Sciencaj informoj

Kurteco de amaskomunikilaj informoj

Ĉiam pli ofte aperas lastatempe mallongaj komunikoj, aparte videaj. Tio estas respondo al la atendoj de klientoj, ĉefe la generacio de la nunaj dudekjaruloj, unuavice pro la hasta maniero de la informkonsumado pere de poŝtelefonoj. La elsendfluaj platformoj ĉiam pli ofte eksperimentas kun tre mallongaj seriaj filmoj, kiuj ne plu daŭras 30 aŭ 50 minutojn, sed nur 10. Simile estas kun tekstaj informoj, kiujn ofte akompanas la kromnoto, ke koncernan tekston oni legos nur dum ekzemple unu minuto. Samtempe videbliĝas alia tendeco, interesiĝo pri iom longaj sonrakontoj, plej ofte en la podkasta formato. Laŭ doktoro Krzysztof Kuźmicz el la Akademio de Leon Koźmiński ĉiam pli da personoj serĉas sonproduktojn en la elsedfluaj platformoj kaj laŭpetaj stacioj. Sed tio ne ŝanĝas la fakton, ke kreiĝas ĉiam pli da produktoj mallongdaŭraj. Laŭ psikolgo, doktoro Iwona Werner troa plurfonta ekscitado povas krei problemon, kiam nia atnentosistemo postulos ekskluzive enhavojn rapidajn, intensajn kaj senĉese ŝanĝiĝantajn. Tio povas konduki al perturbo de la emocia kaj kogna sistemoj, kio emfaziĝas en inklino al maltrankvilo, iritiĝo, manko de pacienco kaj malfortigo de la kapablo koncentriĝi. Tamen – ŝiaopinie – ne mallongeco de informoj en bitaj medioj estas revolucia por niaj cerboj, sed la bitaj informoj mem. Malgraŭ tiuj rezervoj ambaŭ sciencistoj konfirmas, ke mallongaj komunikformoj povas bone plenumi sian taskon en distanca lernado.

El la elsendo 07.07.2020. Legas Tomek – 1’49”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Formmemorkapabla materialo

Pu Zhang kaj liaj kolegoj el Binghamton University kreis formmemorkapablan materialon, kiun konsistigas kristala reto el likva metalo enkadrita en silician kruston. La silicia krusto kontrolas la formon kaj la integran tuton. Post la frakaso de la materialo kaj sekva varmigo ĝi reakiras la originalan formon. La metalo kreiĝis el speciala miksaĵo de bismuto, indio kaj stano. Difinata kiel Fields-ajolo ĝi havas multajn eksterordinarajn proprecojn. Ekzemple ĝia fandotemperaturo egalas al apenaŭ 62 celsiusaj gradoj, do sufiĉas varma akvo,  por ke metalo ektroviĝu en fandita stato.  Fields-ajolo estas krome eksterordinare eltenema kaj stabila, multe pli rigida ol plimulto de polimeroj kun formmemorkapablo. La materialo povas esti aplikebla en robotiko, elektroniko aŭ kosma industrio. La ĉefa avantaĝo de la nova inventaĵo estas, ke por la tempo de transporto, provizora staplado  la materialo povas esti frakasita. Post la sekva varmigo ĝi revenos al la originala formo. Tial ĝi  povos ekzameniĝi ekzemple por transporto dum la kosmaj ekspedicioj. Plia avantaĝo de la nova materialo estas la ebleco de ĝia plurfoja uzo. 

El la elsendo 30.06.2020. Legas Tomek – 1’24”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La parolstrukturoj en la cerbo pli malnovaj ol supozite

Ĝis nun estis asertite, ke la cerbostrukturoj, kiuj ebligis la evoluon de parolo aperis antaŭ 5 milionoj da jaroj. Nun internacia sciencista kolektivo konsistanta el eŭropaj kaj usonaj esploristoj konkludis, ke la komencon de tiuj strukturoj necesas serĉi almenaŭ 20 milionojn da jaroj pli frue. Sciencistaj kolektivoj el Eŭropo kaj Usono esploris baze de cerboskanaĵoj kaj analizo de  lokoj responecaj pro aŭdokapablo la rilatajn strukturojn en la cerboj de homo, ĉimpanzo kaj rezuso.  Ili malkovris fragmenton de strukturo, kiu ligas la aŭdokortekson kun la regionoj de frunta lobo, respondecaj pro la alifarado de parolo, trajtoj karakterizaj nur por la homoj. Ĉe aliaj primatoj tiu strukturo nur sugestas la evoluan bazon por kognaj kapabloj ligitaj kun aŭdokapablo kaj por komunikado pere de voĉo. Pri siaj konkludoj ili informis publike. Ilia artikolo donas novan prilumon al eksterordinara transformiĝo de la parolstrukturo, konstatita ekskluzive ĉe la homoj.  Nome la maldekstra flanko de tiu strukturo ĉe la homoj estas pli evoluinta, kaj ĝia dekstra flanko karakteriziĝas per forta malsimetrio, malsame ol ĉe la primatoj. Ĝuste tiu ĉi strukturo ludas principan rolon en la parolevoluo.

El la elsendo 23.06.2020. Legas Tomek – 1’30”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Bjalistoka Onkologia Centro kun eŭropa kvalitatesto

La Onkologia Centro en la Universitata Klinika Hospitalo de Bjalistoko ricevis la konfirmateston de la Eŭropa Societo de Onkologia Ginekologio. Per ĝi oni deklaras, ke la centro atingis altan kuracan kvaliton de la progresinta ovarikancero. Ĝi estas la unua en Pollando kaj la 25-a en Eŭropo centro kun ĉi tiu atesto. La bjalistoka centro kuracas ne sole ovarikanceron, sed ĉiujn ginekologiajn tumorojn. Antaŭ la atribuo de la konfirmatesto oni taksis la aplikatajn en la centro kuracteknikojn kaj la vastecon de la okazigataj operacioj. Tio havas ŝlosilan signifon, por la transvivo de paciento suferanta la onkologian malsanon, ĉar la progresinta kancero ligiĝas kun la neceso operacii ankaŭ aliajn organojn en la ventra kavo. Ĉiujare en la bjalistoka Onkologia Centro estas kuracataj ĉirkaŭ 75 pacientinoj el la tuta lando suferantaj ovarikanceron. En ĉirkaŭ 50 kazoj temas pri progresinta malsano.

El la elsendo 16.06.2020. Legas Tomek – 1’11”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Akordiĝantaj cerboj de du proksimaj personoj

Kolektivo el la Universitato Aalto kaj PET-centro en la finna Turku prilaboris metodon de samtempa skanado de la cerboj de du personoj helpe de magneta resonanco. Tio ebligis observi la reagon de la cerboj en interrilatado kun aliaj homoj. La finnaj sciencistoj skanis cerbojn de 10 paroj. Ĉiu el ili pasigis en skanilo 45 minutojn en proksima fizika kontakto laŭ la rekomendo de esploristoj frapante reciproke per la fingro siajn buŝojn. Dum la skanado de iliaj cerboj  evidentiĝis, ke la homaj cerboj laŭvorte sinkronigis. La ligita kun tio mensa imitado de la movoj de la partnera persono verŝajne konsisitigas la plej fundamentan mekanismon de sociaj interagoj. Laŭ profesoino Rita Hari dum interparolo aŭ solvado de iu problemo la cerbofunkcioj de homoj kunligiĝas. Tamen ni eblas kompreni la okazantajn en la reala tempo bazajn sociajn interreagojn, se samtempe  oni ne skanas la cerbofunkciojn de ambaŭ engaĝitaj personoj. Kiel ŝi klarigis sian eksperimenton en „Frontiers in Psychiatry” tio estas bonega komenco de esploroj pri maturaj interagoj. Homoj reagas ne sole je eksteraj impulsoj, sed de unu sekundo al la alia, akordigas sian konduton al tio, kion ili atendas.

El la elsendo 16.06.2020. Legas Tomek – 1’29”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Novuma grafena sondo por koroperacioj

Ĝis nun kardiokirurgoj opraciante pacienton por apliki by-pass ne disponis pri optimuma ebleco monitori laboron de la pulsanta koro ĉe signifa parto de pacientoj en kritika momento. Tiun problemon solvas novuma sondo prilaborita de la ekonta firmao Heart Sense sub la gvido de d-ro Grzegorz Suwalski. Ĝi kapablas deĉifri la signalon de EKG rekte de sur la korsurfaco. Helpas en tio maldika kaj elasta sondo, kiu peras signalon fortan kaj stabilan garantiantan, ke EKG-monitorado estas optimuma. Pri  ĝia teknika arkitekturo laboris kolektivo de inĝenieroj specialistiĝantaj pri elektronika presteknologio, ĉar la aranĝaĵo devis esti ekstreme leĝera, elasta kaj neinvada, kongrua kun ĉiuspeca kardiologia monitoro. Ĝi devis krome esti strikte alĝustigita al la surfaco de la batanta koro kaj senerare peri EKG-signalon. Ĉiuj 30 prototipoj de la sondo Heart Sense estis subigitaj al 6 ekzamenoj „ex-vivo”, al du serioj de ekzamenoj sur la modelo de la batanta koro de animalo kaj al esploroj pri imuneco je la gamma-radiado, necesa por sterilizo. La elektrodo povas esti plurfoje almetita al koro kaj forprenita de ĝi sen la risko damaĝi koron aŭ elektrodon. Dank’ al apliko de grafena tavolo EKG-signalo estas pura, forta kaj stabila, plene diagnozebla. La sondo estas patentumata.

El la elsendo 09.06.2020. Legas Tomek – 1’35”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Kion fari kun farmaciaj vezikpakoj?

