Novaĵoj

La demografiaj problmeoj enzorgigas ne sole polajn aŭtoritatojn. Laŭ Steven Mosher, la prezidanto de la Populacia Esplorinstituto “la longdaŭra problemo de la homaro ne estas, ke estos tro da infanoj, sed tro malmultaj: tro malmultaj infanoj por plenigi lernejojn kaj universitatojn, tro malmultaj junuloj por nutri homojn, tro malmultaj paroj aĉetantaj domojn kaj duan aŭton.” Lian opinion citis Jack Bingham de Life Site News. Tiu scenaro povus signifi, ke estos tro malmultaj konsumantoj kaj produktantoj. Mosher antaŭvidas, ke la kolapso de eŭropaj merkatoj kaj “la ekonomia stagno de Japanio” vastiĝos tra la mondo, influante kaj Usonon kaj la ceteran mondon. Bingham, krom la opinio de Mosher, citas demografian analizon el la revuo The Lancet en 2020, kiu elmontras, ke la mondo spertos fortan malkreskon de la loĝantaro ene de kelkaj jardekoj. Dume la aŭtoroj de ĉi tiu analizo antaŭvidas, ke la homa populacio kreskos konstante ĝis 2064. Post kiam ĝi atingos ĉirkaŭ 9,73 miliardojn da homoj, ĝi komencos malkreski pro malalta fekundeco. Tio signifus, ke antaŭ ka jarcentfino la homaro malkreskos je pli ol miliardo da personoj.

El la elsendo 05.09.2022. Legas Milada – 1′ 48″

Dum la konferenco EuroScience Open Forum 2022 en Leiden, Nederlando okazis en julio oficiala solenaĵo, dum kiu la pola urbo Katowice transprenis la titolon Eŭropa Urbo de la Scienco 2024.
La decido pri la atribuita titolo estis anoncita jam en decembro 2021, sed la oficiala aljuĝo de la titolo okazis nur nun dum la konferenco dediĉita al esplorado kaj novumado kun ŝlosila graveco por la estonteco de la mondo. La simbolan ŝlosilon al la Eŭropa Urbo de la Scienco transprenis la urbestro de Katowice emfazante, ke la titolo grandigos la engaĝiĝon de la loĝantoj kaj de la scienca komunumo favore al la solvado de lokaj problemoj kaj altigos la turisman atrakciecon de la urbo sur la internacia areno.
Katowice ricevis samtempe la rajton organizi la konferencon EuroScience Open Forum en 2024. ESOF Katowice 2024 estos unu el la plej prestiĝaj sciencaj kaj teknologiaj eventoj en la mondo, por kiu al la ĉefa urbo de Silezio venos la plej grandaj aŭtoritatuloj de la sciencista mondo. Katowice dum jaroj asociigata kun minejoj kaj ŝtalfabrikoj spertas transformiĝon, kaj scienco fariĝas kvazaŭ ĝia nova industria branĉo.
La titolo Eŭropa Urbo de la Scienco estas aljuĝita ekde 2004 ĉiun duan jaron de la Eŭropa Asocio Favre al Scienco kaj Teknologio. Antaŭe ricevis ĝin i.a. Barcelono, Dublino, Stokholmo kaj Leida. Katowice estas la unua urbo en Centra kaj Orienta Eŭropo kun ĉi tiu titolo.

El la elsendo 25.08.2022. Legas Maciek – 01’45”

La pola sejmo proklamis, ke unu el la patronoj de 2023 estos Paweł Edmund Strzelecki la Jaro, elstara esploristo, mondvojaĝanto, malkovrinto kaj filantropo, la unua polo, kiu individue ĉirkaŭveturis la terglobon por la sciencaj celoj. En 1853, Strzelecki fariĝis membro de La Reĝa Societo de Londono kaj la Reĝa Geografia Societo. Lia laboro estis honorita per multaj britaj distingoj, kaj la reĝino Wiktoria aljuĝis al li la titolon de Kavaliro-Komandanto de la Ordeno de Sankta Mikaelo kaj Sankta Georgo, kaj la Universitato de Oksfordo donis al li honordoktorecon. En Aŭstralio lian nomon portas montaro, du montopintoj, lago, rivero kaj urbo. Nia redakcia felietono dediĉita al Paweł Edmund Strzelecki aperis en la elsendo en la 18-a de novembro 2016 kaj estas legebla ankaŭ aparte en la rubriko Felietonoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Gabi – 1′ 06″

