Felietonoj

La duan lokon en la plebiscito de la periodaĵo National Geographik Traveler je 7 novaj mirlokoj de Pollando okupis la Panorama Parko de Suwałki [suvaŭki] en la nordorienta Pollando. Kreita en 1976-a jaro ĝi estas  la unua parko establita kun ĉi tiu karaktero.  Ĝia surfaco egalas al 6284 hektaroj. 60 procentojn de ĉi tiu areo okupas la kultiveblaj grundoj, 10 procentojn akvoj, 24 procentojn arbaroj, 4 procentojn marĉaj terenoj, 2 procentojn la ceteraj terenoj.

Grandaj kaj vastaj spacoj reliefe bildigas la riĉan grundo­formon. Sur la tereno de la Parko troviĝas 24 lagoj kun la suma surfaco de unu hektaro. La Parko troviĝas sur la tereno de la tiel nomataj Verdaj Pulmoj de Pollando kaj apartenas al la Eŭropa Ekologia Reto NATURO 2000, kiel Suwalki-rifuĝejo.

Sur ĝia tereno multas vidindaĵoj, kvankam ni parolos nur pri kelkaj. La ĉefa estas sendube la lago Hańcza [hanĉa], la plej profunda ne nur en Pollando, sed ankaŭ sur la tereno de la ebena Eŭropo. Ĝia profundo atingas 108 kaj duonan metrojn, ĝi havas la surfacon de 305 hektaroj kaj la longeco de ĝiaj bordoj egalas al preskaŭ 12 kilometroj. Pli ol 120 milionoj da kubometroj da akvo plenigas profundan post­glaĉeran fluejon, kiun karakterizan ĉeborde alta kaj kruta eskarpo. Unikan karakteron havas la vasta plaĝo de Hańcza kovrita per ŝtonoj kaj la ŝtona bordo de la lago preskaŭ senigita je bordo­plantaro. Aliflanke subakve plantoj karakterizaj por akvoj puraj, diafanaj kaj profundaj formas vastajn herbejojn. La atenton meritas la senvertebra faŭno de la lago.  Pro la unika karaktero de Hańcza jam en 1963 estis tie kreita akvo­-panorama rezervejo „La lago Hańcza”.

Aliaj rezervejoj ligiĝas kun terenoj kovritaj per post­glaĉeraj ŝtonoj. Ekzemple “Głazowisko Bachanowo” [guazovisko baĥanovo], kion eblas traduki kiel ŝtonejo Bachanowo etendiĝas sur fragmento de herbejo kun la surfaco de ĉirkaŭ unu hektaro. Kovras ĝin ĉirkaŭ 10 mil ŝtonoj, kies perimetro varias de  la duona metro ĝis 8 metroj. Temas pri la plej firmaj kaj rezistaj ŝtonoj transportitaj de la skandinavia glaĉero. Alian karakteron havas la rezervejo “Głazowisko Rutka”, kiu sur pli ol 49 hektaroj ekzempligas la tiel nomatan glaĉeran gruzon devenantan de antaŭ 12 mil jaroj.

Inter interesaj lokoj ni menciu ankaŭ la lokon Wiżajny [viĵajni], plej verŝajne unu el la plej malnovaj en ĉi tiu regiono. La urborajtojn ĝi akiris fine de la 16-a jarcento.

Konfirmis ilin reĝo Johano la 3-a Sobieski en 1693, kiam kreiĝis tie starostejo konfidita komence al la magnata gento Radziwiłł. Dum la invado de la svedaj trupoj Wiżajny estis detruita. Post la rekonstruo ĝia brilepoko datiĝas je la 17-a/19-a jarcentoj. En 1870 Wiżajny perdis la urborajtojn. Hodiaŭ konserviĝis sole la arkitektura spacoaranĝo ĉirkaŭ la urboplaco.

Wiżajny havas atrakcian situon sur la altaĵeta pasejo inter la lagoj Wiżajny kaj Wistuć proksime al  la plej granda altaĵo de la tuta Suwałki-regiono, kiu estas Góra Rowelska leviĝanta 298 metrojn super la marnivelo. Tio kreas bonajn kondiĉojn por aktiva turismo same somere kiel ankaŭ vintre.

Wiżajny estas difinita kiel la „pola malvarmo­centro” pro la plej malaltaj mezaj jaraj temperaturoj ekster la montara tereno kaj ankaŭ pro la plej malaltaj temperaturoj de januaro, fine pro la influo de severa kontinenta klimato, kiu kaŭzas longan konserviĝon de la neĝtavoloj.

La komunumo de Wiżajny estas la plej nordoriente situanta parto de Suwałki-distrikto en la Podlaĥia vojevodio. Sur la tereno de pli ol 122 kvadrataj kilometroj en 36 vilagoj loĝas 2900 loĝantoj. La suda parto de la komunumo troviĝas ĝuste kadre de la Panorama Parko de Suwałki.

 El la elsendo 19.12.2014. Legas Tomek

La legantoj de la monatrevuo “National Geographic Traveler” jam la kvaran jaron laŭvice elektis 7 novajn mirlokojn de Pollando. Do la tuta listo enhavas jam  28 vidindaĵojn, el inter kiuj multajn ni jam prezentis en niaj elsendoj. La nunjaran elektadon partoprenis la plej granda nombro de la voĉdonintoj.  115 mil voĉoj – jen la fina rezulto.

La unuan lokon okupis la komplekso OFF Piotrowska en Lodzo (la centra Pollando) – la plurfunkcia centro en la postindustriaj konstruaĵoj. Por ĝi voĉdonis 23 procentoj de la partoprenantoj. OFF Piotrowska estas la plej moda adreso en Lodzo. La butikumado okazas en arta etoso dank’ al kombino de vendejoj kaj servocentroj kun arta agado. En la postfabrikaj ejoj la gastojn atendas 20 restoracioj, rapidmanĝejoj, drinkejoj, sed trovi liberan lokon ne estas facile. OFF Piotrowska logas amase la distremajn lodzanojn, sed ankaŭ turistojn kaj gastojn de la urbo.

15 procentoj de la respond­intoj rekonis kiel mirlokon la Panoraman Parkon de Suwałki en la Podlahia vojevodio – en la orienta Pollando. Temas pri la unua en Pollando Parko, establita jam en 1976, kiu konsideras la panoramajn valorojn. Unu el ĝiaj plej grandaj atrakciaĵoj estas la plej profunda lago en Pollando atinganta 108,5 metroj, la lago Hańcza,  la alia – postglaĉeraj ŝtonejoj.

