Sciencaj informoj

Kontakto kun arto influas la vivodaŭron

Kuracado pere de arto ne estas ideo nova, sed plej ofte oni parolas pri ĝi en la kunteksto de la psika sano. La plej novaj esploroj de sciencistoj el University College London elmontras, ke eĉ sporada kontakto kun arto kelkfoje dum la jaro malaltigas riskon de tro frua morto je 14 procentoj. La esploroj rilatis al personoj pli ol 50-jaraĝaj. Laŭ sciencistoj kontakto kun arto estas unu el la faktoroj – krom sociaj ligoj – povantaj esence influi la plibonigon de la bonfarto kaj fizika sano. Al personoj, kiuj en plej signifa grado povas profiti pro la terapiaj valoroj de la arto apartenas tiuj, kiuj ne inklinas partopreni la kulturan vivon. Temas pri personoj i.a. solecaj aŭ suferantaj deprimon. La britaj esploroj sugestas krome, ke hobioj ligitaj kun la arto, kiel pentrado, desegnado, kolorigado, lernado de ludo per muzikaj instrumentoj ankaŭ povas pozitive influi la homan sanstaton. Senepende de individuaj kapabloj la krea, arta aktiveco helpas kontraŭbatali streson, rolas kiel specifa meditado kaj ebligas distanciĝi disde premrezonadoj ligitaj kun la aferoj de la ĉiutaga vivo.

El la elsendo 21.01.2020. Legas Gabi – 1’26”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Preskaŭ la duono de la eŭropaj arbospecioj minacita

Preskaŭ duono de la eŭropaj arbospecioj (42 procentoj) estas minacitaj de malapero. Pri tio avertis Internacia Unio de Naturprotekto (IUCN) en sia Ruĝa Libro de la eŭropaj arboj. Ĉefloke troviĝas eskulo kaj  aŭkupario. La Unio havanta sian sidejon en Gland, Svislando la unuan fojon publikigis liston de la endanĝerigitaj eŭropaj arbopecioj.  Laŭ la direktoro de la Dendrologia Instituto de la Pola Sciencakademio, d-ro Andrzej Jagodzińki tiu situacio povas  influi tutajn eŭropajn ekosistemojn.  Inter la kaŭzoj de ĉi tiu aferstato la Ruĝa Libro mencias rapidan plukonstruiĝon de urbaj aglomerejoj, erarojn ligitajn  kun la arboforhakado, arbarajn incendiojn, sanĝojn en la eŭropa ekosistemo  kaj klimatajn ŝanĝojn. Laŭ la aŭtoroj de la raporto signifagrade minacitaj estas eŭropaj specioj de arbustoj, muskoj kaj likenoj. 

El la elsendo 21.01.2020. Legas Maciek – 1’05”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Kio gravas, krom lingvokono, por interkompreniĝi

Doktorino Celina Heliasz-Nowosielsa el la Fakultato pri Novfilologio de la Varsovia Universitato esploras la plurrimedan komunikadon, en kiu estas utiligataj ne sole vortoj sed ankaŭ gestoj, mimiko, intonacio kaj korposinteno. Evidentiĝas, ke la lingvokono ne sufiĉas por interkompreniĝi kun ĉiu. En sia laboro ŝi ekzamenas kiel homoj rakontas pri kazoj de komunikado, kiujn ili atestis  kaj kiom multe ili donas la  atenton al tio, kio okazas eksterparole. Sciencistoj volas konvinkiĝi ĉu ies eldiro  – aŭ inerrilatado inter kelkaj personoj – estas perceptata de observantoj kaj kiel tio, kion la ekzamenato agnoskis en sia rakonto pri la kazo kiel gravan dependas ekzemple de ies sekso, aĝo aŭ edukiteco. La komuna lingvo ne garantias, kiel evidentiĝas,  ke homo interkompreniĝos kun ĉiu alia, ĉar homoj diversmaniere uzas la vortojn kaj diversmaniere regas tion, kio kaŝiĝas ekster ili. La demando des pli interesa, ke En la socia skalo tiu ĉi temo estas ankoraŭ  malmulte esplorata.

