Kulturkroniko

En oktobro okazis la 2-a Internacia Chopin-konkurso per historiaj instrumentoj organizata de Nacia Instituto, Frederiko Chopin. La unuan premion akiris Eric Guo el Kanado, la duan polo Piotr Pawlak, la 3-an egalrangan lokon gajnis Angie Zhang el Usono kaj Yonghuan Zhong el Ĉiinio. La konkurson povis partopreni pianistoj naskiĝintaj en la jaroj 1988-2005 baze de alsenditaj registraĵoj. Estis elektitaj 35 pianistoj el 14 landoj. Inter ili plej multnombran 10-personan grupon formis japanoj, kiun sekvis poloj. La festivalon partoprenis krome reprezentantoj de Aŭstralio, Aŭstrio, Ĉinio, Francio, Kanado, Suda Koreio, Rusio, Usono, Hungario kaj Italio. Ilian virtuozecon taksis internacia ĵurio konsistanta el elstaraj muzikistoj specilistiĝantaj pri la historia muzikplenumo kiel Andreas Staier, Paolo Giacometti, Tobias Koch. La ludendan repertuaton konsistigis krom komponaĵoj de Chopin ankaŭ muzikverkoj de Johann Sebastian Bach, Wolfgang Amadeus Mozat, krome polonezoj de polaj komponistoj el la unua duono de la 19-a jarcento. La pianistoj disponis pri historiaj fotepianoj el la kolekto de la Nacia Chopin-instituto. Ili povis ludi ankaŭ uzante la kopiojn de epokinstrumentoj liveritajn el la amikiĝintaj eŭropaj kolektoj.

El la elsendo 05.11.2023. Legas Barbara – 01′ 52″

En la historia kontruaĵo Curia Iulia – la iama loko de la senatanaj debatoj en la antikva Romo ĉe Forum Romanum – funkcias ekspozicio „Kopernik kaj la mondrevolucio”. Temas pri granda itala-pola art-scienca iniciato okaze de la 550-a naskiĝdatreveno de la astronomo daŭronta ĝis la 29-a de januaro 2024. La ekspozicio prezentas la mondon de bildoj kaj imagoj spronitaj de Kopernik-revolucio, ĝiajn radikojn, ikonografion, polajn kaj italajn verkojn dediĉitajn al la astronomo kaj arkeologiajn objektojn. Realigita komune de la direkcio de Koloseo kun la Varsovia kaj Jagelona Universitatoj, kaj Astronomia-Kopernika Muzeo en Romo ĝi rakontas ankaŭ pri la estado de Mikołaj Kopernik en Romo en 1500, kie li faris gravajn esplorojn kaj gvidis lekciojn pri matematiko kaj astronomio. Krome ĝi memorigas la rolon, kiun en la scienca eduko de la pola astronomo ludis Italio, ĉar Kopernik studis en Bolonjo, Padovo kaj Ferrara. La triparta ekspozicio „Kopernik kaj la antikva mondo”, „Kopernik en Italio”, „La ŝatantoj de Kopernik kaj lia legendo” okazas sub la patroneco de la pola ambasado en Italio kaj La Pola Instituto.