Vezikpakoj kalkuliĝas al la plej signifaj plastaj forfalaĵoj en la farmacia industrio. Ili entenas inter 75 kaj 85 procentoj da plasto, ĉefe polivinilklorido (PCV) kaj inter 15-25 procentoj da aluminia folio. Dank’ al kemiistoj el la Lodza Universitato (la centra Pollando) el unu tuno da forfalaĵoj de la farmaciaj vezikpakoj eblos reakiri ĉirkaŭ 200 kilogramojn  da aluminio kaj ĉirkaŭ 800 kilogramojn da PCV. La teknologio de la lodzaj sciencistoj konsisitas en segregado de vezikpakoj laŭ PCV-koloro. Sekve en muelita stato (de ekzemple duona milimetro) ili estas metataj en specialan ujon prialboritan de la lodzaj sciencistoj, al kiu estas aldonata likva separa substanco. En la sekva kirliĝoetapo la komponaĵoj de vezikpakoj estas separitaj. La supra tavolo enhavas PCV-on, la malsupra aluminion. Dume la farmacia leĝaro ne reguligas la problemon de reciklado de farmaciaj pakumoj. La patentumata nun solvo de la lodzaj sciencistoj estas ne nur ekonomia, sed ankaŭ ekologia. Aluminio estas metalo kun vasta aplikeblo en la industrio. La  akiro de ĝia unu kilogramo el  metalrubo postulas unu dekonon de energio, kiun postulus ĝia akiro el erco. Unu kilogramo de PCV el forfalaĵoj  postulas unu trionon de energio, kiun oni bezonus por produkti ĝin el novaj produktoj. La regajnita tiuvoje plasto taŭgas por  hejmuzaj aranĝaĵoj kaj konstruado.

El la elsendo 09.06.2020. Legas Tomek – 1’43”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Diamanta vajco ebligis enrigardi la Terkernon

Nia scio pri la terkerno, kiu troviĝas en la profundo ekde 3 mil kilometrojn sub la terkrusto devenas el la observado de la sismaj ondoj, kiuj trapenetris la terkruston. La proprecoj de la terkerno estas esplorataj ankaŭ baze de teoriaj prikalkuloj kaj komputila modelado, ankaŭ dank’ al subigado de materialoj al ekstremaj temperaturoj kaj premo. Dank’ al tio estas sciate, ke la kerno konsistas el du partoj. Interna, firma – konsistanta ĉefe el fero kaj nikelo kaj ekstera, en kiu dominas likva fero. Nun japanaj sciencistoj sub la gvido de Yasuhiro Kuwayama el la Tokia Universitato rekreis laboratorie la ekstremajn kondiĉojn regantajn en la ekstera parto de la terkerno. Por atingi grandegajn premon kaj temperaturon estis aplikita altgrade specialigita diamanta vajco. Tiu tekniko ebligas teorian, nelimigitan en la tempo okazigadon de eksperimentoj. Ĝis nun oni sukcesis atingi kondiĉojn regantajn en la tera kerno nur dum kelkaj mikrosekundoj. Japanoj helpe de diamanta vajco subigis provaĵon de likva fero al premo de 116 GPa (gigapaskaloj), kaj sekve helpe de lasero varmigis ĝin ĝis la temperaturo de 4350 kelvinoj. Se tiu temperaturo plej verŝajne estas reala en la terkerno, la menciita premo estas iom malpli alta en la supra parto de la ekstera kerno ol atendite. Post la komparo de la rezultoj de la eksperimento kun la observodonitaĵoj Kuwayama kaj lia kolektivo komparis la termdinamikajn proprecojn de sia ferprovaĵo kun niaj  scioj pri la ekstera kerno. Estis konkludite, ke ĝi estas je 7,5 procentoj malpli densa ol likva fero. Tio signifas, ke troviĝas en ĝi multaj aliaj neidentigitaj ĝis nun elementoj. Materialo en la ekstera kerno fluas je 4 procentoj pli facile ol likva fero.

El la elsendo 02.06.2020. Legas Tomek – 2’11”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Koralaj rifoj pli imunaj je altaj temperaturoj

La aŭstralia scienca agentejo CSIRO informis, ke oni sukcesis grandigi la imunecon de koralaj rifoj je altaj temperaturoj. La kreskanta temperaturo de la mara akvo kaŭzas, ke ili perdas la etajn glonojn, kiuj simbioze vivas en ili. Sekve de tio koraloj blankiĝas kaj estas subnutritaj.  La kolektivo de doktoro Patrick Buerger el CSIRO kreis en laboratorio mikroalgojn, kiuj toleras altajn temperaturojn. Komence de la nuna jaro en la Granda Korala Rifo en Aŭstralio okazis amasa blankĝo de koraloj, la tria dum la lastaj tri jaroj. Du similaj kazoj estis notitaj en 2016 kaj 2017. Du trionoj de la Granda Korala Rifo, la plej granda ĉi-speca sistemo en la mondo estis difektitaj. La aŭtoroj de la malkovro esperas, ke la malkovro protektos la koralajn rifojn minacitajn de formorto. La rezistaj je varmo simbiozaj glonoj aldone pli bone frontas fotosintezon.

El la elsendo 26.05.2020. Legas Tomek – 1’04”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Silikona rubando monitoras cerbon kaze de lezo

Ĝis nun oni malmulte esploris, kio okazas kun kortekso dum la kaplezo. Plej ofte tamen temas pri serioza akcidento. Aktuale polaj sciencistoj el la Vroclava Politekniko, en la suda Pollando,  laboras pri malpeza silikona rubado por la kapo, kiun oni povas surmeti ekzemple dum la sportaj ekzercoj. Ĝi ebligas monitori la cerbon kaze de lezo. Sed ne temas sole pri la sekvado kiel kreiĝas lezoj kaj misfunkciado de cerbo kaze de kontraŭpuŝiĝo aŭ falo. Ĝi povas helpi en laboroj pri rimedoj protektantaj la kapon, ekzemple dum la testado de kaskoj. La vroclavaj sciencistoj  testis jam sian silikonan rubandon i.a. helpe de volontuloj praktikantaj diversajn sportbranĉojn,  kiel ekzemple la usonan piedpilkon.

El la elsendo 26.05.2020. Legas Tomek – 0’52”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Eksterordinaraj naĝistaj naĝiloj

Kvankam sur la merkato ne mankas naĝistaj naĝiloj, tamen ĝis nun mankis tiuj, kiuj estus amikaj por la homa haŭto kaj samtempe protektus kontraŭ bakterioj kaj mikozoj. Tiun breĉon plenigas naĝistaj naĝiloj projektitaj de la polaj sciencistoj el la Universitato de Katowice kaj el tiu-ĉi urba Akademio de la Fizika Aktivado jam patentumitaj en Pollando kaj la Eŭropa Unio. Ili estas tre leĝeraj, produktitaj el konraŭbakteriaj kaj kontraŭmikozaj materialoj, sekuraj por piedartikoj kaj genuoj. La polaj naĝiloj estas elastaj, dank’ al kio en malpli signifa gradio ili ŝarĝas piedartikojn, do povas esti uzataj de personoj suferintaj la ĉi-koncernajn lezojn. Ili taŭgas krome en la rekapabligado de vertebraro kaj firmigado de la profundaj muskoloj. Dank’ al konforma profilumo ili grandigas  rapidecon kaj efikecon de la naĝado laŭ diversaj stiloj. Pro siaj kontraŭbakteriaj kaj kontraŭmikozaj proprecoj ili povas havi apartan signifon en publikaj basenoj kaj en luejoj de naĝistaj akcesoraĵoj.

El la elsendo 19.05.2020. Legas Tomek – 1’12”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Proprecoj de kupro kaj kronviruso

La apliko de kupro por la kuracaj celoj estis konata jam en la antikva Egipto, sed nun oni malkovras tion denove. Sciencistoj el la usona Purdue University en Indianao konstatis, ke kiel kroma armilo kontraŭ COVID-19 povas iugrade  roli ĝuste ĉi tiu metalo. Analizante la konduton de bakterioj sur diversaj surfacoj ili  malkovris eksterordinarajn proprecojn de kupro. Nome en rekta kontakto ĝi mortigas bakteriojn liberigante jonojn, kiuj disŝiras ilian ĉelmembranon. Kaze de viruso kupro detruas ĝian DNA kaj RNA. Se la viruso sur plasta surfaco povas transdaŭri ĝis 72 horoj sur la kupra ĝi restas aktiva nur  kvar horojn.  La glata surfeco de kupro ne liveras multajn konektopunktojn inter la metalo kaj mikroorganismo tial la traiĝado de jonoj el la kupro al bakterio postulis tioman tempon. Tiun rezulton eblis plibonigi dank’ al nova lasera prilaboro de la metalsurfaco, en kies sekvo ĝi perdas sian glatecon. Tiucele en nanoskalo oni gravuris la metalsurfacon tiel vastigante ĝian spacon.  Tio ebligis grandigi la kvanton de la traiĝantaj jonoj.  Dum testoj la traktita tiel kuprosurfaco dum apenaŭ 40 minutoj tutece eliminis tiajn bakteriojn kiel E.coli aŭ Staphylococcus aureus. 

El la elsendo 12.05.2020. Legas Tomek – 1’33”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Bovinoj helpas proteki cikoniojn

Bovinoj sin paŝtantaj sur la verdaj herbejoj plibonigas la ĉaskapablojn de la blankaj cikonioj. Komunajn eplorojn pri tio gvidis esploristoj en la Pola Societo por la Protektado de Birdoj, la Univeristato en la brita Cambridge kaj la Naturscienca Universitato en Pollando. Iliaj esploroj klarigas, kial cikonioj preferas fragmentojn de herbejoj, paŝtejoj kaj lokoj, kie paŝtas sin bovinoj. Laŭ esploroj faritaj en la norda Pollando evidentiĝis, ke la blankaj cikonioj, kiuj ĉasis en la ĉeesto de paŝtantaj sin bovinoj havis preskaŭ 90-procentan sukceson. Kiam cikonioj ĉasis solece ilia sukceso estis nur 60-procenta. Krome la cikonioj ĉasantaj en la ĉeesto de bovinoj havis ne sole pli bonan ĉasrezulton, sed faris tion ankaŭ kun malpli granda fortostreĉo. Tio ligiĝis kun la malneceso venki grandajn distancojn. Tiujn rezultojn oni notis en la daŭro de la tuta tago. Aldone oni notis pozitivan interdependecon inter la kvanto de paŝtantaj sin bovinoj kaj cikoniaj ĉassukcesoj. La reenkondukaj programoj de la blanka cikonio en la okcidenta Eŭropo baziĝas sur la kromnutrado de la birdoj, kiuj sur specialaj platformoj ricevas fiŝojn aŭ kokidojn. La ĵus menciitaj esploroj elmontras, ke pli efike  estus revenigi la liberan sinpaŝtadon de bovinoj, kio estus samtempe solvo pli naturamika.