La trian lokon akris la akvo­receptaklo apud Krakovo  (la suda Pollando) por kiu voĉdonis preskaŭ 15 procentoj de la plebiscit­partoprenintoj. Al Zakrzówek-akvoreceptaklo, kreiĝinta nur en 1990 kaj fariĝinta la ŝatata loko de plonĝistoj logas blankaj rokoj, kelkloke eĉ kelkdekmetraj, speguliĝantaj en la bluo de la akvo. Ĉirkaŭaj herbejoj plenas somere je papiloj. Apenaŭ kredeble estas, ke ĝis Krakovo estas laŭ la rekta linio nur 5 kilometroj.

Salubrajn proprecojn de la aero saturita per kuracaj salakvoj en Inowrocław en la norda Pollando estis rekonita de pli ol 8 procentoj de la voĉdonintoj – tiel la tiea kuracejo akiris la 4-an lokon. La salubran aeron oni akiras dank’ al speciala konstruaĵo el ligno kaj branĉoj de dorna prunuso. Sed la lokon elektas ne sole kuracataoj, ankaŭ ŝatantoj de belaj panoramoj, kiujn eblas admiri de sur panoramejo sur la tegmeno de la aranĝaĵo.

Ĉe la kvina loko ektroviĝas la Pordo de Poznano, Historia Parko, Interaktiva Historia Centro en la urbo, por kiu voĉdonis pli ol 6 procentoj de entuziasmuloj. Historio estas tie prezentata en moderna maniero pere de elektronikaj bildigoj, filmoj kaj instalaĵoj.

Pli ol 5 procentojn de la partoprenantoj de la nunjara eldono de la konkurso pri la 7 novaj mirlokoj en Pollando montris al la cisterciana klostro en Lubiąż en la  suda Pollando la plej granda cisterciana abatejo en la tuta mondo.  Temas pri la  brila artverko de la silezia baroko, de la nula klaso. Ĝia origino radikas en la 12-a jarcento. En ĝiaj subterejoj eternan ripozon trovis eĉ 6 regantoj el la unua pola Piast-dinastio.

Al Działdowo en la norda Pollando oni invitas ĉiujn, kiuj ŝatas viziti la tiean Muzeon de la Teŭtona Ŝtato. Preskaŭ 5 procentoj de la nunjaraj partoprenantoj de la Plebiscito de la monatrevuo “National Geographic Traveler” rekonis ĝin la mirloko de Pollando 2014. La Muzeo de la Teŭtona Ŝtato okupis la 7-an lokon en la nunjara rangolisto. Admiras ĝin ne nur infanoj, sed ankaŭ plenkreskuloj, kiuj en moderna maniero konatiĝas kun la historio de la kavaliraj ordenoj, unuavice la teŭtona ekde ĝia origino ĝis nun. Lakone eblas diri malnova historio en moderna vespero.

El la elsendo 12.12.2014. Legas Tomek

Stanisław August komencis la regadon per entrepreno de novumaj agadoj por rekonstrui la malnov­iĝintajn ŝtatajn instituciojn, kio ne renkontis aprobon de la nobelaro. Ĝi establis konfederacion en Bar en 1768 kontraŭ la dominan intervenadon de Rusujo en la polajn aferojn kun la celo konservi la ĝistiaman reĝimon. Batalojn flanke de konfederacio partoprenis 100 mil homoj, la perdoj taksitaj de la reĝo egalis al 60 mil. Post ĝia falo al Siberio estis ekzilitaj pli ol 14 mil konfederaci­anoj, la ceteraj estis trude enkorpigitaj en la rusan armeon. La precizan nombron de la polaj viktimoj ne eblas difini. La propagando de najbaraj landoj utiligis la konfederacion kiel unu el la pretekstoj por la 1-a dispartigo de Pollando 1772, sed verdire la decido pri la dispartigo estis alprenita en Petersburgo jam meze de 1771.

La povo de Stanisław August estis signife limigita kaj subigita al la kontrolo de la dispartig­intaj: Rusio, Aŭstrio, Prusio. Ankoraŭ dum la regado de Stanisław August en 1791 estis proklamita de la 4-jara Sejmo la 3-Maja Konstitucio, kiu signis, ke Pollano suriris la vojon de progreso kaj reformoj. La unua en Eŭropo, kaj la dua en la mondo post la usona, Konstitucio forigis la nobelan privilegion “liberum veto” kaj proklamis la heredan dinastion en Pollando. Estis establita nova registaro kun vastaj kompetentoj kaj laŭleĝe okazis egaligo de riĉaj burĝoj kun la nobelaro. Kamparanoj transiris sub la protekton de la ŝtato.

Tamen jam en majo 1792 en interkonsento kun la carino Katrina estis verkita akto de konfederacio de Targowica. Ĝi rekonis, ke  la reformoj de la 4-jara Sejmo  endanĝerigas liberecon. Targowica-perfiduloj alvokis helpon de rusaj trupoj, kiujn poloj komence rebatis. Sed tiam Stanislaw August aliĝis al Targowica-konfederacio. Sekve de tio komenciĝis la 2-a dispartigo. La alianciĝo de la reĝo kun Targowica-ribeluloj  definitive subfosis la reĝan pozicion en la okuloj de la nacio. Defende por la Respubliko eksplodis Kościuszko-insurekcio. Kaŭzis ĝin minaco de laŭvica divido de la lando troviĝanta sub la regado de Targowica-perfiduloj, sed fakte jam sub la rusa okupacio. La lasta batalo de la 7-monata insurekcio okazis defende por Varsovio la 4-an de novembro 1794. Post la supervenko de la insurgenta rezisto laŭ orodono de Suworow dum kelkhora hombuĉado rusoj formurdis 20 mil civilulojn de la dekstra­borda Varsovio. Post dek kelkaj tagoj la insurekcio falis, malliberigitaj estis la gvidantoj de la insurekcio, al la Siberio estis ekzilitaj 12 mil insugentoj. La likviditaj reĝaj kaj privataj bienoj kaj havaĵoj trafis en la manojn de caraj oficistoj.  Post la falo de Kościuszko-insurekcio okazis la 3-a dispartigo. Rusio, Prusio kaj Aŭstrio disdivdis inter si la restintajn polajn teritoriojn.  Pollando malaperis de sur la mapo de Eŭropo por 126-jara periodo. Stanisław August Poniatowski forlasis Varsovion kaj en asisto de rusaj dragonoj direktiĝis al Grodno. Tie li abdikis, sed la carino certigis al li salajron. Post ŝia morto li povis ekloĝi en la Marmora Palaco en Peterburgo. Tie li mortis en 1798 kaj estis entombigita en la tiea preĝejo de sankta Katarina. En 1938 Sovetunio liajn korpo­restaĵojn transdonis al poloj, kiuj metis ĝin en lia naskiĝloko en Wołczyn (postmilite en Belorusio), kie ili troviĝis ĝis 1988. Post tiu jaro denove ili trafis al Pollando. Finfine ili estis entombigitaj en la kripto de la varsovia arki­katedralo de sankta Johano.