El la elsendo 05.11.2023. Legas Maciek – 01′ 28″

Antaŭ 120 jaroj la Nacia Muzeo en Krakovo riĉiĝis per kolekto de eksterordinaj numismataĵoj de grafo Emeryk Hutten-Czapski, kiu enhavas entute 11 mil objektojn. Tiu ĉi elstara sciencisto, kolektisto kaj bibliofilo postlasis krome interesajn kolektojn de grafikaĵoj, armeaj memoraĵoj, teksaĵoj, distingoj, ceramikaĵoj, vitraĵoj kaj riĉan librokolekton. Ekde la 20-a de oktobro 2023 en la Nacia Muzeo en Krakovo eblas viziti eksterordinatran ekspozicion dediĉitan al liaj numismataĵoj „Brilo de oro. El la kolekto de la Numismata Kabineto”. Ĝi prezentas 600 orajn numismataĵojn, normale ne ekspoziciatajn. La ekspozicio „Brilo de oro” omaĝas ne sole lian memoron kaj tiun de aliaj donacintoj, sed ankaŭ prezentas la magion de oro en la formo de ravaj artverkoj. Al la plej malnovaj ĉi-specaj numismataj objektoj apartenas moneroj, krome temas pri oraj medaloj. En la krakova ekspozicio troviĝas ankaŭ apartaj numismataĵoj, la t.n. omaĝmoneroj ligantaj la karakteron de moneroj kaj medaloj. Karakterizas ilin manko de nominalo. En Eŭropo, en la Pola Reĝolando ili aperis en la 16-a jarcento, omaĝe al regantoj aŭ honore al batalvenkintoj. La Nacia Muzeo en Krakovo posedas la plej multnombrajn ĉi-specajn omaĝmonerojn en Pollando. Ĉiuj oraj omaĝmoneroj, entute 66 estas rigardeblaj en la nuna ekspozicio daŭronta ĝis la 7-a de julio 2024.

El la elsendo 05.11.2023. Legas Maciek – 01′ 54″

En la urbodomo de Duseldorfo, Nordrejn-Vestfalio ĝis la fino de novembro nunjare daŭras jubilea ekspozicio lige kun la 30-jariĝo de la Pola Instituto en ĉi tiu urbo. La dulingva ekspozicio per 24 inform- kaj bildtabuloj gvidas tra temoj, kiuj difinas la ĉefpunktojn de la ĝisnuna laboro de la Instituto. Temas i.a. pri Arto kaj Dezajno, Pentroarto, Filmo, Muziko, Grafiko, Fotografio, Teatro, Artinstalaĵoj, Literaturo, inkluzive de la porinfana, Skulptarto kaj Plurmedioj, Podkastoj kaj Sonlibroj, Historio, Politiko, Pola Kuirarta Tradicio kaj Pola Kristnaska Tradicio. La ekspozicion kompetigas i.a. arkivaj fotoj pri la unuaj tagoj de la funkciado de la Instituto. Nordrejn-Vestfalio estas la regiono kun granda signifo por la pola-germana kunlaboro same pro historiaj konsideroj, kiel ankaŭ aktualaj ligoj kulturaj, ekonomiaj kaj sciencaj. Loĝas tie la plej multnomba poldevenularo en Germanio. Duseldorfo mem havas preskaŭ 32 mil poldevenajn loĝantojn. Siajn reprezentantojn en la urbo havas polaj firmaoj, same kiel multaj gravaj firmaoj de Duseldorfo havas ligojn kun Pollando.

El la elsendo 25.10.2023. Legas Maciek – 01′ 35″

Inter 326 proponoj el 38 landoj kandidatigitaj por la plej grava eŭropa arkitektura premio, European Union Prize for Contemporary Architecture – Mies van der Rohe Awards, troviĝas modernigo de la legejoj de la Pola Nacia Biblioteko. Jam la kandidatigo mem estas granda distingo, ĉar en ĉiu lando krom la landaj arkitekturaj institucioj kaj organizoj okupiĝas pri tio ekspertoj speciale nomumitaj de la fondaĵo Fundació Mies van der Rohe. La ĵurio elektos el inter ĉiuj proponoj 40 projektojn, kiuj estos prezentitaj en januaro 2024, la venkintoj estos anoncitaj en aprilo. La plej grava premio por la nuntempa arkitekturo en Eŭropo estis inaŭgurita en 1987. 14 jarojn poste laŭ propono de la Eŭropa Komisiono ĝi fariĝis la oficiala premio de la Eŭropa Unio.