El la elsendo 15.01.2020. Legas Barbara – 1’32”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La ruĝa vivo kaj varieco de la intesta mikrobioto

La novaj esploroj de sciencistoj z Kings College en Londono sugestas, ke personoj drinkantaj modere povas havi pli varian intestan mikrobioton ol abstinenculoj. Ili esploris la influon de biero, cidro, ruĝa kaj blanka vinoj je la intesta mikrobioto ĉe preskaŭ tri mil personoj drinkantaj el Usono, Britio kaj Nederlando. En la lastaj jaroj multaj esploroj elmontris ligitecon de la intesta mikrobioto kun la fizika kaj psika sano kaj ankaŭ kun efikeco de kelkiuj medikamentoj. Evidentiĝis, ke personoj drinkantaj ruĝan vinon havis pli varian intestan mikrobioton konsidrante ankaŭ aliajn faktorojn, kiel aĝon, pezon, regulan dieton kaj socian statuson. Kvankam delonge estas sciate pri favora efikado de ruĝa vivo je koro la esploroj konfirmis krome, ke modera vindrinkado altigas la variecon de bakteria mikrobioto, per kio eblas klarigi ĝian sanfavoran influon. Influas tion  i.a. polifenoloj ĝenerale troviĝantaj en la ruĝa vino. Krome ĉe vindrinkantoj estis konstatita malpli alta nivelo de la t.n. malbona kolesterolo kaj malpli granda obezeco.

El la elsendo 07.01.2020. Legas Maciek – 1’13”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Vino aŭ biero

Kvankam vino estas taksata kiel drinkaĵo kun favoraj sanproprecoj, laŭ iuj ekspertoj antaŭ ĝi ne cedas biero. La sciencaj esploroj pruvas, ke modera bierdrinkado ankaŭ povas malaltigi riskon de kormalsanoj. Jam en la 80-aj jaroj de la pasinta jarcento sciencistoj komencis rimarki, ke malgraŭ vianda grasoriĉa dieto francoj notas malpli grandan indicon de kormalsanoj kaj tro fruaj mortoj. La fenomeno difinita kiel „franca paradokso” estis klarigita per vindrinkado. Biero kompare kun vino ne ĝuis same pozitivan famon. Oni traktis ĝin kiel popularan, banalan drinkaĵon por mordaĵetoj, cetere ne tro sanfavoran. La plej novaj esporoj ŝanĝas ĉi-tiun rezonadon. Evidentiĝas nome, ke modera bierdrinado – en la kvanto unu bierpokalo por virinoj, du por viroj – estas same saniga por koro, kiel adekvataj vinokvantoj. Esploristoj konvinkas eĉ, ke kelkiuj bierspecioj povas esti eĉ pli salubraj ol fama tiukuntekste ruĝa vino. “Journal of Wine Economics” informis, ke en ekzamenado el 2016 estis analizitaj butikumkutimoj kaj sanrezultoj de pli ol 30 mil usonanoj. Post la kontrolo de dietkvalito, streso kaj aliaj faktoroj estis konstatite, ke ofteco de kormalsanoj kaj diabeto de la speco 2 estis malpli alta  inter frandemuloj de metiista biero kompare al ŝatantoj de aliaj drinkaĵoj. Kvankam ne mankas donitaĵoj, ke alkoholaĵoj ĉiakvante estas sanminacaj la sciencaj esploroj ĉiam pli ofte elmontras, ke modera drinkado de vino kaj ankaŭ biero povas pozitive influi iujn sansferojn.

El la elsendo 31.12.2019. Legas Maciek – 1’54”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Enuo de  infanoj kiel elemento kreiva kaj evoluiga