El la elsendo 05.05.2020. Legas Gabi – 1’46”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Leteroj al kvaranteno

Psikologoj el la Jagelona Universitato en Krakovo lanĉis iniciaton kun la nomo „Leteroj al kvaranteno”. Kvaranteno en la pola lingvo povas esti komprenita kiel ina persona nomo. Ĝi celas helpi al personoj, kiujn aparte tuŝas, suferigas la socia izoliĝo. La ebleco surpaperigi aŭ elektronike priskribi siajn pensojn povas helpi al ili fronti negativajn sentojn, inkluzive de deprimo. Leterojn eblas sendi al speciala adreso subskribante ĝin per propra nomo, inicialoj, pseŭdonimo aŭ sendi anomime. Legas ilin ekspertoj el la Psikologia Instituto de la Jagelona Universitato. La reagaj respondoj je elektitaj ideoj, pripensoj aperas lunde kaj vendrede en la reto (https://psychologia.uj.edu.pl/kwarantanna/listy-do-kwarantanny). En la reta paĝo de la Instituo eblas trovi krome informojn kiel fronti streson, kie serĉi helpon, kion proponi al infanoj restadantaj hejme. Krome ĉe la markilo „kiel faras tion aliaj” troviĝas senpagaj retaj kursoj liveritaj de usonaj universitatoj – Brown, Harvard, Cornell, Princeton, Dartmouth, Yale Columbia kaj University of Pennsylvania. Por junaj esplorisoj estis kreita speciala subpaĝo kun materialoj dediĉitaj al la gvidado de esploroj en la pandemia tempo.

El la elsendo 05.05.2020. Legas Tomek – 1’22”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Cerbostrukturo post kosmaj flugoj

Estas sciate, ke astronaŭtoj revenantaj post longa kosma ekspedicio spertas problemojn kun vidkapablo. Ĉe la membroj de Internacia Kosma Stacio ofte estas diagnozita  ŝveliĝo de la opta nervo, retina sangoverŝiĝo aŭ aliaj strukturaj ŝanĝoj ene de la optoinstrumento. Tio estas sekvo de la mikrogravitado perturbanta la hidrostatikan ekvilibron en la organismo kondukante al kresko de interkrania hipertensio. Doktoro Larry A. Kramer kaj aliaj sciencistoj el la Radiologia Societo de la Norda Ameriko decidis pli profunde esplori la fenomenon. Baze de magneta resonanco ili konstatis, ke ŝanĝoj okazantaj pro longdaŭra estado en la kosmo estas pli grandaj ol supozite. Ĉe astronaŭtoj revenantaj el Internacia Kosma Stacio ili konfirmis i.a. la grandiĝon de la blanka substanco en la cerbo kaj de la cerbospina likvaĵo. Astronaŭtoj havis ankaŭ iom misformitan hipofizon, kiu iĝis malpli longa kaj malpli granda. Tiuj ŝanĝoj daŭris dum unu jaro post la reveno el la Kosmo, kio spozigas, ke ili havis daŭran karakteron. Sciencistoj nun esploras la manierojn kontraŭagi la mikrogravitadon.

El la elsendo 28.04.2020. Legas Tomek – 1’21”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pola plantorigina vizaĝmasko

Profesoro Mohamed Hazem Kalaji kaj doktoro Jacek Mojski el la Biologia Instituto de la Ĉeflernejo pri la Agrikultura Mastrumado en Varsovio de jaroj laboras pri apliko de plantoj en la purigado de aero en urboj, vastaj spacoj, ankaŭ en fermitaj  lokoj. En la lasta periodo ili okupiĝis pri aerfiltrilo baziĝanta sur elektitaj plantospecioj por „halitigi virusojn”. Dum laboratoriaj testoj ĝia efikeco kontraŭ viruso de gripo evidentiĝis 100-procenta. La viruso kaŭzanta COVID-19 estas simildimensia. Tiu aerfiltrilo kiel vizaĝmasko povus esti plurfoje uzita, estus malmultekosta kaj amika al la medio. Por ĝia efikado estas necesa lumo, por ke ne ĉesu la fotosinteza procezo. Sed sufiĉas minimuma kvanto de lumo, eĉ la ĉambra. En la mallumo la vizaĝmasko restas aktiva dum dek kelkaj horoj. La nova produkto povus servi ankaŭ kiel aerpuriga elemento en la fermitaj lokoj tiaj,  kiel hospitaloj, klinikoj, lernejoj aŭ laboratorioj. Ĉe la nuna etapo estas planitaj testoj kun polaj partneroj pri la efikado de la platdevena filtrilo en kontakto kun aktiva aŭ ne aktiva viruso SARS-CoV-2.

El la elsendo 21.04.2020. Legas Tomek – 1’20”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La unua noveca ennplataĵo en Pollando

En Pollando estis okazigita la unua enplantooperacio de pioniraj, aktivaj enplantaĵoj, kiuj utiligas la ostan sonperadon. Laŭ profesoro Henryk Skarżyński tio signifas novan etapon en la kuracado de aŭdoperturboj aperantaj en la regiono de interna kaj meza oreloj. Dum la operacio estis aplikita aranĝaĵo Bonebridge BCI 602 utiliganta la fenomenon de la osta perado. Ĝi konsistas en la perado de sonsignalo pere de la kraniaj ostoj rekte al la interna orelo. La ostoj de la kranio estas stimulataj per mekanika vibrado, kiu rekte estas direktata al la interna orelo. Tie okazas ĝia transformo en sonon, same kiel tio okazas kaze de ĝenerale atingantaj sonoj, sed estas ekskludita la vojo inter la ekstera kaj meza oreloj. Nova aparato, kiu tion ebligas konsistas el du partoj – ekstera, kiu estas parolprocezilo kaj interna, kaŝita sub la haŭto. Tiu ĉi sistemo estas destinita por personoj kun firma aŭdolezo. Temas pri laŭvica mejloŝtono en la pola otokirurgio. La operacia enmeto de enplantaĵo ne postulas pliajn kirurgiajn intervenojn, ĉar ĉiuj ŝanĝeblaj elementoj troviĝas en la ekstera mikrosonprocezilo.

El la elsendo 15.04.2020. Legas Maciek – 1’31”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Lumpolucia influo je akvosistemoj

Laŭ sciencistoj el la Politekniko de Krakovo la artefarita lumo, kiu atingas nokte la akvoreceptaklojn povas negative influi ilian staton. Jam de jaroj sciencistoj atentigis, ke lumpolucio en grandaj urboj malfavore influas homojn kaj animalojn. La ideo de lumpolucio koncernas la dumnoktan lumon lokitan en malĝustaj lokoj aŭ en kvanto pli granda ol tiu, al kiu adaptiĝis organismoj enloĝantaj la Teron. Sciencistoj disponas pri nesubfoseblaj pruvoj, ke tro da lumo negative influas la homan sanon. Ekzemple la lumo de lanternoj, kiu traiĝas al la hejmaj dormolokoj malkreskigas la dormokvaliton kaŭzante malsaniĝemon de homoj je diversaj malsanoj. Nun evidentiĝis, ke tro da artefarita lumo nokte suferigas la akvajn ekosistemojn. Sciencistoj el la Laborejo pri la Monitorado de Lumpolucio ĉe la Krakova Politekniko en siaj esploroj baziĝis sur la akvoreceptaklo en la loko Dobczyce, el kiu devenas parte la trinkakvo por Krakovo. Laŭ iliaj esploroj evidentiĝis,  ke periode estas perturbata tie la ekvilibo inter zooplanktono kaj fitoplanktono. Rezulte, tio povas kaŭzi la minacan por la medio floradon de algoj, precipe cianobakterioj. Ĉi-lastaj kreas gravan minacon por la sano de homoj kaj animaloj. Laŭ la krakovaj esploristoj unu el la solvoj en ĉi tiu konkreta loko, kie funkcias digo necesus direkti la lumigilojn ĉefe al ĝi, samtempe ŝanĝi la lumintensecon, kio ne kreus tiomgradan lumpolucion.

El la elsendo 07.04.2020. Legas Maciek – 1’49”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Sociologoj enketas pri ĉiutaga vivo en la kondiĉoj de pandemio

Sociologoj el Adam Mickiewicz-Universitato en Poznano organizis en la reto anoniman enketon pri la ĉiutaga vivo de internaŭtoj en la kondiĉoj de la kronviusa pandemio. La situacio ligita kun ĝi en Pollando por plimulto estas io nova kaj elvokas diversajn emociojn. Ĉe iuj dominas zorgo pri la propra sanstato kaj tiu de la proksimuloj, ĉe aliaj temas pri sento de kontento havi iom pli da libera tempo. En tiuj kondiĉoj parto de laborantoj kaj doktoriĝantoj entreprenis la taskon ĝisdate kolekti informojn pri tio, kiel poloj frontas ĉiujn ĉi defiojn. La unua enketo rilatas al la ĉiutaga vivo, al la ŝanĝo de la vivkutimoj, kiel lavado de manoj aŭ eksterhejma moviĝado; al la emocioj, kiel zorgo pri la familio, frustriĝo pro la ĉi-rilataj sociaj rigoroj, konduto de aliuloj, kiel tusado en publikaj lokoj, troa butikumado, disvastigado de malveraj informoj kaj maniero pasigi la tempon kun proksimuloj. La alia enketo en la retejo de la Sociologia Fakultado de la Poznana Universitato koncernas opiniojn kaj sintenojn de poloj rilate al la pandemio. Kion ili pensas pri la situacio, kiajn paŝojn ili entreprenas ankaŭ en la kunteksto de fermitaj lernejoj, longiĝa restado hejme aŭ ekonomia situacio de la lando.