Historio ne ŝatas la demandojn “se”. La 250-a datreveno de la kronceremonio de la lasta pola reĝo tamen proksimigu la historion kaj ĵetu en tiu ĉi kunteksto la lumon al la hodiaŭa Pollando.

El la elsendo 28.11.2014. Legas Barbara

Kiam komence de septembro 2014 pasis la 250-a datreveno de la elekto de la lasta pola reĝo, Stanisław August Poniatowski, apenaŭ tiu ĉi fakto estis rimarkita. Samtage pasis la 219-a datreveno de lia abdiko. La 25-an de novembro pasas la 250-jariĝo de lia kron­ceremonio, kiun ni decidas uzi por proksimigi la reganton, kiu de unuj estas ŝarĝita per respondeco pro la dispartigoj de Pollando kaj la perdo de suvereneco, de aliaj kiel persono senefike batalanta por reformoj.

Preskaŭ ĉiu meza polo, eĉ ne tro interesiĝanta pri historio kapablas elkalkuli liajn atingaĵojn i.a. lian kontribuon al la proklamo de la 3-Maja Konstitucio. Sed la instru­programoj – aparte en la postmilita periodo – glorigis lin aparte kiel homon grave merit­iĝintan por la evoluo de la pola kulturo kaj scienco. Ĉiu polo scias pri la organizataj de Stanisław August Poniatowski ekde 1770 ĵaŭdaj tagmanĝoj, regule okazantaj jen  en la varsovia Reĝa Kastelo,  jen – somere –  en la varsovia Łazienki-Palaco. La renkontiĝ­antaj dum ili pentristoj, skulptistoj, poetoj, literaturistoj diskutis  pri la temoj ligitaj kun la scienco, arto kaj literaturaj verkoj. La nomoj de la  invitatoj, vaste rekonataj homoj kiel Ignacy Krasicki, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Marcello Bacciarelli, Franciszek Bohomolec, Adam Naruszewicz estas konataj al ĉiu polo. La oficiala periodaĵo de tiuj renkontoj aperanta ĝis 1777 glorigis la reĝon kiel mecenaton de kulturo kaj arto popularig­ante la ideojn de la Kleriga Epoko. Krom tiu ĉi periodaĵo dank’ al lia subteno kaj iniciato aperis krome regule en la jaroj 1765-85 la revuo Monitor establita de Franciszek Bohomolec kaj Ignacy Krasicki. Monitor traktis multajn aktualajn kaj variajn temojn pere de eseoj, raportoj, leteroj al la redakcio, artikoloj kaj felietonoj. Ĝiaj redaktoroj kritikis la konservemon de la pola nobelaro, plendis por transformiĝoj en la spirito de la Kleriga Epoko cele plibonigon de kutimoj, moralo kaj konduto socia. Hont­makulata estis i.a. drinkemo, klaĉemo, pigreco, flatemo kaj religia obstino. Monitor publikigis ne sole verkojn de la plej elstaraj 18-jarcentaj polaj poetoj, sed ankaŭ tradukojn de eksterlandaj verkistoj.  En 1765 la reĝo establis la Kavaliran Lernejon, kies himno verkita por la poeziaĵo de Ignacy Krasicki reliefigis kaj proksimigis la ideon de la vorto Patrujo. La lernejo destinita por ne tre bonstata nobela junularo estis preparanta ĝin al la militistaj kaj civilaj taskoj. Lastrilate estis instruata en ĝi ekonomiko, juro, historio, geografio, lingvoj. Kiel interesan informon  ni aldonu, ke la francan lingvon instruis en ĝi la patro de Frederiko Chopin, Mikołaj. Sed junuloj lernis ankaŭ rajdadon, skermadon, dancon kaj muzikon. Dank’ al la monrimedoj el la reĝa kaso kaj el la buĝeto de la Pola Reĝolando ĉiujare diplom­itiĝis en ĝi 200 kadetoj. Tamen laŭ la reĝa konfeso al la brita diplomato James Harris el 1784, la Kavaliran Lernejon li establis por liveri la oficiran kadron al…   rusoj. En 1773 kreiĝis la menciita pli frue Komisiono por la Nacia Eduko, la unua en la mondo centra institucio okupiĝanta pri edukado transpren­inte tiam instruistojn kaj konstruaĵojn post la likviditaj jezuitaj lernejoj. Samjare kreiĝis Societo por la Elementaj Libroj, t.e. lernolibroj.

En la  epoko de Stanisław August Poniatowski Varsovio riĉiĝis je novaj konstruaĵoj kaj institucioj. Dominik Merlini ali­konstruis Ujazdów-Kastelon, li transformis la internojn de la Reĝa Kastelo al­konstruinte al ĝi bibliotekon. Lia plej fama verko estas tamen la palaca komplekso en Łazienki-Parko, kiun la reĝo traktis kiel sian someran rezidejon. En 1765 la reĝo establis Nacian Teatron, kiu komence signifis nur aktoran grupon, sed kiu en 1779 ricevis apartan konstruaĵon.

Stanisław August Poniatowski estis la lasta elektita reĝo de Pollando en la periodo 1764-1794. Pri lia elekto decidis subteno de la magnata Czartoryski-familio kaj la forto de la carino Katarina, kies amoranto li fariĝis dum li estis privata sekretario de la brita ambasadoro Charles Hanbury Williams en Peterburgo. Jam tiam Katarina promesis al li sian estontan subtenon por atingi la polan kronon. Jam kiel carino ŝi multe interesiĝis pri tio, ke la reĝo de Pollando estu utila por la rusaj interesoj. Lia elekto kostis ŝin duonan milionon da rubloj por subaĉeti deputitojn kaj por akompana militista operaco. La 7-an de septembro 1764 en la ĉeesto de rusaj trupoj, 5584 elektantoj Stanisław August, blazone Ciolek estis elektita reĝo. La kronceremonio okazis la 25-an de novembro, kiun tagon patronas sankta Katarina. Tiel la nova pola reĝo manifestis sian korligiĝon al la carino.