La analizoj de la Pola Ekonomia Instituto elmontras, ke dungitoj, kiuj kapablas distanciĝi disde siaj devoj dum la feria forpermeso, manifestas simptomojn de alitigita nivelo de feliĉo, kiu stato konserviĝas longdaŭre. Je dudek procentoj malkreskas ĉe ili la mortorisko. Krome la feria ripozo altigas ilian produktivecon. La Pola Ekonomia Instituto memorigis ĉeokaze, ke en la jaroj 2012-2018 la procento de poloj laborantoj uzantaj la forpemeson ripozcele kostante kreskis de 46 ĝis 60 procentoj. La pandemio de 2020 haltigis tiun evoluon, kiam ripozon eksterhejman partoprenis sole 39 procentoj de la enketitoj kaj la daŭro de la ripoztagaj forpemesoj egalis nur al 12,4 tagoj, kio estis indico la plej malalta ekde 2003. En la 2021 la nombro de statistikaj forpermesaj libertagoj de polaj laborantoj krekis je unu procento. Samjare nur 27 procentoj de dungitoj uzis pli ol 7-tagan feriadon, kio estis rezulto malpli bona ol en la jaroj 2014-2019. Samtempe laŭ donitaĵoj cititaj de la esploristoj de la Pola Ekonomia Instituto evidentiĝas, ke ju pli bone oni ripozas des pli tio estas avantaĝa por la dunganto. Ekzemple laŭ Boston Consulting Group laborantoj uzantaj ferian forpermeson estas ne sole pli produktivaj, sed ilia laboro postulas malpli da streĉo ol antaŭ la feriado. Laŭ E&Y, ĉiuj dek pliaj ripozhoroj altigas la produktivecon de laborantoj je 8 procentoj.

El la elsendo 16.08.2022. Legas Milada – 2′ 24″

D-rinoj Anna Guzy kaj Magdalena Ochwat el la Interbranĉa Esplorcentro pri Humanisma Edukado ĉe la Silezia Universitato en Katowice prilaboris studaĵon titolitan „Lernantoj rilate al la klimatŝanĝoj”. Ĝi baziĝis sur enketo, kiun partoprenis entute 2181 lernantoj inter la 10-a kaj la 19-a vivojaroj en la silezia vojevodio (la suda Pollando). La enketado okazis inter novembro kaj decembro 2021. Plej multaj respondoj venis de la 15-18-jaraĝaj enketitoj. La esploro celis ekscii pri la sintenoj de lernantoj rilate al la klimata krizo kaj pri iliaj ĉi-koncernaj konoj. Ili povis ankaŭ esprimi sin pri la kvalito kaj neceso de klimata edukado en lernejoj, inkluzive de polalingvaj lecionoj. Laŭ analizoj farataj de pluraj jaroj rezultas, ke la media konscio de lernantoj kreskas, kvankam ĝi ankoraŭ ne estas profunde enradikiĝinta. Laŭ la menciita esploro evidentiĝis, ke lernantoj havas malpli profundan klimatan konscion ol plenkreskuloj kaj ol testitaj en 2021 instruistoj de la pola lingvo. Por preskaŭ 70% de studentoj, klimataj ŝanĝoj estas grava problemo, dum 10% opinias ĝin negrava, kaj 20% ne havas firman opinion. Laŭ la esploristoj, tio sekvas el manko de sistema klimatrilata edukado en lernejoj, nesufiĉa media reflektiĝo en la socipolitika vivo, kaj eĉ spitaj (malakordaj) mesaĝoj pri la temo aperantaj jen kaj jen en la polaj amaskomunikiloj kaj en sociaj portaloj. La ekzamenitaj studentoj ĉerpis siajn konojn pri la klimato el diversaj fontoj – la ĉirkaŭanta medio, sociaj amaskomunikiloj, la interreto. Ili menciis ankaŭ la plej proksiman familion, ekologiajn organizaĵojn, muzikbandojn kaj kantistojn. La plimulto de la enketitaj lernantoj (82%) ne aktivis aldone favore al la klimata eduko. Tion faris nur 17% de la respondintoj. Samtempe laŭ la lernantoj la kleriga edukado pri klimato devas esti praktika, inluzivanta konkretajn agadojn sub la gvido de profesiuloj kapablaj logi al porekologia aktiviĝo. La esploro estis realigita kiel parto de la viŝegrada projekto “V4 Humanisma Eduko por Klimato. Diagnozoj – bonaj praktikoj – rekomendoj”.