Laŭ la asertoj de pola psikologo, dr-ino Aleksandra Piotrowska la enuo de infanoj povas esti kreiva kaj havas evoluigajn facetojn. Enuo estas emocio negativa, ĝenanta infanon, kiu serĉas manierojn ĝin forigi. Gravas permesi al la infano kaj doni al ĝi  la tempon fronti ĉi tiun defion. Dank’ al tio infano engaĝas sian imagopovon kaj kreivecon. La aktuala problemo konsistas en tio, ke  plenkreskuloj ĉiam malpli ofte ebligas tion. Ili plej ofte  tuj liveras kiel distrilon al la enuanta infano elektronikajn aranĝaĵojn. Sed tio, kion liveras elektroniko rilatas al la malplej alta nivelo de la infana aktiveco kaj ebligas plej ofte nur pasivan percepton. Tio ne signifas, ke valoron havas sole la tradiciaj distromanieroj, kiel ekzemple  kolorigado de paperfolioj. Dank’ al la virtuala mondo la infano povas fariĝi kreema, ekzemple kameraante  propran rakontohistorion. Tamen por tion atingi ĝi devas superi la pasivan percepton de la virtuala mondo liverata de elektronikiloj.

El la elsendo 26.12.2019. Legas Tomek – 1’14”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Sveda metodo de la 100-procenta reciklado de plasto

Ne eblas kontesti, ke plasto estas materialo eksterordinara. Dank’ al ĝi ni disponas pri produktoj, pri kiuj iam eblis sole revi. La problrmo konsistas en tio, ke ĝia produktado estas tiom malmultekosta, ke estas pli profitdone krei novajn petroldevenajn materialojn ol okupiĝi pri ilia recikligado.  Tamen svedaj sciencistoj el la Teknologia Universitato Chalmers prilaboris efikan metodon de alifarado de ajna plasta materialo je molekuloj.  Ili koncentriĝis pri la reakirado de karbonatomoj el plasto kaj utiligo de ili por krei plaston kun originala kvalito, kion efektive eblas difini kiel recikligadon. Ili malkovris konforman temperaturon de ĉi tiu procezo, kiu egalas al  ĉirkaŭ 850 celsiusaj gradoj, ili malkovris adekvatan ritmon kaj daŭron de la varmigado. Dank’ al tio dum unu horo oni alifaras je gaso 200 kilogramojn da plasto, kiu sur la molekula nivelo ebligas produkti plaston samkvalitan kun la originalo. La aŭtoroj de la nova metodo asertas, ke ĝi taŭgas ne nur por ĉiuspeca plasto, sed krome ke eblas apliki ĝin amasskale tie, kie necesas alifari dekojn da miloj da plastaj forfalaĵoj.  Ĝi taŭgas do por esti aplikata en la jam ekzistantaj entreprenoj alifarantaj la plastajn forfalaĵojn.  La ĝisnunaj metodoj ebligas akiri nur malgrandajn kvantojn de recikligita plasto, kiu krome estas malaltkvalita kaj pro la aplikataj teknologioj ĝia kvalito daŭre malkreskas.

El la elsendo 17.12.2019. Legas Tomek – 1’46”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ŝanĝoj en la strukturo kaj funkciado de cerbo sub la influo de Interreto

Ĉiuj homaj agadoj en la daŭro de la vivo influas la funkciadon de la cerbo kaj la koncernaj ŝanĝoj estas perataj al sekvaj generacioj. La parkera nombrado, lernado de fremdaj lingvoj aŭ lerto orientiĝi en libera spaco influas la cerboevoluon. Nun tamen por sia komforto, sed ankaŭ pro pigreco homoj preferas la uzon de elektroniko. La Interreto preskaŭ ĉiereganta anstataŭigas bibliotekojn kaj paperajn eldonaĵojn,  eĉ la homan komunikadon. Internacia kolektivo de sciencistoj decidis esplori kiel tio povas influi la strukturon kaj funkciadon de la cerbo. Oni analizis multajn esplorojn, en kiuj okazis cerbobildigado de volontuloj. Kvankam la akiritaj analizoj ne povas esti traktitaj kiel definitivaj, ili tamen sugestas, ke la vivo en la interreta medio ŝanĝas tiujn cerbosferojn, kiuj estas ligitaj kun koncentriĝo, memoro kaj sociaj kapabloj. El unu el la ekzamenoj rezultis, ke homoj kiuj kompulse kontrolas sciigojn kaj aliajn mesaĝojn en siaj plurfunkciaj telefonoj havas malgrandigitan kapaciton de griza substanco en kelkaj regionoj de kortekso respondecaj i.a. pro koncentriĝo kaj atentokapablo. Kiam aperis interretaj navigiloj oni spekulativadis, ke homoj troe fidos la Interreton kiel la informfonton, tiel limigante la kapaciton de sia interna memoro. La rilataj ekzamenadoj efektive elmontris, ke homoj malpli facile memoras informojn el la Interreto kompare al tiuj el tradiciaj enciklopedioj. Tio sugestas aliflanke,  ke lernado el la Interneto ne aktivigas kontentige ŝlosilajn cerbosferojn necesajn por la funkciado de longdaŭra memoro. La sociaj portaloj ankaŭ signife influas homajn cerbojn. Iu el la analizitaj ekzamenoj koncernis la nombron de konatoj en fejsbuko. Kiel evidentiĝis, tio influas limige la kapaciton de la griza substanco en regiono respondeca pro kapablo rekoni nomojn kaj vizaĝojn. Antaŭe homoj havis tendencon profundigi rilatojn kun malpli da homoj kaj tio postulis diversajn adaptiĝojn en la sociaj cerboregionoj. Ĉiuj ĉi analizoj kvankam ne respondas unusignife la demandon pri bona aŭ malbona efikado de la Interreto je la homa cerbo, elmontras kiel rekomendindan moderan rilaton al ĝi.

