POLA RETRADIO

nia komuna lingvomedio

Novaĵoj

La 11-a de novembro, la Nacia Festo de Sendependeco

Preskaŭ mil eventoj en la tuta lando okazos la plej proksiman vendredon, la 11-an de novembro lige kun la 104-a datreveno de la regajnita suvereneco. Tiuokaze en la publikaj lokoj ekflirtas centoj da miloj da polaj blankaj-ruĝaj flagoj, ili flirtas ĉe fenestroj kaj balkonoj de multaj poloj, kiuj tiamaniere akcentas la komunan kunfestadon. Antaŭtage, tio estas ĵaŭde vespere estas planita granda muzika evento „Koncerto por la Sendependa (Pollando)”.
Kadre de la oficiala programo de la solenado vendrede matene la pola prezidento kune kun la edzino partoprenos meton de florkronoj ĉe la monumentoj de la Patroj de la Suvereneco, sekve en la palaco Belweder okazos solenaĵo ligita kun enmanigo de ŝtataj distingoj. Akurate tagmeze okazos solena ŝanĝo de la militista gardostarantaro ĉe Tombo de Nekonata Soldaro, meto de florkronoj ĉe monumento de Marŝalo Józef Piłsudzki (unu el la patroj de la regajnita suvereneco) kaj koncerto de Patriotaj Kantoj. De kvin jaroj la plej granda projekto kuniganta polojn enlande kaj eksterlande estas la komuna plenumo de la nacia himno tagmeze, kio okazas sub la devizo „La Sendependa pretas kanti la Himnon”. Nunjare la eventon organizas ĉirkaŭ 700 lernejoj, komunumoj, eksterregistaraj organizoj, kulturinstitucioj kaj neformalaj grupiĝoj. La komuna kunkatado de la himno estis planita ankau ekster Pollando en Kairo, Romo, Novjorko, Ĉikago, Parizo, ĉirkaŭaĵoj de Bristolo. Al la tradiciaj elementoj de la festo apartenas „Marŝo de Sendependeco”, organizata diversurbe de patriotaj medioj. La nunjara en Varsovio tramarŝos la ĉefurbon sub la devizo „Forta Nacio, Granda Pollando”.
En la solenado de la festo patoprenas grandaj naciaj muzeoj, temaj muzeaj centroj, kulturinstitucioj. I.a. la Muzeo de la Varsovia Insurekcio organizas vendrede la porokazan koncerton „Contra Targovicam”, kies titolo referencas al la hotmakulita perfidula grupiĝo Targowica, kies agado i.a. alkondukis al dispartigo de Pollando en la 18-a jarcento. En Juda Historia Instituto en Varsovio oni inaŭguros morgaŭ la ekspozicion „Brak-ĉe-brake? Judoj en polaj sendependigaj streboj 1794-1918”. La Muzeo de la Historio de Pollando organizas i.a. la urboludon „Krepusko antaŭ la tempesto”. Ĝi transportos la partoprenantojn al la mezo de la 19-a jarcento por konatiĝi kun ŝlosilaj politikaj eventoj antaŭ la kontraŭcara Januara Insurekcio 1863 kaj por ekscii kiel tiuepoke evoluis Varsovio.

El la elsendo 10.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 03’48”

25 milionoj da zlotoj de Unicef por Bjalistoko

En Bjalistoko komenciĝis realigado de projektoj, por kiuj la urbo ricevis de Unicef 25 milionojn da zlotoj. La rimedoj estas destinitaj por la kromprovizo de la bjalistokaj lernejoj, atrakciigo de ludplacoj, integrigaj kaj edukaj projektoj. Ili trafos al la Universtata Klinika Hospitalo kaj al la Universitata Infana Klinika Hospitalo.
I.a. oni destinos 14 milionojn da zlotoj por novaj lernejaj informadikaj instrumentoj, programoj kaj didaktikaj helpiloj. Pli ol 2 milionoj da zlotoj estos destinitaj por aranĝaĵoj ĉe 30 ludplacoj en infanvartejoj kaj lernejoj, kiuj helpos al integriĝo de polaj kaj ukrainaj infanoj. 1 kaj duona milionoj da zlotoj estos destinitaj por sportaj eventoj. Du milionojn 800 mil zlotojn oni elspezos por establo kaj funkciado de centro por rifuĝintoj kaj bonveniganta ilin bjalistoka socio. 2 milionoj 500 mil zlotoj subtenos la funkciadon de la Urba Familihelpa Centro. La rimedoj el Unicef ne sole modernigos Bjalistokon, sed unuavice helpos al integriĝo kaj formado de pliaj pozitivaj rilatoj inter bjalistokanoj kaj ukrainaj translokiĝintoj.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’43”

