Novaĵoj

Analizo de kultura kaj media transformiĝo en la regiono de Biebrza- rivero ekde pratempo ĝis la nuno estas la ĉefa premiso de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo”. Iniciatis ĝin la Biebrza-rivera Nacia Parko, Podlaĥia Muzeo en Bjalistoko, Arkeologia Fakultato de la Varsovia Universitato kaj Fakultato de Ekzaktaj kaj Naturaj Sciencoj de la universitato en la loko Kielce. Oni analizos same praktikojn de la prehistoriaj loĝantoj kiel ankaŭ evoluon de la rivera ekosistemo. Biebrza estas la riverbranĉo de Narew. Ĝi fluas laŭ la tuta longo de la pravalo, kiu en Pollando havas la plej grandan retenakvan kapaciton. En Biebrza-valo troviĝas krome la plej vastaj ŝlimaj kaj marĉaj terenoj. La rivero Biebrza rolas kiel ŝlosila kovejo por multaj birdospecioj kaj estas ilia ripozloko. La unuaj laboroj de la projekto „Bioregiono de Biebrza. La rivero kaj la homo” disvolvĝos ĉe la supra fluo de Biebrza. Antaŭ kelkaj jaroj estis retrovitaj tie unikaj estadspuroj de la historiaj ĉasantoj-plukantoj el la ŝtona epoko kaj de la posta homa vivo sur ĉi tiu tereno.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Maciek – 01′ 20″

La konvencia bredado de akvobestoj en simbiozo kun la enakva plantkultivado fariĝas ĉiam pli populara. En Vroclavo, la sudokcidenta Pollando estis funkciigita la unu tia urba akvosimbioza farmejo. Ĝi ligas la sengrundan kultivadon de manĝeblaj plantoj, sen apliko de sterkoj kaj kun minimuma akvouzo kun la bredado de fiŝoj kaj krustuloj. Ĝi kreiĝis dank’ al la pola-norvega projekto Usage kaj ĝia celo estas produkti nutraĵojn por la loka loĝantaro. La unuaj konteneroj estis lokitaj en Vroclavo en oktobro de la pasinta jaro. La alia akvofarmejo troviĝas en Oslo. Temas pri eksperimenta programo, dank’ al kiu oni ekzamenos la eblecojn de ĉi tiu solvo. La sistemo, sur kiu baziĝas la vroclava farmejo, troviĝas en tri adaptitaj por la nutraĵproduktado maraj konteneroj. En la malsupra okazas bredado de akvobestoj. Dume temas pri kankroj, al kiuj aldoniĝos estonte fiŝoj. En la supra kontenero estas kultivataj plantoj tiaj, kiel ruĝa beto, japana sinapo kaj akvokreso. La farmejo estas ligita kun la fermita sistemo de kolektado kaj purigado de pluvakvo. Tiamaniere la kultivado povas daŭri dum la tuta jaro senkonsidere al la atmosferaj kondiĉoj. Ĝi certigas eĉ 90-procentan akvoŝparadon, kompare al tradicia agrikulturo. Ĉar la tuta produktao okazas en kontrolataj, fermitaj kondiĉoj estas limigita eblo de aperontaj malsanoj kaj invado de damaĝaj organismoj. La vroclava akvofarmejo funkcias same kiel laboratorio servonta al la evoluigo de estontaj sistemoj de nutraĵproduktado, kiel ankaŭ loko de estonta spertointerŝanĝo, fakulaj kaj instruaj laborrenkontiĝoj.

El la elsendo 10.06.2023. Legas Milada – 02′ 36″

La Vroclva Universitato establis la Konfucean Instituton kiel interaltlernejan strukturon en 2008 kune kun la Ĉefa Centro de la Konfucea Instituto, Hanban kaj la ĉina universiato en Xiamen. Ĝi funkciis en la universitata strukturo kiel didaktika cetro. Fine de januaro la interkonsento pri la kunlaboro kun la pola Konfucea Instituto finiĝis, pri kio la pola flanko antaŭinformis interesatojn. La ĉefa motivo por ĉesigi kunlaboron estas, ke proponitaj de ĉinoj instruistoj de la ĉina lingvo laboris kiel „volontuloj”. Samtempe en amaskomunikiloj aperis ankaŭ informoj, ke Konfuecaj Institutoj, funkciantaj ĉe la usonaj kaj la uniaj altlernejoj estas „instrumento de ĉina propagando”. Post la nunaj kontrollaboroj en la Konfucea Instituto de la Vroclava Universiato la universitato decidos pri plia agadformo de ĉi tiu strukturo. Samtempe la altlernejaj aŭtoritatoj certigas, ke ilia zorgo estas plia evoluigo de sinologiaj studoj, establitaj en 2019 kaj ĝuantaj grandan interesiĝon. Oni planas plian studetapon, t.e. magistrigajn studojn. Nun daŭras formalaĵoj pri enlaborigo de lekciantoj el Ĉinio.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 25″

