Novaĵoj

Spotify, unu el la plej grandaj en la mondo muzikaj sonfluaj platformoj, informis, ke ĝi forigis eĉ 75 milionojn da komponaĵoj, generitaj de la artefarita intelekto. Parto estis publikigita de falsaj kreantoj, ŝajnigantaj konatajn artistojn. Tiel la platformo reagis kontraŭ kreskanta problemo de muzika spamado, kaj kontraŭ provoj manipuli la rekomendan sistemon. Spotify deklaris fajnigon de la sistemo, kiu kontrolas la aŭtorecon de la muziko ĉe ĝi aperanta.
La firmao faris la rezervon, ke kvankam la artefarita intelekto donas al artistoj novajn eblojn, ofte tamen tio kondukas al trouzoj kaj damaĝas aŭtentikajn muzikistojn. Kreiĝantaj tiamaniere komponaĵoj estos signitaj, kaj ne trafos al la rekomenda algoritmo de la platformo. Spotify krome instigas artistojn informi muzikŝatantojn, ĉu kaj kiamaniere AI estis uzita dum la kreado de iliaj komponaĵoj.

El la elsendo 30.10.2025. Legas Gabi – 01′ 21″

La krakova firmao Astor subskribis dum Expo 2025 en Osako kontrakton kun la japana konzerno Kawasaki Robotics por livero de la projektita kaj produktataj en Pollando edukrobotoj Astorino. Ĝi jam liveris 200 robotojn el kiuj 150 al polaj lernejoj kaj altlernejoj, la ceterajn al i.a. Usono kaj Japanio. Laŭ la menciita kontrakto la polaj robotoj estos distribuataj en la reto kaj sub la marko de la japana potenculo.
Astorino altas ĉirkaŭ 50 centimentrojn kaj aspektas kvazaŭ malpli granda kopio de roboto industria. En Osaka ĝi i.a. prezentis la muntadon de la motorciklo Kawasaki Ninja. Astorino-n projektis Marek Niewiadomoski el la firmao Astor konsiderante la bezonojn de studentoj, kiuj povu senĝene uzi malpli grandan, malpli kostan kaj pli sekuran modelon de industria roboto, kiu akiris la prestiĝan licencon de la Societo de Teknika Inspektoraro – TÜV.
Astorino estas jam utiligata en lernejoj dum specializaj ekzamenoj pri muntado, funkciigado kaj priservado de robotikaj sistemoj kaj eksplutado kaj programado de robotiksistemoj. La kreita de lernanto aŭ studento algoritmo, dank’ al kiu roboto povas funkcii, povas esti apikita en industria roboro, kiu sammaniere faros planitan taskon. Kaj inverse programo stiranta roboton en fabriko, povas esti aplikata ĉe Astorino, kiu ripetos samajn manipuladojn.
La krakova firmao Astor specialiĝas pri industria aŭtomatiko ekde 1992. En 2-mila jaro ĝi vastigis sian oferton vendante industriajn robotojn de mondaj produktantoj. Ekde 2007 Astor fariĝis distribuanto de Kawasaki Robotiks, kiun ĝi reprezentas sur 12 merkatoj de la Centra-Orienta Eŭropo. Nun ĝi planas fariĝi la gvida firmo, se temas pri aŭtomatigo de la produktado en la regiono, ĉar robotoj en ĉiam pli granda skalo estos aplikataj en grandaj entreprenoj, sed ankaŭ en la sektoro de malgrandaj kaj mezgrandaj entreprenoj.

El la elsendo 30.10.2025. Legas Gabi – 02′ 52″

La pola firmao JNT Group, unu el la plej grandaj produktantoj kaj distribuantoj de vinoj, informis pri la transpreno de la renoma, hispana vitejo Marqués de Monistrol. Temas pri legendeca vitejo funkcianta ekde 1882 en Sant Sadurní d’Anoia, proksime al Barcelono. Ĝi famas pro la produktado de ŝaŭmvino „cava” laŭ la tradicia ĉampana metodo.
Marqués de Monistrol estas la dua plej malnova produktanto de la ŝaŭmvino „cava” en Hispanio. Ĝiaj produktoj plurfoje – jam en la 19-a jarcento – ricevis internaciajn premiojn en Bruselo kaj Parizo. Dum la lasta jardeko ĝi akiris eĉ 165 monde rekonitajn premiojn.
La transpreno de Marqués de Monistrol ne nur prestiĝe altigas la pozicion de la pola JNT Group sur la internacia merkato, sed ankaŭ povas firmigi la pozicion de Pollando, kiel grava eksportanto de vinoj kaj aliaj alkoholaĵoj en Eŭropo kaj en la mondo.

