Pola RetRadio

nia komuna lingvomedio

Novaĵoj

Monato de la Pola Heredaĵo en Kanado

La kanada Ĉambro de Komunumoj unuanime akceptis en februaro rezolucion pri la starigo de la Monato de la pola heredaĵo ĉiujare en majo. La 3-a de majo estos solenota kiel Tago de la Pola Konstitucio. En la rezoluciteksto oni konstatas i.a., ke la Ĉambro agnoskas la esencan kontribuon de la poldevenaj kanadanoj al la kanada socio, mastrumado, politiko kaj kulturo. Ĝi agnoskas la signifon de la edukado de ĉiuaĝaj kanadanoj pri la ŝlosilaj valoroj per kiuj poldevenaj kanadanoj kontribuis al la forto kaj diverseco de Kanado. En la tuta Kanado pli ol 500 mil loĝantoj estas poldevenaj kaj pli ol ilia duono loĝas en Ontario.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Maciek – 0′ 51″

Duoble liberaj, polinoj kaj iliaj balotrajtoj

Antaŭtage de la Virina Festo en Pilecki-Instituto en Berlino estis inaŭgurita ekspozicio pri polinoj batalantaj por siaj politikaj rajtoj. Polinoj troviĝis inter la unuaj en la mondo virinoj, kiuj povis uzi plenon de la civitanaj rajtoj jam du semajnojn post la regajnita suverenco en novembro 1918. La nomo de la ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” rilatas al la duobla ĝojo pro la regajnita suverenco kaj akiritaj politikaj rajtoj. Ĝi rakontas unuavice pri tio, kio okazis pli frue, pri la vojo kiun trapasis polinoj el grandaj kaj malgrandaj urboj, el nobelaj domoj kaj kamparanaj ĥatoj ĝis momento, kiam meze de frosta vintro ili povis direktiĝi al la baloturnoj por la unuan fojon en la historio elekti deputitojn. La ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” prezentas eksterordinarajn biografiojn de polinoj el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, el la periodo jam post la epokfara 1918-a jaro. La berlina ekspozicio en Pilecki-Instituto estas vizitebla senpage ĝis la 30-a de septembro 2024.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 01′ 52″

Infana Teknika Universitato en Kalisz

En la loko Kalisz (en la regiono de Poznano, en la okcidenta Pollando) 120 infanoj 7-12-jaraĝaj fariĝis studentoj de Infana Teknika Universitato. Tio estas jam la 7-a loko en Pollando, en kiu dank’ al la Fondaĵo Subtenanta Edukadon de la Societo „La aviada valo” el Rzeszów – la sudorienta Pollando – , estas organizataj senpagaj prelegoj kaj laborrenkontoj por infanoj. Ilia universitatnivela edukado sub la gvido de la Fondaĵo ĉe la societo „La aviada valo” okazas krom en Rzeszów mem ankaŭ en tiaj lokoj de la antaŭkarpatia vojevodio kiel Jasło, Mielec, Dębica, Ustrzyki Dolne, Zaryszyn. La okupojn gvidas sciencistoj, altlernejaj prelegantoj kaj popularigantoj de la scienco el la tuta lando. Ili helpas al la infanoj vastigi siajn konojn kaj memstare malkovradi la mondon de la scienco. La infanoj ricevis unuflanke studentajn libretojn, tiuj kiuj partoprenas laborrenkontojn estis provizitaj krome per materialoj kun instrukcioj por memstare fari eksperimentojn hejme. Ĉiuj okupoj en la nova filio de la Infana Teknika Universitato estas senpagaj dank’ al subvencioj de partneroj, kiuj estas firmaoj el la aviada branĉo el la regiono de Poznano. La okupoj okazas ankaŭ kunlabore kun la urbooficejo kaj la universitato de Kalisz.

El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 02′ 02″

Prof. Izdebski honorita per medalo M. Hirschfeld

Profesoro Zbigniew Izdebski estis honorita per la medalo de Magnus Hirschfeld fare de la germana scienca societo DGSS pro la atingaĵoj rilate la esplorojn pri homa sekseco kaj seksa edukado. Profesoro Izdebski estas seksologo, pedagogo, familikonsilisto kaj specialisto pri la publika sano. Li i.a. gvidas Katedron pri la Biomedicinaj Fundamentoj de Evoluo kaj Seksologio ĉe la Pedagogia Fakultato de la Varsovia Universitato. Li kunlaboras kun multaj eksterladaj centroj. Ekde 2010 li estas konstanta scienca kunlaboranto de la Instituto pri esploroj koncerne sekson, seksan identecon kaj generadon en la Indiana Universitato, kunlaboranto de la Monda Sanorganizo. Prof. Izdebski estas iniciatinto kaj organizanto de landaj debatoj pri la seksa sano ligante la esploragadon kun didaktika kaj klinika agadoj. Li aŭtoras plurajn publikaĵojn, sciencaj kaj popularsciencajn verkojn. La establita en 1971 societo DGSS atribuas la medalojn de Magnus Hirschfeld pro elstaraj esploratingaĵoj pri la homa seksemo kaj seksa reformo. Ĝis nun la distingon ricevis specialistoj el Usono, Aŭstrio, Argentino, Ĉinio, Nederlando, Svedio, Turkio kaj Germanio. Profesoro Zbigniew Izdebski estas la unua polo distingita per ĉi tiu medalo.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Maciek – 01′ 43″