El la elsendo 21.11.2014. Legas Barbara

Ćwiklice [cviklice], la vilaĝo en la sud-okcidenta Pollando povas fieri pri longa historio, ĉar la unua mencio pri ĝi devenas el la 1326-a jaro. La plej novaj arkeologiaj esploroj konfirmis, ke en la 14-a jarcento troviĝis ĉi tie malgranda nobela defendburgo. En la 19-jarcenta verko pri la nomoj de la sileziaj loĝlokoj la nomo Ćwikilice estas kalkulita kiel la plej malnova. Laŭ germana lingvisto Heinrich Adam ĝi deriviĝas de la pola vorto „ćwikła” [cvikŭa], kiu signifas ruĝan beton kun kreno, ĝis hodiaŭ popularan aldonaĵon al viando kaj viand­galeterio.

Tamen ne la nomo logas nin ĉi tien, sed la loka ligna preĝejo, en kiu en la ĵusaj tagoj finiĝis la plimulto de la konservistaj kaj renovigaj laboroj post la inunda ruiniĝo antaŭ kvar jaroj.

La preĝejo de sankta Marcin (sankta Marteno) estas unu el la plej valoraj kaj plej malnovaj ĉi-specaj objektoj en la regiono. Dum la restaŭraj laboroj evidentiĝis, ke ĝi estas 100 jarojn malpli nova ol supozite kaj estis fin­konstruita en la 1466-a jaro. Konfirmis tion dendrologia ekspertizo de specialisto pri religia arkitekturo, dank’ al kio estis identigita la aĝo de la lastaj lignotrunkoj uzitaj por la konstruado. La preĝejo havas fundamentojn el la kverka ligno; por ĝiaj muroj kaj tegment­skeleto oni uzis lignon abian. La tuta konstru­procezo daŭris tri jarojn. Ĝi estis origine konstruita kiel gotika preĝejo, tamen dum la jarcentoj okazis en ĝia arkitekturo multaj ŝanĝoj. En la 18-a jarcento ĝi estis alikontruita, la ŝanĝoj el la limo de la 19-a kaj la 20-a jarcentoj damaĝis la originan formon.

Okaze de la kvarjaraj laboroj oni malkovris en la preĝejo de sankta Marteno subaltarajn kriptojn kun la restaĵoj de 13 personoj kaj nekonatajn ĝis tiam polikromi­aĵojn. Laŭ la surkribo sur la ŝtontabulo kovranta la eniron al unu el ili rezultas, ke inter la sepultitaj tie personoj estas la mortinta la 27-an de decembro 1670 juĝisto kaj reganto de Pszczyna [pŝĉina] Mikołaj Kozłowski [mikoŭaj kozŭovski], la posedanto de Ćwikilice. En alia kripto estis retrovita i.a. la korpo­restaĵoj de  Wacław [vacŭav] Zborowski, alia posedanto de Ćwikilce.

La gviditaj konservistaj laboroj ver­konformigis ne nur la daton de la kreiĝo de ĉi tiu historia objekto. Oni malkovris dum ili nekonatajn ĝis nun fragmentojn de malpli novaj pentrotavoloj. Sur unu el la muroj post malmunto de flankaltaro estis malkovrita fondo­polikromiaĵo sub kiu troviĝis pliaj tavoloj. Analizo de iliaj provaĵoj elmontris i.a. malakiton, malnovan pigmenton aplikatan en la Mezepoko.

Per la pentraĵoj estas kovrita preskaŭ la tuta interno de la preĝejo, la muroj kaj la volbo. Nun oni konstatis, ke la 18-jarcentaj polikromi­aĵoj estas je 50 jaroj malpli novaj kaj devenas el la 1726-a jaro. La lasta malkovro dum la restaŭraj laboroj rilatas al volba polikromi­aĵo el la 1882-a jaro subskribita de pentristo J. Kurda el la loko Żory [ĵori]. En la navo, la centra parto de la volbo, ĝi prezentas scenon pri la krono de la Pej Sankta Maria Virgulino, sub la turo bildigitaj estas instrumentoj de la Pasiono kun la tuko de Veronika.

En la preĝejo troviĝas tri malfrubarokaj altaroj. La ĉefa prezentas pentraĵon de la patrono, sankta Marteno, la aliaj estas dediĉitaj al Dipatrino kaj al la Krucumo. Atentinda estas la 15-jarcenta triptiko kun Dipatrino kaj Jesueto en flankkapelo kaj altareto de sankta Barbara sub la turo.

La fina interesa malkovro rilatas al retrovitaj en la preĝeja turo surskriboj pri la okazigitaj tie renovigaj laboroj. Nun al la datoj el la 1767-a  kaj 1837-a jaroj aldoniĝis tiu el la 2014-a.

Malgraŭ tio, ke la preĝejo de sankta Marteno en la lastaj tagoj estis solene redonita por la religiaj celoj la kredantoj kaj turistoj ankoraŭ povas en ĝi renkonti artkonservistojn. Daŭras la konservado de polikromiaĵoj, kio povas longiĝi ĝis tri jaroj. Turistoj sendube ne mankos, ĉar la preĝejo de sankta Marteno en Ćwiklice  troviĝas ĉe la itinero de la Ligna Arkitekturo de la silezia vojevodio.

El la elsendo 14.11.2014. Legas Barbara

La 5-an de marto 1940 la Politika Buroo de la Centra Komitato de la Komunista Partio de Sovetunio alprenis decidon baze de kiu NKWD kelkan tempon poste inaŭguris la hombuĉan kampanjon mortigi pli ol 25 mil polajn oficirojn, policistojn kaj oficistojn, kiuj ekde la 17-a de septembro 1939 ektroviĝis en la soveta mallibereco. La ostaĝoj troviĝis en tri prizontendaroj – Kozielsk, Ostaszków kaj Starobielsk kaj ankaŭ en malliberejoj kreitaj de NKWD sur la terenoj de la nuna Belorusio kaj Ukrainio.

Oni murdis  ilin ĉiujn pafante de malantaŭo kontraŭ iliajn kraniojn, ofte pli frue katenante iliajn manojn per ŝnuro. La viktimoj estis entombigitaj en amastomboj – en Katyń apud Smolensko, Miednoje apud Tvero kaj Piatichatki en la antaŭurboj de Ĥarkovo. La ekzekutoj okazis sekrete. Du jarojn poste en 1942 germanoj hazarde retrovis unu el la amastomboj apud Smolensko en Katyń-arbaro. Inter 4400 ostaĝoj el Kozielsk estis retorvita la korpo de subleŭtenanto piloto Janina Lewandowska. La unusola virino, inter ĉiuj vikimoj.