El la elsendo 10.12.2019. Legas Tomek – 2’40”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ultrasonoj produktataj de historiaj instrumentoj

Inter la arkeologiaj objektoj malkovrataj sur la tereno de Pollando kaj ekspoziciataj en muzeoj troviĝas ankaŭ tiaj muzikaj instrumentoj, kiel idiofonoj, sonoriloj ks. Ili fariĝis celo de vastplanita esplorprojekto de polaj muzikologoj, kiuj faris multajn sonregistrojn  kaj analizis ilin. Evidentiĝis, ke multaj el tiuj instrumentoj produktas ultrasonojn. Oni konstatis, ke ekzemple ĉispecaj mezepokaj instrumentoj produktis sonojn kun la frekvenco de 18 ĝis 20 kilohercoj kaj eĉ pli alta, kio superas la limon de la homa aŭdokapablo. Ankaŭ malpli novaj instrumentoj, ekzemple el la bronza epoko produktas sonojn kun tre altaj frekvencoj de ĉirkaŭ 7 ĝis 10 kilohercoj. Dum la esploroj estis ekzamenitaj entute kelkcent idiofonoj el diversaj epokoj, en kiuj la sonfonto estas vibranta elemento. La produktado de ultrasonoj de la ekzamenitaj instrumentoj surprizis esploristojn, kiuj samtempe premisas, ke produktado de tiaj kaj ne aliaj sonoj estis intencita de la kreintoj. Laŭ muzikologo profesorino Anna Gruszczyńska-Ziółkowska la sonoj, kies dominaj frekvencoj limas kun la homa aŭdokapablo plenumis iun rolon. Ŝiaopinie eblus tion iel ligi kun la animala mondo, ĉar la malkovritaj de sciencistoj frekventecoj estas aŭdeblaj kaj rekoneblaj de multaj bestoj. La tiurilataj esploroj daŭros.  

El la elsendo 03.12.2019. Legas Tomek – 1’40”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pri kio okuoiĝas nia cerbo dum la dormo