El la elsendo 31.03.2020. Legas Gabi – 1’39”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Kupraj nanoelementoj en kontraŭbatalado de kancero

Grupo de ekspertoj i.a.  el la Katolika Universitato en Loveno, el la Universitato en Bremeno, kaj Universitato en la greka Ioanino malkovris, ke kanceraj tumoj estas impresiĝemaj je la efikado de la nanoelementoj de kuprodioksido. Kiam ili troviĝas en organismo, ili solviĝas fariĝante toksaj. Tamen dank’ al la apliko de ferodioksido por kreo de la menciitaj naonoelementoj sciencistoj povis kontroli la tutan procezon kaj elimini la kancerajn ĉelojn sen damaĝi la sanajn histojn. La nanoelementoj de la kuprodioksido ne nur mortigis la kancerajn tumorojn ĉe musoj, sed ankaŭ fortigis ilian imuosistemon, kio malebligis denovan reaperon de kancero. Baze de siaj esploroj la sciencistoj asertas, ke ilia tekniko helpos kaze de ĉirkaŭ 60 procentoj de kanceroj. Tio rilatas al la malsanoj komenciĝantaj per la mutacio de la geno p53. Temas i.a. pri kanceroj de mamoj, pulmoj, ovario aŭ dika intesto. La plej grava avantaĝo de la nova tekniko estas la elimino de la kemioterapio el la kuracprocezo.

El la elsendo 24.03.2020. Legas Maciek – 1’22”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ligo inter laktodrinkado kaj mamkancero

Ekspertoj el Loma Lindy Universitato asertas, ke eĉ modera laktokonsumado povas grandigi la mamkanceran minacon je 80 procentoj.  La ĉefaŭtoro de la esploroj en Journal of Epidemiology konvinkas, ke la faritaj esploroj liveris firmajn pruvojn, ke la bovina lakto aŭ iuj faktoroj ligitaj kun la drinkado de la bovina lakto povas elvoki la virinan mamkanceron. La trinkado de unu kvarono aŭ unu triono da glaso kreskigas  la mamkanceran riskon je 30 procentoj. La drinkado de unu glaso da lakto altigis la riskon je 50 procentoj. Ĉe personoj trinkantaj de unu ĝis du glasoj tage temas pri minaco 70-80-procenta. Tial laŭ doktoro Fraser la rekomendojn – tiajn kiel la usonaj –  kiuj vortumas la bezonon trinki tri glasojn da lakto tage necesas trakti singarde. La esploristoj ne notis grandan riskodiferencon depende de la laktogrado, nek la kanceroriskon ligitan kun la soja lakto, johurtoj aŭ fromaĝoj. La esploroj estis vastplanitaj. Al ili estis subigitaj preskaŭ 53 mil usonaninoj, komence sen kancero, kiuj estis observataj dum preskaŭ ok jaroj. En la esploroj estis konsideritaj diversaj akompanaj faktoroj kiel familikancerokazoj, fizika aktiveco, konsumado de alkoholaĵo, uzado de medikamentoj. Laŭ esploristoj la riskon povas kaŭzi la bovinaj hormonoj, ĉar en la laktoprodukta fazo kutime 75 procentoj da ili estas gravedaj. La memkancero reagas ĝuste je ĉi-specaj hormonoj. Eĉ pli, konumado de lakto kaj aliaj animalaj proteinoj altigas la nivelon de insulinodependa kreskofaktoro (IGF-1) grandiganta minacon de kelkiuj tumoroj.

El la elsendo 17.03.2020. Legas Maciek – 2’07”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pola sciencista kadro

La unuan fojon nunjare oni solenis Tagon de la Pola Scienco. Tiuokaze estis publikigitaj donitaĵoj pri la pola scienca kadro, el kiuj rezultas, ke ni havas 81 mil 500 esploristojn laborantajn en 645 centroj. Temas pri 132 publikaj altlernejoj kaj 248 nepublikaj, 115 esplorinstitutoj, 77 institutoj de la Pola Sciencakademio, 16 ekleziaj altlernejoj, 3 internaciaj institutoj  kaj 55 aliaj. Plej multaj esploristoj laboras en publikaj altlernejoj, 62 mil. En esplorinstitutoj temas pri 7,6 mil laborantoj, en la strukturoj de la Pola Sciencakademio laboras 5,4 mil esploristoj, kaj en nepublikaj altlernejoj laboras preskaŭ 4 mil eplorantoj. La ekleziaj altlernejoj enlaborigas 1,3mil esploristojn. Al la titolo de esploristo aspiras ankaŭ multaj studentoj kaj doktoriĝantoj.  En Pollando estas ĉirkaŭ unu miliono 200 mil studenojn kaj 39 mil doktoriĝantoj. La Tago de la Pola Scienco emfazas rekonon por la polaj sciencistoj kaj celas esti por ili inspiro sekvi la spurojn de la plej renomaj polaj esploristoj, firmigi la ĝeneralan interesiĝon pri la scienco. Kiel la dato de la tago estis difinita la 19-a de februaro, la naskiĝdatreveno de Nikolao Kopernk.

El la elsendo 17.03.2020. Legas Tomek – 1’38”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ne forigenda graso

En la periodaĵo „Scientific Reports” usonaj sciencistoj el Michigan State University prezentis nekonatajn pli frue pruvojn pri grava rolo de graso por konservi sanajn sangovojojn. Temas pri la ĉirkaŭvaskula grasohisto. Ĝi ebligas al la sangovojoj kaze de neceso sin malstreĉi. Tio similas al vastiĝo de la urina veziko sekve de ĉiam pli grandkvanta ene de ĝi likvaĵo. La esploroj pri ĉirkaŭvaskula grasohisto elmontris, ke dank’ al ĝi vaskulo foruzas en sia funkciado malpli da energio kaj ne spertas streson. Ĝis nun la rolo de la ĉirkaŭvaskula grasohisto estis ignorata kaj traktata kiel grasorezervujo. La nunaj esploroj sugestas, ke ĝi povas esti integra parto de niaj sangoportaj vojoj. Do necesas  alimaniere konsideri tion, kio estas funkciecaj vaskuloj, kaj kio en ili povas misfunkci ekzemple kaze de hipertensio. La malkovro de nekonata rolo de la ĉirkaŭvaskula grasohisto povas indiki novajn esplorvojojn koncerne terapion de tiaj malsanoj de la sangocirkula sistemo kiel skleroto, hipertensio, korinfarktoj.

El la elsendo 10.03.2020. Legas Tomek – 1’17”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Gravitado kaj teorio de kvantuma informado

La usona Fondaĵo de John Templeton atribuis subvencion  kun la valoro de pli ol 2 miliardoj da dolaroj al Internacia Konsorcio Quantum Information Structure of Spacetime. La gvidanta ĝin profesoro Carlo Rovelli estas la kunkreinto de lopa kvantuma gravito, monda aŭtoritatulo koncerne fizikon de la tempo kaj aŭtoro de volonte legataj popularsciencaj libroj. En la projekto daŭronta ĝis 2022 partoprenas kiel ĉefesploristo d-ro Jakub Mielczarek el la Fakultato de Fiziko, Astronomio kaj Aplikata Informadiko de la Jagelona Universitato. Krome la esplorojn kadre de la projekto partoprenos sciencistoj el tiaj centroj kiel i.a. Oksforda Universitato, Perimeter-Instituto en Kanado, Universitato de Pensilvanio, Hongkonga Universitato kaj la Unversitato de Aix-Marseille. La projekto esploros la signifon de la teorio de la kvantuma informado en la priskribo de gravitaj influoj. Tio ligiĝas kun fundamentaj problemoj, kiel la ebleco interpreti spactempon kiel manifestiĝon de kvantuma implikaĵo, ankaŭ kiel eblo la okazigi gravitajn eksperimentojn kun la uzo de kvantuma teknologio. Esploroj pri tiu ĉi temo estas jam gviditaj i.a. sub la gvido de doktoro Mielczarek en la kolektivo de Quantum Cosmos Lab de la krakova universitato. En la daŭro de la ĝisnunaj esploroj estis i.a. okazigitaj la unuaj en la mondo provoj de simulado de kvantuma gravitado kun la apliko de ekzistantaj superkonduktivecaj kvantumaj komputiloj. La ricevita subvencio ebligos plukonstrui vastan internacian ĉi-rilatan kunlaboron. Servos al ĝi i.a. internacia konferenco dediĉita al la simulado de gravita fiziko per kvantumaj komputiloj. Ĝi okazos en Krakovo en 2021. Celem projektu będzie zbadanie znaczenia teorii informacji kwantowej w opisie oddziaływań grawitacyjnych. Dotyczy to zarówno fundamentalnych zagadnień takich jak możliwość interpretacji czasoprzestrzeni jako przejawu splątania kwantowego, jak również możliwości przeprowadzenia eksperymentów grawitacyjnych z wykorzystaniem technologii kwantowych.

El la elsendo 03.03.2020. Legas Tomek – 1’58”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Neatendita komuneco inter loĝantoj de Afriko kaj Neandertala homo

En deoksiribonuklea acido, DNA de afrikaj loĝantoj sciencistoj konstatis mirigan kvanton de DNA de la neandertala homo. Laŭ la esploroj de Joshua Akey el Princeton University temas eĉ pri tri dekononoj de la genomo. Tiu konstato mirigis sciencistojn, ĉar neandertala homo ne vivis en Afriko. La plej novaj esploroj elmontras tamen, ke ilia genetika kodo trafis al Afriko kun la migranta Homo sapiens. Novaj esploroj, kies rezultoj estis publikigitaj en la periodaĵo „Cell” povas klarigi krome alian misteron. Kial inter la loĝantoj de la orienta Azio estas pli da DNA de la neandertala homo ol ĉe eŭropanoj. La esploroj de Akey konformas al la publikigotaj ekzamenrezultoj de Sarah Tishkoff, evolugenetikisto el University of Pennsylvania. Ankaŭ ŝi rimarkis en Afriko pli grandan ol atendite elcenton de DNA de la neandertala homo.

