Sciencaj informoj

Pola inteligenta stetoskopo

Polaj kuracistoj kaj sciencistoj el Poznano (la okcidenta Pollando) prilaboris la unuan en la mondo inteligentan steteskopon por kontroli la spirsistemon. Ĝi estas nun testata en 20 centroj fare de kuracistoj el 10 landoj i.a. Britio, Svedio, Greklando, Meksiko, Italio, Portugalio, Germanio kaj Hinda Unio. La inteligenta steteskopo estas destinita por la persona uzo de pacientoj. Dank’ al apliko de la artefarita inteligenteco ĝi mem faras la enkondukan sanpritakson,  eĉ se la definitivan sanrekonon povas fari poste kuracisto.  Du similaj steteskopoj en Usono registras sole sonojn ene de la taroko, sed por fari diagnozon estas necesa kuracista interveno. La pola steteskopo estas malgranddimensia instrumento tenebla enmane. Same kiel la tradicia steteskopo ĝi servas por pritaksi la funkciadon de la spirsistemo de infanoj kaj plenkreskuloj, sed ĝi mem registras, identigas kaj klasifikas la registritajn sonojn. Aplikaĵo de plurfunkcia telefono sufloras, en kiu korpoloko dum la ekzamenado oni metu la steteskopon kaj poste elmontras ankaŭ ĉiajn maltrankviligajn simptomojn, kiel tusadon aŭ kataron. La pola steteskopo kapablas rekoni 12 mil sonojn kaj daŭre „lernas”. En 8 pocentoj ĝiaj diagnozoj estas pli trafaj ol tiuj de kuracistoj. Oni opinias, ke ĝi povos senŝarĝi la publikan sanservon.  Kiel asertite eĉ 80 procentoj de kuracistaj vizitoj estas nenecesaj, ĉar multaj pacientoj venas kun negravaj sanproblemoj. Ĝi aperos sur la merkato en 2020 kaj komence estos ofertata de la privata sanservo kadre de medicinservaj abonoj.

El la elsendo 12.02.2019. Legas Tomek – 1’58”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Patroj ankaŭ suferas la postakuŝan deprimon

Deprimo ligita kun la naskiĝo de bebo koncernas ankaŭ patrojn. Kiel konstatis  sciencistoj el Indiana University School of Medicine en Indianapolis ĉirkaŭ 24 procentoj de patrinoj dum la gravedeco kaj post la nasko suferas deprimon. Tio negative influas la evoluon kaj konduton de la infano kaj la tutan familion. La  Usona Pediatria Akademio rekomendas do, ke pediatroj ekzamenu la gepatrojn tiurilate dum  la kontrolvizitoj kun siaj beboj. Sciencistoj gviditaj de dr-ino Erika R. Cheng analizis donitaĵojn el pli ol 9500 vizitoj de la gepatroj kun la beboj ĝis la 15-a vivmonato. La gepatroj plenigis angla- aŭ hispanlingve 20-demandan enketon, kiu servis por pritaksi la sanstaton de la infano, sed estis modifita tiel, ke eblis laŭ ĝi konstati la simptomojn de la postakuŝa deprimo. Necesis krome signi ĉu la eneketon plenigas patrino aŭ patro. Evidentiĝis, ke eĉ se la patroj partoprenis 31 procentojn de la vizitoj kun la infanoj ili respondis la enketon nur dum ĉirkaŭ 8 procentoj de siaj vizitoj. Laŭ sciencistoj pli ol 4 procentoj de la patroj respondintaj la enketon suferis deprimon. Ĉe la patrinoj tiu procento estis simila kaj egalis al 5 procentoj. Laŭ la sciencistoj la postakuŝa deprimo de la patro, simile kiel kaze de la patrino negative influas la infanon kaj la tutan familion. Tial iliaopinie necesas eduki kuracistojn pri la bezono ekzameni postakuŝe la deprimosimptomojn ĉe ambaŭ gepatroj.

