Novaĵoj
Plia plago – unufojaj elektronikaj cigaredoj
Laŭ Material Focus unufojaj elektronikaj cigaredoj fariĝas la plej danĝera por la medio kaj klientoj konsumaprodukto. Ĝi taksis, ke nur en Britio ĉiun sekundon en rubujon trafas ok e-cigaredoj. Ili ne subiĝas al recikligado kreante pli grandan mediominacon ol tradiciaj cigaredoj. Ili enpenetrigas en la medion plaston, nikotinajn salojn, pezajn metalojn, plumbon, hidrargon kaj facile brulantajn litajn-jonajn bateriojn. Laŭ Instituto pri Ekonomiaj Prognozoj kaj Analizoj en Pollando en 2023 la unufojuzaj e-cigardeoj kaŭzis preskaŭ 2,5 mil tunojn da eletrorubo el la venditaj tiujare ĉirkaŭ 99,7 milionoj da pecoj. Laŭ esplorinstituto de UN-o ĉiujare en rubujojn trafas 844 milionoj da e-cigaredoj. Ili pezo egalas al ĉirkaŭ 42 mil tunoj, kio ekvivalentas al la pezo de ses Eiffel-turoj. Aktuale la plej granda monda produktanto de elektronikaj cigaredoj estas Ĉinio kaj ĝia merkato valoras jam kelkdek miliardojn da dolaroj. Ĉinio ĉefe eksportas e-cigaredojn malpermesinte en 2022 en la propra lando fruktogustajn cigaredojn. Oni taksas, ke Ĉinio povas produkti eĉ 95 procentojn de ĉiuj e-cigaredoj en la mondo. La produktantoj de e-cigaredoj celas la plej junajn konsumantojn. Kiel informis Centro pri la Monitorado de la Merkato pli ol 90 procentoj de la unufojuzaj e-cigaredoj havas guston de fruktoj, dolĉaĵoj, enerigizaj trinkaĵoj. Instituto pri la Ekonomiaj Prognozoj kaj Analizoj precizigas, ke oficiale en Pollando oni ofertas ĉirkaŭ 770 gustojn de e-cigaredoj – i.a. temas pri la gusto de vanilglaciaĵoj, sukera vato, bobelmaĉgumo, akvomelono, kolao, mango aŭ energizaj trinkaĵoj, aparte atrakciaj por la infanoj. Krome la Societo Kontraŭbatalanta la Pulmokanceron liveris siajn enektrezultojn faritajn inter junularo. Konforme al la ricevitaj donitaĵoj preskaŭ la duono de polaj lernantoj ĉiutage uzas e-cigaredojn, unuavice pro iliaj atrakciaj gustoj.
El la elsendo 10.04.2024. Legas Maciek – 02′ 46″
Nova turisma atrakciaĵo en Tatry-montaro
Unu el la plej volonte vizitataj en la Nacia Parko de Tatry-montaro turismaj itineroj kondukas la Kościeliska-valo. Baldaŭ ĉe ĝia enirejo ekfunkcios nova atrakciaĵo, la edukcentro „Tatry-montara Arkivejo de la Planedo Tero”. La tuta objekto troviĝas subtere, ĉe la grundnivelo troviĝas malgranda ligna kabano, kiu rolas kiel enirejo. Kiel klarigas la ideodonintoj de la centro la celo estas proksimigi la historion de nia planedo en la kunteksto de Tatry-montaro. Ĝi ankaŭ helpos al la vizitantoj kun nova impresiĝemo percepti la naturon kaj okazantajn en ĝi – de milionoj da jaroj – procezojn. La ekspozicio jam pretas kaj etendiĝas tra la aero de sep salonoj. En ĉiu el ili troviĝas iu objekto-atestanto de diversaj naturprocezoj, oni lernos pri la rolo de akvo, aerpremo kaj temperaturo rilate al tio, kion oni povas vidi moviĝante laŭ la turisma itinero. En unu el la ekspoziciaj salonegoj troviĝas la naturdimensia kvinmetra modelo de dinosaŭro, rekreita en konsulto kun panteologoj, baze de ostorestaĵoj retrovitaj en unu el la valoj de la Parko. Laŭplane la centro estos disponigita al turistoj jam ĉi-printempe.