El la elsendo 25.02.2020. Legas Maciek – 1’19”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Inteligentaj bandaĝoj kuracas longiĝajn vundojn

Usonaj sciencistoj deklaris, ke nova „inteligenta bandaĝo” povas plibonigi la klinikan protekton super personoj kun longiĝaj vundoj tiaj, kiel ulceroj, diabeta piedo, dekubito, brulvundoj. Ili estas la ĉefa kaŭzo de la membroamputoj, kiuj trafas ĉiujare milionojn da homoj en la tuta mondo. Samtempe pro ilia komplikeco la kuracado estas tre limigita. Aktuale grupo de esploristoj el la usonaj universitatoj de Connecticut,  Nebraska-Lincoln kaj Harvard Medical School projektis distance stiratan inteligentan pansaĵon, kiu povas precize dozi al la vundo diversajn medikamentojn sen la bezono de hejma vizito aŭ enhospitaliĝo. La procezo de vundcikatriĝo estas komplika kaj multetapa. Ĉe ĉiu el ili, t.e. ĉe diversaj stadioj de la historegenerado estas bezonaj aliaj medikamentoj. La novuma pansaĵo liveras necesajn medikamentojn kaj kio gravas ĝi ne devas esti daŭre ŝanĝata. Tra speciala platformo kuracisto distance kontrolas la liberiĝadon de medikamentoj, kiuj estas injekciataj helpe de miniaturaj etnadloj je kiuj estas ekipita pansaĵo. La ekzamenoj estis faritaj ĉe ĉelaj kulturlinioj, sekve ĉe musoj suferantaj diabeton kaj gravajn haŭtolezojn. Dank’ al la teknologio de inteligenta pansaĵo iliaj vundoj komplete cikatriĝis ne lasante postsignojn. Laŭ usonaj sciencistoj la inteligenta pansaĵo povas anstatui la aktuale ekzistantajn manierojn kuraci vundojn kaj malgrandigi la problemon de longiĝaj vundoj. Tio aparte gravas por homoj suferanaj la tiel nomatan diabetan piedon.

El la elsendo 18.02.2020. Legas Barbara – 2’11”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La atento al reŭmatismaj malsanoj

Parolante pri reaŭmatismaj malsanoj ĝenerale oni pensas pri homoj grizaĝaj. Tamen suferas ilin ankaŭ infanoj kaj junuloj, sed plej ofte personoj inter la 30-a kaj 50-a vivojaroj.  Ili atakas ne sole artikojn, sed ankaŭ tiajn organojn kiel koro, renoj, pulmoj, okuloj kaj eĉ la nerva sistemo. La plej ofta problemo de malsanuloj estas doloro, kiu akompanas ilin dum la endormiĝado kaj vekiĝado. Kun tio ligiĝas la longiĝa laco, kiu ne pasas dumtage. La precizaj kaŭzoj de tiuj malsanoj ne estas konataj. La ekzamenadoj pruvas sole, ke ĉiuj ligiĝas kun la misfunkciado de rezistosistemo. Tamen temas pri nekuraceblaj malsanoj, kiuj en la daŭro de kelkaj jaroj povas kaŭzi tutecan neplenlertecon de pacientoj, aparte se malsanoj estas tro malfrue rekonitaj kaj malĝuste kuracataj. Nur laŭeble rapida diagnozo kaj ekkomenco de la kuracado donas ŝancon haltigi la malsanon kaj certigi laŭeble longan fizikan lertecon de koncerna paciento. La artikmalsanojn en Pollando suferas pli ol 9 milionoj da pacientoj,  alivorte ĉiu kvara polo.

El la elsendo 11.02.2020. Legas Maciek – 1’19”

 

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Plengrasa aŭ sengrasigita lakto kaj obezeco

Sciencistoj el la Toronta Universitato kaj aliaj kanadaj sciencaj institutoj konstatis, ke infanoj trinkantaj plengrasan lakton estas minacitaj je malpli granda risko de aperonta ĉe ili tropezo kaj obezeco ol infanoj trinkantaj sengrasigitan lakton. Ili analizis 5862 sciencajn raportojn serĉante inter ili tiujn, kiuj koncentriĝis pri ligo inter graso en la lakto konsumata de infano inter la 1-a kaj la 18-a vivojaroj kaj aperanta tropezo kaj obezeco. 28 rilatajn esplorojn ili subigis al plia analizado. Pri tio ili raportis en la periodaĵo The American Journal of Clinical Nutrition. En 18 kazoj ili rimarkis ĉi tiun dependecon. Tio dubigas la aktualajn dietrekomendojn en multaj landoj, en kiuj oni konsilas al la infanoj lakton kun malgrandigita grasokvanto. La kanadaj esploroj havis dume observan karakteron. Por konfirmi ilin estas bezonaj pliaj esploroj.

El la elsendo 11.02.2020. Legas Maciek – 1’11”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Atlantika fraterkulo pli inteligenta ol supozite

Britaj zoologoj rimarkis atlantikajn fraterkulojn utiligantajn planttigetojn. Tio okazis kaj sur Islando, kaj ĉe la bordoj de Kimrio. La birdoj aplikis ilin rilate sin mem. Sciencistoj supozas, ke la birdoj aŭ sin gratis aŭ tiamaniere forigadis parazitojn. Laŭ kolektivo de doktorino Annette Fayet, ĉi tiuj kazoj povas ilustri specifajn bezonojn aperantajn en apartaj cirkonstancoj. Tiu supozo ŝajnas esti des pli pravigita, ĉar la konstatita kazo sur unu el la islandaj insuloj okazis dum aparte granda invado de iksodoj. Ne eblas ekskludi, ke helpe de tigeto estis pli facile forigi parazitojn  ol per la uzo de la beko. La britaj sciencistoj ne ekskludas samtempe, ke iliaj konstatoj povas ŝanĝi opinion pri la inteligenteco de la maraj birdoj. Ili havas relative malgrandajn cerbojn kompare al la korpodimensio kaj tial ne estas taksataj kiel tro inteligentaj. Aliflanke atlantikaj fraterkuloj vivas en neprognozebla medio, en kiu solvado de ĉi specaj problemoj postulas kondutelastecon kaj lerton en lernado, parkerado kaj planado. Ĝis nun la unusolaj birdoj, pri kiuj estis sciate, ke ili uzas plattigetojn por sin grati estis papagoj.

El la elsendo 04.02.2020. Legas Gabi- 1’31”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Sunhorloĝoj sur la antikvaj mozaikoj

Ĝis nun oni asertis, ke ekzistas nur 7 antikvaj mozaikoj sur kiuj videbliĝas sunhorloĝoj. Pola esploristo, profesoro Marek Olszewski identigis 8 nekonatajn mozaikajn prezentojn de sunhorloĝoj denove analizante konatajn antikvaĵojn. La ekzamenitaj de li objektoj devenas ĉefe el la meditereanea regiono, i.a. Turkio, Italio, Jordanio, Francio aŭ Jerusalemo. Historiistoj kaj arkeologoj konis ilin de jardekoj. Sed ĝis nun sunhorloĝoj estis identigataj kun olivlampo, nilometro aŭ eĉ kolono kovrita de tolaĵpeco. Laŭ la pola arkeologo el la Varsovia Universitatao la ĝisnuna problemo kun identigo de tiuj objektoj ligiĝis kun tre skema prezento kaj apliko de specifa perspektivo. La ideo pri reinterpreto de la konataj mozaikoj aperis dum liaj laboroj pri unu el la 6-jarcentaj mozaikoj en Jerusalemo, malkovrita proksime al la Damaska Pordego, monumenteca enirego al la antikva urbo. Inter riĉe vestitaj virinoj troviĝas mistera objekto, kiun sciencistoj komence de la 20-a jarcento difinis kiel olivlampon aŭ kolonon. Post ĝisfunda analizo kaj komparo kun la malkovrita dum foslaboroj sunhorloĝo eblis konkludi, ke ĉi tiu mozaiko same kiel aliaj al ĝi similaj prezentas sunhorloĝon. Profesoro Olszewski identigis ankaŭ aliajn sunhorloĝojn. I.a. sur la tiel nomata Mapo el Madaba, grandega planka mozaiko nun troviĝanta en la kirko de sankta Georgo en Madaba, Jordanio. Ĝi bildigas mapon de la Proksimia Oriento en la bizanca epoko. La sunhorloĝoj estis tre ofte uzataj en la antikva epoko. Ili apartenas al la plej malnovaj mezuraj instrumentoj. La plej malnovaj devenas el la antikva Egipto. En la meditereanea regiono ili troviĝis same en la publikaj kiel ankaŭ en la privataj lokoj.

El la elsendo 28.01.2020. Legas Barbara – 2’32”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Kontakto kun arto influas la vivodaŭron

Kuracado pere de arto ne estas ideo nova, sed plej ofte oni parolas pri ĝi en la kunteksto de la psika sano. La plej novaj esploroj de sciencistoj el University College London elmontras, ke eĉ sporada kontakto kun arto kelkfoje dum la jaro malaltigas riskon de tro frua morto je 14 procentoj. La esploroj rilatis al personoj pli ol 50-jaraĝaj. Laŭ sciencistoj kontakto kun arto estas unu el la faktoroj – krom sociaj ligoj – povantaj esence influi la plibonigon de la bonfarto kaj fizika sano. Al personoj, kiuj en plej signifa grado povas profiti pro la terapiaj valoroj de la arto apartenas tiuj, kiuj ne inklinas partopreni la kulturan vivon. Temas pri personoj i.a. solecaj aŭ suferantaj deprimon. La britaj esploroj sugestas krome, ke hobioj ligitaj kun la arto, kiel pentrado, desegnado, kolorigado, lernado de ludo per muzikaj instrumentoj ankaŭ povas pozitive influi la homan sanstaton. Senepende de individuaj kapabloj la krea, arta aktiveco helpas kontraŭbatali streson, rolas kiel specifa meditado kaj ebligas distanciĝi disde premrezonadoj ligitaj kun la aferoj de la ĉiutaga vivo.

El la elsendo 21.01.2020. Legas Gabi – 1’26”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Preskaŭ la duono de la eŭropaj arbospecioj minacita

Preskaŭ duono de la eŭropaj arbospecioj (42 procentoj) estas minacitaj de malapero. Pri tio avertis Internacia Unio de Naturprotekto (IUCN) en sia Ruĝa Libro de la eŭropaj arboj. Ĉefloke troviĝas eskulo kaj  aŭkupario. La Unio havanta sian sidejon en Gland, Svislando la unuan fojon publikigis liston de la endanĝerigitaj eŭropaj arbopecioj.  Laŭ la direktoro de la Dendrologia Instituto de la Pola Sciencakademio, d-ro Andrzej Jagodzińki tiu situacio povas  influi tutajn eŭropajn ekosistemojn.  Inter la kaŭzoj de ĉi tiu aferstato la Ruĝa Libro mencias rapidan plukonstruiĝon de urbaj aglomerejoj, erarojn ligitajn  kun la arboforhakado, arbarajn incendiojn, sanĝojn en la eŭropa ekosistemo  kaj klimatajn ŝanĝojn. Laŭ la aŭtoroj de la raporto signifagrade minacitaj estas eŭropaj specioj de arbustoj, muskoj kaj likenoj. 