El la elsendo 12.02.2019. Legas Tomek – 1’39”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Lezita aŭdokapablo kaj deprimo

La risko de deprimo ĉe grizaĝuloj kreskas konforme al la lezogrado de la aŭdokapablo. Sciencistoj el Columbia University analizis donitaĵojn de 5239 personoj pli ol 50-jaraĝaj el la sudamerika Hispanic Community Health Study. Ĉiu estis subigita al aŭdiometra ekzamenado de la aŭdokapablo kaj al testoj malkovrontaj deprimon. Grizaĝuloj, kiuj suferis la lezon de la aŭdokapablo ligitan kun sia aĝo havis samtempe pli multajn deprimosimptomojn. Ĉe la milda aŭdolezo la klinikaj simptomoj de deprimo estis preskaŭ duoble pli oftaj ol ĉe personoj bone aŭdantaj. Kaze de serioza aŭdolezo la deprimosiptomoj aperis eĉ kvaroble pli ofte. Konsiderante, ke plimulto de personoj pli ol 70-jaraĝaj suferas lezon de la aŭdokapablo, eĉ se ĝi ne estis diagnozita, des pli estas rekomendinde kuraci surdetecon por helpi en la kontraŭbatalado de deprimo. La lezo de la aŭdokapablo apartenas al la plej oftaj longiĝaj malkomfortaĵoj de la granda aĝo, kaŭzante ankaŭ konigajn perturbojn aŭ demencon. La esploro de sciencistoj el Columbia University ne pruvas, ke aŭdolezo kaŭzas deprimon. Tamen personoj kun aŭdoprobleoj frontas problemojn kun la komunikado kaj fariĝas socie izolitaj. Tio povas alkonduki al deprimo. Rekomendinde estas do testi la aŭdokapablon de grizaĝuloj kaj kaze de neceso entrepreni kuracadon.

El la elsendo 05.02.2019. Legas Maciek – 1’35”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Algoritmo por transformi videaĵon en bildtrion

La prilaborita en la Varsovia Politekniko algoritmo Comixify vekis interesiĝon en la tuta mondo. Ĝi servas por transformi videaĵon en bildstrion. Dum unu monato la paĝo de Comixify estis vizitita pli ol 180 mil fojojn kaj oni generis el ĝi pli ol 22 mil bildstriojn. Comixify aŭtomate elektas la plej interesajn kaj plej gravajn filmkadrojn el ricevita filmo kaj sekve kunaranĝas ilin kaj grafike alifaras. La algoritmo kreiĝis baze de interesiĝoj de studentoj pri bildstrioj kaj transfero de stilo helpe de maŝina lernado kaj la ĝistiamaj publikaĵoj i.a. prognozantaj popularecon de enhavoj en la Interreto. Sur la paĝo de Comixify eblas rigardi bildstriojn el fragmentoj de tiaj filmoj kiel i.a. “Pulp fiction”, “Stelaj militoj: La 1-a parto – Morna fantomo”. Instrumentojn prilaboritajn de studentoj el la Varsovia Politekniko eblas senpage testi.  Nun ili intencas perfektigi sian projekton vastigante ĝin je novaj funkcioj, kiel i.a. rekonado de voĉo aŭ generado de tiel nomataj fumetoj kun tekstoj por unuopaj bildoj.

El la elsendo 05.02.2019. Legas Tomek – 1’18”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La 2019 kiel Jaro de Matematiko