El la elsendo 30.10.2025. Legas Maciek – 01′ 09″

Ĝis la 26-a de oktobro 2025 en la biblioteko de la Universitato Cantoblanco en Madrido funkcias ekspozicio dediĉita al Janusz Korczak. Ĝi estis pretigita de la Instituo pri la Nacia Memoro, dank’ al la kunlaboro de la Pola Kulturinstituto en Madrido kaj la Papa Universitato Comillas.
Janusz Korczak estis la pedagogia pioniro kaj antaŭkuriero de aktivaj klopodoj favore al la infanaj rajtoj. Liaj edukmetodoj, baziĝantaj sur kunlaboro, respekto kaj individua traktado de infanoj daŭre estas aplikataj kaj evoluigataj en multaj edukcentroj en la tuta mondo.
Janusz Korczak (1878-1942), naskiĝinta en Varsovio kiel Henryk Goldszmit, finis medicinajn studojn, sed estas konata unuavice kiel verkisto kaj pedagogo. En 1911 li establis en Varsovio infandomon por judaj infanoj, kie li aplikis siajn novecajn edukmetodojn. Naŭ jarojn poste kreiĝis simila domo por polaj infanoj. Dum la 2-a mondmilito kun siaj edukitoj Janusz Korczak ektroviĝis en la varsovia getto. En aŭgusto 1942 kun la infanoj li estis deportita al la germana koncentrejo en Treblinka, kie li pereis.

El la elsendo 20.10.2025. Legas Gabi – 01′ 45″

Ekde la 1-a de oktobro 2025 la pola lingvo estis oficiale aldonita al la 7 ĉefaj lingvoj de la Vatikanaj Amaskomunikiloj. Pollando, kiel la unusola lando el la Centra-Orienta Eŭropo aldoniĝis al Italio, Hispanio, Portugalio, Francio, Germanio kaj la anglosaksaj landoj. Tiu ĉi fakto konfirmas la signifon de la polaj katolikoj – en la lando kaj eksterlande – en la vivo de la Eklezio.
Laŭ decido de la Redakcia Direkcio por Komunikado de la vatikana institucio Dicasterium, ekde nun ĉiuj ĉefaj komunikoj, dokumentoj kaj amaskomunikaj relajsoj el Vatikano estos publikigataj en la pola lingvo. Same kiel en aliaj informlingvoj de Vatikano pole estos prezentataj informoj el la Apostola Ĉefurbo kaj pri la religiaj eventoj en la mondo.
Laŭ la informoj de la vatikana institucio ekde la komenco de 2025, la kvanto de la vizitoj, en la pollingvaj paĝoj de la vatikana portalo vaticannews.va/pl kreskis kvaroble, kaj en la unuaj ses monatoj de la jaro la pollingvaj komunikoj estis konsultitaj 500 milionojn da fojoj.

El la elsendo 20.10.2025. Legas Maciek – 01′ 26″

La eŭropa merkato de ĉampinjonoj valoras ĉirkaŭ 1,5 miliardojn da dolaroj. La duono apartenas al Pollando kaj Nederlando. En 2022 Pollando produktis 350 mil tunojn kaj Nederlando 230 mil tunojn da ĉampinjonoj. La sekvajn lokojn okupis Italio kaj Hispanio.
Samtempe Pollando estas en Eŭropo la plej granda eksportanto de ĉi tiuj kultivataj fungoj. En 2023 inter januaro kaj novembro la valoro de la eksportitaj ĉampinjonoj superis 460,18 milionojn da eŭroj. En 2024 oni eksportis ĉirkaŭ 245 mil tunojn kaj la eksportovaloro egalis al 558 milionoj da eŭroj. Por la interna konsumado restas inter 30 kaj 40 procentoj de la tuta landa produktado.
La plej granda kliento de la polaj ĉampinjonoj estas Germanio, Britio kaj Francio. Gravaj klientoj estas Greklando, Italio kaj Svedio kaj la balkanaj landoj. La polaj kultivataj fungoj ĝuas bonan opinion pro sia gusto, alta kvalito, kion influas ankaŭ la fakto, ke ili estas rikoltataj mane. La produktado estas tre laborraba, tial oni aplikas modernajn teknologiojn, i.a. aŭtomatajn akvumsistemojn.
En Pollando unuavice estas produktataj kaj konsumataj blankaj ĉampinjonoj. Popularecon akiras la brunaj, krome ĉampinjnoj „portobello”, karakteriziĝantaj per ĉapeloj kun diametro de ĉ. 10 centimetroj. Ĉi lastaj estas uzataj vice al viando, aparte en manĝaĵoj veganaj kaj vegetaranaj.