El la elsendo 21.01.2020. Legas Maciek – 1’05”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Kio gravas, krom lingvokono, por interkompreniĝi

Doktorino Celina Heliasz-Nowosielsa el la Fakultato pri Novfilologio de la Varsovia Universitato esploras la plurrimedan komunikadon, en kiu estas utiligataj ne sole vortoj sed ankaŭ gestoj, mimiko, intonacio kaj korposinteno. Evidentiĝas, ke la lingvokono ne sufiĉas por interkompreniĝi kun ĉiu. En sia laboro ŝi ekzamenas kiel homoj rakontas pri kazoj de komunikado, kiujn ili atestis  kaj kiom multe ili donas la  atenton al tio, kio okazas eksterparole. Sciencistoj volas konvinkiĝi ĉu ies eldiro  – aŭ inerrilatado inter kelkaj personoj – estas perceptata de observantoj kaj kiel tio, kion la ekzamenato agnoskis en sia rakonto pri la kazo kiel gravan dependas ekzemple de ies sekso, aĝo aŭ edukiteco. La komuna lingvo ne garantias, kiel evidentiĝas,  ke homo interkompreniĝos kun ĉiu alia, ĉar homoj diversmaniere uzas la vortojn kaj diversmaniere regas tion, kio kaŝiĝas ekster ili. La demando des pli interesa, ke En la socia skalo tiu ĉi temo estas ankoraŭ  malmulte esplorata.

El la elsendo 15.01.2020. Legas Barbara – 1’32”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La ruĝa vivo kaj varieco de la intesta mikrobioto

La novaj esploroj de sciencistoj z Kings College en Londono sugestas, ke personoj drinkantaj modere povas havi pli varian intestan mikrobioton ol abstinenculoj. Ili esploris la influon de biero, cidro, ruĝa kaj blanka vinoj je la intesta mikrobioto ĉe preskaŭ tri mil personoj drinkantaj el Usono, Britio kaj Nederlando. En la lastaj jaroj multaj esploroj elmontris ligitecon de la intesta mikrobioto kun la fizika kaj psika sano kaj ankaŭ kun efikeco de kelkiuj medikamentoj. Evidentiĝis, ke personoj drinkantaj ruĝan vinon havis pli varian intestan mikrobioton konsidrante ankaŭ aliajn faktorojn, kiel aĝon, pezon, regulan dieton kaj socian statuson. Kvankam delonge estas sciate pri favora efikado de ruĝa vivo je koro la esploroj konfirmis krome, ke modera vindrinkado altigas la variecon de bakteria mikrobioto, per kio eblas klarigi ĝian sanfavoran influon. Influas tion  i.a. polifenoloj ĝenerale troviĝantaj en la ruĝa vino. Krome ĉe vindrinkantoj estis konstatita malpli alta nivelo de la t.n. malbona kolesterolo kaj malpli granda obezeco.

El la elsendo 07.01.2020. Legas Maciek – 1’13”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Vino aŭ biero

Kvankam vino estas taksata kiel drinkaĵo kun favoraj sanproprecoj, laŭ iuj ekspertoj antaŭ ĝi ne cedas biero. La sciencaj esploroj pruvas, ke modera bierdrinkado ankaŭ povas malaltigi riskon de kormalsanoj. Jam en la 80-aj jaroj de la pasinta jarcento sciencistoj komencis rimarki, ke malgraŭ vianda grasoriĉa dieto francoj notas malpli grandan indicon de kormalsanoj kaj tro fruaj mortoj. La fenomeno difinita kiel „franca paradokso” estis klarigita per vindrinkado. Biero kompare kun vino ne ĝuis same pozitivan famon. Oni traktis ĝin kiel popularan, banalan drinkaĵon por mordaĵetoj, cetere ne tro sanfavoran. La plej novaj esporoj ŝanĝas ĉi-tiun rezonadon. Evidentiĝas nome, ke modera bierdrinado – en la kvanto unu bierpokalo por virinoj, du por viroj – estas same saniga por koro, kiel adekvataj vinokvantoj. Esploristoj konvinkas eĉ, ke kelkiuj bierspecioj povas esti eĉ pli salubraj ol fama tiukuntekste ruĝa vino. “Journal of Wine Economics” informis, ke en ekzamenado el 2016 estis analizitaj butikumkutimoj kaj sanrezultoj de pli ol 30 mil usonanoj. Post la kontrolo de dietkvalito, streso kaj aliaj faktoroj estis konstatite, ke ofteco de kormalsanoj kaj diabeto de la speco 2 estis malpli alta  inter frandemuloj de metiista biero kompare al ŝatantoj de aliaj drinkaĵoj. Kvankam ne mankas donitaĵoj, ke alkoholaĵoj ĉiakvante estas sanminacaj la sciencaj esploroj ĉiam pli ofte elmontras, ke modera drinkado de vino kaj ankaŭ biero povas pozitive influi iujn sansferojn.

El la elsendo 31.12.2019. Legas Maciek – 1’54”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Enuo de  infanoj kiel elemento kreiva kaj evoluiga

Laŭ la asertoj de pola psikologo, dr-ino Aleksandra Piotrowska la enuo de infanoj povas esti kreiva kaj havas evoluigajn facetojn. Enuo estas emocio negativa, ĝenanta infanon, kiu serĉas manierojn ĝin forigi. Gravas permesi al la infano kaj doni al ĝi  la tempon fronti ĉi tiun defion. Dank’ al tio infano engaĝas sian imagopovon kaj kreivecon. La aktuala problemo konsistas en tio, ke  plenkreskuloj ĉiam malpli ofte ebligas tion. Ili plej ofte  tuj liveras kiel distrilon al la enuanta infano elektronikajn aranĝaĵojn. Sed tio, kion liveras elektroniko rilatas al la malplej alta nivelo de la infana aktiveco kaj ebligas plej ofte nur pasivan percepton. Tio ne signifas, ke valoron havas sole la tradiciaj distromanieroj, kiel ekzemple  kolorigado de paperfolioj. Dank’ al la virtuala mondo la infano povas fariĝi kreema, ekzemple kameraante  propran rakontohistorion. Tamen por tion atingi ĝi devas superi la pasivan percepton de la virtuala mondo liverata de elektronikiloj.

El la elsendo 26.12.2019. Legas Tomek – 1’14”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Sveda metodo de la 100-procenta reciklado de plasto

Ne eblas kontesti, ke plasto estas materialo eksterordinara. Dank’ al ĝi ni disponas pri produktoj, pri kiuj iam eblis sole revi. La problrmo konsistas en tio, ke ĝia produktado estas tiom malmultekosta, ke estas pli profitdone krei novajn petroldevenajn materialojn ol okupiĝi pri ilia recikligado.  Tamen svedaj sciencistoj el la Teknologia Universitato Chalmers prilaboris efikan metodon de alifarado de ajna plasta materialo je molekuloj.  Ili koncentriĝis pri la reakirado de karbonatomoj el plasto kaj utiligo de ili por krei plaston kun originala kvalito, kion efektive eblas difini kiel recikligadon. Ili malkovris konforman temperaturon de ĉi tiu procezo, kiu egalas al  ĉirkaŭ 850 celsiusaj gradoj, ili malkovris adekvatan ritmon kaj daŭron de la varmigado. Dank’ al tio dum unu horo oni alifaras je gaso 200 kilogramojn da plasto, kiu sur la molekula nivelo ebligas produkti plaston samkvalitan kun la originalo. La aŭtoroj de la nova metodo asertas, ke ĝi taŭgas ne nur por ĉiuspeca plasto, sed krome ke eblas apliki ĝin amasskale tie, kie necesas alifari dekojn da miloj da plastaj forfalaĵoj.  Ĝi taŭgas do por esti aplikata en la jam ekzistantaj entreprenoj alifarantaj la plastajn forfalaĵojn.  La ĝisnunaj metodoj ebligas akiri nur malgrandajn kvantojn de recikligita plasto, kiu krome estas malaltkvalita kaj pro la aplikataj teknologioj ĝia kvalito daŭre malkreskas.

El la elsendo 17.12.2019. Legas Tomek – 1’46”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ŝanĝoj en la strukturo kaj funkciado de cerbo sub la influo de Interreto

Ĉiuj homaj agadoj en la daŭro de la vivo influas la funkciadon de la cerbo kaj la koncernaj ŝanĝoj estas perataj al sekvaj generacioj. La parkera nombrado, lernado de fremdaj lingvoj aŭ lerto orientiĝi en libera spaco influas la cerboevoluon. Nun tamen por sia komforto, sed ankaŭ pro pigreco homoj preferas la uzon de elektroniko. La Interreto preskaŭ ĉiereganta anstataŭigas bibliotekojn kaj paperajn eldonaĵojn,  eĉ la homan komunikadon. Internacia kolektivo de sciencistoj decidis esplori kiel tio povas influi la strukturon kaj funkciadon de la cerbo. Oni analizis multajn esplorojn, en kiuj okazis cerbobildigado de volontuloj. Kvankam la akiritaj analizoj ne povas esti traktitaj kiel definitivaj, ili tamen sugestas, ke la vivo en la interreta medio ŝanĝas tiujn cerbosferojn, kiuj estas ligitaj kun koncentriĝo, memoro kaj sociaj kapabloj. El unu el la ekzamenoj rezultis, ke homoj kiuj kompulse kontrolas sciigojn kaj aliajn mesaĝojn en siaj plurfunkciaj telefonoj havas malgrandigitan kapaciton de griza substanco en kelkaj regionoj de kortekso respondecaj i.a. pro koncentriĝo kaj atentokapablo. Kiam aperis interretaj navigiloj oni spekulativadis, ke homoj troe fidos la Interreton kiel la informfonton, tiel limigante la kapaciton de sia interna memoro. La rilataj ekzamenadoj efektive elmontris, ke homoj malpli facile memoras informojn el la Interreto kompare al tiuj el tradiciaj enciklopedioj. Tio sugestas aliflanke,  ke lernado el la Interneto ne aktivigas kontentige ŝlosilajn cerbosferojn necesajn por la funkciado de longdaŭra memoro. La sociaj portaloj ankaŭ signife influas homajn cerbojn. Iu el la analizitaj ekzamenoj koncernis la nombron de konatoj en fejsbuko. Kiel evidentiĝis, tio influas limige la kapaciton de la griza substanco en regiono respondeca pro kapablo rekoni nomojn kaj vizaĝojn. Antaŭe homoj havis tendencon profundigi rilatojn kun malpli da homoj kaj tio postulis diversajn adaptiĝojn en la sociaj cerboregionoj. Ĉiuj ĉi analizoj kvankam ne respondas unusignife la demandon pri bona aŭ malbona efikado de la Interreto je la homa cerbo, elmontras kiel rekomendindan moderan rilaton al ĝi.