El la elsendo 10.04.2024. Legas Maciek – 01′ 28″
La Palma Dimanĉo kaj tiurilataj konkursoj
Evento ligita kun la ĵus pasinta dimanĉo estas komenco de la Granda aŭ Sankta Semajno kaj inaŭguranta ĝin Palma Dimanĉo. Krom strikte religia karaktero ĝi ligiĝas kun la konkursoj por elfarado de Paskaj Palmoj, kiuj havas apartan karakteron, aspekton i.a. en Pollando, kie ne eblas uzi pro klimatkondiĉoj verajn palmobranĉojn. El tio kreskis la tradicio de polaj Paskaj Palmoj, pri kio ni plurfoje parolis kaj koncernaj tekstoj troviĝas en nia reta arkivo. Kaj ĵus ni eksciis, ke dum la hieraŭa Paska Dimaĉo en la 65-a konkurso en Lipnica Murowana, en la regiono de Krakovo (la suda Pollando) venkis palmo superinta 27 metrojn en la kategorio de palmoj pli ol 3-metraj, por kiu oni anoncis 64 palmojn. La tieaj palmoj estas farataj el salikbranĉetoj, fortikigataj de piceaj fostoj ornamataj per koloraj silikpaperaj floroj kaj rubandoj. Sur la pinton oni metas ornamfaskon el amentoj kaj ruĝa vakcinio. Kun la tradicio de Palma Dimaĉo ligiĝas la sciigo, ke baldaŭ en la landa listo de nemateria kulturheredaĵo estos registrita Paska Palmo el la etna Kurpie-regiono, kiu etendiĝas tra tri vojevodioj en la centra kaj nordorienta Pollando. Tieaj palmoj konsistas el salikbranĉetoj, vakcinio aŭ bukso aranĝitaj ĉirkaŭ la hakita abieto aŭ eta piceo, kies pinto devas resti verda. Ĉion ornamas mistere eltonditaj floroj el salikpapero.
El la elsendo 25.03.2024. Legas Barbara – 02′ 04″
Nacia Memortago pri poloj savantaj judojn
Hieraŭ, la 24-an de marto en Pollando estis solenita la Nacia Memortago pri Poloj savantaj judojn sub la germana okupacio, lanĉita laŭ la iniciato de la pola prezidento en 2018. Tio okazis lige kun la datreveno de la martira morto de 8-persona pola familio Ulm mortigita de germanoj kun 8 kaŝataj de ili judoj en la loko Markowa. La tago estis la okazo memorigi la rolon ankaŭ de aliaj ofte sennomaj poloj, kiuj pereis portante helpon al judoj. Krom ili tiun helpon estis donanta la organizaĵo Żegota de la Pola Konsipra Ŝtato; kun tiu helpo rapidis polaj diplomatoj engaĝiĝante en la savadon de polaj kaj alilandaj judoj dum ilia diplomatia laboro en la alianciĝintaj kaj neŭtralaj landoj. La Instituto Yad Vashem inter personoj, kiuj portis helpon kaj savis la vivon de judoj dum la 2-a mondmilito kaj ricevis la medalon Justulo inter la Nacioj de la Mondo distingis ĝis nun 7232 polojn inter entute 28 mil 217 honoritaj per la medalo personoj. La konojn pri poloj savantaj judojn dum la germana okupacio kompletigas muzeoj kaj memorlokoj aparte al ili dediĉitaj, kiel viktimoj dum jaroj en Pollando nerimarkataj. Al ili apartenas Muzeo en Markowa aŭ Memorkapelo pri Justuloj en Toruń, kiu dokumentas la liston de ĉirkaŭ mil poloj, kiu estas daŭre aktualigata.
El la elsendo 25.03.2024. Legas Milada – 02′ 06″
Recikligado de litiaj piloj en Pollando
La uniaj preskriboj devontigis firmojn, ke ĉiu litia pilo encirkuligita sur la merkato estu recikligata. Aparte malfacile recikligeblaj estas litiaj piloj devenantaj el la elekrataj aŭtomobiloj kaj busoj. Samtempe paralele al la evoluo de elektroveturiloj la kvanto de foruzitaj litiaj piloj kreskos. Ilia alifarado laŭpremise ebligos limigi la akiradon de novaj krudaĵoj. La entrepreno Eneris funkciigis en la loko Żarki en la suda Pollando la plej grandan en Eŭropo alifaran etablon de litiaj piloj Eneris B&R (Batteries & Recycling). Ĝi povas alifari ĉiujare el la eŭropa merkato 27 milojn da tunoj da litiaj piloj. Kiel oni atentigis dum la inaŭguro de la establo en Żarki la malaltemisia, mekanika alifarado uzanta la verdan energion ebligas produkti altklasan nigran mason, tio estas miksaĵon de metalkemiaĵoj por ĝia denova utiligo kune kun kupro, aluminio kaj polimeroj dum la produktado de novaj akumulatoroj.
El la elsendo 20.03.2024. Legas Maciek – 01′ 18″
La usona Ĉambro de Reprezentantoj honoris polinon
Komence de marto 2024 la usona Ĉambro de Reprezentantoj honoris la polan aktorinon, Beata Poźniak. Ŝi estas ankaŭ filmreĝisorino, poetino kaj pentristino, laŭreatino de la premio Earphones Award. Antaŭ 30 jaroj laŭ ŝia iniciato la usona Kongreso proklamis en Usono la 8-an de marto kiel Internacian Tagon de Virinoj. Porokazan gratuldepeŝon direktis al Beata Poźniak la usona vicprezidento Kamala Harris. Ŝi atentigis, ke Poźniak estas varma pledantino por la virinaj rajtoj kaj agadas por la evoluigo de la virinaj kaj junulinaj kapabloj kaj talentoj en la tuta mondo.