Polaj infanoj lernantaj eksterlerneje

La pola klerigministerio prezentis la plej novajn donitaĵojn pri infanoj kaj gejunuloj lernantaj eksterlerneje, kadre de la tiel nomata hejma edukado. Konforme al ili en januaro 2024 en la bazaj kaj superbazaj lernejoj ĉi tiun klerigformon utiligis 53 mil 968 lernantoj, pli ol 25 mil en la bazaj lernejoj kaj preskaŭ 29 mil en lernejoj mezgradaj. La hejma edukado estas senpaga, alternativa kaj plene legala instruformo, kiu estas reguligita de la kleriga leĝaro. Pro la eksterlerneja edukado de la infano respondecas gepatroj kaj la infanaj konoj estas konfirmataj per klasifikaj ekzamenoj, pere de kiuj oni kontrolas ĉu la infano alproprigis konojn konforme al la klerigaj programaj premisoj. Aktuale kreiĝas ĉiam pli da lokoj, lernejoj kaj platformoj, kiuj subtenas la hejman edukadon. Kiel rezultas el la enketo de Centro de la Hejma Klerigo la gepatroj kiel la plej grandajn avantaĝojn de ĉi tiu instrumaniero elmontras i.a. pli grandan psikan komforton de la infano, ĝian eblecon lerni en libere elektita loko kaj tempo, adapton de la lerndo al la individuaj bezonoj de la infano kaj ankaŭ pli da tempo pasigita kun la familio.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 02″

Pollando en la rangolisto de eŭropa semajfina ripozo

OLBG, la firmo specialistiĝanta pri organizo kaj pritakso de la distra oferto de la urboj el la tuta mondo kreis rangoliston de la plej bonaj eŭropaj urboj por la semajnfina ripozo. Laŭ ĝi eĉ du el kvin la plej bonaj kaj plej favorprezaj eŭropaj urboj por mallondaŭraj ekskursoj troviĝas en Pollando. La rangolisto Eŭropa Indekso de Nokta Vivo kreiĝis baze de donitaĵoj el TripAdvisor, AirDNA aŭ Numbeo. Oni konsideris tiajn faktorojn, kiel prezoj de tranoktoj, de taksioj kaj de biero, kiel nombro de kazinoj kaj noktaj kluboj kaj ankaŭ sekurecnivelo. La 5-an lokon okupis Budapeŝto en Hungario, sur la 4-a loko lokiĝis Krakovo en Pollando. Sur la 3-a loko plasiĝis Bratislavo en Slovakio, sur la 2-a Istambulo en Turkio. La 1-an lokon okupis Varsovio unuavice pro malaltaj tranoktoeblecoj kaj la sekurecindico, kiu ricevis eĉ 74,28 poentojn. La varsoviaj bieroprezoj ne estas tamen la plej favoraj. Tiujn oni notas en Bratislavo, same kiel la kostojn de la nokta vivo. Konklude Varsovio estas malmultekosta kaj sekura urbo, kiu taŭgas por familiaj semajnfinaj ekskursoj kun infanoj. Bratislavo havas bonan oferton de la nokta vivo kaj biero, do taŭgas por junaj homoj, ekzemple studentoj serĉantaj surprizan lokon por urba ripozpaŭzo.

El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 05″

2024 – la Jaro de panoramoj en la Biebrza-rivera Nacia Parko

La 2024-a jaro en la Biebrza-rivera Nacia Parko – en la orienta landoparto, estis proklamita kiel Jaro de panoramoj. Tiamaniere la organizantoj atentigas pri ŝanĝoj okazantaj en la ĉirkaŭantaj nin panoramoj kaj edukcele klarigas kiel tion influas la homa agado. Ne temas sole pri la rapidaj ŝanĝoj okazantaj antaŭ nia rigardo, sed ankaŭ pri tio, kiomrapide homo transformas la medion kaj kiel malmultiĝas lokoj sen la homa interveno en la naturpanoramojn. La Bierza-riveraj marĉoj estas unu el malmultaj lokoj, en kiuj videbliĝas karakterizaĵoj de la naturaj panoramoj, kiel vastaj marĉaj terenoj, mozaiko de arbaroj kaj arbokreskaĵoj, lignaj mastrumkonstruaĵoj, apudvojaj kapeletoj kaj krucoj, dominataj en la panoramo turoj de vilaĝaj preĝejoj. Tiuj panoramoj elstaris en la tuta okcidenta Eŭropo, kiu senrevene sekigis siajn marĉajn terenojn. Des pli signifa estas la valoro de Biebrza-rivera Nacia Parko. Por konservi tiun riĉon estas necesaj komunaj streboj ne nur de la parkoaŭtoritatoj, sed ankaŭ de la lokaj komunumoj kaj institucioj. La Biebrza-rivera Nacia Parko apartenas al la plej valoraj marĉaj terenoj en Eŭropo kiel rifuĝejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj, kaj de alkoj. La 2-an de februaro oni solenis la Internacian Tagon de Marĉoj, dum kiu oni honornotas 2511 lokojn en 172 landoj. La Biebrza-rivera Nacia Parko kaj ĝiaj unikaj naturaj valoroj, kiel vivejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj kaj fiŝoj ektroviĝis en ĉi tiu listo en 1995-a jaro.