La fenomenoj okazantaj en la homa organismo, unuavice en la cerbo dum la dormo estas objekto de multaj sciencistaj esploroj. Esploristoj el la universitato de Bostono koncentriĝis pri reorganizo de la cerbofunkciado en la dormofazo NREM, do en la fazo de profunda dormo. I.a. en ĝi la ritmo de la metabolo malaltiĝas, malkreskas sangopremo, malrapidiĝas spirado kaj  korritmo – la korpo ripozas. Sed estas procezoj, kiuj en tiu dormofazo okazas pli rapide. Kiam neŭronoj trankviliĝas post kelkaj sekundoj la sango elfluas el ĝi  kaj en ĝian lokon enfluas cerbospina fluidaĵo, kiu prilavas ĝin per ritmaj pulsantaj ondoj. La bostonaj sciencistoj asertas, ke malrapidaj ondoj en la fazo de kreiĝado de la neŭronaj konektoj kontribuas al konsolidiĝo de memorspuroj kaj la cerbospina likvaĵo forigas el la cerbo toksajn proteinojn kreiĝantajn dum la metabolo. Ĝis nun ne estis tamen sciate ĉu tiuj du procezoj estas inter si ligitaj. Dum la lastaj ekzamenoj, en kiuj partoprenis 13 personoj  en la aĝo de 23 ĝis 33 jaroj estis elmontrite, ke plej versajne tiel okazas. Laura Lewis esprimis la esperon, ke iun tagon dank’ al esploroj de ŝia kolektivo eblos ankaŭ pli bone kompreni dormoperturbojn ligitajn kun aŭtismo aŭ Alzheimer-malsano. La kompara analizo de la cerboondoj kun modeloj pri korlabora ciklo kaj de la cerbospina likvaĵo povas ankaŭ iom prilumi procezojn dum la homa maljuniĝado. Dum ĝi la cerboj generas malpli da malrapidaj ondoj. Tio povas influi la sangotrafluon tra la cerbo kaj malkreskon de la cerbospina likvaĵo dum la dormo. En la sekvo okazas amasiĝo de toksaj proteinoj kaj memorkadukiĝo. Pli frue sciencistoj analizis tiujn procezojn aparte dum nun ŝajnas, ke ili estas proksime ligitaj. En pliaj esploroj ili koncentriĝos pri altaĝaj plenkreskuloj kaj pri tio, kiel la cerboondoj, la sangotrafluo kaj la cerbospina likvaĵo estas tiom ideale kunordigitaj.

El la elsendo 26.11.2019. Legas Tomek – 2’24”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Abeloj en la servo de plantprotekto

La rimarkitan en la naturo metodon de kunlaboro kun abeloj kaj burdoj por protektado de plantoj kun utiligo de biologiaj rimedoj priskribis en la publikigita en 1990 laboraĵo John Sutton, scienca laboranto de la kanada Universitato Guelph. Nun kiel konsilisto en Bee Vectoring Technologies (BVT) el Ontario li skribis pri la utiligo de abeloj por la disportado de biologiaj plantprotektorimedoj je florantaj plantoj. La sciencisto testis centojn da fungoj kaj finfine elektis unu el ili, pri kio aperis informoj en la paĝoj de BVT. Clonostachys rosea efike protektas plantojn kontraŭ ŝimo. Abeloj por forlasi abelujon en la florperiodo de protektendaj plantoj tiaj kiel fragoj aŭ pomujoj devas trapasi etplaton kun la pulvora formo de Clonostachys rosea kaj poste lasas ĝin sur la plantoj dum la kolektado de poleno. La fungo formas preskaŭ nevideblajn grupiĝojn sur la plantoj kaj kiam venas momento, en kiu la sporoj de ŝimo povus diskreski Clonostachys rosea malebligas tion. La florperiodo estas taŭga momento por tio, ĉar ŝimo atakas la plantojn ofte pere de floroj. Clonostachys rosea povus esti aplikata mekanike, sed liverado de ĝi fare de abeloj estas pli efika. Abeloj trovos ĉiun floron, dum en la periodo de la plantpriŝprucado povus okazi, ke ne maturiĝintaj burĝonoj estus evititaj. La kanada firmao post akiro de necesaj dokumentoj okupiĝas pri la enmerkatigo de ĉi tiu teknologio.

El la elsendo 12.11.2019. Legas Tomek – 1’44”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Neplanita kreo de la plej nigra materialo

Sciencistoj el la Masaĉuseca Teknologia Instituto neplanite kreis en laboratorio la plej nigran materialon, kiam ajn produktitan. Ĝi absorbas almenaŭ 99,995 procentojn de la lumo, dank’ al kio ĝi estas dekoble malpli hela ol kio ajn kreita antaŭe. La materialo konsistas el vertikle aranĝitaj karbonaj nanotubetoj CNT, kiujn sciencistojn kultivis sur la surfaco de traktita per kloro aluminia folio. Laŭ Brian Wardle ĝi povas trovi multajn aplikojn, i.a. en optiko kaj astronaŭtiko. Origine sciencistoj volis trovi novajn manierojn kultuvi la karbonajn nanotubetojn sur materialoj perantaj la elektran kurenton por plibonigi iliajn elektrajn kaj termajn proprecojn. Pliaj esploroj celos klarigi, kio kondukis al kreiĝo de materialo, kiu kapablas absorbi la lumon en tioma grado.