El la elsendo 25.10.2023. Legas Maciek – 01′ 03″

En la ĉefdomo de la Resurektista Kongregacio en Romo troviĝas riĉa arkivo kun korespondaĵoj kaj notoj de tiom renomaj polaj poetoj, kiel i.a. Adam Mickiewicz, Zygmunt Krasiński kaj Cyprian Kamil Norwid. La historio de la kongregacio, kies sidejo troviĝas proksime al la Hispana Placo, ligiĝas kun la historio de la tn. Granda Elmigrado el la unua duono de la 1831-a jaro. Tiam post la falo de la kontraŭcara Novembra Insurekcio multaj elstaraj figuroj de la pola i.a. kultura vivo devis forlasi la landon. Plej multaj memoraĵoj ligiĝas kun la Adam Mickiewicz – temas pri leteroj, notoj kaj aliaj dokumentoj. Multas memoraĵoj ligitaj kun Cyprian Kamil Norwid. Troviĝas krome memoraĵoj ligitaj kun mondfama geologo kaj esploristo Ignacy Domeyko, rememoroj de monakoj ligitaj kun Frederiko Chopin. La plej gravaj dokumentoj estis jam trarigarditaj, sed nun dank’ al la subvencio de la pola kulturministerio komenciĝas kelkajara cifereciga programo. Post tiu etapo la dokumentoj estos disponigiaj rete en la informa sistemo de polaj arkivoj ZoSIA.

El la elsendo 15.10.2023. Legas Maciek – 01′ 23″

Nur komence de septembro pasis la Tago de la Nacia Legado, por kiu estis elektita la romano de Eliza Orzeszkowa „Apud Niemen-rivero”. Tio estis nur iu el la omaĝeventoj dum la Jaro de la Januara Insurekcio 2023, en ĝia 160-a datreveno. Meze de septembro en la Muzeo de Sinjoro Tadeo en Vroclavo – la sudorienta Pollando – estis lanĉita, daŭronta ĝis januaro 2024, ekspozicio „La nigra robo. Patriotinoj en la batalo por libereco”.
Ĝi konsistas el du partoj. La unua rakontas pri la partopreno de polinoj en la Januara Isurekcio, la alia referencas al epoko pli proksima kaj al engagiĝo de polinoj en la tempo de Solidareco. Ambaŭ partoj memorigas pri la engagiĝo de polinoj, kiuj amase kaj kun plena engaĝiteco batalis por libereco. Malgraŭ malsameco de la epokoj inter la jaroj 1863-1981 la sinteno de polinoj en la batalo por la suvereneco de la lando estis la samaj. Ĉiupreze, ofte endanĝrigante sian vivon kaj sanon ili prenis opozician sintenon rilate al la truditaj regantoj.
La ekspozicio bildigas polinojn el la epoko de la Januara Insurekcio, kiuj kadre de la amasa, politika protesto portis funebrajn vestojn kaj uzis la t.n.-an nigran juvelaron, tio estas nigrakolorajn ornamaĵojn: nigrajn broĉojn, kolĉenojn, braceletojn, orelringojn. La nigra juvelaro eniris poste la kanonon de la patriota simbolaro dum la 1-a kaj 2-a mondmilitoj, ankaŭ en Solidareca tempo. La ekspozicio proksimigas krome biografiojn kaj atingaĵojn de patriotaj polinoj el ĉiuj menciitaj epokoj. Inter la akompanaj al la ekspozicio publikaj eventoj troviĝas ekzercoj pri la patriotkaraktera brodado, laborhoroj por infanoj kaj junuloj, dum kiuj oni faras ekzemplerojn de la patriotemfazaj virinaj ornamaĵoj, filmprezentoj kaj sesio dediĉita al polinoj-patriotoj.

El la elsendo 15.10.2023. Legas Maciek kaj Barbara – 02′ 29″

Somere en la Nacia Muzeo de Poznano estis prezentita ekspozicio dediĉita al la ĝisnuna kreado de unu el la plej renomaj en la mondo japanaj projektantoj Kenya Hara, aktuale loĝanta kaj laboranta en Tokio. De 40 jaroj li estas ligita kun Nippon Design Center, kadre de kiu li gvidas projektan studion Hara Design Institute. La ekspozicio „Kenya Hara. Igu la estontecon pli bona ol hodiaŭ. Japana grafika projektado” kreiĝis kiel premio atribuita al la japana kreanto en 2020. Ĝia patrono Jan Lenica apartenis al la grupo de la plej elstaraj polaj nuntempaj artistoj, unu el la kreintoj de la „pola artafiŝa skolo”. Kenya Hara laŭ kies persona koncepto kreiĝs la ekspozicio, prezentis siajn elektitajn artafiŝojn kaj eldonajn projektojn realigatajn ekde la 90-aj jaroj ĝis nun, inkluzive de projektoj speciale pretigitaj por la poznana ekspozicio. Kenya Hara aŭtoris multajn internaciajn ekspoziciojn, li estas la arta direktoro de la firmao MUJI, aŭtoro de libroj pri dezajno kiel vivfilozofio. En la 2-mila jaro Kenya Hara havis en Poznano sian unuan individuan eksterlandan ekspozicion. La somera ekspozicio prezentis liajn plej gravajn verkojn. Temis pri artafiŝoj kaj reklamkampanjoj, eldonprojektoj: libroj, katalogoj, interbranĉaj instalaĵoj kaj filmetudoj, en kiuj Kenya Hara prezentas Japanion laŭ sia propra alrigardo.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Maciek – 01′ 46″