El la elsendo 20.10.2025. Legas Milada – 02′ 27″

Laŭ la plej novaj donitaĵoj de Eurostat el septembro 2025, rilatantaj al la antaŭa jaro, la meza aĝo, en kiu plenkreska infano forlasas la familian hejmon, egalis en la uniaj landoj al 26 jaroj kaj du monatoj. En Pollando temis pri 26 jaroj kaj kvin monatoj.
La analizo de la plej novaj statistikaĵoj kaj sociaj tendencoj bildigas generacion, kiu frontas ekonomiajn defiojn, kaj kiu ankaŭ redifinas la ideon de plenkresko. Por Pollando, la lando kun fortaj familiaj ligoj, tio estas signalo pri gravaj transformiĝoj kun baza signifo por la mastrumado kaj demografia estonteco.
La mapo de Eŭropo laŭ ĉi tiu vidpunkto estas klare dividita. Unuflanke troviĝas la nordiaj landoj, kie memstareco estas grava valoro subtenata de la ŝtato. Gvidas ĉi-rilate Finnlando, kie la infanoj forlasas statistike la gepatrojn en la aĝo de 21,4 jaroj. Sekvas Danlando (21,7 jaroj) kaj Svedio (21,9 jaroj). Ĉe la kontraŭa flanko estas ŝtatoj el la sudo kaj oriento de la kontinento. Al rekorduloj kalkuliĝas kroataj infanoj, kiuj forlasas la gepatran hejmon havante 31,3 jarojn. Sekvas slovakoj (30,9 jaroj), grekoj (30,7 jaroj), italoj (30,1 jaroj) kaj hispanoj (30 jaroj). En tiuj landoj estas fortaj familiaj ligoj kaj familioj ludas ŝlosilan rolon en komenco de la memstara vivo de la infanoj.
En Pollando kiel en aliaj landoj de la regiono la vojon al memstareco baras financaj problemoj, ĉefe ligitaj kun la deziro havi propran kaj ne luatan loĝejon. Aldoniĝas problemoj sur la labormerkato, ĉar malaltaj salajroj kaj provizora dungo limigas aldone financan memstarecon.

El la elsendo 10.10.2025. Legas Milada – 02′ 54″

Meze de septembro inter la lokoj Krynica Morska kaj Piaski estis solene inaŭgurita la unua en Pollando Observejo de Maraj Birdoj. Ĝi kreiĝis danke al vasta kunlaboro de multaj institucioj kaj individuaj subvenciantoj kun la societo „Drapolicz”. Tiu unika loko servas al naturkoniga edukado, ornitologia turismo kaj monitorado de maraj birdoj. La subvencio de la „Fondaĵo ORLEN por Pomerio” ebligos sciencajn laborojn dum la unuaj tri jaroj,
La lokalizo de la Observa Turo ne estas hazarda, ĉar tie ĉi pasas unu el la gravaj itineroj de migraj birdoj. La sabla bordo, sabla kordono de Vistulo tiuloke estas ĉirkaŭ 800 metrojn vasta, kio instigas birdojn tiajn kiel migrofalko, vilkrura buteo, alaŭdfalko, blua cirkuo, flugi super ĉi tiu malvasta terzono. La Observa Turo de Maraj Birdoj Drapolicz estas jam la dua observopunkto kreita de la Drapolicz-societo en Krynica Morska. La unua lokalizita sur la Pirata Monto servas por la nombrado de la migrantaj birdoj. Tiel Krynica Morska fariĝis la unika loko en la tuta lando, la unusola, en kiu eblas observi same spektaklecajn traflugojn de la kontinentaj birdoj, kiel ankaŭ maloftajn speciojn de maraj birdoj. La Observa Turo ebligas krome la obsrvadojn ankaŭ en malfacilaj veterkondiĉoj, ekzemple dum ŝtormoj, kiam super la maro aperas la plej interesaj specioj de maraj birdoj, kutime neobserveblaj de la bordo.

