Novaĵoj

Laŭ la esploroj de CBOS-instituto 49 procentoj de la enketitaj poloj realigas la dugeneracian familimodelon, 22 procentoj – plurgeneracian. 11 procentoj vivas en familioj seninfanaj, 10 procentoj apartenas al solecaj personoj, tri procentoj deklaras la partneran vivrilaton kaj unu procento samsekseman. Plimulto de la respondintoj deziras konservi la familimodelon en kiu edukiĝis. Plej kontentaj estas personoj devenantaj el grandaj familioj – 81 procentoj, sekve personoj el dugeneraciaj familioj – 78 procentoj. Nur 23 procentoj de enketitoj vivantaj solece ŝatas sian vivsituacion, kaj 38 kaj 26 procentoj preferus vivi en familio dugeneracia, respektive plurgeneracia. 59 procentoj de personoj el familioj seninfanaj preferus vivi en malgranda familio kun infanoj same kiel 57 procentoj de solecaj gepatroj. Inter la enketitoj 47 procentoj ŝatus havi du infanojn, 28 procentoj – tri infanojn, 4 procentoj – kvar infanojn kaj 6 procentoj – nur unu idon. Du procentoj entute ne ŝatus havi infanojn. Inter la enketitoj 23 procentoj estis personoj seninfanaj, 20 procentoj havis unu infanon, 35 procentoj – du, 15 procentoj  – tri infanojn. Nur kvar procentoj de la enketitoj havis kvar infanojn kaj tri procentoj – kvin kaj pli.

El la elsendo 07.05.2019. Legas Maciek – 1’42”

Komence de aprilo la Eŭropa Parlamento proklamis reguligojn pri novaj principoj rilatantajn al la gepatraj forpermesoj. Ili antaŭvidas, ke la poredukan forpermeson almenaŭ du monatojn devos utiligi la patro sen la  ebleco cedi ĝin al la patrino. Tiuj reguligoj celas helpi al la patrinoj reveni al la profesia laboro kaj instigi patrojn al pli signifa eduka engaĝiĝo. La propono de la direktivo pri la ekvilibro inter la profesia  kaj privata vivo  de antaŭ unu jaro proponita de Eŭropa Komisiono antaŭvidis la 4-monatan devigan poredukan forpermeon de la patroj, do estis pli rigora.  Nun tio ŝanĝiĝas. La direktivo enviviĝas la dudekan tagon post la publikigo en la Oficiala Ĵurnalo de la Unio. La membroŝtatoj devos adapti novajn reguligojn en la daŭro de tri jaroj. Tio okazos ankaŭ en Pollando, en kiu ĝis nun la propatriniĝa kaj la gepatra poreduka forpermesoj povis esti utiligitaj tutece de la patrino.

El la elsendo 30.04.2019. Legas Maciek – 1’03”

La Eŭropa Parlamento malpermis vendadon de la sama produkto kun malsama konsisto en unuopaj uniaj landoj. Tiun decidon subtenis 474 eŭropparlamentaj deputitoj, 163 estis kontraŭ kaj 14 sindetenis. Malantaŭ ĉi tiu decido troviĝas plendoj el la Centra kaj Orienta Eŭropo pri malpli alta kvalito de produktoj, kiuj aperas en la landoj de ĉi tiu regiono. Ekzemple ĉokoladproduktoj de konataj markoj en Pollando estis farataj el malpli bonkvalitaj kaj malmultekostaj konsisteroj ol tiuj, kiuj trafis sur la germanan merkaton. Simile estis kun lavpulvoro kaj aliaj produktoj. Ekde nun la firmaoj devos vendi siajn produktojn en la tuta Eŭropa Unio baze de samaj ingrediencoj, se ili volos gardi sian markon.

El la elsendo 30.04.2019. Legas Maciek – 0’54”

produktanto de la kortbirda viando. En 2018 la uniaj landoj produktis 15,2 milionojn da tunoj da kortbirda viando, kio signifas kreskon je 3,2 milionoj da tunoj kompare al 2010. Ĉirkaŭ 70 procentoj de la unia produktado devenis el Pollando, Britio, Hispanio, Germanio kaj Italio. Pollando produktis 2,55 milionojn da tunoj. Statistika polo konsumas jare 30, 5 kilogramojn  da kortbirda viando. En 2017 preskaŭ la duono de la pola kortbida produktado, 1, 2 milionoj  da tunoj,  estis eksportita.  La plej grandaj eksportantoj de la kokida viando en 2018 estis Brazilo (3,69 milionoj da tunoj), Usono (3,16 milionoj da tunoj) kaj la Eŭropa Unio (1, 43 milionoj da tunoj).