El la elsendo 12.11.2019. Legas Tomek – 1′

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La malbonefika influo de la blua lumspektro

La natura lumo estas grava faktoro reguliganta la tagnoktan ritmon kaj ligitajn kun ĝi fiziologiajn procezojn, kiel aktivecon de la cerboondoj, produktadon de hormonoj, regeneradon de ĉeloj. Samtempe ekzistas pruvoj, ke pligrandigita influo de la artefarita lumo perturbas la dormon kaj tutdiurnan ritmon. Aldone pli ofta apliko de lumeligantaj diodoj (LED) kaj ekranoj kaŭzas, ke en ĉiam pli signifa grado homo estas influata de la blua lumspektro. Tiun spektron en signifa grado emisias LED-lumo. Ĝis nun la fenomeno ne estis rimarkita,  ĉar eĉ en la evoluintaj landoj la lumeligantaj diodoj ne estas aplikataj sufiĉe longe, por ke la negativaj sekvoj de  ĝia influo estu videblaj en epidemiologiaj ekzamenoj. Tamen longdaŭra influo de la blua lumspektro emisiata de la plurfunkciaj telefonoj kaj komputiloj povas negative influi la vivodaŭron. Sciencistoj el la Ŝtata Universitato en Oregono rimarkis, ke la blua lumo detruas ĉelojn en la cerbo kaj retino de bananmuŝoj t.e. drozofiloj. La esploroj okazis sub la gvido de Jaga Giebułtowicz, specialistiĝanta pri la biologia horloĝo. Evidentiĝis, ke drozofiloj kiuj dum 12 horoj troviĝis sub la influo de la blua lumspektro kaj dum 12 horoj troviĝis en mallumo vivis signife malpli longe ol drozofiloj, kiuj aŭ la tutan tempon troviĝis en mallumo aŭ en la natura lumo, en kiu estis blokita la blua lumspektro. Estis konstatite, ke ĉe la testita grupo la efikado de la blua lumspektro akcelis la maljuniĝadon damaĝante la ĉelojn de retino, cerbosengradigon kaj lezis la movkapablon. La blua lumspektro kondukis ankaŭ al genekspresio ĉe altaĝaj drozofiloj, sed ne ĉe junaj. Tio signifas,  ke ĝi rolas kiel stresiga faktoro konforme al la maljuniĝado.

El la elsendo 05.11.2019. Legas Tomek – 2’09”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Aŭtomata metodo krei terenmapojn

Sciencistoj el la Centro de Kosmaj Esploroj de la Pola Sciencakademio prilaboris metodon de aŭtomata kaj rapida prilaborado de detalaj terenmapoj. La metodo validas en la skalo de la tuta mondo. La prototipo kreiĝinta laŭ komisio de la Eŭropa Kosma Agentejo koncernas dume sole Eŭropon. La mapo prezentas la staton de la eŭropa tereno en 2017 konsiderante  13 plej esencajn klasojn. Temas pri terenoj agrikulturaj, arbaroj (aparte foliarbaj kaj pingloarbaj), pri marĉoj, torfejoj kaj terenoj kun konstruaĵoj. Por ĝia prilaboro estis utiligitaj 15 mil fotoj el la satelitoj Sentinel 2. Rezulte la mapo de polaj sciencistoj estas du kaj duonmiloble pli preciza ol laste prilabrorita.  Dank’ al nova metodo ĝi kreiĝis en periodo de apenaŭ 6 semajnoj dum antaŭe oni bezonis por tio 80 semajnojn. Sciencistoj utiligis la procedon de „maŝina lernado”, kio signifas, ke ili liveras la referencajn donitaĵojn por algoritmo, baze de kiu komputilo mem lernas rekoni la pridemanditan tipon de la terensurfaco, en ajna loko de la mondo. La metodo estis testita en Ĉinio, Kolombio, Namibio, Germanio kaj Italio. Laŭ la polaj sciencistoj la plej granda defio en prilaboro de algoritmo estis trovo de konformaj referencaj donitaĵoj.