El la elsendo 10.10.2025. Legas Pamela – 01′ 54″

En sia plej nova raporto UNICEF informis, ke en la nuna jaro la unuan fojon la obezeco trafas pli da infanoj kaj junuloj ol la subnutro. La dokumento „Avidaj je profito, kiel la nutraĵa industrio trompas infanojn” kreiĝis baze de donitaĵoj el pli ol 190 landoj. Ĝi reliefigas, ke ekde la 2-mila jaro la subnutro de infanoj en la aĝo de 5 ĝis 19 jaroj malkreskis de 13 ĝis 9,2 procentoj. Samtempe la superpezo kreskis de 3 ĝis 9,4 procentoj en ĉiuj mondregionoj, escepte de la Subsahara Afriko kaj la Suda Azio.
Pro obezeco suferas ĉiu 10-a infano en la mondo, do ĉirkaŭ 188 milionoj da infanoj kaj junuloj. Unu el la kaŭzoj de ĉi tiu situacio, kiu endanĝerigas sanon, estas reklamkampanjoj pri altgrade alifaritaj nutraĵoj. La plej altaj indicoj de obezeco inter infanoj 5-19-jaraj rilatas al kelkaj insulaj landoj de Pacifiko, en kiuj la superpezo koncernas pli ol 35 procentojn de infanoj. Tiuj indicoj duobliĝis kompare kun la 2-mila jaro. Kaŭzis ilin grandparte ŝanĝo de tradicia dieto je importitaj malmultekostaj, altkaloriaj nutraĵoj. Granda elcento de obezeco aperas ankaŭ en multaj landoj kun altaj enspezoj, kiel Ĉilio, Usono, la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj.
La raporto avertas, ke la nutrokutimoj ne rezultas el personaj elektoj de infanoj, kvankam en aparta enketo, ili konfesis pri la logoefiko de koloraj reklamoj pri malsanaj nutraĵoj kaj dorlotmanĝaĵoj. Tio evidente ligiĝas kun malsana nutraĵmedio. Tial UNICEF alvokas registarojn kaj sociojn al urĝe entreprenendaj paŝoj. Inter ili estas konscia publika politiko kontraŭ interveno de la nutraĵindustrio. Temas ankaŭ pri fortigo de sociprotektaj programoj por kontraŭbatali mizeron kaj plibonigi financajn kondiĉojn de familioj en malfacila ekonomia situacio, por ke ilia dieto ne baziĝu sur ĉipaj, alifarataj kaj altkaloriaj nutraĵoj.

El la elsendo 30.09.2025. Legas Maciek – 02′ 26″

Laŭ Indekso de la Eŭropaj Fervojaj Stacioj 2025 Wrocław Główny, okupis la 1-an lokon en la kategorio de stacidomoj priservantaj malpli ol 50 milionojn da pasaĝeroj jare. En la ĝenerala klasifiko ĝi okupis la 2-an lokon en Eŭropo post la stacidomo Zürich Hauptbahnhof kaj antaŭ la stacidomoj Berlin Hauptbahnhof kaj London Paddington Station.
Prilaborante la Indekson oni pritaksas la fervorstaciojn laŭ la vidpunkto de iliaj servokvalitoj, komforto de pasaĝeroj, komerca kaj gastronomia oferto kaj ankaŭ konsiderante la kvaliton de infrastrukturo kaj novumajn solvojn por pli bona movebleco.
La starcidomo Wrocław Główny estis malfermita en 1857 kaj dum la 20-a jarcento estis plurfoje plukonstruita kaj modernigita. La plej ampleksa modernigo okazis lige kun la Eŭropa Piedpilkista Ĉampionado UEFA EURO 2012.
La Indekso estis prilaborta laŭ la mendo de Consumer Choice Center, internacia organizo okupiĝanta pri protektado kaj promociado de la rajtoj de konsumantoj. Ĝi publikigas raportojn kaj komparanalizojn pri diversaj sektoroj de la mastrumado, inkluzive de la fervoja transporto. Ĝia ĉiujara Indekso prezentas la plej bonajn eŭropajn stacidomojn laŭ la vidpunkto de pasaĝeroj kaj iliaj bezonoj.

El la elsendo 30.09.2025. Legas Pamela – 01′ 45″