El la elsendo 20.02.2024. Legas Gabi – 02′ 18″

Eksterlandanoj aĉetas loĝejojn en PL

La nombro de eksterladanoj aĉetantaj loĝejojn en Pollando konstante kreskas. En 2022 ili aĉetis 14 359 loĝejojn, do ĉiu sepa loĝejo en Pollando estis entute notarie vendita al eksterlandanoj. Inter la klientoj la plej mulnombraj estis ukrainanoj kaj germanoj. La nombro de ukrainanoj aĉetintaj loĝejojn en Pollando en 2022 kreskis je 40 procentoj kompae al 2021. Ili aĉetis 6393 loĝejojn. La trian lokon okupis belorusoj. Laŭ la donitaĵoj de la pola ministerio por la internaj aferoj inter 10 plej aktivaj eksterlandaj klientoj investantaj en aĉeto de loĝejoj en Pollando troviĝas ankaŭ civitanoj de la Hinda Unio. Al Pollando logas ilin la branĉo ligita kun Informadikaj Teknikoj. La hinduniaj programistoj enspezas en sia lando sesoble malpli ol oni ofertas en Eŭropo, tial multajn logas la laborcela elmigrado, i.a. al Pollando.

El la elsendo 20.02.2024. Legas Milada – 01′ 34″

Italoj omaĝis la poldevenan scienciston Michele Jamiolkowski

Italoj omaĝis la memoron de la mortinta pasintjare 90-jaraĝa profesoro Michele Jamiolkowski, poldevena konstruinĝeniero kaj geoteknikisto, kies unu el la plej grandaj meritoj estis la savo de la Kurba/Kliniĝinta Turo en Pizo. Tiuokaze en la urbo estis malkovrita memortablulo honore al li; en Torino – kie li laboris kaj mortis en junio 2023 -okazis speciala scienca sesio. La omaĝo okazis kadre de la solenaĵoj de la 850-a datreveno de la ekkonstruo de la Kurba Turo. Kiam fine de la pasinta jarcento aperis la reala minaco, ke la historia kontruaĵo ruiniĝos estis establita laŭviva eksperta kolektivo, kies tasko estis prilabori la savprojekton. La gvidon oni konfidis al profesoro Jamiolkowski el Torino. La elektita labormetodo evidentiĝis efika kaj la 15-an de decembro 2001 oni deklaris la taskon realigita kaj la romanika kontruaĵo estis malfermita vizitcele al la publiko. Profesoro Michele Jamiolkowski doni 300-jaran sukcesgarantion por la aplikitaj solvoj. Samjare li fariĝis honora civitano de Pizo. Michele Jamiolkowski naskiĝis en la apudlvova loko Stryj en 1932. Li estis malliberigito de la germana koncentrejo Auschwitz, kie li troviĝis ĝis la militfino. En 1959 li forveturis al Italio, tie li finis studojn en la torina politkeniko, kie li poste laboris. Li estis konsultanto kaj konsilisto de grandaj kaj plej malfacilaj inĝenieriaj projektoj de la mondo.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 55″

Februaraj planoj en la Eŭropa Urbo de la Scienco, Katowice

En februaro 2024 en Katowice – la suda Pollando – daŭras riĉa programo ligita kun la proklamo de la urbo kiel Eŭropa Urbo de la Scienco. Kadre de la planita ciklo „50 semajnoj en la Urbo de la Scienco” en februaro okazas Semajno de Montaro, Semajno de Amo, Semajno de Humoro kaj Semajno de Tri Kulturoj. Por ĉiu estas pretigitaj popularsciencaj prelegoj, laborrenkontoj kaj renkontiĝoj kun ekspertoj. Pro ĉiu organize respondecas iu el la altlernejoj de la Akademia Konsorcio, en kies konsiston eniras sep publikaj altlernejoj de la regiono. Kiel ni jam informis Katowice estas en la unua en la historio urbo el la Centra-Orienta Eŭropo, kiu ricevis la titolon de la Eŭropa Urbo de la Scienco. La titolon atribuas EuroScience kunlabore kun la Eŭropa Komisiono.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 02″