La geoterma hejtejo en Toruń

En Toruń, la norda Pollando estis inaŭgurita en oktobro la geoterma hejtejo. La eventon akomapnis la konferenco „Energetika sekureco de Pollando”. La laboroj pri ĝia establo komenciĝis en 2008. Nun post ĝia konekto kun la urba hejta reto varmo el la geometra fonto konsisitigos ĉirkaŭ 8 procentojn en la hejta sistemo de la firmao PGE administrata de Toruno. Ĝi unuavice varmigos komplekson en la urboparto Ligna Haveno, en kiu troviĝas i.a. Akademio de la Socia kaj Amaskomunika Kulturo kaj la Muzeo de la Memoro kaj Identeco.
La hejtejo estas ekipita per forno permesonta altigi aldone akvotemperaturon, tiel ebligonte varmigi per ĝi parton de la urbo.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’02”

Poloj kontraŭas la sezonan horŝanĝon

Preskaŭ 80 procentoj de poloj kontraŭas la ŝanĝon de la somera al la vintra tempo. Tio rezultas el la opinisondado de IBRIS – Instituto por la Merkataj kaj Sociaj Esploroj. Pli ol 47 procentoj de la enketitoj estas decidaj kontraŭuloj de la horŝanĝo, preskaŭ 30 procentoj subtenas tiun ideon. Kontraŭ la forigo de tempoŝanĝo estis ne plenaj 14 procentoj de la ekzamenitoj. 9 procentoj ne havis firman opinion ĉi rilate.
Tamen sanekspertoj ne kaŝas, ke malgraŭ tio, ke en Pollando ekzemple ni dormas unu horon pli longe la horŝanĝo ne estas indifertenta por la homa bonfarto. Ĝiaj sekvoj kaŭzas santedaĵojn similajn al tiuj, kiujn homoj sentas ŝanĝante dum flugo la tempozonojn. La jarsezona horŝanĝo senreguligas la biologian horloĝon kutimiĝintan al difinita vivmaniero. Ĝi ŝanĝas homajn kutimojn, kiel horon de la ellitiĝo, manĝohorojn. Tio kaŭzas perturbojn de homeostato, kiu respondecas ankaŭ pro la psika sano. La modifado de la tagnokta vivritmo influas ankaŭ la funkciadon de tiaj hormonoj kiel kortizolo kaj melatonino. Kaj tamen denove i.a. poloj devis ŝanĝi la hormontrilojn en siaj horloĝoj.

El la elsendo 05.11.2022. Legas Barbara kaj Milada – 01’54”

Esploristo el Krakovo gvidos eŭropan sciencan instituton

Profesoro Michał Wierzchoń el la Psikologia Instituto de la Jagelona Universitato en Krakovo estis elektita kiel prezidanto de la Eŭropa Societo de Kogna Psikologio. Li gvidas Esplorinstituton pri Konscio en la krakova psikologia instituto kaj Centron pri Cerboesploroj de la Jagelona Universitato. Li estas la vicdekano ĉe la Fakultato de Filozofio de la Jagelona Universitato kaj la estro de la Internacia Doktorigaa Programo pri Kogna Neŭroscienco (CogNeS). Profesoro Michał Wierzchoń estas ankaŭ la kungvidanto de la iniciato „Neŭrona akitekturo de la konscio”, kiu kadre de la programo COST estas financita de la Eŭropa Komisiono. La Eŭropa Societo de Kogna Psikologio membrigas preskaŭ mil sciencistojn el Eŭropo kaj la mondo. Ĝi estis establita por popularigi esplorojn pri de kogna psikologio kaj pri la rilataj temoj. Kogna psikologio estas branĉo de psikologio traktanta la temojn de homaj kognaj procezoj tiajn, kiel ekzemple percepto, atento kaj memoro, kaj aplikas diversajn eksperimentajn metodojn. La Societo kunlaboras kaj kunordigas la informinterŝanĝon inter esploristoj el diversaj eŭropaj landoj. ESCoP eldonas ankaŭ la sciencan revuon “Journal of Cognition”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Maciek – 1′ 31″

