en Pollando meslibro. Temas pri la 16-jarcenta Vroclava Meslibro (Missale Vratislaviense), kiu pro la intensa uzado ne konserviĝis en bona stato. La kovriloj estis difektitaj,  kelkaj paĝoj lozaj kaj sub la fingroj detruiĝantaj. Dum la restaŭraj laboroj kelkiuj paĝoj estis subigitaj al kompleksa konservado ligita kaj kun la forigado de malpuraĵoj, kiel ankaŭ kun la kompletigado per papermaso en speciala maŝino. La meslibro enhavas tekstojn de sanktamesaj preĝoj kaj celebroordon. La unuaj meslibroj en Pollando aperis en la 10-a jarcento kiel manuskriptoj venigitaj el la okcidenta Eŭropo. Ekde la 12-a jarcento tiuj manuskriptoj estis jam kopiataj en la lando. La unuaj presitaj aperis fine de la 15-a jarcento. La ĵus restaŭrita Vroclava Meslibro troviĝas nun en la staplejo de la Libroeldonejo en Cieszyn, kie estas stabilaj klimataj kondiĉoj – adekvataj temperaturo, humideco kaj limigita lumefikado. Ĝi estis eldonita en Krakovo en 1505 fare de Jan Haller kaj Sebastian Hyber laŭ la komisio de la loka episkopo Jan Turzon.

El la elsendo 17.11.2017. Legas  Gabi – 1’38”

Lige kun la pasinta komence de novembro Festo de la Mortintoj, komuna por kristana religia kulturo valoras memorigi la artbranĉon ne konatan ekster Pollando kaj ligitan kun ĉerkoportretoj. Nome en la baroka epoko la funebraj ceremonioj similis al kelktaga, teatra spektaklo latine difinata „pompa funebris”, al kiuj familioj estis longe sin preparantaj.  Por la bezonoj de la sepulto estis komponataj specialaj verkoj, paroladoj, homilioj kaj ankaŭ kreataj „castrum doloris”, specifaj „dolorkasteloj”. Temis pri ornamaj katafalkoj dekoritaj per nigraj funebraj rubandoj, kovrilaj teksaĵoj kaj kandelingoj. Ne ĉiuj kompreneble povis al si permesi ĉi-specan pompan sepulton, ĉar tio ligiĝis kun grandegaj kostoj. Por eviti ilin kelkfoje iuj jam en la testamento estis indikantaj, ke sepulto de la koncernato estu modesta. Antaŭ tiu epoko ĉerkoj antaŭ la entombigo estis malkovrataj kaj la funebrantoj povis adiaŭi la forpasinton vidante lin postmorte. Tio ne eblis en situacio kiam entombigopreparoj longiĝis. En tio originas la ĉerka portreto. Dank’ al ĝi la forpasinto estis kvazaŭ kunĉeestanto de la propra sepulto pere de sia portreto. La forpasinto estis prezentata en realisma maniero kun malfermitaj okuloj kaj bone videblaj realismaj vizaĝtrajtoj, kiujn eblis vidi eĉ de kelkmetra distanco. Malgraŭ tio, ke la polaj ĉerkoportretoj estas kuriozaĵo laŭ la monda skalo kiel artverko veran aprezon kaj agnoskon ili akiris nur en la 70-aj jaroj de la 20-a jarcento. La ĉerkoportertoj estis pentritaj per oleofarboj rekte sur la kupra, plumba-stana aŭ arĝenta lado kun la dimensio de 45 je 50 centimetroj. Ilia formo ses- aŭ oklatera ligiĝis kun la formo de la ĉerko. La portretoj estis lokataj ĉe la kapo, ĉe la plandumoj estis metata tabulo kun informoj pri la mortinto kaj ties meritoj. Flanke de la ĉerko troviĝis la gentoblazonoj. Post la entombigo la ĉerka porteto estis pendigata en preĝejo aŭ familia tombokapelo. Al la nuntempuloj la ĉerkoportetoj  liveras informojn pri la ŝanĝiĝanta dum jaroj modo. Ne nur la vizaĝtrajtoj estis prezentitaj realisme, sed oni ankaŭ zorgis pri realisme pentritaj vestodetaloj, juveloj. Viroj kutime estis prezentataj kun tradicia tiam hararanĝo kaj la lipharoj, en tradiciaj nobelaj vestoj. Virinoj en solenaj roboj el orfadenaj teksaĵoj kaj modaj barokepoke ŝaloj ĉirkaŭ la kapo kaj vizaĝo aŭ felaj kapkovriloj. En pli posta periodo ili estis pentrataj en dekoltitaj roboj kun pufitaj manikoj, kun perloj, puntaĵoj kaj ornamaj rubandoj. La plej riĉaj kolektoj de la pola funebra pentroarto troviĝas en la Nacia Muzeo en Poznano kaj en la Muzeo de Międzyrzec en la okcidenta Pollando.