Junule ŝi revis pri kantista kariero, sed spite tion ŝi fariĝis la militista piloto. La naskiĝinta en 1908-a jaro Janina komencajn vivojarojn pasigis kun la familio en Ĥarkovo, sed baldaŭ ĉiuj translokiĝis al Pollando. En Poznano post la finlerno en gimnazio ŝi komencis studojn en la Muzika Konservatorio, sed pri la artista kariero ŝi devis forgesi. La filino de generalo Józef Dowbor-Muśnicki, observis la testamenton de la patro, en kiu li devontigis siajn infanojn memori pri tio, ke ili estas poloj, ke ili devenas el plur­jarcenta nobla familio, ke memore al la meritoj de la patro, kiu bravbatalis por renaskiĝo de la patrolando ili ne lasos per siaj vivelektoj makuli la familian nomon.

Pri la aviado Janina Lewandowska fasciniĝis jam kiel gimnazian­ino dum la flugdemonstroj organizitaj lige kun la Landa Ĉefekspozicio en Poznano en 1930. Ankaŭ ŝia frato, Olgierd estis piloto, oficiro de la 3-a Aviada Regimento en Poznano. Tre baldaŭ ŝi membriĝis en la Poznana Aeroklubo, en 1933 enirinte ĝian estraron. Ŝi diplom­itiĝis en la Supera Lernejo de Pilotado en Lvovo kaj Dęblin kaj partoprenis diversajn kursojn i.a. pri radiotelegrafio. Ŝi akiris licencojn de aviadila kaj glisila piloto. Krom ĉi-rilataj licencoj ŝi akiris ankaŭ licencon de paraŝutisto. Ŝi estis la unua en Eŭropo virino, kiu saltis kun paraŝuto el la alteco de 5 mil kilometroj.

Tuj antaŭ la militekspolodo en junio 1939 ŝi edziniĝis al sia kolego-piloto Mieczysław Lewandowski. Ilia geedza vivo ne daŭris longe. Du tagojn post la germana atako kontraŭ Pollandon kune kun kolegoj el la Poznana Aeroklubo ŝi anoncis sin al militservo kaj estis la unusola virino-piloto de la polaj armeaj fortoj.  Baldaŭ Janina Lewandowska  estis direktita al militista bazo en Nekla. Post la invado de sovetuniaj trupoj (la 17-an de septembro 1939) venis la ordono tuj piede evakui sin al la sudo de la lando. Dum la evakuado  Janina Lewandowska kaj la ceteraj membroj de la bazo estis malliberigitaj de sovetaj soldatoj. Komence ili estis direktitaj al la militkaptitejo en Ostaszkowo kaj sekve al Kozielsk, kie ili estadis kelkajn monatojn. Janina partoprenis tie la religian vivon de la milito­staĝoj i.a. bakante la eŭkaristiajn kaj kristnaskajn oblatojn. Dum la pri­aŭskultoj de NKWD ŝi prezentis falsajn person­donitaĵojn, kiuj troviĝas en la deporta listo.

En marto 1940 Stalin subskribis la ordonon elmurdi polajn milito­staĝojn. La amasa murdo­kampanjo komenciĝis la 20-an de aprilo 1940. Janina estis pafmortig­ita du tagojn poste en la tago de sia naskiĝ­datreveno. Kiam en 1942 germanoj eksciis pri amasaj tomboj de poloj ili estis konvinkitaj, ke temis sole pri viroj. La retrovo de la virinaj korporestaĵoj  vekis tioman surprizon, ke germanoj timante propagandajn sekvojn de ĉi tiu malkovro la informon pri ŝia korpo kaŝis. En la germana elteriga trupo  troviĝis ankaŭ du poloj. Kiam el Katyń-arbaro estis elportitaj kelkaj kranioj, inter ili troviĝis ankaŭ tiu de Janina Lewandowska. Dum jaroj ĝi estis kaŝtenata kontraŭ NKWD kaj la pola Sekurecservo fare de profesoro Bolesław Popielski, kiu samtempe gvidis identigajn laborojn. Tiun sekreton li malkaŝis antaŭmorte al unu el siaj kunlaborantoj, kiu daŭrigis la identigajn esplorojn. La identigo okazis nur en majo 2005 laŭ la metodo de la tiel nomata super­projekcio. La solena militista entombigo de la korporestaĵoj de Janina Lewandowska okazis en novembro samjare. Dum la Nacia Festo la 9-an de novembro 2005 prezidento Kaczyński avanis Janina Lewandowska kadre de la kampanjo „Katyń – ni memoras,  ni omaĝu la memoron de herooj” ĝis la grado de leŭtenanto.

Nun la figuro de Janina Lewandowska estas unu el la elementoj de la Nacia Katyń-Monumento en la usona Balitmore aŭtorita de Andrzej Pitiński. Zbigniew Wacław Kowalewski dediĉis al ŝi sian beletran  filmon „El ĉielo en la ĉielon”.

El la elsendo 11.11.2014. Legas Maciek

Ĉi-semajne ni invitas vin gesinjoroj al la vilaĝo Węsiory [venŝjori] en la Pomeria Vojevodio, en la norda Pollando. La apuda densa arbaro impresas iom mistere. Ne povas estis aliel, se neniu kun plena certeco scias, kiu kaj kial lasis ĉi tie ŝtonajn cirklojn, formataj la „polan Stonehenge” [stenhendż]. Ĉiukaze la vilaĝon Węsiory apudas la gota tombejo el la 1a – 3a jarcentoj de nia erao. Formas ĝin 20 tombaj terŝutaĵoj kaj ĝis hodiaŭ konserviĝis tri ŝtonaj cirkloj kaj parto de la kvara. La diametro de la plej granda cirklo egalas al 26 metroj kaj formas ĝin ŝtonoj altaj je ĉ. unu kaj duona metroj. Centre de kelkaj troviĝas la ŝtonaj steleoj. La tombaj terŝutaĵoj ĉe la fundamento havas la diametron de 4 ĝis 16 metroj kaj kelkloke ankaŭ surpinte ŝtonajn steleojn. La tombejo situanta sur forte faldita moreno estas konata ekde 1939,  kiam amatora etnografo publikigis artikolon pri legendoj kaj popolaj rakontoj kun ĝi ligitaj. Postmilite en la 50-aj jaroj okazis tie la unuaj arkeologiaj esploroj.