El la elsendo 05.08.2022. Legas Milada – 03′ 39″

Laŭ la donitaĵoj de Eurostat la loĝantoj de Nederlando, Svedio kaj Danio laboras plej longe dum sia vivo. En Nederlando, la indico pri la daŭro de la profesia laboro estas la plej alta en la Unio kaj egalas al 42,5 jaroj. Aliflanke, italoj, grekoj kaj rumanoj profesie estas malplej aktivaj. Ilia averaĝa dumviva labordaŭro egalas al nur 31,3 jaroj. Laŭ pritakso de RTL Nieuws, la fakto, ke la nederlandanoj laboras plej longe inter ĉiuj eŭropanoj, ŝuldiĝas al la fakto, ke en Nederlando estas forigita frua pensiiĝo kaj plilongigita la emeritiĝo-aĝo. Pro tio, la dungado de homoj pli ol 60-jaraĝaj grandiĝis. Laŭ la Eŭropa Statistika Oficejo la mezuma labordaŭro en la Unio egalas al 36 jaroj, en Pollando ĝi egalas al 34,6 jaroj. Eurostat kiel indicon de labordaŭro konsideris takson de la jaroj, dum kiu persono aktuale 15-jaraĝa devus funkcii sur la labormerato dum sia tuta vivo kiel homo dungita aŭ senlabora.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 14″

Aŭtune de la 2023-a jaro en la Katolika Universitato (KUL) de Johano Paŭlo la 2-a en Lublino (la orienta Pollando) startos kuracistaj studoj. Komence studos tie medicinon 60 personoj. La 6-an de majo KUL subskribis en Romo kunlaboran interkonsenton kun la Universitato “La Sapienza” kaj kun la Polikliniko Gemelli. KUL kaj “La Sapienza” deklaris interalie engaĝiĝon pri du projektoj. INOFLAM ĉirkaŭprenos laboratoriajn kaj klinikajn studojn pri tiaj degeneraj malsanoj, kiel fibrozo, kancero kaj kormalsanoj. ANDROMEDA koncentriĝos pri ekstrakto kaj identigo de naturaj antibiotikoj kaj kontraŭinflamaj medikamentoj, produktataj de unuĉelaj organismoj en la kondiĉoj de mikrogravito. Pli frue la Saninstituto ĉe KUL ligis proksiman kunlaboron kun la Medicina Kolegio de Viskonsino en Usono koncerne la studentan interŝanĝon kaj medicinajn esplorojn, ĉefe rilate onkologion. Krome, KUL kunlaboras kun la medicina fakultato de la hispana Universitato de Pamplona, ​​kiu estas unu el la plej bonaj privataj medicinistaj eŭropaj edukcentroj. Dank’ al kunlaboro kun la plej bonaj universitatoj de la mondo, medicinaj studentoj ĉe KUL povos akiri konojn baze de la plej novaj esploroj de la plej elstaraj specialistoj.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Milada – 2′ 02″