Grand Prix por la militista orkestro el Żytomierz

Grand Prix de la 30-a Internacia Festivalo de la Kristnaskaj kaj Pastoralaj Kantoj en Będzin (en la suda Pollando) akiris la Militista Orkestro el Żytomierz. La festivalon partoprenis solartistoj klasitaj laŭ la aĝkategorio, laŭ la kriterio de duetoj, tercetoj, solvoĉaj ensembloj, ensembloj voĉaj-instrumentaj, korusoj kaj folkloraj grupoj. En ĉiu el la kategorioj estis atribuitaj premioj kaj distingoj. Al la finalo kvalifikiĝis 135 partoprenantoj, kiuj plenumis 325 kristnaskajn kantojn. La ĵurion prezidis renoma pola operkantisto Wiesław Ochman. Kiel li emfazis, post sia 65-jara kantkariero en kies daŭro li konatiĝis kun imponaj filharmonioj, elstaraj direktistoj, geniaj kantistoj, grandformataj reĝisoroj, en Będzin li frontis tiajn artelementojn, kiel la universala mondskala kantarto, i.a. pro la partopreno de diverslandaj artistoj, la unuan fojon el Italio. La historo de la festivalo en Będzin komenciĝis en 1995 dank’ al la entuziasmo de la tiama junularo kaj la paroĥa vikario pastro Piotr Pilśniak, plurjara direktoro de la festivalo. Dum la nunjara solena finkoncerto li estis distingita per la Ora Meritkruco atribuita de la pola prezidento. Pastro Piotr Pilśniak ricevis krome Medalon „Mertiĝinito por la Kulturo Gloria Artis”, atribuitan de la pola Kulturministerio.

El la elsendo 10.02.2024. Legas Milada – 02′ 10″

Vivkvalito en Eŭropo 2023

SchengenVisa Info pretigis la unian raporton 2023 pri la vivkvalito en Eŭropo. Kvankam la kontentonivelo estas malpli alta kompare al la donitaĵoj el 2019 ĝenerale la pritaksoj estas altaj. La esploro koncernis 83 urbojn en la Eŭropa Unio, en la landoj de EFTA (Eŭropa Asocio de Libera Komerco), Britio, Okcidenta Balkanio kaj Turkio. Dum la enketado oni faris interparolojn kun almenaŭ 839 loĝantoj en ĉiu el la urboj, kolektine 71 mil 153 intervjuojn.
Montriĝis, ke plej multaj personoj kontentaj pri sia vivo troviĝis en la svisa Zuriko – 97 procentoj, en la dana Kopenhago – 96 procentoj kaj en la nederlanda Groningeno – ankaŭ 96 procentoj. La 4-an lokon okupis Gdansko, kies vivkvaliton alte taksis 95 procentoj de la loĝantoj. Laŭvicajn lokojn en ĉi tiu listo okupis Lepsiko, Stokholmo, Ĝenevo, Kluĵo kaj Braga.
La aŭtoroj de la raporto reliefigas, ke malpli grandaj urboj estas konsiderataj kiel pli taŭgaj por personoj iom aĝaj kaj por familioj kun infanoj. Iliaj loĝantoj sentas sin en ili pli sekuraj, ili alte taksas sekurecon, trankvilon, pli atrakciajn loĝejprezojn kaj pli bone funkciantajn sanprotekton kaj lokan administracion. El la raporto oni eksciis ankaŭ pri urboj, kies vivkvaliton iliaj loĝantoj taksas tre negative. Al ili kalkuliĝas Palermo, Ateno kaj Istanbulo, Tirano, Neapolo kaj Beogrado, Romo, Skopje, Miskolc kaj Podgornica.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Barbara kaj Pamela – 02′ 07″

Bildstrio pri Edyta Stein

Centro de Kulturo kaj Arto en Vroclavo aperigis bildstrion de Juliusz Woźny kaj Martin Venter titolitan „Edyta Stein. Serĉante veron”. Tio estas rakonto pri katolika sanktulino, s-ta Tereza Bendedikta de la Kruco, proklamita kiel unu el la patronoj de Eŭropo. La naskiĝinta en Vroclavo (antaŭe Breslau) Edyta Stein pereis en la germana koncentrejo Auschwitz-Birkenau. La bildstrio en la populara popkultura formo prezentas ŝiajn dramecajn vivosortojn. Edyta Stein naskiĝinta en la juda familio jam kiel dekkeljarulino deklaris sin ateisto. Ŝi studis en la Vroclava Universitato kaj poste en Getingo. Edyta Stein gvidis tre riĉan sciencan agadon, unuavice filozofian, komence koncentriĝante pri fenomenologio, poste komparante ĝin kun tomismo. La sciencaj atingaĵoj lokas ŝin inter la plej elstaraj intelektuloj de la 20-jarcenta Eŭropo. La serĉado de verko sur la scienca vojo alkondukis al ŝia konvertiĝo al katolikismo kaj poste monakiĝo kiel karmelanino. Sian lastan vivetapon Edyta Stein , Tereza Benedikta de la Kruco pasigis en la karmelana monakinejo en la nederlanda Echt. Post la konkero de Nederlano fare de germanoj ŝi estis arestita dum amasaj arestoj de juddevaj katolikoj la 2-an de aŭgusto 1942. 7 tagojn poste ŝi estis gasumita.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 01′ 52″