La 2019-a Jaro estis proklamita de la pola Senato kiel Jaro de Matematiko por omaĝi la polajn matematikistojn kaj iliajn atingaĵojn, kaj por inde taksi la signifon de ĉi tiu sciencbranĉo en la evoluo de socioj. Komence de aprilo 1919 en la Jagelona Universitato 16 personoj, i.a. Stefan Banach, Leon Chwistek, Antoni Hoborski, Franciszek Leja, Otto Nikodym, Alfred Rosenblatt, Jan Śleszyński, Antoni Wilk, Stanisław Zaremba kaj  Kazimierz Żorawski establis Matematikan Societon en Krakovo. Ĝi estis ĝermo de la posta Pola Matematika Societo. En la intermilita jardudeko fariĝis mondkonataj laborrezultoj de la Lvova Matematika Skolo, i.a. pri la funkcieca analizo. Al la kunaŭtoroj de tiu skolo kalkuliĝas Stefan Banach, unu el la plej elstaraj polaj sciencistoj kaj Hugo Steinhaus, agnoskita kiel la patro kaj patrono de la aplika matematiko  en Pollando. Aliaj elstaraj reprezentantoj de tiu skolo estis Stanisław Mazur, Władysław Orlicz, Juliusz Schauder, Stanisław Saks kaj ankaŭ Stanisław Ulam, ekde 1939 laboranta en Usono. Li estis la kunkreinto de la hidrogena bombo. La mondan famon al la pola matematiko alportis ankaŭ esploroj de la Varsovia Matematika Skolo, kies ĉefaj reprezentantoj estis  Wacław Sierpiński, Zygmunt Janiszewski, Stefan Mazurkiewicz kaj Kazimierz Kuratowski. Ĝian famon en la posta periodo aparte famigis Karol Borsuk kaj Samuel Eilenberg (ekde 1939 en Usono), agnoskitaj kiel kunaŭtoroj de geometria, respektive algebra topologio. Samtempe kun Lvovo kaj Varsovio estis ligitaj elstaraj logikistoj i.a. Alfred Tarski (ekde 1939 en Usono) kaj Jan Łukasiewicz. En la mondo grandan rangon akiris ankaŭ laborrezultoj atingitaj en Krakovo. Tie ŝlosilajn laborojn pri analizo gvidis Stanisław Zaremba, la kunestablinto de Internacia Matematika Unio kaj poste Tadeusz Ważewski la kunkreinto de la teorio de tipologiaj metodoj en la esplorado de diferencialaj  ekvacioj kaj rega teorio.

El la elsendo 29.01.2019. Legas Tomek – 2’24”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

 

Mamutrestaĵoj en Varsovio

Dum la foslaboroj ĉe la nova metroohaltejo en la varsovia kvartalo Wolo estis retrovitaj restaĵoj de prahistoria mamulo. Ilia aĝo estas taksata enkonduke je 100-120 mil jaroj kaj laŭ enkondukaj esploroj ili povas aparteni al mamuto aŭ prahistoria arbara elefanto. Nun ili estas esplorataj en la Ŝtata Arkeologia Muzeo en Varsovio por definitive konstati la specion de la animalo kaj la kaŭzojn de ĝia morto. En la retrovoloko en la prahistoria epoko troviĝis lago, kiun dum ĝia glaciiĝo povis suriri la besto droninte, kiam la glaciiĝinta lagolustro rompiĝis sub ĝia pezo. 

El la elsendo 22.01.2019. Legas Gabi – 0’54” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pollando rekonstruas populacion de eŭropa hamstro

En la daŭro de la lastaj 40 jaroj la populacjo de la eŭropa hamstro en Pollando malkreskis je 75 procentoj. Simile la situacio aspektas en la okcidenta kaj centra Eŭropo. Kaŭzis tion i.a. urboevoluo, grandkvanta aplikado de kemiaĵoj en la agrikulturo kaj klimataj ŝanĝoj. La eŭropa hamstro estas specio troviĝanta en la pola t.n. Ruĝa Bestoregistro, kiu rilatas al specioj minacitaj de pereo. La protekton kaj rekonstruon de la populacjo de la eŭropa hamstro en Pollando entreprenis la bestoĝardeno en Poznano kaj la Pola Naturprotekta Societo Salamanda. La eŭropaj hamstroj estas multe pli grandaj ol la prizorgataj hejme kareshamstroj siriaj aŭ vivantaj origine en la fora Siberio. Laŭ grandeco ili similas eĉ al ratoj, krome ilia felo havas apartajn kolorojn. Ventra felo estas nigra, malpli hela ol brun-rufa koloro de la nuka parto de ilia korpo. En la poznana bestoĝardeno oni jam sukcesis rekrei la populacion de gliro kaj   de ronĝulo >Spermophilus citellus<. Nun venis vico por la eŭropa hamstro. La poznana bestoĝardeno ligante tiamaniere praktikon kun la scienco realigas la modernan mision de Zoo-ĝardenoj.