Nova studjaro en Collegium Polonicum w Słubicach

Jam la 25-an fojon en Colegium Polonicum en Słubice, la okcidenta Pollando estis inaŭgurita nova studjaro. Komencis ĝin ĉirkaŭ 100 studentoj i.a. el Germanio, Portugalio, Ukrainio, Egiptio, Hinda Unio, Sirio kaj Srilanko. Collegium Polonicum estas komuna scienc-didaktika centro de Adam Mickiewicz-universitato en Poznano kaj de la Eŭropa Universitato Viadrina en Frankfurto ĉe Odro. Ĝia ideo kreiĝis en 1991 kaj komence limiĝis al lekcioj pri la pola-germana leĝaro. La unua studjaro estis inaŭgurita en 1998. Aktuale en Collegium Polonicum studas ĉirkaŭ 400 studentoj en sep fakultatoj. La programo de Collegium Polonicum ligiĝas kun la studdirektoj kaj esplorprogramoj en la pola kaj la germana universitatoj. La ĉefa celo de la komunua studcentro estas laboro favore al la scienca kaj kultura kunlaboro inter Pollando kaj Germanio.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Milada – 1′ 26″

Publika dommurpentraĵo dediĉita al Nigra Apuso

Komence de oktobro en la kvartalo Stary Żegrz de Poznano kreiĝis interesa publika dommura pentraĵo dediĉia al nigraj apusoj. Ĝi celas grandigi la konojn pri tiuj birdoj, kiuj perdas siajn kovejojn pro la termoizolado de loĝejkonstruaĵoj. La murpentraĵo farita per kontraŭfumnebula kolorigilo havas la surfacon de 120 kvadrataj metroj. La nigra apuso pasigas la plimulton de sia vivo flugante. Ŝvebante kun vento en grandaj altoj ĝi trinkas pluvogutojn, plukas nutraĵon aŭ metrialon por nesto. Ĝi nutras sin per insektoj. Ofte oni erartaksas ĝin kiel hirundon. Bedaŭrinde la nigra apuso – iam tre populara – malaperas rapidritme. Kaŭzas tion konstrulaboroj, ĉefe ligitaj kun la varmigado de eksteraj muroj de loĝdomoj, dum kiuj laboroj oni ŝtopas truojn, kiujn la birdoj uzas por la nestokreado. Kiel atentigas la Naturscienca Universitato de Poznano aktuale nigraj apusoj plej ofte nestas en urboj kaj nur malmultaj uzas por tio malnovajn arbotrunkojn aŭ rokfendojn. La publika murpentraĵo en Poznano dediĉita al nigra apuso omaĝas samtempe la memoron de loka socia aganto aktivanta favore al la poznanaj birdoj, aparte apusoj, aŭtorinte la programojn „Birdoj en la urbo” aŭ „Fariĝu la urba naturamato”.

El la elsendo 25.10.2022. Legas Pamela – 1′ 34″

Poloj komencas iom draste ŝpari

Kiel rezultas el esploroj de la agentejo Inquiry, kiu ekde marto sekvas la sintenojn de poloj en la kunteksto de ekonomia situacio, kun aparta konsidero de prezokresko de nutraĵproduktoj, en aŭgusto la agorodoj de poloj iom pliboniĝis, sed daŭre pli ol 80 procentoj rimarkas la kreskon de la prezoj ankaŭ koncerne energion kaj gason, loĝejajn lukostojn kaj gastronomiajn servojn.
La oficialaj donitaĵoj estas emfazaj. En septembro la prezoj estis meze je 1,6 procentoj pli altaj ol en aŭgusto kaj je 17,2 procentoj pli altaj ol en septembro 2021. Tio estas rekordaj indicioj ekde 1997, kiam inflacio egalis al 18 procentoj.
Preskaŭ unu triono de poloj ŝparas ĉiuokaze, pli ol 80 procentoj asertas, ke la prezoj de produktoj kaj servoj kreskos. Ne trankviligas ilin publikaj deklaroj de politikistoj, ke la daŭra prezokresko estas neevitebla.
Sekve de tio 55 procentoj de enketitaj poloj serĉas la favorprezajn vendokampanjojn kaj elektas produktojn malpli karajn (52 procentoj). 42 procentoj butikumas en vendejoj kun malaltaj prezoj. Por solvi la ekonomiajn problemojn preskaŭ unu triono de poloj unuavice rezignas pri distro kaj vizito ĉe frizisto, kosmetikistino aŭ vestaĵlavejoj. Oni malplej multe ŝparas se temas pri edukado, transporto, hejmaj hemiaĵoj kaj medikamentoj.
Poloj ligas la ekonomian situacion en la lando unuavice kun la prezoj de fueloj, energio kaj kun internacia situacio. Tamen ili samtempe rimarkas la malhonestan konduton de produktantoj kaj vendejoj, kiuj utiligas la situacion por altigi siajn profitojn. La polaj konsumantoj ekde marto 2022 ĉiam malpli bone takasas la kontraŭinflaciajn agadojn de la registraro.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Milada – 02’40”