Imposto pro plastaj pakumoj

Ekde la 1-a de januaro 2024 ekvalidis en Pollando plasta imposto. Ĝi celas limigi la foruzon de plasto en ĉiam pli granda skalo poluanta la medion. Butikumante aŭ aĉetante porciumitan manĝon kliento devos pagi de 20 ĝis 25 groŝoj pro ĉiu plasta pakumo. La imposto ŝarĝas unuavice konsumantojn. Tamen entreprenistoj devos realigi la jaran normon de reciklado. La nova imposto altigos ankaŭ ĝenerale la prezojn, ĉar ĝi rilatas al la tuta procezo administri la plastajn forfalaĵojn. Krome la firmaoposedantoj devas retiri de sur la merkato tiajn plastajn varojn, kiel plastaj trinktubetoj, manĝilaro, higienaj bastonetoj, teleroj kaj nutraĵpakumoj.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 0′ 57″

Internacia Justickortumo alvokis Israelon

Internacia Justickortumo alvokis pasintsemajne Israelon entrepreni ĉiajn necesajn paŝojn por neallasi la hombuĉadon en la sfero de Gazo. Oni ne devontigis Israelon al armistico. Pri la interveno rilate Israelon al la Kortumo en Hago direktis sin Sudafrika Respubliko. Post la verdikto ĝi esprmis la esperon, ke Israelo observos la verdikton de la Internacia Justickortumo kaj entreprenos agadojn por ne allalsi al la homuĉaj aktoj dum la gvidata de si milito en la sfero de Gazo. La kortumo esprimis samtempe seriozan maltrankvilon pri sorto de pli ol 200 israelaj ostaĝoj malliberigitaj de Hamas dum la terorista atako el la 7-a de oktobro kaj postulis ilian tujan liberigon. La internacia socio ĉiam pli ofte levas la demandon pri proporcio inter la militista agado de Israelo en la sfero de Gazo kaj grado en kiu ĝi minimumigas la civilajn viktimojn. La humanecaj organizoj alarmas pri la disvastiĝado de malsanoj, plenŝtopitaj rifuĝejoj kaj kritika manko de nutraĵoj kaj elektro.

El la elsendo 30.01.2024. Legas Milada – 01′ 36″

La 15-a eldono de la Podlaĥia Infana Universitato

Fine de novembro 200 lernantoj de la bazaj lernejoj el la nordorienta Pollando komencis okupojn en la Podlaĥia Infana Universitato gvidata de la Bjalistoka Politekniko. La senpagajn, okazantajn semajnfine okupojn partoprenos 50 lernantoj el la bazlernejaj klasoj ekde la 4-a ĝis la 6-a el la urboj Bjalistoko, Augustów, Bielsk Podlaski kaj Siemiatycze. En la ĝisnunaj 15 eldonoj de la Infana Universitato partoprenis pli ol 1900 infanoj. En la nuna studsezono estas planitaj 15 semajnfinaj renkontiĝoj dum kiuj la lernantoj konatiĝas kun problemoj de ekzaktaj, teknikaj kaj humanismaj sciencoj. Infanoj ekscios ankaŭ pri la signifo de fizika, korpa kulturo. Ĉiujare la oferto de la Polaĥia Infana Universitato estas modifata kaj vastigata. Lernantoj libere povas uzi la provizojn de la Politeknika biblioteko. La okupoj konfirmitaj per speciala diplomo finiĝos en junio 2024.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 15″

Aŭtobusoj Solaris por Ĝenovo

La transporta firmo de la itala Ĝenovo, AMT Genova subskribis kun la firmao Solairs el la apudpoznana Bolechów kontrakton pri livero de 112 18-metraj balgotrolebusoj, Trollino 18. La valoro de la kontrakto superas 100 milionojn da eŭroj. Tio estas la plej granda unufoja mendo de ĉi tiuj veturiloj. Antaŭ pli ol unu jaro la pola firmo liveris al Ĝenovo 30 modernajn elektrajn busojn. La trolebusoj por Ĝenovo estos ekipitaj – krom tradiciaj elekraj motoroj – ankaŭ per trakciaj baterioj dank’ al kio la veturiloj povos moviĝi laŭ signifa distanco sen konektiĝo al la trakcio. La baterioj estos ŝargataj same dum haltoj, kiel dum la veturo kaj la energio estos prenata el la trakcia reto helpe de teknologio IMC. La mendo de Solaris trolebusoj ligiĝas kun la plano de la ĝenova transporta firmo modernigi la publikan transporton en Ĝenovo tiel, ke ĝis 2025 ĉiuj urbaj transportiloj estu elektraj. La kunlaboro de la pola Solaris kun la itala AMT Genova komenciĝis en 2013. Post la realigo de la nuna kontrakto por 112 ekzempleroj de Trollino 18 Ĝenovo fariĝos unu el la plej grandaj disponantoj pri Solaris-balgotrolebusoj.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 41″