El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 0′ 55″
Infanoj, la viktimoj de la milito en Gaza
La estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF, Catherine Russel informis ke ekde la komenco de la milito en la sfero de Gaza (komence de oktobro 2023) pereis pli ol 13 mil infanoj. Ŝi atentigis samtempe, ke multaj infanoj en la palestina enklavo suferas pro serioza subnutro kaj estas tiom malfortaj, ke „eĉ ne havas forton plori”. Miloj da infanoj estis vunditaj kaj eĉ ne eblas difini kie ili troviĝas, ili povas troviĝi sub la ruinaĵoj. En la programo CBS News la estro de la UN-oa agentejo por la infanoj, UNICEF diris, ke tian mortoindicon inter infanoj oni notis en preskaŭ neniu alia konflikto en la mondo. Catherine Russel aldonis, ke la kamiona transporto de humaneca helpo al la sfero de Gaza renkontas „seriozajn burokratajn defiojn”.
El la elsendo 20.03.2024. Legas Milada – 01′ 10″
Monato de la Pola Heredaĵo en Kanado
La kanada Ĉambro de Komunumoj unuanime akceptis en februaro rezolucion pri la starigo de la Monato de la pola heredaĵo ĉiujare en majo. La 3-a de majo estos solenota kiel Tago de la Pola Konstitucio. En la rezoluciteksto oni konstatas i.a., ke la Ĉambro agnoskas la esencan kontribuon de la poldevenaj kanadanoj al la kanada socio, mastrumado, politiko kaj kulturo. Ĝi agnoskas la signifon de la edukado de ĉiuaĝaj kanadanoj pri la ŝlosilaj valoroj per kiuj poldevenaj kanadanoj kontribuis al la forto kaj diverseco de Kanado. En la tuta Kanado pli ol 500 mil loĝantoj estas poldevenaj kaj pli ol ilia duono loĝas en Ontario.
El la elsendo 10.03.2024. Legas Maciek – 0′ 51″
Duoble liberaj, polinoj kaj iliaj balotrajtoj
Antaŭtage de la Virina Festo en Pilecki-Instituto en Berlino estis inaŭgurita ekspozicio pri polinoj batalantaj por siaj politikaj rajtoj. Polinoj troviĝis inter la unuaj en la mondo virinoj, kiuj povis uzi plenon de la civitanaj rajtoj jam du semajnojn post la regajnita suverenco en novembro 1918. La nomo de la ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” rilatas al la duobla ĝojo pro la regajnita suverenco kaj akiritaj politikaj rajtoj. Ĝi rakontas unuavice pri tio, kio okazis pli frue, pri la vojo kiun trapasis polinoj el grandaj kaj malgrandaj urboj, el nobelaj domoj kaj kamparanaj ĥatoj ĝis momento, kiam meze de frosta vintro ili povis direktiĝi al la baloturnoj por la unuan fojon en la historio elekti deputitojn. La ekspozicio „Duoble liberaj. La naskiĝo de la virina balotrajto en Pollando” prezentas eksterordinarajn biografiojn de polinoj el la limperiodo de la 19-a kaj 20-a jarcentoj, el la periodo jam post la epokfara 1918-a jaro. La berlina ekspozicio en Pilecki-Instituto estas vizitebla senpage ĝis la 30-a de septembro 2024.
El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 01′ 52″
Infana Teknika Universitato en Kalisz
En la loko Kalisz (en la regiono de Poznano, en la okcidenta Pollando) 120 infanoj 7-12-jaraĝaj fariĝis studentoj de Infana Teknika Universitato. Tio estas jam la 7-a loko en Pollando, en kiu dank’ al la Fondaĵo Subtenanta Edukadon de la Societo „La aviada valo” el Rzeszów – la sudorienta Pollando – , estas organizataj senpagaj prelegoj kaj laborrenkontoj por infanoj. Ilia universitatnivela edukado sub la gvido de la Fondaĵo ĉe la societo „La aviada valo” okazas krom en Rzeszów mem ankaŭ en tiaj lokoj de la antaŭkarpatia vojevodio kiel Jasło, Mielec, Dębica, Ustrzyki Dolne, Zaryszyn. La okupojn gvidas sciencistoj, altlernejaj prelegantoj kaj popularigantoj de la scienco el la tuta lando. Ili helpas al la infanoj vastigi siajn konojn kaj memstare malkovradi la mondon de la scienco. La infanoj ricevis unuflanke studentajn libretojn, tiuj kiuj partoprenas laborrenkontojn estis provizitaj krome per materialoj kun instrukcioj por memstare fari eksperimentojn hejme. Ĉiuj okupoj en la nova filio de la Infana Teknika Universitato estas senpagaj dank’ al subvencioj de partneroj, kiuj estas firmaoj el la aviada branĉo el la regiono de Poznano. La okupoj okazas ankaŭ kunlabore kun la urbooficejo kaj la universitato de Kalisz.