El la elsendo 24.04.2019. Legas Milada – 1’23”

La pola ĉefministro Mateusz Morawiecki dum la partia kunveno de Juro kaj Justeco en Lublino – meze de aprilo deklaris, ke Pollando aktuale ne povas konsideri akcepton de eŭro, ĉar tio ligiĝus kun risko de ekonomia krizo. La ĉefministro atentigis, ke iuj uniaj landoj post la akcepto de eŭro, ne nur ne disvolviĝis, sed rekte suferis regreson kiel Italio aŭ Hispanio. Greklando, kiu en 2007 havis mastrumadon 10-oble malpli grandan ol Germanio nun havas ĝin 18-oble malpli grandan. Malgraŭ tio, ke Pollando estas unu el plej dinamike evoluantaj uniaj landoj – en kiu en 2018 kresko de malneta enlanda produkto egalis al 5,1 procentoj dum en la eŭrosfero al 1,8 procentoj – ĝi povos atingi la mezan eŭropan indicon koncerne aĉetopovon je unu loĝanto nur post 15-25 jaroj. Tion konstatis ekspertoj de Paris Polish Forum. En 2018 la meza aĉetopovo je unu loĝanto en Pollando egalis al 7 228 eŭroj, kio egalas al pli malpli duono de la eŭropa indico. En la eŭropa rangolisto Pollando okupis la 29-an lokon.

El la elsendo 24.04.2019. Legas Maciek – 1’14”

Finnlando oficiale proponis enmeti en la liston de la nemateria kulturheredaĵo de Unesko la „kulturon de saŭno”. La propono estis vortumita baze de la nacia kulturregistro de Finnlando, kiu ampleksas pli ol 50 diversspecajn kulturajn fenomenojn kaj tradiciojn. La decido estos anoncita en decembro 2020. Inter la argumentoj por la finna saŭno oni reliefigis, ke ekzistas neniu finna vorto, kiu tiom populariĝus en aliaj lingvoj kaj krome, ke la tempo pasigata en saŭno estas signifa elemento de la finna realo.  Oni elmontris, ke statistika finno iras al saŭno la unuan fojon antaŭ la fino de duona vivojaro kaj poste uzas ĝin pli ol unu fojon semajne. Finnoj ne rezignas pri saŭnoankaŭ grizaĝe. Oni taksas, ke en la lando, en kiu vivas iom pli ol 5,5 milionoj da personoj troviĝas tri milionoj da saŭnoj. Ĝis  nun neniu el la finnaj kutimoj aŭ elementoj de la nemateriala kulturo troviĝas sur Unesko-listo. Finnaj oficistoj preparas nun kroman proponon, kiu koncernas la tradicion de la popola violonludo, kiu estas kultivata en la komunumo Kaustinen, en la okcidenta Finnlando, kie de 50 jaroj en julio okazas la plej granda en la nordiaj landoj festivalo de la popola kulturo.

El la elsendo 24.04.2019. Legas Milada – 1’50”

Lastdimanĉe, dum la tn. Palma Dimanĉo en Lipnica Murowana en la krakova regiono okazis la 61-a Konkurso de Paskaj Palmoj kaj Artmetio. Venkis preskaŭ 38-metra palmo de 21-jaraĝa kreanto superinte la rekordon de antaŭ ok jaroj. La nunjaran rivaladon partoprenis 48 paskaj palmoj en kvar kategorioj – pli ol 22-metraj, altaj inter 14-22 metroj, inter 7 kaj 14 metroj kaj inter 3 kaj 7 metroj. Estis prezentitaj krome 122 palmoj ne pli ol trimetraj faritaj de infanoj. Kvankam en Pollando palmoj ne kreskas, la paska palmotradicio estas kultivata. La Paskajn Palmojn oni konstruas baze de alta tigo, kelkfoje picea trunko  ĉirkaŭ kiu estas volvitaj  junaj salikbranĉetoj. La kunmetolokojn ornamas salikpaperaj floroj. Ĉe la pinto aldoniĝas buntaj rubandoj, amentoj kaj verdaj branĉetoj de ruĝa vakcinio. La plej altaj postulas kelksemajnan laboron kaj povas pezi ĉirkaŭ 100 kilogramojn. La palmoj estas pritaksataj de plastikistoj kaj etnografoj. Gravas ne sole ilia alteco, sed ankaŭ ilia arta aspekto, la plenummaniero kaj ornammaniero, la formoharmonio. Klasika palmo estas farata el salikbranĉetoj, ornamata per naturaj plantoj kaj floroj karaktrizaj por la jarsezono.