El la elsendo 17.11.2017. Legas  Maciek – 3’42”

Hodiaŭ, tio estas vendrede la 10-an de novembro en la fama ora salonego Musikverein en Vieno estas planita koncerto de la Simfonia Orkestro de la Apudkarpatia Filharmonio el Rzeszów signalanta la venontjaran 100-an datrevenon de la reakiro de la suvereneco fare de Pollando. En ĝia programo – antaŭtage de la 99-a datreveno –  troviĝas verkoj komponitaj de artistoj, kiuj ligis al la pola kulturo kaj tradicio. Inaŭguras ĝin  la Simfonia Preludo „Polonia” de la brita komponisto Edward Elgar, kiu verkis ĝin en 1915 omaĝe al Ignacy Jan Paderewski, ne nur komponisto kaj pianisto, sed ankaŭ ŝtatviro. Aŭdiĝos sekve la 2-a Fortepiana Konĉerto Sol-minora de Camille Saint-Saëns. Fine de la 70-aj jaroj li estadis en Varsovio kaj en Parizo raviĝis per plenumo de siaj komponaĵoj fare de Ignacy Jan Paderewski epitetinte lin „genio, ludanta ankaŭ fortepianon”. En la 2-a parto de la koncerto aŭdiĝos la 3-a Simfonio Re-Maĵora opuso 29 „Pollando” de Piotr Czajkowski. Unu el ĝiaj partoj estis komponita laŭ la ritmo de pola nacia danco, polonezo. Al la viena publiko estas speciale dediĉita la uverturo „Fabelo” de Stanisław Moniuszko.

El la elsendo 10.11.2017. Legas  Milada – 1’44”

Kreiĝis kompleta katalogo de la ornamaj murtapiŝoj (arasoj) de reĝo Sigismundo Aŭgusto (la 16-a jarcento) enhavanta analizon de la stato, historion kaj artan karakterizon de 138 ornamaj teksaĵoj el la reĝa Wawel-kastelo en Krakovo, kiuj konserviĝis ĝis nun. Temas pri 628-paĝa eldonaĵo kun 390 ilustraĵoj. La reĝo Sigismundo Aŭgusto mendis la murtapiŝojn ĉe la plej renomaj teksistaj metiejoj de Bruselo. La kreiĝintaj en la jaroj 1550-60 murtapiŝoj prezentas bibliajn scenon, riĉan flaŭromondon kaj ekzotikajn animalojn. Komence la kolekto konsisitis el 160 teksaĵoj, ĝis nun restis nur 138. 136 troviĝas en Krakovo kaj po unu en Varsovio kaj Amsterdamo. La arasoj estis tekstitaj el lano kaj silko kun la uzo de multaj arĝentaj kaj oraj fadenoj kaj origine estis uzataj dum la plej pompaj solenaĵoj de la reĝa korto. La reĝo testamentis ilin al la fratinoj kaj post ilia morto la arasoj fariĝis la posedaĵo de la Pola Reĝolando. En 1795 rusoj forveturigis ilin al Petersburgo kaj redonis nur en 1921 baze de Riga-traktato. Multaj estis damaĝitaj pro tranĉado kaj maltaŭga uzado kaj konservado. Post la eksplodo de la 2-a mondmilito la kolekto estis evakuita tra Rumanio, Francio kaj Britio al Kanado kaj revenis al la reĝa Wawel-kastelo en Krakovo en 1961. La kolekto de la ornamaj murtapiŝoj en Wawel-kastelo estas la unusola parto de la reĝa rezidejo konserviĝinta ĝis hodiaŭ el la epoko de Jagelonoj. Ĝi estas la plej granda ĉi-speca kolekto en Pollando, unu el la plej grandaj en Eŭropo.

