Novaĵoj

La pola Sejmo proklamis plian patronon de la 2022-a jaro. Temas pri Ignacy Łukasiewicz troviĝanta en la grupo de tiuj poloj, kies agado lasis grandan kaj pozitivan influon je evoluo de la patrolando kaj la tuta mondo. En marto 2022 pasos lia 200- naskiĝdatreveno kaj en januaro la 140-a datreveno de lia morto. Kiel kreinto de la patrola industrio Łukasieicz antaŭis usonanojn kaj rumanojn. Li estis krome la inventinto de kerosena, aŭ alivorte naftolampo. En 1853 en ĝia lumo estis efektivigita la unua en la mondo nokta operacio en hospitalo en Lvovo. Kiel kreinto kaj organizinto de petrolindustrio Ignacy Łukasiewicz kontribuis al disvolviĝo de – unue la Apudkarpatia Regiono kaj sekve – signifa parto de la polaj teritorioj aneksitaj de Rusio, Prusio kaj Aŭstrio. Dank’ al liaj malkovroj kreiĝis tre multaj laborlokoj kaj kreskis la vivnivelo de homoj. Sur la inaŭgurita de Łukasiewcz destilado de nafto baziĝas nun multaj branĉoj de la kemia kaj beliga industrioj kaj multaj modernaj teknologioj. Ignacy Łukasiewicz estas patrono de la petrola-gasa kaj petrolrafinada industrio en Pollando.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Post 23 jaroj la pola lingvo en lernejoj kun la pola instrulingvo en Litovio revenos kiel deviga lernoobjekto dum abiturienta ekzameno. Tio sekvas el interkompreniĝo de la pola registaro kun la litova klerigministerio. En 1998 la deviga abiturienta ekzameno de la pola lingvo estis sengradigita ĝis la nedeviga lerneja ekzameno, kio negative influis la instrunivelon de la gepatra lingvo en la polaj lernejoj en ĉi tiu lando. Poloj jam de pli ol 20 jaroj klopodis pri la revenigo de ĝia statuso kiel deviga ekzamenobjekto. Ĝis nun la litovaj aŭtoritatoj nur estis promesantaj konsideri ĉi tiun postulon. La nun subskribita interkonsento malfermas vojon al realigo de tiu ĉi postulo. En Litovio funkcias 70 lernejoj kun la pola instrulingvo, kiujn frekventas ĉirkaŭ 12 mil infanoj. Eĉ 36 el 360 gimnazioj en Litovio, t.e. 10 procentoj estas gimnazioj kun la pola instrulingvo. Ili reprezentas altan instrunivelon, pri kies kvalito atestas alta elcento de junuloj, kiuj sukcesas pri studentigaj ekzamentoj. Ĝi egalas al ĉirkaŭ 70 procentoj.

El la elsendo 01.12.2021. Legas Milada – 1′ 41″

Laŭ esplorrezultoj publikigitaj en la periodaĵo PNAS de la Usona Scienca Akademio al oceanoj trafis 25 mil tunoj da plastaj forfalaĵoj ligitaj kun la kovimvirusa pandemio. Tio kreas minacon por la maraj ekosistemoj. En 2020 temis pri pli ol unu kaj duona milionoj da maskoj. Plimulto de la forfalaĵoj devenas el hospitaloj stokiĝante ĉe plaĝoj kaj laŭbordaj regionoj. Laŭ sciencistaj simuladoj ĝis la fino de la nuna jarcento preskaŭ 28,8 procentoj de la postpandemiaj forfalaĵoj ektroviĝos sur la fundoj de oceanoj kaj 70,5 procentoj amasiĝos sur plaĝoj. Dum la pandemio kreskis bezonateco je plastaj elfaraĵoj de unufoja uzo, kio intensigis la probemon, kiu sen tio eskapas la kontrolon. Plastaj produktoj ligitaj kun la oceania alflu-reflu-ciklo, t.e. tajdoj povas esti transportataj je longaj distancoj kaj krei lezojn aŭ morton de multaj maraj organismoj. Kiel ekzemplo estis menciitaj fiŝoj kaptitaj en kaŭĉukajn medicinistajn gantojn aŭ morta pingveno kun masko en la stomako. La esplorstoj atentigis ankaŭ pri minaco ligita kun invado de specioj kaj transportado kun foflalaĵoj de diversaj poluaĵoj, inkluzive de kovimviruso.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Maciek – 1′ 27″