El la elsendo 10.03.2024. Legas Milada – 02′ 02″
Prof. Izdebski honorita per medalo M. Hirschfeld
Profesoro Zbigniew Izdebski estis honorita per la medalo de Magnus Hirschfeld fare de la germana scienca societo DGSS pro la atingaĵoj rilate la esplorojn pri homa sekseco kaj seksa edukado. Profesoro Izdebski estas seksologo, pedagogo, familikonsilisto kaj specialisto pri la publika sano. Li i.a. gvidas Katedron pri la Biomedicinaj Fundamentoj de Evoluo kaj Seksologio ĉe la Pedagogia Fakultato de la Varsovia Universitato. Li kunlaboras kun multaj eksterladaj centroj. Ekde 2010 li estas konstanta scienca kunlaboranto de la Instituto pri esploroj koncerne sekson, seksan identecon kaj generadon en la Indiana Universitato, kunlaboranto de la Monda Sanorganizo. Prof. Izdebski estas iniciatinto kaj organizanto de landaj debatoj pri la seksa sano ligante la esploragadon kun didaktika kaj klinika agadoj. Li aŭtoras plurajn publikaĵojn, sciencaj kaj popularsciencajn verkojn. La establita en 1971 societo DGSS atribuas la medalojn de Magnus Hirschfeld pro elstaraj esploratingaĵoj pri la homa seksemo kaj seksa reformo. Ĝis nun la distingon ricevis specialistoj el Usono, Aŭstrio, Argentino, Ĉinio, Nederlando, Svedio, Turkio kaj Germanio. Profesoro Zbigniew Izdebski estas la unua polo distingita per ĉi tiu medalo.
El la elsendo 01.03.2024. Legas Maciek – 01′ 43″
Polaj infanoj lernantaj eksterlerneje
La pola klerigministerio prezentis la plej novajn donitaĵojn pri infanoj kaj gejunuloj lernantaj eksterlerneje, kadre de la tiel nomata hejma edukado. Konforme al ili en januaro 2024 en la bazaj kaj superbazaj lernejoj ĉi tiun klerigformon utiligis 53 mil 968 lernantoj, pli ol 25 mil en la bazaj lernejoj kaj preskaŭ 29 mil en lernejoj mezgradaj. La hejma edukado estas senpaga, alternativa kaj plene legala instruformo, kiu estas reguligita de la kleriga leĝaro. Pro la eksterlerneja edukado de la infano respondecas gepatroj kaj la infanaj konoj estas konfirmataj per klasifikaj ekzamenoj, pere de kiuj oni kontrolas ĉu la infano alproprigis konojn konforme al la klerigaj programaj premisoj. Aktuale kreiĝas ĉiam pli da lokoj, lernejoj kaj platformoj, kiuj subtenas la hejman edukadon. Kiel rezultas el la enketo de Centro de la Hejma Klerigo la gepatroj kiel la plej grandajn avantaĝojn de ĉi tiu instrumaniero elmontras i.a. pli grandan psikan komforton de la infano, ĝian eblecon lerni en libere elektita loko kaj tempo, adapton de la lerndo al la individuaj bezonoj de la infano kaj ankaŭ pli da tempo pasigita kun la familio.
El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 02″
Pollando en la rangolisto de eŭropa semajfina ripozo
OLBG, la firmo specialistiĝanta pri organizo kaj pritakso de la distra oferto de la urboj el la tuta mondo kreis rangoliston de la plej bonaj eŭropaj urboj por la semajnfina ripozo. Laŭ ĝi eĉ du el kvin la plej bonaj kaj plej favorprezaj eŭropaj urboj por mallondaŭraj ekskursoj troviĝas en Pollando. La rangolisto Eŭropa Indekso de Nokta Vivo kreiĝis baze de donitaĵoj el TripAdvisor, AirDNA aŭ Numbeo. Oni konsideris tiajn faktorojn, kiel prezoj de tranoktoj, de taksioj kaj de biero, kiel nombro de kazinoj kaj noktaj kluboj kaj ankaŭ sekurecnivelo. La 5-an lokon okupis Budapeŝto en Hungario, sur la 4-a loko lokiĝis Krakovo en Pollando. Sur la 3-a loko plasiĝis Bratislavo en Slovakio, sur la 2-a Istambulo en Turkio. La 1-an lokon okupis Varsovio unuavice pro malaltaj tranoktoeblecoj kaj la sekurecindico, kiu ricevis eĉ 74,28 poentojn. La varsoviaj bieroprezoj ne estas tamen la plej favoraj. Tiujn oni notas en Bratislavo, same kiel la kostojn de la nokta vivo. Konklude Varsovio estas malmultekosta kaj sekura urbo, kiu taŭgas por familiaj semajnfinaj ekskursoj kun infanoj. Bratislavo havas bonan oferton de la nokta vivo kaj biero, do taŭgas por junaj homoj, ekzemple studentoj serĉantaj surprizan lokon por urba ripozpaŭzo.