El la elsendo 16.04.2019. Legas Krystyna kaj Barbara – 1’44”

Parlamentaj balotoj en Finnlando

Lastdimanĉe en Finnlando okazis parlamentaj balotoj, tamen pli ol unu triono de la rajtohavaj balotintoj, ĉirkau unu kaj duona milionoj da homoj,  jam faris elekton en pli frua balotado, kiu daŭris sep tagojn kaj finiĝis marde. Laŭ Reuters la rezultoj de la pli frua balotado povas esti ne fidindaj pro la malsamaj politikaj preferoj de batolitntoj en diversaj regionoj. La parlamentajn balotojn en Finnlando gajnis la Socialdemokrata Partio (SDP) kun 17,7 procentoj de la voĉoj, la dua lokon okupis la Partio Finnoj (PS) kun 17,5 procentoj de la voĉoj.  La trian lokon kun la 17-procenta subteno okupis la konservativula-liberalula Nacia Koalicio (KOK). La kvaran lokon okupis Centro de Finnando, la partio de la aktuala ĉefministro, por kiu voĉdonis 13,8 procentoj de la balotintoj. La balotrezultoj signifas, ke en la 200-persona parlamento SDP disponos pri 40 mandatoj, dum PS pri 39. La venko de SDP signifas, ke ĝia gvidanto Antti Rinne povas fariĝi la unua de post 20-jaroj maldekstrula ĉefministro de ĉi tiu lando. La agentejoj atentigas, ke la formiĝado de la koalicio povas esti afero komplika pro la partiplureco en la finna parlamento kaj  deklaro de plimulto de la partigvidantoj, ekskludantaj kunlaboron kun PS.

El la elsendo 16.04.2019. Legas Milada – 2’04”

Organizaĵo de Unuiĝintaj Nacioj publikigis la plej novan raporton pri la plej feliĉaj por vivi landoj. Venkis Finnlando kun 7769 poentoj, sekvis ĝin Norvegio kaj Danlando kun 7600 respektive 7554 poentoj. Dum la prilaborado de la raporto oni prenis en konsideron ses kriteriojn: malnetan enlandan produkton je unu loĝanto, la vivlongon laŭ la donitaĵoj de la Monda Sanorganizo,   socian subtenon, pritaksan liberon alprenadi vivdecidojn, malavarecon, pritaksan nivelon de la konsumado. Pollando akiris 6 182 poentojn okupinte la 40-an lokon. Antaŭis nin ĉe la 39-a loko Trinidado kaj Tobago, ĉe la 38-a loko Slovakio. La lastan lokon inter 156 landoj, rilate kiujn oni disponis pri donitaĵoj okupis la Sud-Sudano kun 2853 poentoj. Al la plej feliĉaj 10 landoj krom la jam menciitaj komence apartenas Islando, Nederlando, Svislando, Svedio, Novzelando, Kanado kaj Aŭstrio.

El la elsendo 09.04.2019. Legas Maciek – 1’21”

La pola parlamento povos ratifila kontrakton inter Pollando kaj Danlando pri la gasokondukilo Baltic Pipe. Ĉi-rilatan dokumenton subskribis lastsemajne la pola prezidento. La internacia interkonsento pri Baltic Pipe estis subskribita fine de 2018. Ĝi antaŭvidas, ke la pola transporta operatoro Gaz-System estos la posedanto kaj operatoro de la submara parto de gasokondukilo eĉ ĝis la dana marbordo. Gaz-System tutece kovros la kostojn de la entepreno. La kontrakto rilatas ankaŭ al la gaspumpilo Everdrup sur la insulo Zelando. Ĝia posedanto kaj operatoro estos la dana Energinet, sed Gaz-System kunpartoprenos la konstrukostojn.  En la kontrakto la flankoj konfirmas ankaŭ, ke ili helpos al investontoj en preparo kaj realigo de Baltic Pipe, tiel ke ĝi estu finita ĝis la 1-a de oktobro 2022. Baltic Pipe estas projekto celanta ligi Pollando kun la provizoj de tera gaso sur la Norvega Kontinenta Breto pere de la dana kaj norvega transportaj sistemoj. La transportopreteco de la gaskondukilo estas antaŭvidita sur la nivelo de 10 miliardoj da kubometroj jare.

El la elsendo 09.04.2019. Legas Milada – 1’39”