Ciferecaj satelitaj mapoj pri la terensurfaco estas la moderna ekvivalento de laŭtemaj paperaj mapoj. Pro sia bita naturo ili ebligas facilan kaj rapidan analizon de la medio.

El la elsendo 29.10.2019. Legas Tomek – 1’47”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Artefarita inteligenteco trafe pri balotrezultotoj

Du polaj esploristoj prilaboris instrumenton, kiu baze de aktiveco de internaŭtoj antaŭvidis la lastajn balotrezultojn pli trafe ol plimulto de la opinisondadoj. Antoni Sobkowicz kaj Marek Kozłowski el Laboratorio de Lingvistika Inĝenierio en la Centro por Alifarado de Informoj PIB de kelkaj jaroj laboras pri prognozmodeloj, kiuj tradukas la emocian diskurson de politika debato en la Interreto al politikaj preferoj. La plej novaj esplorrezultoj  elmontris, ke la artefarita inteligenteco prognozas ne malpli bone ol opinisondadoj baziĝantaj sur klasikaj metodoj. La lastajn parlamentajn balotojn gajnis Juro kaj Justeco akirinte 43,59 procentojn de la voĉoj. Du la plej grandaj opoziciaj grupiĝoj Civitana Koalicio kaj Balotkomitato de Alianco de Demokrata Maldekstrularo akiris 39,96 procentojn de la voĉoj. La lasta antaŭbalota opinisondado antaŭvidis por ili 42 respektive 36,3 procentojn de la voĉoj. Algoritmoj prilaboritaj de Sobkowicz kaj Kozłowski prognozis 43,76 respektive 35,10 procentojn de la voĉoj kaj estis pli trafaj ol la lasta antaŭbalota opinisondado. Centro de Alifarado de Informoj estas unusola pola esplorinstitucio, kiu regule faras sciencajn esplorojn dediĉitajn al analizo de la politikaj preferoj de poloj en vaste komprenataj interretaj portaloj aplikante metodojn de artefarita inteligenteco.

El la elsendo 22.10.2019. Legas Tomek – 1’45”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Plasto pli firma ol ŝtalo

Sciencistoj el la Univeristato en Bufalo imitante perlojn prilaboris leĝeran plaston, kiu estas signife malpli mola ol ŝtalo. Ĝi povas servi en kugloimunaj veŝtoj kaj aliaj kirasoj. Ĝi baziĝas sur polietinelo Dyneema servanta por la produktado de grimpakcesoraĵoj, kugloimunaj veŝtoj kaj  elementoj de endoprotezoj. La novkreiĝinta plasto havas eksterordinare malmolan eksteran kruston kun elasta interna bazo, kiu kapablas deformiĝi kaj absorbi kugloforton. Estis difinte, ke la nova plasto estas 14-oble malpli mola ol ŝtalo. Ĉar la materialo perfektas por haltigi kuglojn, ĝi povos esti aplikebla en la kugloimunaj veŝtoj, kaskoj kaj alispecaj personaj kirasoj, ankaŭ en protektokirasoj de militistaj veturiloj, ŝipoj kaj helikopteroj. Malsame al kirasoj ŝtalaj kaj ceramikaj la inventita plasto estas facile modifebla laŭ dezirinda formo. Dum eksperimentoj estis ankaŭ pruvite, ke post la aldono de nanoelemento de silicia monoksido eblas fajnigi la proprecojn de la materialo kaj krei ankoraŭ pli firman kruston. Tio ebligos krei leĝerajn kirasojn de nova generacio.