La plej malnova dokumentita mencio pri Węsiory, en kiu estas nun vizitebla arkeologia rezervejo devenas el 1403. Sed la ŝtona komplekso etendiĝanta ene  de  la pina arbaro estas multe malpli nova. Laŭ pluraj historiaj fontoj gotoj jam en la komenco de nia erao entreprenis vojaĝojn el la Skandinavia Duoninsulo kaj baltaj insuloj kaj atinginte la polajn nun terenojn setliĝis en la regiono de la nuna Kaŝubio en Pomerio. Poste ili direktiĝis al la sud-oriento atinginte eĉ la Nigran Maron. La celo de ilia vagado estis la mita Lando Oium, ilia Promesita Tero. Post la dividiĝo je ostrogotoj kaj visigotoj ili entreprenis laŭvican konkeron de Eŭropon atinginte eĉ la atlantikan marbordon de la hodiaŭa Hispanio, kaŭzinte falon de la Romia Imperio kaj kreante novan historion de Eŭropo. La vojon de gotoj kaj gepidoj signas la ŝtonaj cirkloj kaj tombaj terŝutaĵoj.

Ni revenu al la pola marbordo, kie sian novan patrolandon ili difiis kiel Novan Gotujon. Plej verŝajne temas pri la hodiaŭa Pomerio, kie gotoj vivis dum ĉ. 250 jaroj. Kun ilia vivo ni konatiĝas dank’ al arkeologiaj malkovroj en multaj regionoj de Pollando. La unuajn en Węsiory faris sciencistoj el la Lodza Universitato. Tiam estis malkovritaj 110 individuaj tomboj kun bonege konserviĝ­intaj ornamaĵoj kaj juvelaro. Tre multajn el ili  eblas rigardi kune kun ĉiutagaj hejm­instrumentoj en la Arkeologia Muzeo de Gdansko. Simila juvelaro kaj instrumentoj de la ĉiutaga uzo estas rigardeblaj en la hispana Toledo, kien gotoj – kiel menciite – ankaŭ atingis. Na malpli interesaj estas tombaj terŝutaĵoj, sub kiuj divers­profunde estis retrovitaj homaj korporestaĵoj en la cindra kaj la skeleta formoj. Dum la esploroj sciencistoj retrovis ankaŭ la menciitajn4 ŝtonajn cirklojn, kvankam ili ne estas la unusolaj en la norda Pollando. Ili estas sendube la plej interesaj  objektoj. Similaj aperas ankaŭ plurloke en Norvegio, en la norda kaj nord-okcidenta Maklenburgio (Germanio) kaj en la pola Orienta Pomerio kaj Mazurio. Ĉu ili devenas el la sama periodo kiel tombo­ŝutaĵoj? Ne mankas kontestaj voĉoj. Kelkaj asertas eĉ, ke ili estas multe malpli novaj kaj devenas el la megalita epoko. Se tio ver­konformiĝus ili havus de 5 ĝis 10 mil jarojn. Laŭ alies opinioj tio povas esti iama astronomia observejo, en kiu estis difinata tempo de la semado kaj rikolto. Alia teorio sugestas, ke temis pri loko de renkontiĝoj de la triba senjoraro, kiu en la ĉeesto de la mortintaj antaŭuloj solvadis gravajn problemojn kaj alprenadis strategiajn decidojn. Laŭ Erich von Daeniken temas pri restaĵo de granda kosma surterejo de antaŭ kelkaj mil jaroj. La pola sciencisto kaj esploristo de tiuepoka kulturo Ryszard Wołągiewicz baze de skand­inaviaj legendoj kaj mitoj kaj baze de la analizo de ilia kostruo li konkludas, ke temas pri loko de mitingoj kaj triba juĝado. La sporade aperantaj ene de la ŝtonaj cirkloj tomboj liaopinie estis lokitaj jam post kiam oni ĉesis utiligi la cirklojn kiel kunveno­lokojn.

Lige kun la ŝtonaj cirkloj kreiĝis multaj legendoj kaj mitoj pri la aparta povo kaj magio de ĉi tiuj lokoj. Kaŝuboj ĝis hodiaŭ ne eniras la cirklojn nek metas piedojn sur la ŝtonoj kredante, ke tio povus alporti malbonŝancon. Cetere konsilo legebla al ĉiuj atentigas, ke oni ne forportu ŝtonojn de sur la loko, ĉar onidire tio alportas malfeliĉon. Informojn pri la magia povo de la loko, pri ĝia saniga efiko disvastigas hobiuloj kaj amatoraj esploristoj. Ne mirige do, ke ĉiujare Węsiory estas amase vizitata de sci­volemuloj.

El la elsendo 07.11.2014. Legas Barbara

En 2011 la nekropolo de Szczecin, difinata kiel la Centra Tombejo estis registrita en la listo de la 7 novaj mirlokoj de Pollando, kiujn konkursa­voje ekde kelkaj jaroj elektas la magazino National Geographic Traveler”.

La ŝĉecina Centra Tombejo rolas nome ne sole kiel la ripozloko por tiuj, kiuj forpasis, sed ankaŭ kiel histori­scenejo por la vivantoj. Temas pri unu el la plej belaj parkoj de la urbo, laŭ sia grandeco la tria en Eŭropo kaj unu el la plej grandaj en la mondo. Ĝia surfaco egalas nun al pli ol 167 hektaroj. Ekde ĝia kreiĝo komence de la 20-a jarcento oni entombigis tie pli ol 300 mil mortintojn. La origina projekto de la nekropolo referencis per sia aspekto al la nekropoloj en Hamburgo, Vieno kaj Berlino kaj simile, kiel ili ĝi havas parkan karakteron. Kreskas en ĝi pli ol 415 specioj de arboj kaj arbustoj.

Ekde la komenco projektante ĝin oni klopodis doni al ĝi karakteron de parko-ĝardeno kaj eviti establon de tombejo,  en kiu sur laŭeble plej malvasta areo trovu lokon laŭeble plej multaj tomboj. Signifa parto de la tombeja surfaco estis do destinita por verdaĵ­terenoj, akvo­receptakloj, heĝoj, vastaj aleoj borderitaj per vicoj da ornamarboj. En malplinova, orienta parto de la tombejo la aleoj karakteriz­iĝas per rondaj kurbiĝoj por kiuj oni utiligis la grundo­formon. Oni ne forgesis pri la facilig­antaj promenon ŝtupoj, lignaj pontoj kaj eĉ panoramejoj. En oktobro 2010 en la orienta parto de la nekropolo estis inaŭgurita la botanika itinero laŭe de kiu troviĝas 32 inform­tabuloj kun priskribo de interesaj arboj kaj arbustoj.