Poloj ĉiam pli por la senvianda dieto

La 1-an de oktobro pasis Internacia Tago de Vegetarismo. La unuan fojon ĝi okazis en Usono en 1977. La sekvan jaron aprobis ĝin Internacia Vegetarana Unio. Ĝia celo estis popularigi la senviandan vivstilon. Laŭ la raporto de la Pola Ekonomia Instituto rezultas, ke poloj ĉiam pli multnombre rezignas pri la viandkonsumado. En 2014 laŭ la esploroj de CBOS-instituto nur unu procento da poloj deklaris sin vegetaraj. En 2019 la vegetaran aŭ veganan dieton praktikis 8,4 procentoj da poloj. Kiel atentigis Pola Ekonomia Instituto en sia raporto el 2021 tiu kreskotendencon influas la sinteno de juna generacio. Laŭ la raporto de Heinrich Böll en Varsovio kaj de la Fondaĵo favore al Ekoevoluo 44 procentoj de la enketitaj poloj en la aĝo inter la 15-a kaj la 29-a vivojaroj deklaris limigon de la viandkonsumado, inkluzive de 8 procentoj, kiuj jam praktikas vegetaran aŭ veganan dieton. Unu triono de la enketitoj konsumantaj viandon konsideras limigon aŭ kompletan rezignon pri viandokonsumado.
Laŭ la monda skalo la plej multaj vegetaranoj vivas en la Hinda Unio (38 procentoj). En la eŭropaj landoj avanas Italio, Aŭstrio, Germanio kaj Britio, en kiuj la kvanto de vegetaranoj egalas al 9-10 procentoj. En Brazilo 14 procentoj de la populacio deklaras sin vegetarana, en Argentino 12 procentoj.
En Pollando la Fondaĵo VIVA gvidas la kampanjon „Fariĝu >vege< dum 30 tagoj”. Ĝiaj partoprenantoj ricevas necesajn informojn pri la planta dieto, pretajn menuojn, receptojn por plantaj pladoj kaj praktikajn konsilojn, al kio doni la atenton butikumante.

El la elsendo 15.10.2022. Legas  Pamela – 02’10”

Laboraŭtomatigo kaj ĝiaj sekvoj

Laŭ la lasta raporto de World Economic Forum (monda ekonomia forumo) laboraŭtomatigo kaŭzos la malaperon de eĉ 85 milionoj da laborpostenoj.
La plej nova analizo de Pearson-firmo mildigas ĉi tiujn prognozojn elmontrante, ke en estonteco malaperos 20 procentoj de la nun konataj profesioj. Temas i.a. pri laborantoj de administracio, vendistoj, ĉefe kasistoj. Kaze de 10 procentoj de specializoj, ekzemple en la sanprotekto aŭ edukado estos pli da laborofertoj. Necerta estas sorto de 7 je 10 laborantoj, ĉar se eĉ ili estos bezonaj ilia profesio multe modifiĝos, kio postulos alikvalifikiĝon.
Kiel rezultas el la >barometro< de la pola labormerkato 2022 de Personnel Service 44 procentoj de personoj volas en la plej proksima tempo akiri novajn kompetentojn. Kiel motivon ili elmontras timon pri laborperdo pro laboraŭtomatigo flanke de proksima al si persono. Tio trafis jam 17 procentojn de la enlaborigitoj.

El la elsendo 15.10.2022. Legas Maciek – 01’11”