El la elsendo 15.10.2019. Legas Barbara – 1’35”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

 Nur en Usono kaj Kanado je 3 miliardoj da birdoj malpli

Laŭ la artikolo en „Science” ekde la 1970-a jaro en Usono kaj Kanado la nombro de birdoj malkreskis je 29 procentoj, tio estas je tri miliardoj. La ĉefaŭtoro de la esploroj Ken Rosenberg el Cornell University gvidis kolektivon de esploristoj el 7 institutoj de ambaŭ landoj. Ili analizis longdaŭrajn kaj ankaŭ satelitajn donitaĵojn pri 529 birdospecioj. Oni notis la malkreskon de la birdonombro en ĉiuspecaj ekosistemoj. La populacio de arbaraj birdoj malkreskis je unu miliardo, la nombro de herbejaj birdoj malkreskis je 50 procentoj, t.e. je 700 milionoj. Laŭ la esploristoj la ĉefa kaŭzo de ĉi tiu situacio estas perdo, malapero de birdovivejoj. La plej signifaj malkreskoj estis notitaj inter la plej popularaj birdospecioj kaj 90 procentoj de la nombromalkresko koncernis apenaŭ 12 birdofamiliojn inkluzive de paseroj, fringoj, ikteredoj aŭ paruliedoj. Samtempe en ĉi tiu 50-jara periodo trioble kreskis nombro de tiaj rabobirdoj kiel agloj aŭ akcipitroj, kio ligiĝis kun la malpermeso uzi la kontraŭinsektan preparaĵon DDT kaj kun la malpermeso ĉasi la rabobirdojn. Je 50 procentoj grandiĝis la nombro de akvobirdoj dank’ al pluraj protektoprogramoj, kiuj al ili rilatis. Laŭ Ken Rosenberg ĉi tiuj sukcese ekzameniĝintaj protektoprogramoj povas servi kiel modelo por protekti herboterenojn kaj iliajn birdojn. Tamen sukceso dependas de la tuja entrepreno de la protektopaŝoj.

El la elsendo 08.10.2019. Legas Gabi – 2’33”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Memorlerteco grizaĝe

Iam la suko el acidaj ĉerizoj, alivorte grioto estis rekomendata kaze de problemoj kun endormiĝo, por malgrandigi dolorojn de artikoj kaj muskoloj ĉe kancermalsanuloj aŭ kaze de la postfortostreĉa peno. La antaŭnelogaj esploroj elmontris, ke acidĉeriza suko grizaĝe lertigas la memorkapablon kaj kognajn funkciojn. Sciencistoj el la universitato Delaware esploris 34 plenkreskulojn 65- ĝis 73- jaraĝajn, kiuj en du grupoj dum 12 semajnoj trinkis 480 mililitrojn da acideĉeriza suko   de la specio Montmorency du fojojn tage aŭ ricevis placeban trinkaĵon. Ĉiuj volontuloj estis sanaj – sen diagnozitaj kormalsanoj, diabeto, kancero aŭ psikiatriaj problmeoj – ili ne uzis medikamentojn, kiuj povus influi la cerbofunkciadon. Ili ne ŝanĝis por la daŭro de la eksperimento sian dieton nek fizikan aktivecon. Antaŭ kaj post la eksperimento oni mezuris iliajn kognofunkciojn kaj subjektivan memoron, por kio estis uzitaj diverspecaj testoj kaj  enketoj. Evidentiĝis, ke post la eksperimento personoj trinkantaj la ĉerizacidan sukon havis pli bonajn rezultojn, se temas kognofunkiado kaj subjektiva memoro. Je 5 procentoj kompare al la placeba grupo kreskis ilia satisfakcio pri la parkerokapablo, je 4 procentoj mallongiĝis iliaj movoj en provo je vidsignalo kaj je 23 procentoj malkreskis nombro de eraroj dum vidtesto pri epizoda memoro. Krome kompare kun la antaŭeksperimentaj donitaĵoj je 3 procentoj pliboniĝis ilia longdaŭra koncentriĝo kaj je 18 procentoj malkreskis eraroj dum testo pri labora spaca memoro. Kvankam estas necesaj pliaj ekzamenadoj laŭ profesoro Sheau Ching Chai salubran influon de acidĉeriza suko eblas ligi kun ĝiaj bioaktivaj konsisteroj kiel polifenoloj kaj antocianoj. Povas esti, ke tio ligiĝas ankaŭ kun la efikado de acidĉerizoj, konstatita en pli frua ekzamenado inter la samaj volontuloj, je malaltigo de sangopremo. Nome sangopremio influas la sangoalfluon al la cerbo.

El la elsendo 01.10.2019. Legas Maciek – 2’33”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

1  2  3  4  5  6 7 8 9 10 11 12 13