El la elsendo 01.03.2024. Legas Milada 02′ 05″
2024 – la Jaro de panoramoj en la Biebrza-rivera Nacia Parko
La 2024-a jaro en la Biebrza-rivera Nacia Parko – en la orienta landoparto, estis proklamita kiel Jaro de panoramoj. Tiamaniere la organizantoj atentigas pri ŝanĝoj okazantaj en la ĉirkaŭantaj nin panoramoj kaj edukcele klarigas kiel tion influas la homa agado. Ne temas sole pri la rapidaj ŝanĝoj okazantaj antaŭ nia rigardo, sed ankaŭ pri tio, kiomrapide homo transformas la medion kaj kiel malmultiĝas lokoj sen la homa interveno en la naturpanoramojn. La Bierza-riveraj marĉoj estas unu el malmultaj lokoj, en kiuj videbliĝas karakterizaĵoj de la naturaj panoramoj, kiel vastaj marĉaj terenoj, mozaiko de arbaroj kaj arbokreskaĵoj, lignaj mastrumkonstruaĵoj, apudvojaj kapeletoj kaj krucoj, dominataj en la panoramo turoj de vilaĝaj preĝejoj. Tiuj panoramoj elstaris en la tuta okcidenta Eŭropo, kiu senrevene sekigis siajn marĉajn terenojn. Des pli signifa estas la valoro de Biebrza-rivera Nacia Parko. Por konservi tiun riĉon estas necesaj komunaj streboj ne nur de la parkoaŭtoritatoj, sed ankaŭ de la lokaj komunumoj kaj institucioj. La Biebrza-rivera Nacia Parko apartenas al la plej valoraj marĉaj terenoj en Eŭropo kiel rifuĝejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj, kaj de alkoj. La 2-an de februaro oni solenis la Internacian Tagon de Marĉoj, dum kiu oni honornotas 2511 lokojn en 172 landoj. La Biebrza-rivera Nacia Parko kaj ĝiaj unikaj naturaj valoroj, kiel vivejo de multaj maloftaj specioj de akvokotaj birdoj kaj fiŝoj ektroviĝis en ĉi tiu listo en 1995-a jaro.
El la elsendo 20.02.2024. Legas Gabi – 02′ 18″
Eksterlandanoj aĉetas loĝejojn en PL
La nombro de eksterladanoj aĉetantaj loĝejojn en Pollando konstante kreskas. En 2022 ili aĉetis 14 359 loĝejojn, do ĉiu sepa loĝejo en Pollando estis entute notarie vendita al eksterlandanoj. Inter la klientoj la plej mulnombraj estis ukrainanoj kaj germanoj. La nombro de ukrainanoj aĉetintaj loĝejojn en Pollando en 2022 kreskis je 40 procentoj kompae al 2021. Ili aĉetis 6393 loĝejojn. La trian lokon okupis belorusoj. Laŭ la donitaĵoj de la pola ministerio por la internaj aferoj inter 10 plej aktivaj eksterlandaj klientoj investantaj en aĉeto de loĝejoj en Pollando troviĝas ankaŭ civitanoj de la Hinda Unio. Al Pollando logas ilin la branĉo ligita kun Informadikaj Teknikoj. La hinduniaj programistoj enspezas en sia lando sesoble malpli ol oni ofertas en Eŭropo, tial multajn logas la laborcela elmigrado, i.a. al Pollando.