Pola Vorto de la Jaro 2023 – Artefarita Inteligento

La ĵurio de la plebiscito pri la Vorto de la Jaro 2023, okazanta sub la patroneco de la Konsilio de la Pola Lingvo, kiel la vorton de la Jaro 2023 agnoskis la esprimon „Artefarita Inteligento”. La Konsilio funkcianta ĉe la Pola Sciencakademio prezentas siajn opiniojn koncerne ĉiujn aferojn rilate al la uzo de la pola lingvo en la publika komunikado. Samtempe la Varsovia Universitato anoncis en 2024 la rezultojn de sia jam 13-a interreta konkurso por la Vorto de la Jaro 2023. En ĉi tiu konkurso la „Artefarita Inteligento” okupis la 2-an lokon, dum kiel la unua estis elektita la vorto „balotoj”. Marĝene de la venka esprimo „Artefarita Inteligento”, lingvisto, profesoro Jerzy Bralczyk atentigis, ke la difino „artefarita” en la nuntempa pola lingvo havas subtaksan signifon dum ankoraŭ en la 19-a jarcento ĝi signifis aferon faritan konforme al la reguloj de normo, arto. Poste la signifo komencis signifi ion „nenaturan”, „falsan” laŭ la kompreno truka, trompa. Liaopinie povas okazi, ke nun la signifo de la vorto „artefarita” sub la influo de AI alprenos pliajn signifonuancojn. La plebiscitoj kaj konkursoj pri la vorto de la jaro okazas ne sole en Pollando. Kio estas interesa ankaŭ leksikografoj de la eldonejo Collins Cambridge kiel la ĉefan vorton de 2023 por la angla lingvo, elektis la esprimon „Artefarita Inteligento” plus „haluciniĝo”, sed en la kunteksto de AI.

El la elsendo 20.01.2024. Legas Pamela – 01′ 58″

2024 – Jaro de Immanuel Kant en Varmio-Mazurio

En 2024 pasas la 300-a naskiĝdatreveno de granda filozofo, Immanuel Kant. Lige kun tio la vojevodiaj aŭtoritatoj en Varmio-Mazurio (la nord-orienta Pollando) decidis, ke la jaro estos ligita kun celebrado de la datreveno kaj la ligoj de Kant kun la regiono. La Jaro laŭ la decidintoj devus kontribui al la diskuto „pri la morala stato de la hodiaŭa mondo en la globskala dimensio, kaj de la mondo de interhomaj rilatoj”. Immanuel Kant (1724-1804) estis filozofo, profesoro de la Universitato en Kenigsbergo. Li estis la kreinto de kritika filozofio, aŭtoro de i.a. „Kritiko de pura racio”. En sia filozofia-jura koncepto de „Eterna paco” Kant substrekis, ke neniu el la ŝtatoj povas senigi la alian je suvereneco, ĉar ĝi apartenas al la socio de homoj ĝin kreantaj, nek povas interveni en internajn aferojn de aliaj ŝtatoj. En la varmia-mazuria vojevodio troviĝas du lokoj, kiujn Immanuel Kant vizitis dum sia vivo. Tio estas Gołdap kaj Jarnołtowo. En ĉi lasta li laboris kiel instruisto dum 4 jaroj. Ambaŭ lokoj omaĝas tiun fakton jen per monumento, jen per memortabulo kaj skulptaĵo prezentanta la filozofon. Estas premisite, ke la Jaro de Kant en 2024 estos la okazo popularigi lin kaj liajn verkojn en la regionaj lernejaj medioj, en kulturinstitucioj, sociaj organizoj kaj amaskomunikiloj.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Maciek – 01′ 54″

Cent jaroj de YMCA-agado en Pollando

Antaŭ 100 jaroj, en decmbro 1923 en Pollando kreiĝis la organizo Pola YMCA, dank’ al kiu pola junularo konatiĝis kun tiaj sportbranĉoj kiel retpilko, korbopilko kaj akvopilko. Young Men’s Christian Association (YMCA) – Kristana Societo de Junaj Viroj, gvidanta la edukankaj kaj protektan agadon por junularo kreiĝis en junio 1844 en Londono laŭ la iniciato de filantropo sir Georg Williams. Sep jarojn poste ĝiaj filioj kreiĝis en Usono, en Francio, Svislando kaj kelkdeko da aliaj landoj. Al la regajninta en 1918 suverenecon Pollando YMCA venis el Franco en 1919. Estis establataj vendejoj por soldatoj, organizataj kulturaj eventoj kaj popularigitaj novaj sportbranĉoj. YMCA-centroj kreiĝis i.a. en Varsovio, Krakovo, Lvovo, Brześć, Częstochowa, Lublin, Tarnopol kaj Wilno. YMCA popularigis la fizikan kulturon – gimnastikon, bokson, naĝadon, korpoluktojn kaj aliajn sportbranĉojn. Krome YMCA popularigis kulturon establante bibliotekojn kaj legejojn, organizante koncertojn, prelegojn kaj lingvokurojn. Por ĝiaj bezonoj kreiĝis en Varsovio la ĉefsidejo de YMKA ĉe la varsovia Konopnicka-strato. Post la eksplodo de la 2-a mondmilito la sidejon transprenis la germana Werhmacht. Post la milito YMCA restarigis sian aktivadon en Pollando.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Milada – 02′ 09″