El la elsendo 22.01.2019. Legas Maciek – 1’27” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Artefarita inteligenteco el Ĉinio en Pollando

La ĉina konzerno TCL ligita kun tiaj markoj kiel Blackberry, Alcatel aŭ Thomson planas funkciigi en Varsovio esplorcentron, la plej grandan ekster Ĉinio. Pli ol 100 sciencistoj realigos en ĝi projektojn ligitajn i.a.  kun la rekonado kaj kompreno de korpoesprimiĝo aŭ analizo de bildo. Temas pri novaj funkciatributoj faciligontaj interefikadon de homo kun aranĝaĵoj, kiujn eblos apliki ĉe hejmaj aparatoj. Laŭ la reprezentantoj de la ĉina firmao projektoj kreiĝantaj en la varsovia esplorcentro strimulos la teknologian revolucion. Pollando estis elektita ĉar multas en ĝi  altkvalitaj sciencistoj kun  profundaj matematikaj kaj algoritmaj konoj. Al Pollando logas same perfekte prepartita personalo, kiel ankaŭ la sistemo de stimuloj kaj favoroj por la esplorevoluigaj investaĵoj.

El la elsendo 15.01.2019. Legas Tomek – 0’56” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Obezeco rekte influas deprimon

      Vastaj genetikaj esploroj ne lasas dubojn, ke obezeco influas deprimon sendepende de kromaj malsanoj, kiujn ĝi kaŭzas. Sciencistoj el la sudaŭstralia universitato kaj el la brita  Exter-universitato prezentis antaŭnelonge firmajn pruvojn pri ligoj inter obezeco kaj deprimo. Antaŭe ili analizis medicinajn kaj genetikajn donitaĵojn pri preskaŭ 48 mil personoj suferantaj deprimon. Sekve komparis ilin kun genoj de preskaŭ 300 mil sanaj personoj. Tio ebligis elmontri mekanismojn inter ambaŭ perturboj. La esploristoj izolis psikologian komponanton de la obezeco disde la influo de la ligitaj kun ĝi sanproblemoj uzante genojn ligitajn kun pli alta indico de korpomaso (BMI bo-mo-i), tamen ligitajn kun malpli alta risko de tiaj malsanoj, kiel ekzemple diabeto.  Tiuj genoj estis same forte ligitaj kun deprimo kiel genoj akompanantaj pli altan BMI-indicon kaj diabeton. Tio sugestas, ke obezeco influas deprimon same kiam aperas aliaj sanproblemoj, kiel ankaŭ sen ili.  Laŭ la sciencistoj la aperinta nun globskale epidemio de obezeco maltrankviligas. Ĉar ĝi unuflanke altigas riskon de kronikaj masanoj kiel tumoroj aŭ malsanoj de korangia sistemo, aliflanke ĝi kondukas al deprimo.

El la elsendo 15.01.2019. Legas Gabi – 1’36” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Roboto rekonas nin rigardante la okulojn

Esploroj en  Flinders University en Adelajdo, Aŭstralio elmontris, ke okuloj estas eksterordinare riĉa fonto de konoj pri tio, kion ni pensas kaj sentas. Ĝis nun regis la konvinko, ke baze de la okulmovoj eblas diri pri la homa personeco nenion. Dume evidentiĝis, ke helpe de donitaĵoj kolektitaj fare de roboto dum la sekvado de okulmovoj eblas difini la personecotipon de koncerna persono. Tio estas antaŭenpaŝo en la neŭropsikologio kaj en laboroj pri artefarita inteligenteco. La eksperimenton partoprenis 50 studentoj kaj altlernejaj laborantoj. Por esti reprezenta ĝi estos ripetita, ĉar en la nuna temis  unuavice pri virinoj. Dum la eksperimento ĉiuj portis surkape okulografian aranĝaĵon de la speco „eye-tracker”, kiu sekvis la okulmovojn dum daŭranta 10 minutojn testo. Samtempe la testitaj personoj estis solvantaj psikologiajn kvizojn baziĝantajn sur la kvinfaktora modelo de personeco. Ĝi konsideris neŭrotikecon, ekstravagancon, malfermitecon je eksperimento, konkordemon kaj honestecon.  Baze de la donitaĵoj, laŭ la movo de okuloj, roboto projektita de esploristoj kapablis rekoni kvar el inter kvin bazaj tipoj de personeco (krom malfermiteco). Tio signifas i.a., ke la maniero, en kiu ni rigardas objektojn, liveras informojn pri rezonaj procezoj, kiuj stimulas konkretajn okulmovojn. Temas i.a. pri malgraŭvolaj movoj dum la observado de la ĉirkaŭaĵo, longeco rigardi konkretan objekton aŭ ŝanĝiĝado de pupilidiametro dum fiksrigardado.