Laŭ la iniciato de Pollando la Plenumkonsilio de Unesko alprenis decidon pri la popularigado de biciklo kiel universala transportorimedo sub la devizo „Biciklo por ĉiu – biciklo favore al ekvilibra kaj sana vivstilo”. Favore al tiu iniciato Pollado establis interregionan koalicion, kiun eniris Aŭstrio, Azerbajĝano, Vjetnamio, Meksiko, Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj kaj Kenio. La decido havas historian signifon, kaj por Pollando gravas ankaŭ pro tio, ĉar ĝi referencas al polaj historiaj biciklaj tradicioj.Nome tiaj polaj famuloj kiel la dufoja Nobel-premiito Maria Curie-Skłodowska, verkistoj Stefan Żeromski, Bolesław Prus kaj Henryk Sienkiewicz uzis biciklon. Antaŭ 100 jaroj polaj biciklistoj dum la olimpiko en Parizo akiris por nia lando oran medalon. La dokumento havas ankaŭ simbolan dimension en la kunteksto de la Monda Tago de Biciklo starigita de la Ĝenerala UN-o Asembleo antaŭ kvin jaroj. Pollando estas unu el la plej grandaj produktantoj de bicikloj en la Eŭropo kaj en la monda skalo ĝi troviĝas inter 10 plej avanaj bicikloproduktantoj.La pola iniciato proklamita per aklamo reliefigas la signifon de biciklo kiel rimado amika al la klimato, facile uzebla, kiel elemento de la intergeneracia integriĝo. Ĝi alvokas ŝtatojn membrojn plukonstrui la biciklan infrastrukturon certigonte tiel sekurecon same por biciklantoj kiel ankaŭ por piedirantoj. Raporto de Unesko pri envivigo de la rekomendoj sekvantaj el ĉi tiu decido estas planita por printempo de la venonta jaro.