El la elsendo 20.02.2024. Legas Milada – 01′ 34″
Italoj omaĝis la poldevenan scienciston Michele Jamiolkowski
Italoj omaĝis la memoron de la mortinta pasintjare 90-jaraĝa profesoro Michele Jamiolkowski, poldevena konstruinĝeniero kaj geoteknikisto, kies unu el la plej grandaj meritoj estis la savo de la Kurba/Kliniĝinta Turo en Pizo. Tiuokaze en la urbo estis malkovrita memortablulo honore al li; en Torino – kie li laboris kaj mortis en junio 2023 -okazis speciala scienca sesio. La omaĝo okazis kadre de la solenaĵoj de la 850-a datreveno de la ekkonstruo de la Kurba Turo. Kiam fine de la pasinta jarcento aperis la reala minaco, ke la historia kontruaĵo ruiniĝos estis establita laŭviva eksperta kolektivo, kies tasko estis prilabori la savprojekton. La gvidon oni konfidis al profesoro Jamiolkowski el Torino. La elektita labormetodo evidentiĝis efika kaj la 15-an de decembro 2001 oni deklaris la taskon realigita kaj la romanika kontruaĵo estis malfermita vizitcele al la publiko. Profesoro Michele Jamiolkowski doni 300-jaran sukcesgarantion por la aplikitaj solvoj. Samjare li fariĝis honora civitano de Pizo. Michele Jamiolkowski naskiĝis en la apudlvova loko Stryj en 1932. Li estis malliberigito de la germana koncentrejo Auschwitz, kie li troviĝis ĝis la militfino. En 1959 li forveturis al Italio, tie li finis studojn en la torina politkeniko, kie li poste laboris. Li estis konsultanto kaj konsilisto de grandaj kaj plej malfacilaj inĝenieriaj projektoj de la mondo.
El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 55″
Februaraj planoj en la Eŭropa Urbo de la Scienco, Katowice
En februaro 2024 en Katowice – la suda Pollando – daŭras riĉa programo ligita kun la proklamo de la urbo kiel Eŭropa Urbo de la Scienco. Kadre de la planita ciklo „50 semajnoj en la Urbo de la Scienco” en februaro okazas Semajno de Montaro, Semajno de Amo, Semajno de Humoro kaj Semajno de Tri Kulturoj. Por ĉiu estas pretigitaj popularsciencaj prelegoj, laborrenkontoj kaj renkontiĝoj kun ekspertoj. Pro ĉiu organize respondecas iu el la altlernejoj de la Akademia Konsorcio, en kies konsiston eniras sep publikaj altlernejoj de la regiono. Kiel ni jam informis Katowice estas en la unua en la historio urbo el la Centra-Orienta Eŭropo, kiu ricevis la titolon de la Eŭropa Urbo de la Scienco. La titolon atribuas EuroScience kunlabore kun la Eŭropa Komisiono.
El la elsendo 10.02.2024. Legas Maciek – 01′ 02″
Grand Prix por la militista orkestro el Żytomierz
Grand Prix de la 30-a Internacia Festivalo de la Kristnaskaj kaj Pastoralaj Kantoj en Będzin (en la suda Pollando) akiris la Militista Orkestro el Żytomierz. La festivalon partoprenis solartistoj klasitaj laŭ la aĝkategorio, laŭ la kriterio de duetoj, tercetoj, solvoĉaj ensembloj, ensembloj voĉaj-instrumentaj, korusoj kaj folkloraj grupoj. En ĉiu el la kategorioj estis atribuitaj premioj kaj distingoj. Al la finalo kvalifikiĝis 135 partoprenantoj, kiuj plenumis 325 kristnaskajn kantojn. La ĵurion prezidis renoma pola operkantisto Wiesław Ochman. Kiel li emfazis, post sia 65-jara kantkariero en kies daŭro li konatiĝis kun imponaj filharmonioj, elstaraj direktistoj, geniaj kantistoj, grandformataj reĝisoroj, en Będzin li frontis tiajn artelementojn, kiel la universala mondskala kantarto, i.a. pro la partopreno de diverslandaj artistoj, la unuan fojon el Italio. La historo de la festivalo en Będzin komenciĝis en 1995 dank’ al la entuziasmo de la tiama junularo kaj la paroĥa vikario pastro Piotr Pilśniak, plurjara direktoro de la festivalo. Dum la nunjara solena finkoncerto li estis distingita per la Ora Meritkruco atribuita de la pola prezidento. Pastro Piotr Pilśniak ricevis krome Medalon „Mertiĝinito por la Kulturo Gloria Artis”, atribuitan de la pola Kulturministerio.
El la elsendo 10.02.2024. Legas Milada – 02′ 10″
Vivkvalito en Eŭropo 2023
SchengenVisa Info pretigis la unian raporton 2023 pri la vivkvalito en Eŭropo. Kvankam la kontentonivelo estas malpli alta kompare al la donitaĵoj el 2019 ĝenerale la pritaksoj estas altaj. La esploro koncernis 83 urbojn en la Eŭropa Unio, en la landoj de EFTA (Eŭropa Asocio de Libera Komerco), Britio, Okcidenta Balkanio kaj Turkio. Dum la enketado oni faris interparolojn kun almenaŭ 839 loĝantoj en ĉiu el la urboj, kolektine 71 mil 153 intervjuojn.
Montriĝis, ke plej multaj personoj kontentaj pri sia vivo troviĝis en la svisa Zuriko – 97 procentoj, en la dana Kopenhago – 96 procentoj kaj en la nederlanda Groningeno – ankaŭ 96 procentoj. La 4-an lokon okupis Gdansko, kies vivkvaliton alte taksis 95 procentoj de la loĝantoj. Laŭvicajn lokojn en ĉi tiu listo okupis Lepsiko, Stokholmo, Ĝenevo, Kluĵo kaj Braga.