El la elsendo 08.01.2019. Legas Tomek – 1’45” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La unua katedro dediĉita al la sankta Johano Paŭlo la 2-a

Fine de novembro en la katolika universitato en Avila (CITeS), estis inaŭgurita la unua en Hispanio scienca katedro dediĉitan al s-ta Johnao Paŭlo la 2-a. Dum la studoj ĝiaj studentoj konatiĝos i.a. kun la instruo de la pola papo. La inaŭguro de la katedro okazis lige kun scienca simpozio dediĉita al Karol Wojtyła. Pastro profesoro Juan Vicente Rodriquez atentigis pri la bezono profundigi konojn pri la vivo, agado kaj instruado de la pola papo, unu el la plej grandaj mistikuloj de la nuntempa Eklezio. La hispana katedro kreiĝis kunlabore kun la Papa Universitato de Johano Paŭlo la 2-a en Krakovo. Inter aliaj eventoj en Hispanio ligitaj kun la pola papo en novembro en la katolika  Universitato Comillas en Madrido estis inaŭgurita ekspozicio daŭronta tie ĝis la fino de decembro „Johano Paŭlo la 2-a: homo kaj kulturo”. En 2019 ĝi estos prezentita en kelkaj aliaj hispanaj urboj.

El la elsendo 14.12.2018. Legas Maciek – 1’07” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Timo esti distancigita de la Interreto

16 procentoj de la polaj internaŭtoj sentas timon esti distancigitaj de la Interreto, do suferas la sindromon FOMO. La siglo FOMO (Fear of Missing Out) signifas timon esti izolita de la Interreto kaj sociaj portaloj, la deziron esti en daŭra kontakto kun la aliaj kun la samtempa impreso, ke se oni estas for de la sociaj forumoj oni frontas la minacon preteratenti ion gravan.  Ĉi tiu fenomeno la unuan fojon estis identigita en la 90-aj jaroj, sed ĝia skalo komencis kreski konforme al la kresko de la signifo de la sociaj forumoj. La esploristoj el la Varsovia Universitato kunlaborantaj kun la esplorpanelo Ariadna taksinte, ke preskaŭ 26,9 milionoj da personoj en Pollando uzas la Interreton elmontris, ke  16 procentoj signifas 4 milionojn da polaj internaŭtoj. Inter ili estas grupo kun la altgrada FOMO, kiu ne ŝajnas esti ligita kun sekso aŭ la loĝloko. La timosindromon sentas 17 procentoj de virinoj kaj 15 procentoj de viroj, 14 procentoj de vilaĝloĝantoj, 16 procentoj de loĝantoj de malgrandaj kaj mezgradaj urboj kaj 18 procentoj de loĝantoj de grandaj urboj. Oni notis tamen grandajn diferencojn inter la aĝgrupoj. Altgranda FOMO estis identigita ĉe 20 procentoj de 15-24-jaraĝuloj, en la aĝgrupo 55+ tiu elcento egalas sole al 5 procentoj. Kiel substrekas la aŭtoroj de la raporto personoj kun la altgrada FOMO utiligas siajn ŝaĝtelefonojn en cirkonstancoj malkonsilindaj kiel la religiaj ceremonioj. Tion konfesis 20 procentoj de la respondintoj, sed eĉ 35 procentoj deklaris, ke pro la uzado de elektronikaj medioj suferas iliaj hejmaj taskoj, 27 procentoj neglektas siajn profesiajn taskojn.  Eĉ 36 procentoj de la enketitoj en la grupo de altgrada FOMO deklaras sian dependiĝon de la sociaj portaloj. La esploraŭtoroj prezentis vicon da rekomendoj pri tio, kiel kontraŭbatali FOMO-n. I.a. temas pri tio, ke la lerneja eduko pri novaj teknologioj ne limiĝu sole al la kapablo priservi aranĝaĵojn kaj programaron, sed koncernu ankaŭ la kapablon observi proporcion inter la utiligado de la Interreto kaj aktivado en la eksterreta medio.