El la elsendo 10.11.2017. Legas  Gabi kaj Barbara – 2’22”

La Palaco de la Krakovaj Episkopoj en Kielce kune kun la tiea katedrala komplekso ektroviĝos en la listo de la Historimonumentoj, sur kiu troviĝas jam i.a. la teŭtona kastelo en Malbork, batalkampo ĉe Grunwald, klostro ĉe la Hela Monto. Ĝis nun ĉi tiun prestiĝan titolon havas 70 historiaj objektoj, inkluzive de tri el la sanktakruca vojevodio (la centra Pollando): neolitaj silikaj minejoj en la loko Krzemionki, klostro sur la monto Sankta Kruco kaj cisterciana abatejo en Wąchock. Nun aldoniĝas la Palaco de la Krakovaj Episkopoj en Kielce, unu el la plej bone konserviĝintaj ĉi-specaj rezidejoj el la epoko de Vasa-dinastio. La Historimonumentoj povas esti arkitekturaj objektoj, kulturaj panoramoj, urbaj aŭ vilaĝaj kompleksoj, teknikaj historiaĵoj, objektoj de la defenda konstruarto, parkoj, ĝardenoj, tombejoj, memorlokoj ligitaj kun la plej gravaj eventoj aŭ historiaj figuroj kaj arkeologiaj esplorterenoj. Laŭplane la listo lige kun la venontjara 100-jariĝo de la sendependeco de Pollando enhavos 100 ĉi-specajn objektojn.

El la elsendo 10.11.2017. Legas  Maciek kaj Barbara – 1’21”

La 11-an de novembro, en la 99-a datreveno de la reakiro de la suvereneco fare de Pollando sian emisiadon inaŭguros Polskie Radio Chopin (Pola Radio Chopin). Ĝi rolos kiel kompendio de konoj pri la vivo kaj kreado de la elstara pola komponisto. La nova stacio estas aŭskultebla bite laŭ la teknologio DAB+ kaj en la interreto ĉe la adreso chopin.polskieradio.pl. Ĝia programo estos elirpunkto por konsideroj pri la pola kaj eŭropa muziko. La eŭropa kunteksto kompletigos konojn pri tio, kio konsisitigas polan muzikan kulturon kaj historion de la plenumarto de la pola muziko. En la stacio dominos la kreado de Chopin, sed estos prezentataj ankaŭ komponistoj de la malnova, baroka kaj klasika muziko. Dank’ al la nova stacio estos memorigitaj priaŭskultoj de la registrataj ekde 1955 Chopin-konkursoj kiel ankaŭ koncertoj registritaj dum aliaj festivaloj i.a. Internacia Chopin-festivalo en Duszniki kaj Internacia Muzikfestivalo „Chopin kaj lia Eŭropo”. En la interreta paĝo eblos konatiĝi kun aktualaĵoj ligitaj kun la serioza muziko kaj Chopin-rilata temaro, eventoj, konkursoj kaj eldonnovaĵoj. La pola kulturministro deklaris, ke Pollando elaĉetos la posedorajtojn al. la katalogo de la polaj sonkolektoj de la firmao Warner Music Poland. La antaŭa registaro vendis al. ĝi en 2015 la firmaon Polaj Surbendigoj kun 36 mil sonregistroj de polaj artistoj kontraŭ 8 milionoj da zlotoj, t.e. ne plenaj du milionoj da eŭroj.

El la elsendo 10.11.2017. Legas  Milada kaj Barbara – 2’15”

Jam baldaŭ poloj ĝuos kulturan frandaĵon, kiun konsistigos la prezento de la Kartoludo de Caravaggio en la varsovia Nacia Muzeo. La verko de la itala pentristo, granda reforminto de la eŭropa pentroarto lime de la 16-a kaj 17-a jarcento estos prezentota ekde la 9-a de novembro ĝis la 11-a de februaro 2018. Caravaggio opiniata de la arthistoriistoj kiel unu el la plej grandaj artaj figuroj, kreanta en la periodo 1593-1610 en Romo, Napolo, sur Malto kaj Sicilio estas ankaŭ difinata artisto-skandalulo kaj obstina anĝelo. La Kartoludo apartenas al la fruaj bildoj de la artisto pri ĉiutagaĵoj. Ĝi prezentas kartludajn trompistojn en la kartludo kun juna viro. Caravaggio vizitanto de italaj tavernoj povis esti plurfoje la atestanto de similaj scenoj. La pentraĵo el la londona Museum of The Order of St. John estas unu el la du versioj de la verko de juna Caravaggio, kiu malfermis antaŭ li la artistan karieron. La pentraĵo estis malkovrota en 2006 fare de Sir Denis Mahon, unu el la plej elstaraj arthistoriistoj kaj artkolektantoj de la 20-a jarcento. La alia, la plej fama versio de ĉi tiu tolaĵo estis kreita en 1597 kaj retrovita en 1987. Aktuale ĝi troviĝas en la usona Kimbell Art Museum en Fort Worth.