La aŭtoroj de la raporto reliefigas, ke malpli grandaj urboj estas konsiderataj kiel pli taŭgaj por personoj iom aĝaj kaj por familioj kun infanoj. Iliaj loĝantoj sentas sin en ili pli sekuraj, ili alte taksas sekurecon, trankvilon, pli atrakciajn loĝejprezojn kaj pli bone funkciantajn sanprotekton kaj lokan administracion. El la raporto oni eksciis ankaŭ pri urboj, kies vivkvaliton iliaj loĝantoj taksas tre negative. Al ili kalkuliĝas Palermo, Ateno kaj Istanbulo, Tirano, Neapolo kaj Beogrado, Romo, Skopje, Miskolc kaj Podgornica.
El la elsendo 30.01.2024. Legas Barbara kaj Pamela – 02′ 07″
Bildstrio pri Edyta Stein
Centro de Kulturo kaj Arto en Vroclavo aperigis bildstrion de Juliusz Woźny kaj Martin Venter titolitan „Edyta Stein. Serĉante veron”. Tio estas rakonto pri katolika sanktulino, s-ta Tereza Bendedikta de la Kruco, proklamita kiel unu el la patronoj de Eŭropo. La naskiĝinta en Vroclavo (antaŭe Breslau) Edyta Stein pereis en la germana koncentrejo Auschwitz-Birkenau. La bildstrio en la populara popkultura formo prezentas ŝiajn dramecajn vivosortojn. Edyta Stein naskiĝinta en la juda familio jam kiel dekkeljarulino deklaris sin ateisto. Ŝi studis en la Vroclava Universitato kaj poste en Getingo. Edyta Stein gvidis tre riĉan sciencan agadon, unuavice filozofian, komence koncentriĝante pri fenomenologio, poste komparante ĝin kun tomismo. La sciencaj atingaĵoj lokas ŝin inter la plej elstaraj intelektuloj de la 20-jarcenta Eŭropo. La serĉado de verko sur la scienca vojo alkondukis al ŝia konvertiĝo al katolikismo kaj poste monakiĝo kiel karmelanino. Sian lastan vivetapon Edyta Stein , Tereza Benedikta de la Kruco pasigis en la karmelana monakinejo en la nederlanda Echt. Post la konkero de Nederlano fare de germanoj ŝi estis arestita dum amasaj arestoj de juddevaj katolikoj la 2-an de aŭgusto 1942. 7 tagojn poste ŝi estis gasumita.
El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 01′ 52″
Imposto pro plastaj pakumoj
Ekde la 1-a de januaro 2024 ekvalidis en Pollando plasta imposto. Ĝi celas limigi la foruzon de plasto en ĉiam pli granda skalo poluanta la medion. Butikumante aŭ aĉetante porciumitan manĝon kliento devos pagi de 20 ĝis 25 groŝoj pro ĉiu plasta pakumo. La imposto ŝarĝas unuavice konsumantojn. Tamen entreprenistoj devos realigi la jaran normon de reciklado. La nova imposto altigos ankaŭ ĝenerale la prezojn, ĉar ĝi rilatas al la tuta procezo administri la plastajn forfalaĵojn. Krome la firmaoposedantoj devas retiri de sur la merkato tiajn plastajn varojn, kiel plastaj trinktubetoj, manĝilaro, higienaj bastonetoj, teleroj kaj nutraĵpakumoj.
El la elsendo 30.01.2024. Legas Maciek – 0′ 57″
Internacia Justickortumo alvokis Israelon
Internacia Justickortumo alvokis pasintsemajne Israelon entrepreni ĉiajn necesajn paŝojn por neallasi la hombuĉadon en la sfero de Gazo. Oni ne devontigis Israelon al armistico. Pri la interveno rilate Israelon al la Kortumo en Hago direktis sin Sudafrika Respubliko. Post la verdikto ĝi esprmis la esperon, ke Israelo observos la verdikton de la Internacia Justickortumo kaj entreprenos agadojn por ne allalsi al la homuĉaj aktoj dum la gvidata de si milito en la sfero de Gazo. La kortumo esprimis samtempe seriozan maltrankvilon pri sorto de pli ol 200 israelaj ostaĝoj malliberigitaj de Hamas dum la terorista atako el la 7-a de oktobro kaj postulis ilian tujan liberigon. La internacia socio ĉiam pli ofte levas la demandon pri proporcio inter la militista agado de Israelo en la sfero de Gazo kaj grado en kiu ĝi minimumigas la civilajn viktimojn. La humanecaj organizoj alarmas pri la disvastiĝado de malsanoj, plenŝtopitaj rifuĝejoj kaj kritika manko de nutraĵoj kaj elektro.