El la elsendo 11.12.2018. Legas Tomek – 2’40” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La terkerno estas solida

Sciencistoj el la Aŭstralia Nacia Universitato akiris rektan pruvon, kiu konfirmas, ke la interna kerno de la Tero estas solida. Tio povos helpi la komprenon kiamaniere kreiĝis nia planedo. Adjunkto Hrvoje Tkalčić  kaj doktoro Than-Son Phạm prilaboris la metodon malkovri la transversajn ondojn en la interna kerno de la Tero, kiuj povas disvastiĝi nur en la solidaj korpoj. La sciencistoj analizis la similecojn inter signaloj emisiitaj sekve de forta tertremo registritaj de du sismografoj. La sama kolektivo jam aplikis similan teknikon mezurinte la glacidikecon en Antarkto. Sciencistoj el la Aŭstralia Nacia Universitato koncentriĝis pri donitaĵoj, kiuj estis kolektitaj de riceviloj en la periodo de tri ĝis dek horoj post la apero de la forta tertremo. Do oni konsideris  sole tiujn ĉi malfortajn signalojn. Sekve estis ekzamenitaj similecoj inter signaloj registritaj de sismografoj. Tiuj esploroj elmontris, ke la interna kerno de la Tero estas efektive solida korpo, sed pli „mola” ol supozite. Ĝiaj elastecproprecoj iom similas al tiuj de oro kaj plateno. Daŭre tamen multaj demandoj pri la interna terkerno restas nekonataj, ekzemple pri ĝia temperaturo aŭ aĝo.

El la elsendo 11.12.2018. Legas Tomek – 1’31” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pli ol 500 mil gestosignoj jam priskribitaj

Sciencistoj el la Laborejo de la Gesta Lingvistiko de la Varsovia Universitato de kelkaj jaroj kreas tre ampleksan bazon de gestaj eldiroj en la pola gesta lingvo (PJM). Ĝia korpuso havas jam 650 mil gestosignojn. Diversaĝaj surduloj invitataj el la tuta Pollando estas surbendigataj laŭ strikte difinita proceduro. En ĉiu kvinhora sesio interparolas po du personoj el la sama regiono de Pollando, do uzantaj la saman dialekton de PJM. La surbendigon partoprenas ankaŭ surda moderatoro, membro de la scienca kolektivo de la varsovia laborejo. La invititaj surduloj priparolas la bildojn aperantajn sur la ekrano. Dum ekzemple antaŭ la unua aperas mapo kun indikita itinero, la alia ricevas sole bildon de la mapo. La tasko de la unua estas klarigi al la partnero  kiel atingi celon B startante en la punkto A, kio postulas uzon de tiaj vortumoj kiel „ĉe apoteko direktiĝu maldekstren” aŭ „post teatro turniĝu dekstren”. Tiamaniere estas analizataj formoj de imperativaj kaj spacaj esprimoj en la pola gesta lingvo. Tiel oni ekscias,  ĉu ili malsimilas depende de la aĝo de la interparolantoj aŭ ilia devenregiono. Oni analizas ne sole gramatikaĵojn, sed ankaŭ la manieron uzi la tridimensian gestospacon. Nome la interpreton de la komunikado influas la gestado pli aŭ malpli proksime al la interparolanto, gestado pli aŭ malpli supra rilate al la interparolanto. La kreiĝanta korpuso de PJM reliefigas la komplikecon de la pola gesta lingvo, kiu ĝis antaŭnelonge entute ne estis priskribata kaj analizata.

