Novaĵoj

En Toruń, la norda Pollando estis inaŭgurita en oktobro la geoterma hejtejo. La eventon akomapnis la konferenco „Energetika sekureco de Pollando”. La laboroj pri ĝia establo komenciĝis en 2008. Nun post ĝia konekto kun la urba hejta reto varmo el la geometra fonto konsisitigos ĉirkaŭ 8 procentojn en la hejta sistemo de la firmao PGE administrata de Toruno. Ĝi unuavice varmigos komplekson en la urboparto Ligna Haveno, en kiu troviĝas i.a. Akademio de la Socia kaj Amaskomunika Kulturo kaj la Muzeo de la Memoro kaj Identeco.
La hejtejo estas ekipita per forno permesonta altigi aldone akvotemperaturon, tiel ebligonte varmigi per ĝi parton de la urbo.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’02”

Preskaŭ 80 procentoj de poloj kontraŭas la ŝanĝon de la somera al la vintra tempo. Tio rezultas el la opinisondado de IBRIS – Instituto por la Merkataj kaj Sociaj Esploroj. Pli ol 47 procentoj de la enketitoj estas decidaj kontraŭuloj de la horŝanĝo, preskaŭ 30 procentoj subtenas tiun ideon. Kontraŭ la forigo de tempoŝanĝo estis ne plenaj 14 procentoj de la ekzamenitoj. 9 procentoj ne havis firman opinion ĉi rilate.
Tamen sanekspertoj ne kaŝas, ke malgraŭ tio, ke en Pollando ekzemple ni dormas unu horon pli longe la horŝanĝo ne estas indifertenta por la homa bonfarto. Ĝiaj sekvoj kaŭzas santedaĵojn similajn al tiuj, kiujn homoj sentas ŝanĝante dum flugo la tempozonojn. La jarsezona horŝanĝo senreguligas la biologian horloĝon kutimiĝintan al difinita vivmaniero. Ĝi ŝanĝas homajn kutimojn, kiel horon de la ellitiĝo, manĝohorojn. Tio kaŭzas perturbojn de homeostato, kiu respondecas ankaŭ pro la psika sano. La modifado de la tagnokta vivritmo influas ankaŭ la funkciadon de tiaj hormonoj kiel kortizolo kaj melatonino. Kaj tamen denove i.a. poloj devis ŝanĝi la hormontrilojn en siaj horloĝoj.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’54”

Profesoro Michał Wierzchoń el la Psikologia Instituto de la Jagelona Universitato en Krakovo estis elektita kiel prezidanto de la Eŭropa Societo de Kogna Psikologio. Li gvidas Esplorinstituton pri Konscio en la krakova psikologia instituto kaj Centron pri Cerboesploroj de la Jagelona Universitato. Li estas la vicdekano ĉe la Fakultato de Filozofio de la Jagelona Universitato kaj la estro de la Internacia Doktorigaa Programo pri Kogna Neŭroscienco (CogNeS). Profesoro Michał Wierzchoń estas ankaŭ la kungvidanto de la iniciato „Neŭrona akitekturo de la konscio”, kiu kadre de la programo COST estas financita de la Eŭropa Komisiono. La Eŭropa Societo de Kogna Psikologio membrigas preskaŭ mil sciencistojn el Eŭropo kaj la mondo. Ĝi estis establita por popularigi esplorojn pri de kogna psikologio kaj pri la rilataj temoj. Kogna psikologio estas branĉo de psikologio traktanta la temojn de homaj kognaj procezoj tiajn, kiel ekzemple percepto, atento kaj memoro, kaj aplikas diversajn eksperimentajn metodojn. La Societo kunlaboras kaj kunordigas la informinterŝanĝon inter esploristoj el diversaj eŭropaj landoj. ESCoP eldonas ankaŭ la sciencan revuon “Journal of Cognition”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Maciek – 1′ 31″

Jam la 25-an fojon en Colegium Polonicum en Słubice, la okcidenta Pollando estis inaŭgurita nova studjaro. Komencis ĝin ĉirkaŭ 100 studentoj i.a. el Germanio, Portugalio, Ukrainio, Egiptio, Hinda Unio, Sirio kaj Srilanko. Collegium Polonicum estas komuna scienc-didaktika centro de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano kaj de la Eŭropa Universitato Viadrina en Frankfurto ĉe Odro. Ĝia ideo kreiĝis en 1991 kaj komence limiĝis al lekcioj pri la pola-germana leĝaro. La unua studjaro estis inaŭgurita en 1998. Aktuale en Collegium Polonicum studas ĉirkaŭ 400 studentoj en sep fakultatoj. La programo de Collegium Polonicum ligiĝas kun la studdirektoj kaj esplorprogramoj en la pola kaj la germana universitatoj. La ĉefa celo de la komunua studcentro estas laboro favore al la scienca kaj kultura kunlaboro inter Pollando kaj Germanio.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Milada – 1′ 26″