Inter la 300 mil personoj entombigitaj tie  estas germanoj kaj poloj, belgoj, rusoj kaj romaoj. Ne mankas anonimaj tomboj, kiel ankaŭ tiuj de la renomaj civitanoj de la urbo. Al ĉi-lastaj kalkuliĝas la kreinto de la tombejo Wilhelm Meyer – Schwartau. Krom la tombejo li projektis ankaŭ Remparegojn de reĝo Boleslao la Brava, la nunan rektorejon de la Medicina Universitato,  la Doganoficejon ĉe Longa Ponto kaj la preĝejon de la Sankta Triunuo. Al la elstaraj germanaj ŝĉecinanoj, kiuj ripozas ĉi tie per eterna dormo kalkuliĝas Hugo Lemcke. Li estis ne sole direktoro de la loka gimnazio, sed ankaŭ famiĝis kiel historiisto de Szczecin. Dank’ al li kreiĝis katalogo de lokaj histori­objektoj, aktuala ĝis hodiaŭ. Li estis ankaŭ la unua konservisto de la historiaj objektoj en  la tuta pomeria provinco.

En la ŝĉecina nekropolo troviĝas spuroj de la 2-a mondmilito. Unu el la tombej-segmentoj estas dediĉita al belgaj ostaĝoj, ĉiuj mortintaj en la urbo.  El la sama periodo devenas trinivela la milit­tombejo, kie eterne ripozas civiluloj, sovetuniaj soldatoj kaj poloj pereintaj en la bataloj sur la tereno de la Okcidenta Pomerio en 1945. Post la milito en la 60-aj jaroj en la Ĉefan Tombejon estis transportitaj judaj mortintoj el la likvidita tiam juda tombejo, kiu troviĝis ene de la urbaj konstruaĵoj.

La pola periodo de la ŝĉecina nekropolo ligiĝas kun la postmilita historio kaj la jalta difino de novaj limoj en 1945. La unuaj poloj estis tie entombigitaj jam en la sama jaro. Ekde tiam eternan ripozlokon trovis tie almenaŭ kelkcent famaj poloj politikistoj, artistoj,  muzikistoj.

Tra la nekropolo kondukas aparta itinero laŭ kiu troviĝas 21 objektoj, ĉiuj numeritaj  kaj provizitaj per rilataj informoj koncerne konkretan monumenton aŭ grupon de tomboŝtonoj. Ĉiuj informoj estas dulingvaj – en la pola kaj en la germana. Inter kelkdek monumentoj estas i.a. tiuj dediĉitaj al la Herooj de Septembro 1939, al la viktimoj de stalinismo, al tiuj, kiuj ne revenis de la maro, al Siberiekzilitoj. Aparta kruco omaĝas la memoron de Katyń-krimo kaj la plej malnova – devenanta el la periodo, kiam sur ĉi tiu tereno troviĝis la garnizona tombejo – gisfera kruco omaĝas la memoron de soldatoj pereintaj en la franca-germana milito 1870-71.

El la elsendo 31.10.2014. Legas Tomek

Konata ĵurnalisto Kalle Kniivilä en Sydsvenska Dagbladet aperanta en Malmö verkis en tri lingvoj pri loĝantoj de Rusio. Li intervjuis rusajn civitanojn, kiuj klarigis al li, kial ili subtenas Putin. Finne la verko titoliĝas Putinin väkeä, la sveda nomo estas Putins folk kaj la esperantlingva versio estas Homoj de Putin. Tre favora estis la akcepto en Svedio. La libro en ĉiuj variantoj meritas nian atenton.

Kalle flue uzas la menciitajn tri lingvojn. Estas interese kompari la tekstojn ankaŭ el la lingva vidpunkto. Malofte oni havas okazon studi tiel fekundan trilingvan materialon facile digesteblan. Kompreneble la verkisto havis talentajn konsilantojn i.a. István Ertl koncerne esperanton kaj Martin Kragh pri ruslandaj aferoj.

Tuj ek de la komenco leganto trovas inspiran etoson, kiu kaptas, katenas kaj kunprenas. La libro vere plenplenas je pensigaj opinioj de niaj orientaj najbaroj. La aŭtoro spicas rakontojn per trafaj kaj travideblaj  klarigoj. Horizonto de legantoj larĝiĝas kaj komprenemo tutan tempon kreskas. Bariloj
inter rusaj kaj finnaj pensmanieroj malaltiĝas.Feliĉe oni finfine eldonis tre taŭgan verkon, kiu subtenas reciprokan trankvilan kunlaboron sur egala fundamento. Multaj antaŭĵuĝoj ambaŭflankaj ne forflugas tuj. Oni bezonas tempon por digesti novajn pensojn kaj ideojn. Kalle Kniivilä ĵetis semojn sur fekundan teron.

Abundas multaj brilaj citindaj detaloj, kiujn legemuloj trovu mem. Estis al mi malfacile flankenmeti la libron por la tagmanĝa paŭzo. Multaj ekzaktaj faktoj kaj ciferoj ilustras spertojn en la ĉiutaga vivo. Faktoj trafe lumigas la pasintecon kaj hodiaŭon. Ili faras la realaĵon konkrete palpebla.

La strukturo de la libro baziĝas sur la spertoj kaj opinioj de diversaj homoj. Tiu esprimmaniero kondukas leganton de aventuro al aventuro. Oni ne enuiĝas, sed atentemo restas freŝa kaj akra.

Eble vi jam dubas, ke mi troigas. Mem vi devas travagadi la eldonaĵon Homoj de Putin. Kiel ordinara laiko mi ne kapablas analizi kaj lumigi la enhavon. Unu afero estas tute klara. Se vi havos kuraĝon eklegi la raportan publikaĵon, vi surpriziĝos kaj renkontos nekredeblajn faktojn. Ne indas dubi kaj cerbumi. Necesas ekagi kaj aĉeti aŭ prunti la brilan novan perlon el la plumo de Kalle Kniivilä.

Sinceran rekomendon sendas –

Jorma Ahomäki en Piispanristi, Turku, Finnlando

Kromnotoj:

http://katalogo.uea.org/katalogo.php?titolo=Homoj+de+Putin&auxtoro=&katego=&kondicho=chio&trovu=Trovu+en+la+reta+katalogo

La recenzo finnalingve aperis la 23-an de oktobro en “Turun Sanomat”, kies eldonnombro egalas al pli ol 100 mil ekzempleroj.