El la elsendo 04.12.2018. Legas Tomek – 1’52” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La plej malnovaj vitroobjektoj en Pollando

La plej malnovaj vitroobjektoj en Pollando devenas el Egipto kaj Mezopotamio. Temas unuavice pri ornamaj bidoj, kies aĝo laŭ la fizikokemia analizo havas pli ol tri kaj duonan mil jarojn. Sciencistoj asertas, ke vitron oni komencis produkti pli-malpli 2300 jarojn antaŭ nia erao en Mezopotamio. Ĝia produktado disvastiĝis en la Proksima Oriento ĉirkaŭ la mezo de la 2-a jarcento antaŭ nia erao. La unuaj polaj vitroproduktejoj aperis nur en la frua mezepoko. Inter la proksimorientaj vitraj objektoj temas unuavice pri vitraj bidoj, kiujn arkeologoj malkovras en tomboj kaj trezortrovaĵoj. Kun la tempofluo da ili estis pli multe, aparte post 1300-a jaro antaŭ nia erao en la socio de la soraba kulturo. Estas jam konataj pli ol 3 mil bidoj el la 13-a – 9-a jarcentoj antaŭ nia erao, kiuj servis por la kolornamado. Kelkfoje temis pri elementoj de pli bunta kolornamaĵo. Ekzemple la kolornamaĵo malkovrita en la loko Targowisko (la krakova regiono) konsistas el ĉirkaŭ 380 vitraj bidoj, sukcena apartigilo kaj etaj oraj spiraloj. La ekzameno de la kemia konsisto de proksimorientaj vitraj objektoj estis farita per malsamaj metodoj en du laboratorioj. Tamen ekspertoj ne kapablas indiki konkretajn vitrofandejojn, el kiuj devenas la proksimiorientaj vitraj ornamaĵoj malkovrataj i.a. sur la tereno de Pollando.

El la elsendo 27.11.2018. Legas Gabi kaj Barbara – 1’59” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Novaj teknologioj en la servo de geologio

Dum jaroj la serĉado de mineralaj krudaĵoj ligiĝis kun pluraj penaj esploroj kaj analizoj de virtualaj esplorendaj tavoloj kaj multaj testoboradoj. Nun por esplori iun terenon laŭ la vidpunkto de la troviĝantaj tie krudaĵtavoloj oni povas utiligi aerogeofizikon kaj multspektrajn fotojn. Kio gravas specializajn aviadesplorojn eblas fari en lokoj malfacile alireblaj kaj tiaj, sur kiuj ne estis ankoraŭ malkovritaj mineralaj tavoloj. Tiu metodo ebligas dum unu flugesploro priserĉi vastajn terenojn kaj kolekti amason da donitaĵoj pri interesantaj onin (tio ne estas eraro) mineraloj kaj tavoloj. Tiuj esploroj estas efektivigataj helpe de speciale adaptitaj flugmaŝinoj, unuavice aviadiloj kaj helikopteroj, baldaŭ plej verŝajne ankaŭ dronoj, t.e. flugrobotoj. Tiuj novumaj teknologioj jam estas utiligataj por interpretado de sismaj eventoj kaj donitaĵoj.

El la elsendo 27.11.2018. Legas Tomek – 1’04” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pli da glacio sur la Marso ol supozite