Junaj plenkreskuloj kompreneme pri seninfana vivo

La fondaĵo Allianz ekzamenis la sintenton de junaj plenkreskuloj rilate al la komprenemo por senideco, t.e. vivplanado ekskludanta infanojn. La esplorado baziĝis sur 34 grupaj intervjuoj kaj 10 mil enketoj. Kiel oni ekscias el „Rzeczpospolita”, kiu publikigis la esplorrezultojn, la komprenemo por la plenkreskula seninfana vivo en Pollando estas enorme alta. Eĉ 86 procentoj de poloj en la aĝo inter la 18-a kaj la 39-a vivojaroj asertas, ke aktuale „ne estas bona tempo por havi infanojn”. Tiu indico estas pli alta ol en Italio – 82 procentoj, Britio – 81 procentoj, Germanio – 78 procentoj aŭ Greklando – 75 procentoj. Unu el la kaŭzoj de tiaj rezultoj inter poloj povas esti, ke en Pollando la familio estis traktata kiel privata afero male al la protestanta parto de Eŭropo. Laŭ direktoro de demografia fako en la Instituto Generacioj, Michał Kot en Pollando simple malakceptebla estas trudinstigado posedi infanojn. Liaopinie la esplorrezultojn influas ankaŭ la milito en Ukrainio, el kio sekvas la sinteno „tio ne estas bona tempo havi la infanojn”. Tiel emfaziĝas la timoj de junuloj ligitaj kun la milito kaj la inflacio. En Pollando naskiĝas aktuale plej malmultaj infanoj ekde la momento post la 2-a mondmilito. En 2022 enmondiĝs sole 305 mil infanoj. Unu el la motivoj de la demografia kolapso estas krome la malkreksinta nombro de la virinoj en la genera aĝo. Malkreskas ankaŭ la infanposeda indico, kio signifas statistikan nombron da infanoj kalkulataj je unu virino.

El la elsendo 10.01.2024. Legas Milada – 02′ 31″

Epifaniaj paradoj 2024

La 6-an de januaro, dum la morgaŭa Epifanio tra la stratoj de 880 polaj urboj kaj ankaŭ eksterlande moviĝos Epifaniaj Paradoj. Akompanas ilin la slogano, „En trogo Li kuŝas”, kiu estas ĉerpita el la 17-jarcenta kristnaska kanto „La Nova Jaro hastas” kaj ligas al la 800-jariĝo de la kristnaska kripeto aranĝita la unuan fojon de sankta Francisko el Asizo en Greccio, Italio.
En la nuna jaro la kristnaska kripeto en Varsovio estos lokita ĉe la Kastela Placo. La tuta evento komenĉigos ĉe Kopernik-monumento ĉe Krakowskie Przedmieście-strato. Dum la tramarŝo de ĉi tiu distanco en la akompano de polaj kristnaskaj kantoj disvolviĝos scenoj ligantaj al la Evangeliaj tekstoj. Ne mankos elementoj de la popola kristnaska tradicio – bonvenigo de la Tri Reĝoj, kavaliroj, korteganoj, paŝtistetoj, anĝeloj, veluraj kameloj, kaj ankaŭ perturbanta ilin diabla hordo.
La kulmina estos adorklinĝo de la Tri Reĝoj antaŭ la kuŝanta en trogo Jesueto kaj transdono de iliaj donacoj. Tiun scenon kronos polonezo dancata sur la kastela placo laŭ la melodio de la kristnaka kanto „Di-naskiĝas” kaj komuna kunkantado de kristnaskaj kantoj. La nunjaran paradon akompanas plastika, poezia konkursoj kaj konkurso por kripetelfarado. Kiel kristnaskkripetan defion oni proponas familiajn fotojn en epifaniaj vestoj, kiuj estu publikigitaj en la sociaj portaloj.