El la elsendo 30.01.2024. Legas Milada – 01′ 36″
La 15-a eldono de la Podlaĥia Infana Universitato
Fine de novembro 200 lernantoj de la bazaj lernejoj el la nordorienta Pollando komencis okupojn en la Podlaĥia Infana Universitato gvidata de la Bjalistoka Politekniko. La senpagajn, okazantajn semajnfine okupojn partoprenos 50 lernantoj el la bazlernejaj klasoj ekde la 4-a ĝis la 6-a el la urboj Bjalistoko, Augustów, Bielsk Podlaski kaj Siemiatycze. En la ĝisnunaj 15 eldonoj de la Infana Universitato partoprenis pli ol 1900 infanoj. En la nuna studsezono estas planitaj 15 semajnfinaj renkontiĝoj dum kiuj la lernantoj konatiĝas kun problemoj de ekzaktaj, teknikaj kaj humanismaj sciencoj. Infanoj ekscios ankaŭ pri la signifo de fizika, korpa kulturo. Ĉiujare la oferto de la Polaĥia Infana Universitato estas modifata kaj vastigata. Lernantoj libere povas uzi la provizojn de la Politeknika biblioteko. La okupoj konfirmitaj per speciala diplomo finiĝos en junio 2024.
El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 15″
Aŭtobusoj Solaris por Ĝenovo
La transporta firmo de la itala Ĝenovo, AMT Genova subskribis kun la firmao Solairs el la apudpoznana Bolechów kontrakton pri livero de 112 18-metraj balgotrolebusoj, Trollino 18. La valoro de la kontrakto superas 100 milionojn da eŭroj. Tio estas la plej granda unufoja mendo de ĉi tiuj veturiloj. Antaŭ pli ol unu jaro la pola firmo liveris al Ĝenovo 30 modernajn elektrajn busojn. La trolebusoj por Ĝenovo estos ekipitaj – krom tradiciaj elekraj motoroj – ankaŭ per trakciaj baterioj dank’ al kio la veturiloj povos moviĝi laŭ signifa distanco sen konektiĝo al la trakcio. La baterioj estos ŝargataj same dum haltoj, kiel dum la veturo kaj la energio estos prenata el la trakcia reto helpe de teknologio IMC. La mendo de Solaris trolebusoj ligiĝas kun la plano de la ĝenova transporta firmo modernigi la publikan transporton en Ĝenovo tiel, ke ĝis 2025 ĉiuj urbaj transportiloj estu elektraj. La kunlaboro de la pola Solaris kun la itala AMT Genova komenciĝis en 2013. Post la realigo de la nuna kontrakto por 112 ekzempleroj de Trollino 18 Ĝenovo fariĝos unu el la plej grandaj disponantoj pri Solaris-balgotrolebusoj.
El la elsendo 20.01.2024. Legas Maciek – 01′ 41″
Pola Vorto de la Jaro 2023 – Artefarita Inteligento
La ĵurio de la plebiscito pri la Vorto de la Jaro 2023, okazanta sub la patroneco de la Konsilio de la Pola Lingvo, kiel la vorton de la Jaro 2023 agnoskis la esprimon „Artefarita Inteligento”. La Konsilio funkcianta ĉe la Pola Sciencakademio prezentas siajn opiniojn koncerne ĉiujn aferojn rilate al la uzo de la pola lingvo en la publika komunikado. Samtempe la Varsovia Universitato anoncis en 2024 la rezultojn de sia jam 13-a interreta konkurso por la Vorto de la Jaro 2023. En ĉi tiu konkurso la „Artefarita Inteligento” okupis la 2-an lokon, dum kiel la unua estis elektita la vorto „balotoj”. Marĝene de la venka esprimo „Artefarita Inteligento”, lingvisto, profesoro Jerzy Bralczyk atentigis, ke la difino „artefarita” en la nuntempa pola lingvo havas subtaksan signifon dum ankoraŭ en la 19-a jarcento ĝi signifis aferon faritan konforme al la reguloj de normo, arto. Poste la signifo komencis signifi ion „nenaturan”, „falsan” laŭ la kompreno truka, trompa. Liaopinie povas okazi, ke nun la signifo de la vorto „artefarita” sub la influo de AI alprenos pliajn signifonuancojn. La plebiscitoj kaj konkursoj pri la vorto de la jaro okazas ne sole en Pollando. Kio estas interesa ankaŭ leksikografoj de la eldonejo Collins Cambridge kiel la ĉefan vorton de 2023 por la angla lingvo, elektis la esprimon „Artefarita Inteligento” plus „haluciniĝo”, sed en la kunteksto de AI.
El la elsendo 20.01.2024. Legas Pamela – 01′ 58″