El la elsendo 30.05.2023. Legas Maciek – 01′ 53″

Kiel scias jam multaj aŭskultantoj, dank’ al la aperinta hieraŭ GK de UEA, la provizoj de la Biblioteko Hector Hodler troviĝintaj dum 68 jaroj en la sidejo de la CO de UEA en Roterdamo estas jam en Varsovio. Ili nova loko estos la sidejo de la Pola Nacia Biblioteko. La solena transdono de la biblioteka kolekto okazos la plej proksiman lundon dum speciala ceremonio en la ĉeesto de la pola ministro por la kulturo kaj nacia heredaĵo, Piotr Gliński. La Nacian Bibliotekon reprezentos ĝia direktoro Tomasz Makowski, vicdirektorino Julia Konopka-Żołnierczyk kaj E-parolanta kuratoro de la kolekto Gabriela Skonieczna. La Universalan E-Asocion reprezentos ĝia prezidanto Duncan Charters, kies tasko estas oficiale transdoni la Bibliotekon Hector Hodler al la Pola Nacia Biblioteko. Post oficiala ceremonio en la lingvoj pola, angla kaj Esperanto okazos mallonga simpozio pri la signifo de la kolekto por la Pola Nacia Biblioteko kaj pri E-esploristoj. Dum ĝi oni prezentos kvar prelegojn, kies trilingvaj resumoj estos liveritaj al la publiko. La unua prelego en la angla lingvo de prof. Pascal Dubourg Glatigny (CNRS, Parizo) estos dediĉita al la temo:  La defio de konservado de transnacia heredaĵo, la futuro de kolekto Hector Hodler. Sekvos la pollingva prelego de d-ino Ida Stria el la Varsovia Universitato pri Havebleco de Esperantaj bibliotekaj kolektoj el lingvistika perspektivo; la anglalingva prelego de profesoro Denis Eckert (Géographie-cités, Paris/ Centre Marc Bloch, Berlin) traktos pri Varsovio kiel deirpunkto por la disvastigo de lingvo internacia: La unuaj Esperanto-lernolibroj kaj vortaroj kaj iliaj aŭtoroj [1887-1890]. La lasta, pollingva prelego de profesoro Marek Nahajowski el la Muzika Akademio en Lodzo estos dediĉita al  Esperanto kaj muziksciencoj – la nuna stato kaj perspektivoj por plua disvolviĝo. La kelkjara cerbumado pri la sortoj de la Biblioteko Hector Hodler, aparte post la decido pri la fermo de la sidejo de la CO efektiviĝis dank’ al la klopodoj de eksa UEA-prezidanto Mark Fettes kaj membro de la Financa Komisiono de la Asocio Pascal Dubourg Glatigny, kunlabore kun prezidanto Duncan Charters, Ĝenerala Direktoro Martin Schäffer kaj stabanoj de la Centra Oficejo. La Pola Nacia Biblioteko, en kiu jam troviĝas pli ol mil E-lingvaj libroj same kiel la Aŭstria Nacia Biblioteko prizorgos la konservadon de la kolekto kaj daŭran bitigadon de ĝiaj partoj. Ĝi estos alirebla al esploristoj kaj al la publiko kaj uzebla ĉeeste kaj rete al ĉiuj posedantoj de senpaga biblioteka karto. Jam lastmarde en la paĝo de la Nacia Biblioteko aperis la informo pri tio, ke baze de interkonsento kun UEA el Roterdamo al Varsovio venis preskaŭ sep kaj duona tunoj da unikaj materialoj el UEA-bliblioteko kaj arkivo. La plej valoran parton de la venintaj dokumentoj konsisitigas la Biblioteko Hector Hodler, unu el la plej grandaj en la mondo E-libraroj, kiu per sia historio radikas en 1908, la aktivado de la Svisa E-Societo en Ĝenevo kaj la postmorta donaco de Hector Hodler, la kunfondinto de UEA. Kiel ni legas en la paĝoj de la Nacia Biblioteko temas pri preskaŭ tridek mil libroj, gazetaraj jarkolektoj, skatoloj kun fotografaĵoj kaj diskoj. Inter ili estas la unuaj presaĵoj en Esperanto el la fino de la 19-a jarcento. Inter aterialoj el UEA-arkivo, trovintaj lokon en la Nacia Biblioteko en Varsovio troviĝas i.a. kolekto dokumentanta la agadon de UEA, inkluzive de organizaj dokumentoj, korespondaĵoj kun membroj, literaturaj konkursaĵoj. Temas ankaŭ pri kolekto de maloftaj E-poŝtkartoj, afiŝoj ligitaj kun la vivo de UEA, registraĵoj de Esperanto-kursoj sur vinilaj diskoj, kasedoj VHS, kasedoj magnetofonaj kaj KD-oj, akcesoraĵoj por ludoj kaj ludiloj por instruado de Esperato al infanoj, fotoalbumoj, memorstampoj. La provizoj de Hodler-Biblioteko kaj arkivaj materialoj de UEA estas nun subigataj al laŭplana, iom-post-ioma desinfektado kaj konservista laboro. Sekve ili estos katalogitaj kaj ankaŭ bitigotaj. Kiel oni informas en la informo la pola Nacia Biblioteko fariĝis la ĉefa centro de E-dokumentaro por esploristoj el la tuta mondo, kiel grava parto de la monda kaj la pola E-heredaĵo.

El la elsendo 25.05.2023. Legas Barbara – 06′ 29″

En Bjalistoko ĵus finiĝis la 19-a Podlaĥia Festivalo de Scienco kaj Arto, kiun kunorganizis 12 altlernejoj el la regiono kaj kunordigis iliajn laborojn la Bjalistoka Politekniko. La nunjara festivala devizo estis „Scienco estas pli ol la konoj”. La aranĝon inaŭguris familia pikniko de scienco kaj arto ĉe la urba stadiono. Dum la sekvaj tagoj la festivala programo disvolviĝis en unuopaj altlernejoj, kiuj malfermis por la publiko siajn lekciejojn kaj laboratoriojn. Kaj tiele la Bjalistoka Politekniko planis ĉirkaŭ 40 diversajn programerojn. La publiko konatiĝis kun tio, kio estas la pasio de ĝiaj studentoj, pri kio laboras ĝiaj sciencistoj. La Medicina Universitato en Bjalistoko pretigis vicon da eventoj ligitaj kun la sekretoj de medicino. Temis i.a. pri demonstroj ligitaj kun kirurgio, fizjoterapio, kosmetikologio, voĉemisiado. En ĝiaj laboratorioj oni eksciis kiel kreiĝas medikamentoj. Pli ol 140 diversajn programerojn pretigis la Bjalistoka Universitato. Ĝia riĉa festivala oferto rilatis al 20 sciencbranĉoj, pri kiuj la universitato gvidas sciencajn laborojn. Apartan festivalan programon pretigis la universitata planedario kaj ĝia astronomia obsevejo. La festivala publiko konatiĝis krome kun la muzikaj proponoj de la bjalistoka filio de la Muzika Akademio de Frederiko Chopin.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Krystyna – 01′ 44″