Kajero kun poeziaĵoj de malliberigitinoj el germanaj koncentrejoj, titolita „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz” kreiĝis laŭ la iniciato de la Pola Instituto en Stokholmo kaj estis la unuan fojon prezentita dum la Librofoiro en Gotenburgo, okazinta lime de septembro kaj oktobro nunjare. La poezikajero enhavanta la manuskriptojn konserviĝis dank’ al la malliberigitino de la koncentrejoj Auschwitz-Birkenau kaj Ravensbrueck – Bożena Janina Zdunek (1918-2015), kiu postmilite dank’ al la kampanjo de blankaj busoj de la Sveda Ruĝa Kruco ektroviĝis en Svedio. La genezo de la poezikolekto plej verŝajne radikas en 1943, kiam la polino trafis al la koncentreja hospitalo. Tie dum maloftaj liberaj momentoj malliberigitinoj parkerrecitis la kreiĝintajn en la mallibereco poeziajojn. Origine la kajero estis servonta kiel registro de la koncentrejaj numeroj de la mortintaj virinoj. Laŭ iniciato de la Pola Instituto la 32-paĝa kajero kun 18 poeziaĵoj skribitaj de malsamaj personoj – kion reliefigas la malsama skribmaniero – estis prezentita en februaro 2020 en ekspozicio en Stokholmo. Sekve la filo de Bożena Janina Zdunek transdonis ĝin por konservista pritrakto en Auschwitz-muzeo. Post la pandemio la poeziaĵoj estis tradukitaj en la svedan kaj anglan lingvojn kaj eldonitaj kiel „Kajero kun poeziaĵoj el Auschwitz”. Dum la lasta tago de la gotenburga librofoiro la poeziaĵojn interpretis aktorinoj ligitaj kun Svedio Małgorzata Pieczyńska oraz Sara Sommerfeldt.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Maciek – 01′ 57″

En la latvaj kinejoj la lastan tagon de septembro aparis filmo „Mia libereco” dediĉita al pola aktivulino en ĉi tiu lando. Temas pri historia dramo rakontanta pri unu el la plej gravaj figuroj en la tempo, kiam Latvio batalis por sendependeco. Latvio kandidatigis la filmon al Oskar-premio. Ĝia heroo estas Ita Kozakiewicz, establinto de la Asocio de Poloj en Latvio kaj ĝia unua prezidantino. Kiel deputitino al la Plej Supera Konsilio de Latvio ŝi senkompromise batalis por suverenco de Latvio kun respekto rilatante tamen al ĉiuj socioj vivantaj en la lando. Kvankam ŝi estas grava figuro en la vivo de Latvio tamen nun iom forgesita. Nur pasintjare en la loko Jēkabpils oni starigis ŝian monumenton kaj nunjare unu el la stratoj de Rigo ricevis ŝian nomon. La tragike mortinta en 1990 Ita Kozakiewicz estas ankaŭ patrono de la pola lernejo en la latva ĉefurbo. Ita Kozakiewicz naskiĝinta en 1955 en Rigo devenis el la latva-pola familio. En 2001 ŝi estis postmorte distingita per la Komandora Kruco kun Stelo de la Meritordeno de Pola Respubliko.

El la elsendo 05.10.2023. Legas Pamela – 01′ 28″