El la elsendo 10.12.2019. Legas Tomek – 2’40”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Ultrasonoj produktataj de historiaj instrumentoj

Inter la arkeologiaj objektoj malkovrataj sur la tereno de Pollando kaj ekspoziciataj en muzeoj troviĝas ankaŭ tiaj muzikaj instrumentoj, kiel idiofonoj, sonoriloj ks. Ili fariĝis celo de vastplanita esplorprojekto de polaj muzikologoj, kiuj faris multajn sonregistrojn  kaj analizis ilin. Evidentiĝis, ke multaj el tiuj instrumentoj produktas ultrasonojn. Oni konstatis, ke ekzemple ĉispecaj mezepokaj instrumentoj produktis sonojn kun la frekvenco de 18 ĝis 20 kilohercoj kaj eĉ pli alta, kio superas la limon de la homa aŭdokapablo. Ankaŭ malpli novaj instrumentoj, ekzemple el la bronza epoko produktas sonojn kun tre altaj frekvencoj de ĉirkaŭ 7 ĝis 10 kilohercoj. Dum la esploroj estis ekzamenitaj entute kelkcent idiofonoj el diversaj epokoj, en kiuj la sonfonto estas vibranta elemento. La produktado de ultrasonoj de la ekzamenitaj instrumentoj surprizis esploristojn, kiuj samtempe premisas, ke produktado de tiaj kaj ne aliaj sonoj estis intencita de la kreintoj. Laŭ muzikologo profesorino Anna Gruszczyńska-Ziółkowska la sonoj, kies dominaj frekvencoj limas kun la homa aŭdokapablo plenumis iun rolon. Ŝiaopinie eblus tion iel ligi kun la animala mondo, ĉar la malkovritaj de sciencistoj frekventecoj estas aŭdeblaj kaj rekoneblaj de multaj bestoj. La tiurilataj esploroj daŭros.  

El la elsendo 03.12.2019. Legas Tomek – 1’40”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Pri kio okuoiĝas nia cerbo dum la dormo

La fenomenoj okazantaj en la homa organismo, unuavice en la cerbo dum la dormo estas objekto de multaj sciencistaj esploroj. Esploristoj el la universitato de Bostono koncentriĝis pri reorganizo de la cerbofunkciado en la dormofazo NREM, do en la fazo de profunda dormo. I.a. en ĝi la ritmo de la metabolo malaltiĝas, malkreskas sangopremo, malrapidiĝas spirado kaj  korritmo – la korpo ripozas. Sed estas procezoj, kiuj en tiu dormofazo okazas pli rapide. Kiam neŭronoj trankviliĝas post kelkaj sekundoj la sango elfluas el ĝi  kaj en ĝian lokon enfluas cerbospina fluidaĵo, kiu prilavas ĝin per ritmaj pulsantaj ondoj. La bostonaj sciencistoj asertas, ke malrapidaj ondoj en la fazo de kreiĝado de la neŭronaj konektoj kontribuas al konsolidiĝo de memorspuroj kaj la cerbospina likvaĵo forigas el la cerbo toksajn proteinojn kreiĝantajn dum la metabolo. Ĝis nun ne estis tamen sciate ĉu tiuj du procezoj estas inter si ligitaj. Dum la lastaj ekzamenoj, en kiuj partoprenis 13 personoj  en la aĝo de 23 ĝis 33 jaroj estis elmontrite, ke plej versajne tiel okazas. Laura Lewis esprimis la esperon, ke iun tagon dank’ al esploroj de ŝia kolektivo eblos ankaŭ pli bone kompreni dormoperturbojn ligitajn kun aŭtismo aŭ Alzheimer-malsano. La kompara analizo de la cerboondoj kun modeloj pri korlabora ciklo kaj de la cerbospina likvaĵo povas ankaŭ iom prilumi procezojn dum la homa maljuniĝado. Dum ĝi la cerboj generas malpli da malrapidaj ondoj. Tio povas influi la sangotrafluon tra la cerbo kaj malkreskon de la cerbospina likvaĵo dum la dormo. En la sekvo okazas amasiĝo de toksaj proteinoj kaj memorkadukiĝo. Pli frue sciencistoj analizis tiujn procezojn aparte dum nun ŝajnas, ke ili estas proksime ligitaj. En pliaj esploroj ili koncentriĝos pri altaĝaj plenkreskuloj kaj pri tio, kiel la cerboondoj, la sangotrafluo kaj la cerbospina likvaĵo estas tiom ideale kunordigitaj.

El la elsendo 26.11.2019. Legas Tomek – 2’24”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Abeloj en la servo de plantprotekto

La rimarkitan en la naturo metodon de kunlaboro kun abeloj kaj burdoj por protektado de plantoj kun utiligo de biologiaj rimedoj priskribis en la publikigita en 1990 laboraĵo John Sutton, scienca laboranto de la kanada Universitato Guelph. Nun kiel konsilisto en Bee Vectoring Technologies (BVT) el Ontario li skribis pri la utiligo de abeloj por la disportado de biologiaj plantprotektorimedoj je florantaj plantoj. La sciencisto testis centojn da fungoj kaj finfine elektis unu el ili, pri kio aperis informoj en la paĝoj de BVT. Clonostachys rosea efike protektas plantojn kontraŭ ŝimo. Abeloj por forlasi abelujon en la florperiodo de protektendaj plantoj tiaj kiel fragoj aŭ pomujoj devas trapasi etplaton kun la pulvora formo de Clonostachys rosea kaj poste lasas ĝin sur la plantoj dum la kolektado de poleno. La fungo formas preskaŭ nevideblajn grupiĝojn sur la plantoj kaj kiam venas momento, en kiu la sporoj de ŝimo povus diskreski Clonostachys rosea malebligas tion. La florperiodo estas taŭga momento por tio, ĉar ŝimo atakas la plantojn ofte pere de floroj. Clonostachys rosea povus esti aplikata mekanike, sed liverado de ĝi fare de abeloj estas pli efika. Abeloj trovos ĉiun floron, dum en la periodo de la plantpriŝprucado povus okazi, ke ne maturiĝintaj burĝonoj estus evititaj. La kanada firmao post akiro de necesaj dokumentoj okupiĝas pri la enmerkatigo de ĉi tiu teknologio.

El la elsendo 12.11.2019. Legas Tomek – 1’44”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Neplanita kreo de la plej nigra materialo

Sciencistoj el la Masaĉuseca Teknologia Instituto neplanite kreis en laboratorio la plej nigran materialon, kiam ajn produktitan. Ĝi absorbas almenaŭ 99,995 procentojn de la lumo, dank’ al kio ĝi estas dekoble malpli hela ol kio ajn kreita antaŭe. La materialo konsistas el vertikle aranĝitaj karbonaj nanotubetoj CNT, kiujn sciencistojn kultivis sur la surfaco de traktita per kloro aluminia folio. Laŭ Brian Wardle ĝi povas trovi multajn aplikojn, i.a. en optiko kaj astronaŭtiko. Origine sciencistoj volis trovi novajn manierojn kultuvi la karbonajn nanotubetojn sur materialoj perantaj la elektran kurenton por plibonigi iliajn elektrajn kaj termajn proprecojn. Pliaj esploroj celos klarigi, kio kondukis al kreiĝo de materialo, kiu kapablas absorbi la lumon en tioma grado.

El la elsendo 12.11.2019. Legas Tomek – 1′

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

La malbonefika influo de la blua lumspektro

La natura lumo estas grava faktoro reguliganta la tagnoktan ritmon kaj ligitajn kun ĝi fiziologiajn procezojn, kiel aktivecon de la cerboondoj, produktadon de hormonoj, regeneradon de ĉeloj. Samtempe ekzistas pruvoj, ke pligrandigita influo de la artefarita lumo perturbas la dormon kaj tutdiurnan ritmon. Aldone pli ofta apliko de lumeligantaj diodoj (LED) kaj ekranoj kaŭzas, ke en ĉiam pli signifa grado homo estas influata de la blua lumspektro. Tiun spektron en signifa grado emisias LED-lumo. Ĝis nun la fenomeno ne estis rimarkita,  ĉar eĉ en la evoluintaj landoj la lumeligantaj diodoj ne estas aplikataj sufiĉe longe, por ke la negativaj sekvoj de  ĝia influo estu videblaj en epidemiologiaj ekzamenoj. Tamen longdaŭra influo de la blua lumspektro emisiata de la plurfunkciaj telefonoj kaj komputiloj povas negative influi la vivodaŭron. Sciencistoj el la Ŝtata Universitato en Oregono rimarkis, ke la blua lumo detruas ĉelojn en la cerbo kaj retino de bananmuŝoj t.e. drozofiloj. La esploroj okazis sub la gvido de Jaga Giebułtowicz, specialistiĝanta pri la biologia horloĝo. Evidentiĝis, ke drozofiloj kiuj dum 12 horoj troviĝis sub la influo de la blua lumspektro kaj dum 12 horoj troviĝis en mallumo vivis signife malpli longe ol drozofiloj, kiuj aŭ la tutan tempon troviĝis en mallumo aŭ en la natura lumo, en kiu estis blokita la blua lumspektro. Estis konstatite, ke ĉe la testita grupo la efikado de la blua lumspektro akcelis la maljuniĝadon damaĝante la ĉelojn de retino, cerbosengradigon kaj lezis la movkapablon. La blua lumspektro kondukis ankaŭ al genekspresio ĉe altaĝaj drozofiloj, sed ne ĉe junaj. Tio signifas,  ke ĝi rolas kiel stresiga faktoro konforme al la maljuniĝado.