Komence de julio en Varsovio okazos la 1-a Monda Kongreso de la Pola Klerigo kaj Scienco Eksterlande. Ĝia ĉeforganizanto, Instituto de la Pola Lingvo antaŭvidas podiajn diskutojn, sciencpopularajn prelegojn, laborrenkontojn kaj instrukciadon. Okazos renkontiĝoj kun sciencistoj, didaktikistoj kaj ekspertoj agantaj por la evoluo de la pola scienco eksterlande kaj por popularigo de la pola kaj polkolonia edukado en la mondo. Oni antaŭvidas partoprenon de personoj laborantaj favore al la pola klerigo kaj scienco eksterlande. Tio estas i.a. instruistoj, reprezentantoj de la polkoloniaj organizoj, gepatroj de lernantoj el la polkoloniaj klerigcentroj, reprezentantoj de ekstelandaj altlernejoj, en kiuj oni instruas la polan lingvon aŭ en la pola lingvo. Por la kongreso estis invitita 50-persona grupo de volontuloj el eksterlando, diplomitoj de polaj lernejoj, kiuj laboras eksterlande kiel asistantoj en polaj lernejoj. La kongreson kunorganizas i.a. pola klerigministerio, ministerio por la eksterlandaj aferoj kaj Nacia Agentejo de la Akademia Interŝanĝo.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Maciek – 01′ 26″

La fondaĵo Redemptoris Missio el Poznano informis pri la laboro de polaj okulistoj, kiuj meze de februaro nunjare forveturis kiel volontuloj al Kamerunio por helpi al la plej malriĉaj loĝantoj de la lando. Temis jam pri la kvina misio. En ĝia daŭro ili konsultis pli ol unu mil pacientojn kaj faris 101 operaciojn forigantajn la katarakton. Ili deĵoris en misiistaj hospitaloj kaj kurackonsultejoj en Abong-Mbangu en Kamerunio kaj en Bouar en la Centrafrika Respubliko. Malsanuloj atendis la alvenon de specialistj preskaŭ unu jaron. La kamphospitalo en Bouar estis organizita de la garnizonantaj en la Centrafrika Respubliko UN-oaj pacfortoj, t.e. bluaj kaskuloj kunlabore kun la episkopo Mirosław Gucwa.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Maciek – 0′ 57″

Laŭ la Ĉefa Statistika Oficejo dum la tri unuaj monatoj de 2023 en Pollando je preskaŭ 6 procentoj malkreskis la produktado de biero kompare al la antaŭa jaro. Dum la tuta 2022 la bierproduktado malkreskis je 2, 2 procentoj kompare al 2021. Tiun malkreskan tendencon en la bierproduktado oni notas ekde 2019, sed ĝi estis aparte dinamika en la jaroj 2020/21, kiam pro la pandemio la nombro de societaj renkontiĝoj kaj gastronomia aktivado ŝrumpis. Post ĝia finiĝo aperis aliaj problemoj, kiel alta inflacio ligita i.a. kun la milito en Ukrainio. Tio kaŭzis la kreskon de la prezoj, kio limigis la aĉetatecon. Komparante la komencon de 2023 kun la sama periodo de antaŭ 4-5 jaroj la popersona konsumado de biero malkreskis je almenaŭ 8-9 litroj. La bierproduktantoj devas adaptiĝi al la ŝrumpanta merkato kaj faras tion vastigante sian oferton i.a. je senalkoholaj bieroj, bieroj diversgustaj.

El la elsendo 20.05.2023. Legas Milada – 01′ 46″

Kiel informas PAP-agentejo reference al donitaĵoj de la Pola Limgardistaro nur lunde 80 eksterlandanoj klopodis nelegale transpaŝi la polan limon kun Belorusio. Inter ili estis civitanoj de Etopio, Eritreo kaj Kongo. La limgardistaro haltigis ankaŭ pliajn, la tiel nomatajn kurierojn t.e. personojn, kiuj klopodis kontrabandi eksterlandanojn. En 2023 estis haltigitaj jam pli ol 260 personoj suspektitaj pri helpo aŭ organizo de nelegala enmigrado. Dum la 2022 temis pri 401 tiaj personoj. Ekde la jarkomenco la Limgardisaro notis krome preskaŭ 9 mil provojn de la nelegala transpaŝo de la limo inter Belorusio kaj Pollando.

El la elsendo 10.05.2023. Legas Krystyna – 0′ 56″