Laŭ la donitaĵoj de la Polaj Hortikulturistoj la importo de polaj pomoj el Belorusio en aŭgusto nunjare kompare al la sama monato de la pasinta jaro kreskis je 770 procentoj kaj egalis al 2181 tunoj. La samrilata kresko en la sekva monato egalis al 115 procentoj, kio signifis importon de 2963 tunoj. Decida kresko de la eksporto de polaj pomoj al la eksteruniaj landoj okazis krome al Kazaĥio kaj Egiptio. Kompare al aŭgusto 2020 Pollando en aŭgusto 2021 eksportis al Kazaĥio je 1451 tunoj da pomoj pli. La eksportokresko en septembro 2021 kompare al septembro 2020 egalis al 647 tunoj. Tamen la plej granda importanto de pomoj el Pollando en la lastaj sezonoj fariĝis Egiptio. Se en la pasintjara aŭgusto Egiption entute ne atingis polaj pomoj en la nunjara aŭgusto la eksporto de polaj pomoj al ĉi tiu lando egalis al 13,4 mil tunoj. La kresko de pomeksporto inter septembroj de 2020 kaj 2021 estis triobla kaj nunjare egalis al 15,9 mil tunoj.

El la elsendo 24.11.2021. Legas Milada – 1′ 44″

Lige kun la 100-jariĝo de la Ŝtata Instituto pri Speciala Pedagogio, kies patrono estas Maria Grzegorzwska la pola Sejmo proklamis la 2022-an jaron kiel omaĝjaron al Maria Grzegorzewska. Maria Grzegorzewska, elstara sciencisto, pedagogo kaj psikologo okupiĝanta pri blindaj personoj, socia aganto naskiĝis en 1888. Kiel slogano de ŝia propra vivo kaj tiu de multaj pliaj generacioj de specialaj pedagogoj kaj specialistoj laborantaj por homoj neplenlertaj rolis ŝia konstato „ne estas kriplulo, estas homo”. Kiel oni reliefigis en la sejma rezolucio daŭre estas aktuala ŝia mesaĝo, ke belaj vortoj nur malutilon kaŭzas, se ili ne estas subtenataj de agoj aŭ almenaŭ agadprovo. Ŝiaj verkoj daŭre estas inspiro por laŭvicaj esploristoj kaj kreintoj de la akademia speciala pedagogio, eduka, terapia kaj rekapablikga praktiko.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 02″

Apud Francio, Italio, Nederlando kaj Svislando Pollando apartenas al gravaj produktantoj de fromaĝoj okupante la kvinan lokon en Eŭropo kaj la 6-an de la mondo. Laŭ la donitaĵoj de la Landa Centro subtenanta la Agrikulturon en la jaroj 2004-2020 la produktado de fromĝoj kaj kazeaj produktoj en Pollando kreskis je 65 procentoj atinginte la nivelon de 960 mil tunoj. Plej gravan lokon en la eksporto de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj okupas la maturiĝantaj fromaĝoj. Ili trafas ĉefe al Ĉehio, Italio, Slovakio kaj Germanio, al Rumanio kaj Hungario. Pollando eksportas siajn fromaĝojn ekster la Union unuavice al Ukrainio, la Saŭda Arabio kaj Britio. En la periodo 2004-2020 la eksportovaloro de polaj fromaĝoj kaj kazeaj produktoj kreskis de 191 milionoj da eŭroj ĝis 823 milionoj. La nunjaraj enspezoj de Pollando pro la eksporto de ĉi tiuj produktoj en la periodo inter januaro kaj julio atingis 518 milionojn da eŭroj kaj estis je 8 procentoj pli altaj ol en la sama periodo de 2020. Plej multajn fromaĝojn en la Unio pasintjare produktis Germanio – 2,4 milionojn da tunoj, Francio – 1,9 milionojn da tunoj, Italio – 1, 3 milionojn da tunoj kaj Nederlando – unu milionon da tunoj.