La feria periodo en Pollando estas piombrita de la galopanta inflacio, kiu en junio atingis la rekordon egalan al 15,6 procentoj, la plej altan indicon ekde 25 jaroj. Altiĝantaj prezoj en la lando estas ĉiam pli sentataj de ĉiuj konsumantoj, kaj laŭ oficialaj deklaroj de la polaj aŭtoritatoj la inflacia apogeo estas ankoraŭ antaŭ ni. Pli altaj vivtenkostoj kaj la timo pri pliaj prezokreskoj de elektro, gaso kaj fuelo signifas, ke multaj poloj ŝanĝas siajn somerajn ferioplanojn aŭ eĉ tute rezignas pri ili. Tio rezultas el la plej nova enketo de la esplorfirmao GfK farita kiel parto de la studo “Aktualaj Agordoj de la Konsumantoj”. GfK dungas pli ol 11.000 ekspertojn aktivantajn sur pli ol 100 merkatoj. En la lastaj du jaroj la turisman sektoron plagis la pademio, la milito en Ukrainio kaj nun furiozanta inflacio. Laŭ ekspertoj, ĉio ĉi tradukiĝas al decidoj redukti elspezojn, interalie, pasigante feriojn proksime de la hejmo aŭ entute ne forlasante ĝin. La konsumantojn enzorgigas ĉiutagaj vivtenkostoj, pli altaj devigaj pagoj por loĝejludado, energio, gaso kaj simile. Ili ankaŭ esprimias timojn pri la flugado pro la problemoj, kiujn spertas aviadtrafiko en Eŭropo.

El la elsendo 25.07.2022. Legas Maciek – 1′ 30″

Lastlunde en Pollando oni solenis la nacian omaĝtagon en la 79-a datreveno de la t.n. Wołyń-krimo efektivigita de Organizaĵo de Ukrainaj Naciistoj, la frakcio de Stepan Bandera, de la subalterna al ĝi Ukraina Ribela Armeo kaj ukraina loĝantaro. Laŭ pritaksoj en tiu eksterma plano, kiu konsisitis en la murdado kaj elpelado de poloj el iliaj domoj daŭranta ekde 1943 estis murditaj, plurfoje en ekstreme kruela maniero inter 100 kaj 150 mil personoj. La kuliminaj eventoj okazis la 11-an kaj la 12-an de julio, kiam la ukraina UPA en maniero kunordigita atakis polajn loĝantojn en ĉirkaŭ 150 loĝlokoj. Oni utiligis la fakton, ke 11-a de julio estis dimanĉo kaj multaj personoj direktiĝis al preĝejoj.
La omaĝeventoj okazis en la tuta lando. La varsoviajn solenaĵojn ĉe Wołyń-skvaro partoprenis prezidento Andrzej Duda kaj ĉefministro Mateusz Mazowiecki. Kiel diris la pola prezidento „La vero devas esti eldirita, tiu ĉi krimo estas fakto historia, nekontestebla. Tio estis homekstermado, kies celo estis etna elmurdo de poloj, purigo de la regiono de la pola malplimulto”. Reference al la omaĝtago viministro por la kulturo Jarosław Sellin akcentis, ke la reciproka dialogo devas baziĝi sur vero, kaj vero estas, ke okazis homekstermo sur la nacia fono. La 11-a de julio estis proklamita kiel la Nacia Memortago de la Viktimoj Wołyń-homekstermado fare de la pola parlamento en julio 2016.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Barbara kaj Krystyna – 2′ 05″

Kiel konfirmis testoj la pola aviadilo Flaris Lar1 estas la plej rapida unumotora jeto en la mondo. Laŭ ĝiaj kreintoj temas pri la plej ekonomia kaj la plej malgranda dispozicia unumotora jeta pasaĝeraviadilo formanta novan klason High Speed Presonal Jet (HPJ). Ĝia tasko estas rapide alilokiĝi al ajna direkto. La pola jeto kapablas transporti kvar personojn je la distanco de 2500 kilometroj en malpli ol tri kaj duona horoj. Alia atuto de ĉiu tiu plej rapida jeto en la mondo estas malalta foruzo de fuelo egala al 120 litroj po unu horo dum la flugrapideco de 470 kilometroj je unu horo. Flaris Lar1 la unuan fojon staris en aprilo 2019.

El la elsendo 15.07.2022. Legas Maciek – 0′ 55″