Komence de oktobro en la kvartalo Stary Żegrz de Poznano kreiĝis interesa publika dommura pentraĵo dediĉia al nigraj apusoj. Ĝi celas grandigi la konojn pri tiuj birdoj, kiuj perdas siajn kovejojn pro la termoizolado de loĝejkonstruaĵoj. La murpentraĵo farita per kontraŭfumnebula kolorigilo havas la surfacon de 120 kvadrataj metroj. La nigra apuso pasigas la plimulton de sia vivo flugante. Ŝvebante kun vento en grandaj altoj ĝi trinkas pluvogutojn, plukas nutraĵon aŭ metrialon por nesto. Ĝi nutras sin per insektoj. Ofte oni erartaksas ĝin kiel hirundon. Bedaŭrinde la nigra apuso – iam tre populara – malaperas rapidritme. Kaŭzas tion konstrulaboroj, ĉefe ligitaj kun la varmigado de eksteraj muroj de loĝdomoj, dum kiuj laboroj oni ŝtopas truojn, kiujn la birdoj uzas por la nestokreado. Kiel atentigas la Naturscienca Universitato de Poznano aktuale nigraj apusoj plej ofte nestas en urboj kaj nur malmultaj uzas por tio malnovajn arbotrunkojn aŭ rokfendojn. La publika murpentraĵo en Poznano dediĉita al nigra apuso omaĝas samtempe la memoron de loka socia aganto aktivanta favore al la poznanaj birdoj, aparte apusoj, aŭtorinte la programojn „Birdoj en la urbo” aŭ „Fariĝu la urba naturamato”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Pamela – 1′ 34″

Kiel rezultas el esploroj de la agentejo Inquiry, kiu ekde marto sekvas la sintenojn de poloj en la kunteksto de ekonomia situacio, kun aparta konsidero de prezokresko de nutraĵproduktoj, en aŭgusto la agorodoj de poloj iom pliboniĝis, sed daŭre pli ol 80 procentoj rimarkas la kreskon de la prezoj ankaŭ koncerne energion kaj gason, loĝejajn lukostojn kaj gastronomiajn servojn.
La oficialaj donitaĵoj estas emfazaj. En septembro la prezoj estis meze je 1,6 procentoj pli altaj ol en aŭgusto kaj je 17,2 procentoj pli altaj ol en septembro 2021. Tio estas rekordaj indicioj ekde 1997, kiam inflacio egalis al 18 procentoj.
Preskaŭ unu triono de poloj ŝparas ĉiuokaze, pli ol 80 procentoj asertas, ke la prezoj de produktoj kaj servoj kreskos. Ne trankviligas ilin publikaj deklaroj de politikistoj, ke la daŭra prezokresko estas neevitebla.
Sekve de tio 55 procentoj de enketitaj poloj serĉas la favorprezajn vendokampanjojn kaj elektas produktojn malpli karajn (52 procentoj). 42 procentoj butikumas en vendejoj kun malaltaj prezoj. Por solvi la ekonomiajn problemojn preskaŭ unu triono de poloj unuavice rezignas pri distro kaj vizito ĉe frizisto, kosmetikistino aŭ vestaĵlavejoj. Oni malplej multe ŝparas se temas pri edukado, transporto, hejmaj hemiaĵoj kaj medikamentoj.
Poloj ligas la ekonomian situacion en la lando unuavice kun la prezoj de fueloj, energio kaj kun internacia situacio. Tamen ili samtempe rimarkas la malhonestan konduton de produktantoj kaj vendejoj, kiuj utiligas la situacion por altigi siajn profitojn. La polaj konsumantoj ekde marto 2022 ĉiam malpli bone takasas la kontraŭinflaciajn agadojn de la registraro.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Milada – 02’40”

La 1-an de oktobro pasis Internacia Tago de Vegetarismo. La unuan fojon ĝi okazis en Usono en 1977. La sekvan jaron aprobis ĝin Internacia Vegetarana Unio. Ĝia celo estis popularigi la senviandan vivstilon. Laŭ la raporto de la Pola Ekonomia Instituto rezultas, ke poloj ĉiam pli multnombre rezignas pri la viandkonsumado. En 2014 laŭ la esploroj de CBOS-instituto nur unu procento da poloj deklaris sin vegetaraj. En 2019 la vegetaran aŭ veganan dieton praktikis 8,4 procentoj da poloj. Kiel atentigis Pola Ekonomia Instituto en sia raporto el 2021 tiu kreskotendencon influas la sinteno de juna generacio. Laŭ la raporto de Heinrich Böll en Varsovio kaj de la Fondaĵo favore al Ekoevoluo 44 procentoj de la enketitaj poloj en la aĝo inter la 15-a kaj la 29-a vivojaroj deklaris limigon de la viandkonsumado, inkluzive de 8 procentoj, kiuj jam praktikas vegetaran aŭ veganan dieton. Unu triono de la enketitoj konsumantaj viandon konsideras limigon aŭ kompletan rezignon pri viandokonsumado.
Laŭ la monda skalo la plej multaj vegetaranoj vivas en la Hinda Unio (38 procentoj). En la eŭropaj landoj avanas Italio, Aŭstrio, Germanio kaj Britio, en kiuj la kvanto de vegetaranoj egalas al 9-10 procentoj. En Brazilo 14 procentoj de la populacio deklaras sin vegetarana, en Argentino 12 procentoj.
En Pollando la Fondaĵo VIVA gvidas la kampanjon „Fariĝu >vege< dum 30 tagoj”. Ĝiaj partoprenantoj ricevas necesajn informojn pri la planta dieto, pretajn menuojn, receptojn por plantaj pladoj kaj praktikajn konsilojn, al kio doni la atenton butikumante.