En la norda hemisfero de la Marso povas esti pli da glacio ol supozite. Tion elmontras la detala mapo pri la terformacio de la Ruĝa Planedo, prilaborita i.a. de polino, doktorino Anna Łosiak. Preskaŭ la tutan nordan hemisferon formas malaltebenaĵo situanta pli ol 6 kilometrojn malpli supre ol la meza alteco de la tereno en la suda hemisfero de la planedo. Antaŭ pli ol 3,8 miliardoj da jaroj plej verŝajne troviĝis tie oceano, sed ĝis nun plimulto de la akvo kaj atmosfero fuĝis en la kosman spacon. Antaŭnelonge la esploroj elmontris, ke en kelkiuj lokoj de ĉi tiu regiono povas troviĝi glacio, kvankam ne estas certe, kiamaniere ĝi tie aperis. Por solvi la enigmon internacia kolektivo de planedaj geologoj okazigis kelkjarajn esplorojn de tri regionoj de la Nordaj Malaltebenaĵoj de la Marso – Utopia, Acidalia, Arcadia Planitiae. Gvidis ilin sciencistoj el Francio, Britio, Pollando, Germanio, Kanado kaj Usono. Ili utiligis donitaĵojn el la usona aranĝaĵo CTX troviĝanta sur la ferdeko de Mars Reconnaissance Orbiter, kiu dum dekkelkaj jaroj estis fotanta la surfacon de la Marso. Post la analizo de la donitaĵoj kaj retmapado kreiĝis la unua vasta kaj detala mapo pri la terenformiĝo de la Ruĝa Planedo. Sciencistoj identigis multajn lokojn, en kiuj glacio troviĝas neprofunde sub la surfaco, krome ankaŭ aliajn, en kiuj glacio troviĝas profunde kaj estas nevidebla. Plej verŝajne do temas pri du specoj de glacio. Tre malnova, havanta pli ol 3,8 miliardojn da jaroj kreiĝinta sekve de frostiĝo de la marsa oceano. Relative nova, havanta ĝis kelkcent milionoj da jaroj aperinta en la sekvo de vasta glaciiĝo. Laŭ sciencistoj „juna” glacio povas multon diri pri la antaŭnelongaj klimatŝanĝoj sur la Marso, tre „maljuna” glacio estas unu el la plej bonaj lokoj, en kiuj povis kaŝiĝi virtualaj marsaj organismoj.

El la elsendo 21.11.2018. Legas Tomek – 2’19” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Mikroplasto en vivaj organismoj

Malfacilas imagi la mondon sen plasto. Ĝia produktado dum la lastaj 40 jaroj kreskis 25-oble kaj egalas nun je ĉirkaŭ 380 milionoj da tunoj jare; entute tamen dum la 40-jara periodo la homaro produktis 8300 milionojn da tunojn da plasto. Ĝis nun plej bone estis rekonita la polucio per plasto de la akvomedio – de la maroj, oceanoj, riveroj kaj kontinentaj akvoreceptakloj. La plastaj mikroelementoj estis konstatitaj en ĉiuj specoj de maraj organismoj kaj en planktono. Estas sciate, ke ili kumuliĝas en la nutrosistemoj, kvankam ne estas kontentige esplorita ilia virtuala influo je kontinentaj organismoj. Sciencistoj el la Viena Universitato kaj el la aŭstra agentejo pri la medioprotektado monitoris grupon de personoj el diversaj landoj: Aŭstrio, Finnlando, Nederlando, Japanio, Pollando, Rusio, Britio kaj Italio. Ili ĉiuj notis informojn pri konsumataj nutraĵoj dum semajno antaŭ la analizo de siaj ekskrementoj. Ĉe ĉiuj estis konstatitaj plastoelementoj sekve de la konsumado de nutraĵoj kaj trinkaĵoj plaste pakumitaj. Neniu estis vegetarano, 6 konsumadis marajn fiŝojn.  Interalie baze de tio dum la 26-a Eŭropa Gastroenterologia Semajno (UEG) en Vieno estis konstatinte, ke plastaj mikroelementoj estis konsumataj kune kun fiŝoj kaj marfruktoj, mara salo kaj eĉ biero, mielo kaj botelakvo. Laŭ doktoro  Philipp Schwabl temas pri la unua esplorado konfirminta la supozojn, ke plastaj mikroelementoj trafas al la homa digestosistemo. Dum la ekzamenado de animaloj la plej grandan kondensiĝon de plastaj mikroelementoj oni konstatis en intestoj, tamen iliaj plej malgrandaj konsisteroj trafas al la sangocirkulado, limfa sistemo kaj eĉ hepato. La lastaj esploroj alportis pruvon pri la enesto de plastaj mikroelementoj en la homa organismo. Tio signifas bezonon de pliaj esploroj por kompreni, kion tio signifas por la homa organismo.

El la elsendo 14.11.2018. Legas Tomek – 2’20” 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

1  2  3  4  5  6 7 8 9 10