El la elsendo 16.11.2021. Legas Maciek -1′ 34″

Laŭ Eurostat donitaĵoj el aŭgusto 2021 inter la uniaj landoj la plej altan elcenton de personoj ĉiutage konsumantaj alkoholaĵojn oni notas en Portugalio – 20,7 procentoj, Hispanio – 13 procentoj kaj Italio – 12,1 procentoj. En Pollando estas nur 1,6 procentoj de personoj, kiuj drinkis ĉiutage. Samtempe ĉiu kvara poloj entute ne drinkis alkoholaĵojn en la pasinta jaro. En Litovio kaj Latvio oni notis nur po 1 procentojn de personoj drinkantaj ĉiutage. Iom alie aspektas la situacio koncerne unufojan drinkadon ĉiusemajne. En Nederlando temas pri la duono de la populacio – 47 procentoj, en Luksemburgio pri 43,1 procentoj, en Belgio – 40,8 procentoj. En Pollando 16,8 procentoj de la loĝantoj drinkas alkoholaĵojn unu fojon ĉiusemajne. La elcento de personoj deklarantaj la unufojan konsumadon de alkoholaĵoj ĉiumonate en Litovio egalas al 31,3 procentoj, en Litovio al 31,1 procentoj, sur Kipro – 30,4 procentoj, en Pollando – 30,2 procentoj. Inter la uniaj landoj Kroatio apartenas al tiuj, en kiuj estas la plej alta elcento de personoj, kiuj tute ne drinkas aŭ ne drinkis dum la lastaj 12 monatoj (38,4). En Pollando temis pri 25,9 procentoj de tiaj personoj. En ĉiuj uniaj landoj viroj pli ofte ol virinoj konsumas alkoholaĵojn. Intensa sporada drinkado karakterizas danojn (38 procentoj). Plej malofte oni drinkas tiamaniere sur Kipro kaj en Italio – po 4 procentoj.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Maciek – 1′ 47″

Plimulto de UNO-ŝtatoj voĉdonis lastmerkrede favore al la prezentita de Pollando rezolucio kondamnanta la uzon de la kemia armilaro. En la dokumento estis menciitaj i.a. la kazoj de la uzo de la kemia armilaro kontraŭ Skripal-geedzoj kaj Nawalny, kaj ankaŭ fare de la siria reĝimo. La rezolucio estis proklamita dum la kunsido de la 1-a Komitato de la Ĝenerala UNO-Asembleo okupiĝanta pri la problemoj de malarmado kaj sekureco. Favore al la prezentata ĉiujare fare de Pollando rezolucio subtenanta envivigon de la Konvencio pri la Malpermeso de la Kemia Armilaro voĉdois 147 ŝtatoj. 8 Kontraŭis ĝin, i.a. Rusio, Ĉinio kaj Sirio. En la unua duono de decembro oni traktos ĝin dum la plenkunsido de la Ĝenerala Asembleo de UNo.