El la elsendo 05.11.2019. Legas Tomek – 2’09”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Aŭtomata metodo krei terenmapojn

Sciencistoj el la Centro de Kosmaj Esploroj de la Pola Sciencakademio prilaboris metodon de aŭtomata kaj rapida prilaborado de detalaj terenmapoj. La metodo validas en la skalo de la tuta mondo. La prototipo kreiĝinta laŭ komisio de la Eŭropa Kosma Agentejo koncernas dume sole Eŭropon. La mapo prezentas la staton de la eŭropa tereno en 2017 konsiderante  13 plej esencajn klasojn. Temas pri terenoj agrikulturaj, arbaroj (aparte foliarbaj kaj pingloarbaj), pri marĉoj, torfejoj kaj terenoj kun konstruaĵoj. Por ĝia prilaboro estis utiligitaj 15 mil fotoj el la satelitoj Sentinel 2. Rezulte la mapo de polaj sciencistoj estas du kaj duonmiloble pli preciza ol laste prilabrorita.  Dank’ al nova metodo ĝi kreiĝis en periodo de apenaŭ 6 semajnoj dum antaŭe oni bezonis por tio 80 semajnojn. Sciencistoj utiligis la procedon de „maŝina lernado”, kio signifas, ke ili liveras la referencajn donitaĵojn por algoritmo, baze de kiu komputilo mem lernas rekoni la pridemanditan tipon de la terensurfaco, en ajna loko de la mondo. La metodo estis testita en Ĉinio, Kolombio, Namibio, Germanio kaj Italio. Laŭ la polaj sciencistoj la plej granda defio en prilaboro de algoritmo estis trovo de konformaj referencaj donitaĵoj.

Ciferecaj satelitaj mapoj pri la terensurfaco estas la moderna ekvivalento de laŭtemaj paperaj mapoj. Pro sia bita naturo ili ebligas facilan kaj rapidan analizon de la medio.

El la elsendo 29.10.2019. Legas Tomek – 1’47”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Artefarita inteligenteco trafe pri balotrezultotoj

Du polaj esploristoj prilaboris instrumenton, kiu baze de aktiveco de internaŭtoj antaŭvidis la lastajn balotrezultojn pli trafe ol plimulto de la opinisondadoj. Antoni Sobkowicz kaj Marek Kozłowski el Laboratorio de Lingvistika Inĝenierio en la Centro por Alifarado de Informoj PIB de kelkaj jaroj laboras pri prognozmodeloj, kiuj tradukas la emocian diskurson de politika debato en la Interreto al politikaj preferoj. La plej novaj esplorrezultoj  elmontris, ke la artefarita inteligenteco prognozas ne malpli bone ol opinisondadoj baziĝantaj sur klasikaj metodoj. La lastajn parlamentajn balotojn gajnis Juro kaj Justeco akirinte 43,59 procentojn de la voĉoj. Du la plej grandaj opoziciaj grupiĝoj Civitana Koalicio kaj Balotkomitato de Alianco de Demokrata Maldekstrularo akiris 39,96 procentojn de la voĉoj. La lasta antaŭbalota opinisondado antaŭvidis por ili 42 respektive 36,3 procentojn de la voĉoj. Algoritmoj prilaboritaj de Sobkowicz kaj Kozłowski prognozis 43,76 respektive 35,10 procentojn de la voĉoj kaj estis pli trafaj ol la lasta antaŭbalota opinisondado. Centro de Alifarado de Informoj estas unusola pola esplorinstitucio, kiu regule faras sciencajn esplorojn dediĉitajn al analizo de la politikaj preferoj de poloj en vaste komprenataj interretaj portaloj aplikante metodojn de artefarita inteligenteco.

El la elsendo 22.10.2019. Legas Tomek – 1’45”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Plasto pli firma ol ŝtalo

Sciencistoj el la Univeristato en Bufalo imitante perlojn prilaboris leĝeran plaston, kiu estas signife malpli mola ol ŝtalo. Ĝi povas servi en kugloimunaj veŝtoj kaj aliaj kirasoj. Ĝi baziĝas sur polietinelo Dyneema servanta por la produktado de grimpakcesoraĵoj, kugloimunaj veŝtoj kaj  elementoj de endoprotezoj. La novkreiĝinta plasto havas eksterordinare malmolan eksteran kruston kun elasta interna bazo, kiu kapablas deformiĝi kaj absorbi kugloforton. Estis difinte, ke la nova plasto estas 14-oble malpli mola ol ŝtalo. Ĉar la materialo perfektas por haltigi kuglojn, ĝi povos esti aplikebla en la kugloimunaj veŝtoj, kaskoj kaj alispecaj personaj kirasoj, ankaŭ en protektokirasoj de militistaj veturiloj, ŝipoj kaj helikopteroj. Malsame al kirasoj ŝtalaj kaj ceramikaj la inventita plasto estas facile modifebla laŭ dezirinda formo. Dum eksperimentoj estis ankaŭ pruvite, ke post la aldono de nanoelemento de silicia monoksido eblas fajnigi la proprecojn de la materialo kaj krei ankoraŭ pli firman kruston. Tio ebligos krei leĝerajn kirasojn de nova generacio.

El la elsendo 15.10.2019. Legas Barbara – 1’35”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

 Nur en Usono kaj Kanado je 3 miliardoj da birdoj malpli

Laŭ la artikolo en „Science” ekde la 1970-a jaro en Usono kaj Kanado la nombro de birdoj malkreskis je 29 procentoj, tio estas je tri miliardoj. La ĉefaŭtoro de la esploroj Ken Rosenberg el Cornell University gvidis kolektivon de esploristoj el 7 institutoj de ambaŭ landoj. Ili analizis longdaŭrajn kaj ankaŭ satelitajn donitaĵojn pri 529 birdospecioj. Oni notis la malkreskon de la birdonombro en ĉiuspecaj ekosistemoj. La populacio de arbaraj birdoj malkreskis je unu miliardo, la nombro de herbejaj birdoj malkreskis je 50 procentoj, t.e. je 700 milionoj. Laŭ la esploristoj la ĉefa kaŭzo de ĉi tiu situacio estas perdo, malapero de birdovivejoj. La plej signifaj malkreskoj estis notitaj inter la plej popularaj birdospecioj kaj 90 procentoj de la nombromalkresko koncernis apenaŭ 12 birdofamiliojn inkluzive de paseroj, fringoj, ikteredoj aŭ paruliedoj. Samtempe en ĉi tiu 50-jara periodo trioble kreskis nombro de tiaj rabobirdoj kiel agloj aŭ akcipitroj, kio ligiĝis kun la malpermeso uzi la kontraŭinsektan preparaĵon DDT kaj kun la malpermeso ĉasi la rabobirdojn. Je 50 procentoj grandiĝis la nombro de akvobirdoj dank’ al pluraj protektoprogramoj, kiuj al ili rilatis. Laŭ Ken Rosenberg ĉi tiuj sukcese ekzameniĝintaj protektoprogramoj povas servi kiel modelo por protekti herboterenojn kaj iliajn birdojn. Tamen sukceso dependas de la tuja entrepreno de la protektopaŝoj.

El la elsendo 08.10.2019. Legas Gabi – 2’33”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

Memorlerteco grizaĝe

Iam la suko el acidaj ĉerizoj, alivorte grioto estis rekomendata kaze de problemoj kun endormiĝo, por malgrandigi dolorojn de artikoj kaj muskoloj ĉe kancermalsanuloj aŭ kaze de la postfortostreĉa peno. La antaŭnelogaj esploroj elmontris, ke acidĉeriza suko grizaĝe lertigas la memorkapablon kaj kognajn funkciojn. Sciencistoj el la universitato Delaware esploris 34 plenkreskulojn 65- ĝis 73- jaraĝajn, kiuj en du grupoj dum 12 semajnoj trinkis 480 mililitrojn da acideĉeriza suko   de la specio Montmorency du fojojn tage aŭ ricevis placeban trinkaĵon. Ĉiuj volontuloj estis sanaj – sen diagnozitaj kormalsanoj, diabeto, kancero aŭ psikiatriaj problmeoj – ili ne uzis medikamentojn, kiuj povus influi la cerbofunkciadon. Ili ne ŝanĝis por la daŭro de la eksperimento sian dieton nek fizikan aktivecon. Antaŭ kaj post la eksperimento oni mezuris iliajn kognofunkciojn kaj subjektivan memoron, por kio estis uzitaj diverspecaj testoj kaj  enketoj. Evidentiĝis, ke post la eksperimento personoj trinkantaj la ĉerizacidan sukon havis pli bonajn rezultojn, se temas kognofunkiado kaj subjektiva memoro. Je 5 procentoj kompare al la placeba grupo kreskis ilia satisfakcio pri la parkerokapablo, je 4 procentoj mallongiĝis iliaj movoj en provo je vidsignalo kaj je 23 procentoj malkreskis nombro de eraroj dum vidtesto pri epizoda memoro. Krome kompare kun la antaŭeksperimentaj donitaĵoj je 3 procentoj pliboniĝis ilia longdaŭra koncentriĝo kaj je 18 procentoj malkreskis eraroj dum testo pri labora spaca memoro. Kvankam estas necesaj pliaj ekzamenadoj laŭ profesoro Sheau Ching Chai salubran influon de acidĉeriza suko eblas ligi kun ĝiaj bioaktivaj konsisteroj kiel polifenoloj kaj antocianoj. Povas esti, ke tio ligiĝas ankaŭ kun la efikado de acidĉerizoj, konstatita en pli frua ekzamenado inter la samaj volontuloj, je malaltigo de sangopremo. Nome sangopremio influas la sangoalfluon al la cerbo.

El la elsendo 01.10.2019. Legas Maciek – 2’33”

Audio clip: Adobe Flash Player (version 9 or above) is required to play this audio clip. Download the latest version here. You also need to have JavaScript enabled in your browser.

1  2  3  4  5  6 7 8 9 10 11 12 13