En Pollando estas registritaj pli ol 36 mil naturmonumentoj. Temas same pri la elementoj de la viva naturo kiel arboj, arbustoj, arboaleoj, kiel ankaŭ pri fragmentoj de naturo senviva kiel rokoj, migraj ŝtonoj, fontoj, akvofaloj kaj kavernoj.

La unuaj leĝaj limigoj, hodiaŭ interpretataj kiel normoj protekantaj la naturon aperis jam en la komenco de la ekzisto de la pola ŝtato en la 10-a jarcento. Komence ili havis unuavice praktikan signifon. Ili ebligis konservi por la bezonoj de reĝoj kaj grandsinjoroj valorajn provizojn de la natura medio, unuavice grandajn ĉasbestojn.  Tamen jam en la 11-a jarcento aperis kelkaj ĉaslimigoj. La reĝo Boleslao la Brava limigis ekzemple la ĉasadon de kastoroj. La plej malnova pola dokumento rilatanta al limigo de nekontrolata utiligo de la naturprovizoj estas Statuto de Wiślica el la 1347-a jaroj, laŭ kiu estis starigitaj punoj pri la forhakado de kverkoj kaj fruktoarboj en alies arbaroj. Dum la regado de Vladislavo Jagelo estis enkondukitaj limigoj, se temas pri la forhakado de taksusoj kaj eksporto de la taksusa ligno. Krome estis enkondukita protektoperiodo por la ĉasbestoj daŭranta ekde la 23-a de aprilo ĝis la fino de la rikoltoperiodo. En 1523 la reĝo Sigismundo la Maljuna leĝe normigis protekton de uroj, bizonoj, kastoroj, falkoj kaj cignoj. 55 jaroj poste en 1578 reĝo Stefan Batory eldonis dekreton per kiu estis envivigita la protektoperiodo dum la generado de fiŝoj kaj la malpermeso apliki kelkajn fiskaptajn instrumentojn, kiel retojn kun tro malgrandaj aperturoj.

Do la naturprotektaj klopodoj en Pollando havas longan historion, kvankam paŝoj entreprenitaj baze de sciencaj faktoj estis vastskale entrprenitaj nur en la 20-a jarcento. Tuj post la fino de la 1-a mondmilito, en 1919 kreiĝis Ŝtata Komisiono por la Naturprotekto, kiu 7 jarojn transformiĝis en Ŝtatan Konsilion por la Naturprotekto. Tiam en Pollando estis 39 naturrezervejoj kun la suma areo de 1469 hektaroj. En la intermilita periodo dank’ al la Ŝtata Konsilio por Naturprotekto estis proklamita la unua naturprotekta leĝo kaj krome oni difinis 4500 naturmonumentojn kaj 180 rezervejojn. Ĝis 1939 kreiĝis krome ses protektitaj areoj difinitaj kiel naciaj parkoj, kvankam ties normoj ne identis kun la nuna. Temis pri la naciaj parkoj en Białowieża [bjaŭovieĵa] (1932), en Pieniny [pjenini] (1932), en Wielkopolska-regiono, en la regionoj de Babia Góra [babja gura], Tatry-montaro kaj en Czarnohora [ĉarnoha], en la orienta Karpatio.  Post la 2-a mondmilito kreiĝis  23 naciaj parkoj, pli ol 100 parkoj panoramaj, kreskis la nombro de naturrezervejoj kaj naturmonumentoj.

Ĉiuj naturmonumentoj konsisitigas naturan kaj kulturan heredaĵon de la lando kun la historia kaj eduka valoroj. Nun kreiĝas Ŝtata Registro de Protektataj Areoj, kiu konsideros ankaŭ informojn pri ĉiuj naturmonumentoj. Inter ili kelkaj tre famaj arboj. Ni limigu nin nur al kelkaj ekzemploj.

 La plej populara kaj konata, kvankam ne la plej malnova estas la kverko Bartek, ĉiam troviĝanta laŭe de la itineroj de lernejanaj ekskursoj en la vilaĝo Zagnańsk en la Sanktakruca Montaro (la suda Pollando). Iam oni taksis ĝian aĝon je 1200 jaroj, laŭ pli novaj  esploroj ĝi estas nur 676-jara. Laŭ mezuroj el 2013 ĝi altas 28,5 metrojn, ĝia perimetro sur la alteco de 1,3 metroj egalas al 9,85 metroj, la vasteco de la branĉaro kalkuliĝas je 20 je 40 metroj.

La plej malnova kverko en Pollando kreskas en Kołobrzeg-arbaro (koŭobĵek) en la la nordokcidena Pollando. Tiu ĉi naturmonumento estas pli ol 800-jara kaj altas 32 metrojn. La diametro de ĝia branĉaro egalas al 20 metroj. Ĝia perimetro sur la alteco de 1,3 metroj egalas al 6, 91 centimetrojmetroj. La nomo Bolesław [bolesŭaf] omaĝas la memoron de la reĝo Boleslao la Brava, dank’ al kiu en Kołobrzeg en la unumila jaro kreiĝis episkopejo. Proksime de ĝi kreskas alia maljuna kverko,  Warciław [varcisŭav], la kvina plej malnova kverko en Pollando. Ĝi altas 37 metrojn kaj ĝia perimetro egalas al 7,20 metroj.

Sed ekzistas en Pollando ankaŭ alia kverko, kiu kiel la patronon havas la reĝon Boleslao la Brava. Temas pri la kverko Chrobry [hrobri] en la Malsuprasilezia Vojevodio, la suda Pollando. Ĝian aĝon oni taksas je 760 jaroj. Ĝi altas 28 metrojn, ĝia perimetro egalas al 10,10 metroj kaj vasteco de la branĉaro egalas al ĉirkaŭ 16 metroj. Laŭ legendo sub ĝi okazis la historia renkonto inter Boleslao la Brava kaj la germana imperiestro Otton la 3-a. Historio ne konfirmas ĉi tiujn informojn. Sed kun ĝi liĝiĝas alia interesa evento. Ĝiaj glanoj en 2004 dum la pilgrimvizito de forstistoj Vatikano estis benitaj de papo Johano Paŭlo la 2-a. El ili oni kreskigis 500 kverkoplantetojn. Ĉiuj havas apartan ateston kaj estis plantitaj tra la tuta lando kiel la papaj kverkoj omaĝe al la Papo-polo.

Sed la plej malnova arbo en Pollando estas la taksuso de Henryków. Ĝi kreskas apogite je domo numero 293 en la vilaĝo Henryków Lubański [henrikuf lubanski] en la Malsupra Silezio. Oni taksas ĝian aĝon je 1277 jaroj.

 El la elsendo 17.10.2014. Legas Barbara