El la elsendo 15.10.2022. Legas  Pamela – 02’10”

Laŭ la lasta raporto de World Economic Forum (monda ekonomia forumo) laboraŭtomatigo kaŭzos la malaperon de eĉ 85 milionoj da laborpostenoj.
La plej nova analizo de Pearson-firmo mildigas ĉi tiujn prognozojn elmontrante, ke en estonteco malaperos 20 procentoj de la nun konataj profesioj. Temas i.a. pri laborantoj de administracio, vendistoj, ĉefe kasistoj. Kaze de 10 procentoj de specializoj, ekzemple en la sanprotekto aŭ edukado estos pli da laborofertoj. Necerta estas sorto de 7 je 10 laborantoj, ĉar se eĉ ili estos bezonaj ilia profesio multe modifiĝos, kio postulos alikvalifikiĝon.
Kiel rezultas el la >barometro< de la pola labormerkato 2022 de Personnel Service 44 procentoj de personoj volas en la plej proksima tempo akiri novajn kompetentojn. Kiel motivon ili elmontras timon pri laborperdo pro laboraŭtomatigo flanke de proksima al si persono. Tio trafis jam 17 procentojn de la enlaborigitoj.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Maciek – 01’11”

Fine de septembro okazis solenaĵo inaŭguranta la funkciadon de la gaskondukilo Baltic Pipe, la komuna investaĵo de Pollando kaj Danio, en la loko Budno apud Goleniów. La Balta Tubo permesas al Pollando diversigi gasprovizojn, plifortigi la suverenecon de la lando kaj sendependiĝi disde la rusaj provizoj. Ĝi komencis novan epokon, la epokon de energisuvereneco, energilibereco kaj grandigita sekureco de la lando. La tuta projekto kostis ĉirkaŭ 1,6 miliardojn da eŭroj. La monon liveris investantoj Gaz-System kaj Danish Energinet. 250 miliardoj da eŭroj estis akiritaj dank’ al la unia subvencio. Gaso el la Norvega Kontinenta Breto ekfluis al Pollando la 1-an de oktobro.
La liverpovo de Baltic Pipe atingas 10 miliardojn da kubometroj da gaso. La longeco de la submara parto de la gasdukto egalas al proksimume 275 kilometroj. La sekcio en Danio konsistas el pli ol 200 kilometroj. Kiel deklaris la reprezentantoj de la pola registaro dank’ al la sekurigitaj provizoj de tergaso, inkluzive de tiuj el la gaskondukilo Baltic Pipe, ne estas minaco enkonduki limigojn en la konsumado de tergaso por iu ajn pola ricevanto.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Milada – 01’48”

En ĉirkaŭ kvarcent polaj superaj lernejoj en oktobro la novan studojaron komencis preskaŭ unu miliono ducent mil studentoj. Laŭ informoj de la Centro alifaranta la donitaĵojn de la Pola Esplorinstituto en nia lando laboras preskaŭ cent mil akademiaj instruistoj, inter kiuj estas ĉirkaŭ 9700 profesoroj, pli ol 21 mil habilitiĝintaj doktoroj kaj 45,8 mil doktoroj. Temas pri donitaĵoj el decembro 2021.
Dum la lastaj kvin jaroj la nombro de studentoj malkreskis, tamen inter eksterlndaj studentoj oni notis 20-procentan kreskon. La malkreskon de studentoj notis publikaj kaj ekleziaj altlernejoj. En nepublikaj altlernejoj la nombro de studentoj kreskis ĝenerale je 27 procentoj.
Dum la studojaro 2021/2022 en Pollando lernis preskaŭ 86 mil eksterlandanoj. Unuavice el Ukrainio – 36 mil kaj el Belorusio – 11 mil. En 2021 al la grupo de 10 landoj, el kiuj venis plej multnombraj studentoj aldoniĝis Zimbabvo kaj Niĝerio. Eksterlandaj studentoj konsisitigas aktuale 7 procentojn de ĉiuj studentoj en Pollando. Tiu kreskotendenco konserviĝas ekde 2005. Aktuale la polajn altlernejojn enzorgigas la lavange kreskantajn kostojn de la funkciado ligitajn kun la energprezoj, servokostoj kaj malaltaj enspezoj de sciencaj laborantoj.

El la elsendo 05.10.2022. Legas Maciek – 0’40”