El la elsendo 09.11.2021. Legas Milada – 1′ 13″

Laŭ la agentejo Nielsen Pollando estas la plej granda ĉekoladomerkato en la Centra-Orienta Eŭropo. Samtempe ĝi estas la kvara en la mondo eksportanto de ĉokolado post Germanio, Belgio kaj Italio. Laŭ la lasta raporto de Nielsen rezultas, ke la valoro de la pola ĉokolada eksporto egalas al preskaŭ 2,1 miliardoj da dolaroj kaj dank’ al tio ĝi 7,3-procente partoprenas en la monda eksporto. En 2020 Pollando notis la plej grandan produktokreskon, egalan al pli ol 13 procentoj. En la lastaj dekkelkaj jaroj la konsumado de ĉokolado je statistika polo kreskis je ĉirkaŭ 30 procentoj kaj egalas nun al 5,2 kilogramoj. La mondaj konsumantoj de ĉokolado estas aŭstroj kaj germanoj, kiuj konsumas preskaŭ 3 kilogramojn da ĉokolado pli ol poloj. Laŭ la raporto rezultas ankaŭ, ke meza polo por dolĉajoj enhavantaj kakaon elspezas ĉirkaŭ 190 zlotojn jare. Al la plej popularaj kalkuliĝas ĉokoldkaheloj kaj pralinoj. La ĉokoladprodukta segmento sur la pola merkato valoras multe pli ol 2 miliardojn da zlotoj. Du trionoj de la vendovaloro estas ligita kun laktaj ĉokoladoj.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Maciek – 1′ 25″

Inter la omaĝotoj de la 2022 la Pola Sejmo enkalkulis Maria Konopnicka kaj ŝian literaturan varkaron, taksinte ŝin „unu el la plej elstaraj verkistinoj en la historio de la pola literatuo”, sed ankaŭ elstarigante ŝian patriotan agadon.
En majo 2022 pasos la 180-a naskiĝdatreveno de Maria Konopnicka, verkistino, poetino, tradukistino kaj publicistino. Orfiĝinte en la aĝo de 12 jaroj ŝi ricevis de la patro edukon en la etoso de patriotimo kaj kristana tradicio, kio grave influis ŝian literaturan formiĝon. Ŝi debutis en la periodaĵo „Kaliszanin” en 1870; en 1881 ŝi eldonis la unuan poezikolekton. Ŝi redaktis la periodaĵon „Świt”, kunlaboris kun „Bluszcz” kaj kun multaj aliaj polaj periodaĵoj en tri anekspoartoj de Pollando (Rusio, Austrio, Prusio) kaj eksterlande. Ŝi famiĝis pro novelverkado kaj pro la porinfana literaturo, ŝi okupiĝis pri literatura kritiko. Helpe de siaj literaturaj verkoj ŝi protestis kontraŭ antipoleca politiko de la aneksintoj kaj socia maljusteco. Ŝi kunorganizis proteston de la monda publika opinio kontraŭ germanaj reprezealioj rilate al polaj infanoj uzantaj la polan lingvon en la loko Września (1901-02) kaj al la elpropretigaj leĝoj. Konopnicka batalis favore al la virinaj rajtoj kaj helpadis al personoj malliberigitaj pro la patriotaj motivoj fare de rusaj aŭtoritatoj. En 1902 en Krakovo kaj Lvovo okazis la solenadoj de la 25-jariĝo de ŝia literatura laboro kaj unu jaron poste kiel donacon de la pola nacio ŝi ricevis biendomon en la loko Żarnowiec.
Ŝi estis honora membro de la Societo de Popollernejoj kaj de multaj societoj kaj institucioj sur la pola teritorio, en Eŭropo kaj Usono. La rezolucio de la pola sejmo elstarigas ŝian poeziaĵon „Rota” (La Ĵuro), patriotan verkon kontraŭ la trudgermaniga politiko en la prusa aneksoparto de la lando, kiu ludis apartan rolon en la historio de Pollando.
Ŝiaj du noveloj „Mia poŝhorloĝo” kaj „La Fumo” aperis en la E-traduko de Kabe respektive Jerzy Grum.

El la elsendo 03.11.2021. Legas Milada kaj Krystyna – 2′ 46″