El la elsendo 05.01.2024. Legas Barbara kaj Milada – 02′ 12″

La pola LOT inter la plej bonaj flugkompanioj en 2023

La pola flugkompanio LOT akiris la 3-an lokon en la monda rangolisto de la plej bonaj flugkomanioj en 2023. La unuan lokon okupis Qatar Airways, la duan Eurowings. La monda rangolisto de la plej bonaj flugkompanioj kaj flughavenoj AirHelp Score estas publikgata ekde 2015 fare de la plej granda en la mondo firmao protektanta la rajtojn de flugliniaj pasaĝeroj. La nunjara eldono estas vera sukceso por la pola LOT, kiu avancis – kompare al la pasinta jaro – je 12 lokoj. LOT akiris krome bonan poentadon en tri partaj kategorioj, kiuj estis konsideritaj por la suma pritakso fare de AirHelp Score, tio estas akurateco/tempoĝusteco, opinioj de la pasaĝeroj kaj lerta priservado de reparacioj. La pola flugkompanio en la rangolisto akiris krome la unuan lokon, se temas nur pri Eŭropo. Sur la sekvaj lokoj ektroviĝis KLM kaj Wizz Air. La rangolisto AirHelp Score kreiĝis baze de donitaĵoj pri la aviadtrafiko el la tuta mondo en la periodo ekde la 1-a de januaro kaj la 31-a de oktobro 2023 kaj baze de opinioj de pasaĝeroj pri flugkompanioj kaj flughavenoj, kies servojn ili uzis en la menciita periodo.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Maciek – 01′ 37″

La kristnaskaj arbetoj el Pollando

Daŭre en multaj polaj domoj kaj publikaj lokoj dank’ al la ornamitaj kristnaskaj pingloarbetoj regas la festa etoso. Kristnaskaj arbetoj akompanos nin dum la porokazaj renkontiĝoj, baloj kaj eventoj ligitaj kun la bonvenigo de la 2024-a jaro. Pollando apartenas al unu el iliaj plej grandaj produktantoj en Eŭropo, tuj post Aŭstrio kaj la skandinaviaj landoj. Pasintjare la valoro de la pola merkato egalis al ĉirkaŭ 500 milionoj da zlotoj. Laŭ taksoj ĉiujare en Pollando oni vendas inter 5 kaj 6 milionoj da kristnaskaj arbetoj. Ofertas ilin privataj kultivantoj kaj ankaŭ la entrepreno Ŝtataj Arbaroj. Tio signifas 10 procentojn de ĉiuj kritnaskaj arbetoj en Eŭropo, ĉar ĉiujare eŭropaj klientoj aĉetas almenaŭ 50 milionojn da ili. La plej granda eksportanto estas Danlando, el kiu devenas ĉirkaŭ 6-7 milionoj da kristnaskaj arbetoj, ĝia propra bezonateco estas taksata je ĉirkaŭ 700 mil arbetoj. La plejmulto estas eksportata al Germanio. Ĉi tiu lando ne nur importas kristnaskajn arbetojn el Danlano, sed ankaŭ mem produktas pingloarbojn en la kvanto de 25-30 milionoj. Plimulto restas sur la landa merkato. En 2022 la eksportovaloro de la polaj kristnaskaj arbetoj egalis al 41,43 milionoj da zlotoj kaj tiu valoro de jaroj kreskas. Ili ĉefe trafas al la uniaj landoj tiaj kiel Danlando, Francio kaj Rumanio. Pollando krom kultivataj vivaj arbetoj produktas ankaŭ popularajn inter klientoj artefaritajn kristnaskajn arbetojn. Ilia produktocentro estas la komunumo Koziegłowy en la suda Pollando, kie funkcias preskaŭ du mil produktofirmaoj. Tie la produktado de plastaj kristnaskaj arbetoj komenciĝis en la mezo de la 80-aj jaroj.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Milada – 02′ 58″

Historia vidindaĵo de decembro 2023 en Bjalistoko

Ĝis la fino de decembro en la Podlaĥia Muzeo de Bjalistoko estas prezentata la laŭvica t.n. historia vidindaĵo. La kampanjo „Historia vidindaĵo de la monato” estis inaŭgurita en 2021 kaj proksimigas historion de iu elektita objekto el la muzea kolekto, kiu en la ĉiutagaj kondiĉoj ne estas publike rigardebla. Tiu objekto ŝanĝiĝas ĉiumonate kaj estas prezentata en la ĉefvestiblo de la muzeo en la bjalistoka urbodomo. En decembro temas pri vojaĝa skribkompleto el la arta fako de la Muzeo. Tio estas la devenanta el Germanio ornama kesteto kun kompleto da necesaj skribakcesoraĵoj – vitra inkujo, osta papertranĉilo, krajoningo por grafitoj kaj gravurilo por stampoj kun la monogramo KU. Ĉiuj elementoj de la skribkompleto estas riĉe ornamitaj per rozmotivo kaj ovalo en la perlamota kadro. La vojaĝa skribkesteto estas kovrita per nigra papera imitaĵo de silko, interne tegita per kremkolora veluro. La Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko estas la plej granda ĉi speca kulturinstitucio en la regiono, kiu krom la ĉefa sidejo havas ok regionajn filiojn, al kiuj apartenas i.a. Muzeo de Ikonoj en Supraśl kaj la muzeo en Tykocin-sinagogo.

El la elsendo 30.12.2023. Legas Pamela – 01′ 39″