El la elsendo 03.11.2017. Legas  Tomek – 1’34”

Lodzo, kiel unu el 64 urboj reprezentantaj 44 landojn ektroviĝis en la Reto de kreaj urboj de Unesko, akirinte la titolon Urbo de Filmo. Tiel ĝi aliĝis al la prestiĝa grupo de urboj jam havantaj tiun ĉi titolon, kiel Romo, Sidnejo aŭ Bradford. Samtempe kun Lodzo estis al ĝi kalkulitaj Bristolo, Yamagata, Qingdao, Terassa. Entute la Reto de kreaj Unesko-urbo enhavas jam 180 urbojn distingitaj en diversaj branĉoj,  kiel artmetio kaj popolarto, amaskomunikila arto, dizajno, gastronomio, literaturo, muziko kaj filmo. En la pola motivdokumento troviĝas informoj pri kvar lodzaj altlernejoj pretigantaj al la laboro en ĉiuj ŝlosilaj sferoj ligitaj kun la filmkreado, pri la organizataj tie filmfestivaloj, pri la lodzaj subjektoj okupiĝantaj pri la filmproduktado, pri dekoj da filminiciatoj kaj du tieaj filmmuzeoj. Por Unesko la ŝlosilan signofon havis evoluperspektivoj de la urbo baze de la filmkreado. Lodzo prezentiĝos kiel filmurbo meze de 2018 dum la unua renontiĝo de kreaj urboj en Krakovo kaj Katowice.

El la elsendo 03.11.2017. Legas  Maciek – 1’23”

Dank’ al la virtualaj ekskursoj eblas konatiĝi interrete kun 22 lignaj rom-katolikaj preĝejoj situantaj ĉe la pola kaj ĉeĥa flakoj de Cieszyn-Silezio. Dank’ al tio  ĉiu internaŭto povos rigardi iliajn internojn kaj informiĝi pri ili en la lingvoj pola, ĉeĥa kaj angla. Entute temas pri 360 paĝoj. La fotoj pri la internoj de la  lignaj sanktejoj de Cieszyn-Silezio  estas komuna entrepreno de la Muzeo de Cieszyn-Silezio kaj Muzeo en la ĉeĥa Cieszyn. La Muzeo de Cieszyn-Silezio estas  la plej malnova regiona muzea Centro en Pollando. Establis ĝin pastro Leopold Szersznik.

El la elsendo 03.11.2017. Legas  Maciek – 0’52”

„Mi legas kaj fariĝas libera”, tiu ĉi ĉitaĵo el la portugala verkisto Fernando Pessoi estas la moto de la 21-a Internacia Librofoiro en Krakovo komenciĝinta lastĵaude. Ĝia honora gasto estas Francio. Por la foiro venis 700 ekspoziciantoj el pli ol 20 landoj, inkluzive de Aŭstrio, Bulgario, Hispanio, Germanio, Rusio kaj Hungario. La 20-an fojon estos enmanigita la premio „Goncourt-listo: pola elekto” inaŭgurita de la krakova Franca Instituto, kiun atribuas studentoj de la franca filologio el la polaj universitatoj. Dum la foiro sian  prapremieron  havos la plej nova libro de Zygmunt Miłoszewski kaj tradukita en la polan populara en Kanado  libro de Arllette Cousture „Infanoj el aliaj landoj”, pri familio elmigrinta el Krakovo kaj instaliĝinta en Kanado. Ekde sabato sur la tereno Expo Kraków funkcios speciala Aŭtora Sfero, en kiu eblos ricevi aŭtografojn de popularaj kreantoj kaj fari kun ili memorfoton. La trian fojon al la foiro akompanas Bildstria Salono, funkcias Salono de la Infana kaj Junuara Libro kaj Infana Metisfero por plej junaj vizitantoj de la foiro. Siajn apartajn salonojn havas religiaj eldonantoj kaj eldonantoj de akademiaj kaj sciencaj libroj.

El la elsendo 27.10.2017. Legas  Milada – 1’46”